Wanda Grot-Bęczkowska .  KĘDY DROGA ?  — Przestańcie już , moje romansowe panny ! — rzekła niecierpliwie Jania Krasnohorska .  — To dopiero egzaltowane dziewczyny !  Czy słyszałyście kiedy , aby ptaszęta wypuszczone z klatki kwiliły żałośnie ?  — Ptaszyna przedewszystkiem próbuje skrzydeł i do lotu się zrywa . . . — ozwała się Cesia Zielińska .  — Tak , tak ! — potwierdziła Jania , klaszcząc w dłonie .  — Do lotu , do lotu , w świat , byle prędzej , byle dalej !  Dzisiaj jeszcze ten habit pensyonarski precz odrzucę i w przyzwoitą szatę się ubiorę .  Jakie to szczęście !  Niech żyje swoboda !  Koralowe usta Jani uśmiechem się rozwarły .  Stanęła na środku salonu i z namiętną w czarnem oku tęsknotą zadeklamowała :  Prędzej , prędzej , koniu wrony !  Nieś mnie w step daleki , mglisty ,  Poza góry , lasy , sioła ,  Tam , gdzie zewsząd na mnie woła  Raj rozkoszy wymarzony ,  Szlak wybranej drogi szklisty ! . . .  Amelka położyła dłoń na jej ramieniu .  Głos jej był drżący , lecz pełen zapału , gdy patrząc w oczy Jani , dokończyła :  Tam , ku słońcu , kędy wiedza  Świetlanemi płynie drogi ,  Kędy miłość z prawdą w parze  Cnocie budują ołtarze . . .  Prędzej , prędzej , tam , do słońca ! . . .  Panienki rzuciły się ku Amelce .  — Ślicznie , ślicznie , Amelciu ! — wołały .  — I my tam z tobą pójdziemy , i my !  Jania ostre , białe ząbki pokazała w uśmiechu .  — Nowoczesne emancypantki ! — rzekła , dygając z uznaniem .  — Idealistki , propagatorki nowych idei et caetera . . .  Będą budowały gmachy z miłości , prawdy , miłosierdzia , a na dachu tego wspaniałego budynku zasiędzie cnotami wielkiemi przeładowane : zaparcie się siebie pro publico bono ! . . .  Cha ! cha !  Wiecie co , moje panny ?  Na samą myśl o tym cudownym gmachu doznaję takiego uczucia przesytu , jak wówczas , gdy połknę od razu dwa funty czekoladek deserowych .  Za wiele tego dobrego , moje kochanki , za wiele !  Śmiała się długo , szczerze , a w oczach jej migotały iskry złotawe .  Panienki wzruszyły ramionami .  — Miały śmy mówić o przyszłości — ozwała się Cesia .  — Ostatni wieczór spędzamy razem . . .  — A ja przypuszczam , że zebrały śmy się dlatego , aby się zabawić — odparła Janina .  — Wszak to pierwszy dzień naszej swobody , naszego wyzwolenia ! . . .  — Mnie było bardzo przyjemnie na pensyi — rzekła z przekonaniem Cesia .  — I kiedy dzisiaj nasza madame żegnała się z nami . . .  — Wiemy , wiemy ! — przerwała szybko Jania .  — Przemieniła ś się w fontannę . . .  Jesteś bardzo ckliwa , moja Cesiu !  — Bo też najwięcej tracę . . . — szepnęła Cesia .  — Każda z was powraca do domu , do rodziców , do braci , sióstr . . .  Mnie nikt nie oczekuje , nikt się przyjazdem moim nie ucieszy . . .  Amelka utuliła ją w objęciu .  — Nie roztkliwiaj się , dzieciątko — rzekła czule .  — I dlaczego mówisz , że nie masz siostry ?  Czyliż ja za mało cię kocham ?  Cesia zarzuciła jej ręce na szyję .  — Była ś zawsze dobrą dla mnie , Amelciu — mówiła wzruszona .  — Przed tobą z żadną myślą kryć się nie potrzebowała m .  Czy ty zawsze kochać mnie będziesz ?  Amelka uśmiechnęła się .  — Chyba wiesz , że skoro komu ofiaruję przyjaźń . . .  — Wiem , wiem ! — przerwała Cesia .  — Boleść rozstania czyni mię niesprawiedliwą . . .  — Za nic nie powróciła by m na pensyę ! — zawołała znowu Jania .  — Bo myślisz tylko o zabawie i używaniu . . .  — A o czemżem innem kobieta myśleć może ?  Prawda !  O mężu , o mężu przedewszystkiem !  Musi posiadać piękne wąsy , wspaniałą brodę , intelligentne czoło i romansowe oczy .  — Tego z brodą i romansowemi oczyma umieścić trzeba na ostatnim planie — ozwała się poważnie Anielka .  — Mężczyźni nie mają teraz ochoty żenić się , a kobiety również nie są skore brać pierwszego lepszego z brzegu . . .  — E ! już ja się o męża nie boję ! — wtrąciła z wyzywającą minką Jania .  — Nie ufaj zbytecznie ! — odezwała się jedna z panien .  — Słyszała m nieraz , jak mama mówiła , że teraz i piękne i bogate panny za mąż nie wychodzą . . .  — A jeżeli wyjdą , to są nieszczęśliwe — zauważyła Natalka Białecka .  — Bo głupiutkie !  nie umieją się wziąć do rzeczy — zakrzyczała ją Jania .  — Zobaczycie !  Zemszczę się za was wszystkie !  Będę kokietować , głowy zawracać , dopóki tego szkaradnego męskiego rodzaju nie unieszczęśliwię , nie wymęczę dostatecznie .  Życie temu poświęcę !  — To istotnie cel poważny ! — rzekła ironicznie Amelka .  — My się pod inny sztandar zapisujemy .  Oj , Janiu , Janiu ! co z ciebie będzie ?  — Tere fere . . . moja świątobliwa siostro !  Radzę ci zawczasu posypać głowę popiołem , przyodziać się w żałobną szatę i lać łez potoki nad moją zbłąkaną duszą .  Wyobrażała ś sobie pewno , kochanko , że , jak poetka opiewa , nieść ją będziesz ponad przepaście , błota i t . d . czystą , nieskalaną . . . a tu tymczasem nic z tego !  Po rozdzieleniu się z materyą niech sobie ta kochana dusza brzydko wygląda , byleby przedtem w eterze wszelakich szczęśliwości się skąpała .  — E ! co ty mówisz ! — zawołały panienki oburzone .  — Wstydź się , Janiu .  — Niepoprawna ! — szepnęła z żalem Anielka .  — Cóż to będzie , jeśli z takimi poglądami wstępujesz w życie ?  Jania z humorem kiwała głową .  — Tak , tak ! stracona , zbłąkana owca — mówiła z komiczną powagą .  — Pobożne panny !  Westchnijcie czasem na intencyę tej nieszczęśliwej . . .  Po chwili z nagłym smutkiem w głosie dodała :  — Może ona kiedy pozazdrości wam waszych dusz kryształowych ?  Kto wie ?  Dziewczęta rzuciły się ku niej .  — Janiu najdroższa !  Ty mówisz dlatego , aby nas drażnić , lecz czujesz wspólnie z nami — mówiły , garnąc się ku niej z uczuciem .  Lecz Jania ze zwykłą pustotą wnet im przerwała :  — Szkoda , że ście do pensyonarskich szafek nie schowały tych łzawych twarzy i grobowego nastroju .  Poco wesołemu światu takie żałobnice ?  — Panna " fin de siecle ! " — szepnęła Cesia .  — Serce najlepsze , tylko żywość niepohamowana — broniła siostrę Amelka .  — Bogata , lecz niezdrowa wyobraźnia — wtrąciła poważna Natalka .  Janina chichotała wesoło .  — Miały śmy mówić o przyszłości — rzekła ironicznie .  — Oczywiście , chociaż wyraz ten nie padł jeszcze między nami jak wystrzał armatni , ale czuję go w powietrzu .  Emancypacya !  A więc binokle , stojące kołnierzyki , męskie krawaty , ostrzyżone głowy , wonny dymek papierosa , dobywający się błękitnym obłoczkiem z koralowych ustek . . .  Wszak tak ?  Czołem przed wami , panowie adwokaci , medycy , sędziowie , ministrowie w spódnicach . . .  — Mylisz się ! — przerwała Amelka .  — Nie myślały śmy ani o tece ministra , ani o birecie profesorskim , ani o dyplomie medyka .  — Taak ? . . .  Więc o czemże , moje łaskawe ?  — O tem , aby było jak najwięcej małżeństw szczęśliwych , spokojnych ognisk domowych , dużo matek , wychowujących po bożemu dzieci , i gospodyń , umiejących gospodarować — odparła z błyszczącem okiem Amelka .  — Dlatego zebrały śmy się tutaj i o tem miały śmy radzić .  Z pewnością żadna z nas nie zasiędzie w salonie bezczynnie , oczekując męża tak , jak ty proponujesz , Janiu !  — Jania ma słuszność ! — ozwał się wchodzący do salonu pan Krasnohorski .  — Wszak to jedyny cel kobiety : wyjść za mąż . . .  Oczywiście wyjść dobrze za mąż — dodał , śmiejąc się .  Janina poskoczyła do ojca .  — Tak , tateczku ! tak , tak ! — szczebiotała , wieszając mu się na ramieniu .  — Czy tatko ma już kogo upatrzonego dla mnie ?  Doprawdy , czuję się zupełnie godną uszczęśliwić jakiego ładnego i bogatego chłopca .  — O ! nie zazdroszczę biedakowi — rzekła Amelka .  — Jaka to szkoda , że się tak lekkomyślnie zapatrujesz na małżeństwo .  Z takiemi pojęciami możesz unieszczęśliwić najpoczciwszego człowieka .  — Tatko słyszy ? — oburzyła się Jania .  — A skądże ty wiesz , że on będzie poczciwy ?  Był by białym krukiem w takim razie .  Jeżeli są małźeństwa nieszczęśliwe , to zawsze mężczyźni temu winni .  — I kobiety , moja droga ! — oponowała Amelka .  Pan Krasnohorski śmiał się , roześmiały się też panny .  Jania nie dała za wygraną .  — Broniu , Miciu , Jadziu , Helenko !  Czy ja nie mam słuszności ? — wołała ożywiona .  — Pamiętacie tę piękną powieść angielską ?  Bohaterka była śliczną , idealną małżonką jakiegoś niepoczciwego milorda , który się kochał w nauczycielce swoich córek .  Więc cóż to są mężczyźni ? . . .  Z wyjątkiem mojego drogiego ojczusia naturalnie . . .  Czy można im wierzyć ?  Niech się tatko nie uśmiecha , bardzo proszę !  Już ja wiem , jacy oni są ! . . .  — Ale skądże ?  moja Janiu ! — zauważył pan Krasnohorski , przyglądając się z upodobaniem pięknej panience .  — Ty przecież mężczyzn nie znasz ? . . .  — Znam , ojczusiu !  Mam już taką wrodzoną intuicyę .  Amelka ich broni , ale ja , o ! ja ich bez żadnej apelacyi potępiam !  — I kobiety nie są aniołami — odezwała się Amelka .  — Pamiętasz , co mateczka i madame powtarzały nam zawsze : „ W rękach kobiety spoczywa szczęście i spokój domowego ogniska . "  — A to jakim sposobem ? — spytała Jadzia Zmorska .  — Mężczyzna przecież jest głową domu , on powinien i żoną i wszystkiem kierować .  Skoro mu wyższość nad nami przyznają , niechże jej dowiedzie .  Pan Krasnohorski żartobliwie zasłonił rękoma uszy .  — Uciekam ! — wołał .  — Rejteruję !  Oczywiście , należało by mi bronić napadniętych , ale nie chcę narażać się na niełaskę pięknych dam .  Sejmikujcież sobie dalej , moje panie .  Zobaczę , czy żona nie wróciła .  Amelka z niepokojem spojrzała na zegarek .  — Mama powinna już wrócić . . . — szepnęła .  — Nie zapominaj , kochanko , że miała dużo pożegnalnych wizyt do oddania .  Jutro wyjeżdżamy !  Jania klasnęła w ręce .  — Ach , jak się cieszę !  A czy tam wesoła okolica , tateczku ?  Czy dobrze się bawią ?  Czy dużo jest młodzieży ?  — Przekonasz się sama — odparł , wychodząc , pan Krasnohorski .  — Jania nie pozwoli mówić nikomu — odezwała się żałośnie Cesia .  — Tyle planów , projektów miały śmy dzisiejszego wieczora rozpatrzyć . . .  — Co tam mamy rozpatrywać ! — przerwała Janina .  — Apostołkami być nie chcemy !  Nam potrzeba kochać , bawić się , być uwielbianemi , podziwianemi . . .  Ci brzydale na łapkach służyć nam powinni !  — Bardzo trzeźwy pogląd ! — przywtórzyła Natalka Białecka .  — Mężczyzn trzeba krótko trzymać .  Ilekroć przyjeżdżała m z pensyi do domu na święta lub wakacye , pięknych rzeczy się napatrzyła m i nasłuchała m .  Były to oczywiście moje osobiste obserwacye , bo mama ściśle przestrzegała idealnych poglądów ; com widziała jednak , tom widziała , i twierdzę , że zamążpójście nie stwarza bynajmniej dla kobiety szczęścia .  Więc i ja jestem za tem , aby brać do niewoli panów mężów .  Niech te niedołężne karki , bo dumnymi nazwać ich niepodobna , ugną się przed nami !  — Brawo , brawo ! — zawołała Janina . ,  — Tyranizować się nie pozwolimy .  Kobieta powinna być traktowana i uważana jako istota myśląca i czująca ; nie jako dopełnienie mężczyzny , lecz jako dorównywająca mu umysłem , a przewyższająca sercem .  A skoro , o ile wiem z przykładów życia . . .  — Skądże i kiedy je zaczerpnęła ś ? — wtrąciła , śmiejąc się , Amelka .  — I z tego , co piszą — kończyła niezmieszana Jania , — oni nam tego odmawiają , to pobudzają nasze złe instynkta , a w tej walce o odrobinę wpływu rodzi się bardzo zresztą naturalne pragnienie . . .  — Ujarzmienia tych panów stworzenia i pokazania im , co potrafi błękitny , różowy , czy żółty pantofelek ? — przerwała , śmiejąc się , Jadzia .  — Bez kwestyi !  I powiadam wam , że oni sobie nie przykrzą w tej niewoli .  Tacy mazgaje !  Bo w rzeczywistości są to mazgaje , mimo rogów , które nam pokazują .  — Uspokój się , Janiu — zawołała zniecierpliwiona Amelka .  — Nie po to chyba zebrały śmy się dzisiaj , aby kruszyć kopię w obronie sprawy , której nie rozumiemy jeszcze .  Miały śmy radzić o przyszłości użytecznej , bo salonowemi lalkami być nie chcemy .  Jest o czem mówić i myśleć , bo musimy mieć własne zdanie w sprawie nas dotyczącej .  Cały świat o niej mówi .  Natalka , z rękami założonemi po napoleońsku , przechadzała się po salonie .  — Na mnie — rzekła — cała ta wrzawa sprawia wrażenie szopki .  Ile ja razy słyszała m już u nas w domu te rozprawy !  Sami nie wiedzą , czego chcą !  „ Kobieta powinna pilnować dzieci i kuchni " woła Paweł .  „ Kobieta powinna pomagać w pracy mężowi poza domem " dowodzi Gaweł .  Powinny śmy wreszcie wyrzec ostatnie słowo .  — Dobrze powiedziane ! — odparła Janina , zajadając z apetytem lody .  — Ale ja już objawiła m , co myślę !  Mąż i pantofel , pantofel i mąż ! . . . oto alfa i omega w życiu rozsądnej kobiety tegoczesnej .  Cesia śliczne , błękitne oczy ciemną rzęsą nakryła .  Głos jej drżał lekko , gdy rzekła . :  — Nierozerwalny związek dwóch dusz , które się wzajemnie rozumieją , to chyba najwyższe szczęście , jakiego pragnąć można . . .  Amelka popatrzyła na schyloną jej głowę i westchnęła .  — Tak ! — odparła po chwili — lecz znaleźć ducha pokrewnego nie jest rzeczą łatwą .  Częstokroć szych za złoto bierzemy . . .  A zresztą , dzieciątko , są przecież inne jeszcze cele , inne drogi do szczęścia ? . . .  Pogładziła , z pieszczotą delikatną twarzyczkę Cesi .  — Dzieciątko zanadto pozwala bujać fantazyi — szepnęła .  — Mniej poddawaj się marzeniom , Cesiu , aby ś nie wyrobiła w sobie zbyt wrażliwego , czułostkowego usposobienia .  — Duch powinien być jędrny , mocny ! — odezwała się ze zwykłą rezolutnością Jania .  — W krzepkiem i zdrowem ciele — dodała Cesia ze smutkiem .  Panienki spojrzały na siebie .  Cesia Zielińska była bardzo wątłą i delikatną .  Matka jej w młodym wieku zmarła na suchoty , ojciec na delirium .  Dziecko z pokarmem matki wyssało gorycz i łzy niewypłakane ; jeszcze w kolebce miewało spazmy , nerwowe drgawki i ataki .  Z wiekiem wprawdzie , przy kuracyi stosownej , organizm wzmocnił się , nie była to jednakże zdrowiem i wesołością kwitnąca dziewczyna , lecz nikłe , drobne stworzonko z zarodkiem melancholii .  po śmierci rodziców , bogata , bezdzietna stryjenka zabrała Cesię do siebie .  Pani ta posiadała wszystkie przymioty , prócz serca ; więc i sierocie obco tam było i smutno , chociaż niczego jej nie brakło .  Cesia , uboga , żyjąca na łasce krewnych , chorowita , niepiękna , choć sympatyczna i dobra , najmniej właśnie na znalezienie takiej pokrewnej duszy liczyć mogła .  A tymczasem natura ludzka pożąda zwykle tego , co się niełatwo zdobywa .  Więc i Cesia marzyła i wzdychała , gorycz napływała do jej serca , a życie samotne wydawało się biedaczce smutnem , bezcelowem .  Anielka pojmowała ją i lękała się . . .  W ciągu sześciu lat , razem na pensyi spędzonych , przywiązaniem i troskliwą opieką usiłowała zniszczyć melancholijny nastrój koleżanki .  Cesia , niestety !  nie miała prawa do marzeń .  — Trzeba jej cel jaki w życiu wynaleźć , pracę niezbyt łatwą a pożyteczną , któraby wymagała całkowitego oddania się — dumała Amelka , zakłopotana o swoje „ dzieciątko . "  I gdy teraz , w rozmowie z koleżankami , ucho jej uderzył smutny dźwięk głosu Cesi , na nowo rozmyślać nad tem zaczęła .  — Wiecie co , moje drogie ?  Najlepiej będzie , gdy każda z nas powie , do czego ma ochotę i zdolności — rzekła po chwilowym namyśle , zwracając się do zadumanych dziewcząt .  — Niech tam sobie emancypacya szybkim krokiem bieży na przód , my pozostańmy skromnemi pracownicami , o których świat głośno krzyczeć nie będzie , ale które tem , co umieją i co czują , podzielą się z innemi chętnie .  Gdyby ś ty , Cesiu , na przykład , zajęła się sierotkami na wsi ?  Sama sierota , znalazła by ś rodzinę , serca wdzięczne i przywiązane , i toby ci duszę rozgrzało .  Cóż , dzieciątko ?  Zgadzasz się ?  W rozległ em dziedzictwie twoich stryjostwa było by obszerne do działania pole .  Rozmarzone oczęta Cesi ogniem rozbłysły .  — Dobra myśl , Amelciu — szepnęła .  — Bardzo dobra !  Idzie sobie pacholę  Przez zagony , przez pole . . .  Zanuciła dźwięcznym sopranem Jania , bujając się w fotelu .  — Szczytne posłannictwo , Cesiu ! — ozwała się ze zwykłą sobie żartobliwą ironią ; spojrzenie jednak , pełne nieograniczonej miłości , ku Anielce pobiegło .  — Więc już jedna ofiara , która swoje ja poświęca dla drugich .  Natalko , na ciebie kolej . . .  Panna Białecka szare , intelligentne oczy w suficie utkwiła .  — Chciała by m oddać się niepodzielnie nauce — rzekła z powagą , zabawnie odbijającą od młodziutkiej , różowej twarzyczki .  — A może chcesz zostać misyonarką i w Państwie Niebieskiem szerzyć światło i moralność ? — spytała Jania , chichocząc .  — Czemużby nie ? — odparła tamta .  — Cel pożyteczny i piękny !  — No , z Natalką już skończone ! — zadecydowała Janina .  — Oczyma duszy widzę ją w olbrzymiej bibliotece , z piórem założonem za ucho , w okularach nosie , grzebiącą się w starych szpargałach , zapytaną , rozfilozofowaną i szukającą tego czegoś , czego nie tacy jak ona szukali , szukają i znaleźć nie mogą .  O , świątobliwe panny !  jakże was żałuję !  Zrobiła m już dwa węzełki na stare panny . . .  Cóż dalej ?  Jadzia Zmorska w pół ją objęła .  — Ja do ciebie należę , Janiu — rzekła .  — Chcę mieć męża , rodzinę . . .  Bo trzeba wam wiedzieć , moje drogie , że dzieci lubię namiętnie .  Co zaś do pana rnęża , wszystko mi jedno , jaki będzie , byleby tańcował , jak ja mu zaśpiewam — dorzuciła hardo .  — Jestem spokojną o ciebie — zawyrokowała Jania z powagą .  — Ale co będzie z Amelką ?  Lękam się o nią !  Onaby chciała cały świat utulić , uszlachetnić , ukształcić .  To także jest kandydatka na starą pannę .  Robię węzełek . . .  Niema co !  — Jaśnie pani na herbatę prosi — ozwał się wchodzący lokaj .  Ruch się wszczął w salonie .  No więc cóż ?  Jakże ? — wołały jedna przed drugą .  — Nic jeszcze nie ułożyły śmy .  Amelka zabrała głos .  — Słuchajcie !  Przyrzeknijmy sobie , że po upływie lat ośmiu spotkamy się w kościele Karmelitów .  Tymczasem uczmy się , badajmy , wspierajmy się listami i radami .  Każda z nas niech pisze pamiętnik .  Życie samo wskaże nam potem kierunek , jaki mu nadać mamy .  Cóż wy na to ?  — Zgoda , zgoda !  Jakież to rozkoszne będzie spotkanie ! — zawołały chórem .  Uściskały się wzruszone i wkrótce potem wesołe gronko siedziało przy herbacianym stole w jadalni państwa Krasnohorskich .  Biały , wysmukły pałacyk , jak gniazdo jaskółcze przyczepiony na urwisku skały , przeglądał się w zwierciadlanej tafli jeziora .  Z wieżyczki pałacowej , żelazną , galeryjką obwiedzionej , otwierał się widok rozległy na sioła i rzekę , po której uwijały się łodzie i berlinki z białymi żaglami .  Okolica była piękna , ludna , wesoła .  Za jeziorem , po lewej stronie , strzelały w górę wysokie kominy fabryk , lśniły się w słońcu czerwone dachy , połyskiwała wieża kościoła i widać było wianek lip starych , okalających cmentarz .  Dalej szereg chat spuszczał się ku rzece ; ona dopiero skrępowała chęci nowych osadników , którzy w ciągu lat kilku zaludnili i zabudowali odłogiem dotąd leżący szmat ziemi nadrzecznej .  — Budujta się , budujta ! — mówili okoliczni chłopi , patrząc niechętnie na przybyszów .  — Jak wam woda chudobę zabierze , będzie uciecha !  — Nam woda nie straszna . . . — odpowiadali .  — Znamy się z falą dobrze .  I powstawały coraz to nowe chaty , zieleniły się ogrody , stanęła szkółka , szpitalik i para sklepów Porządnych .  — Sprytne bestye ! — mruczeli chłopi z zawiścią .  — Pewnikiem Miemce , bo cóżby ?  Mylili się .  Nie byli to Niemcy , jeno ludzie , którzy wartość ziemi znali , a nie mając mieszkań przy fabryce , komornego wsiom okolicznym płacić nie chcieli .  Panu Krasnohorskiemu , gdy przybył obejrzeć wystawione na sprzedaż Zarzecze , nie podobało się sąsiedztwo cukrowni , — lecz że wszelkie inne warunki korzystne były , zdecydował się wreszcie , dobra nabył , piękny pałac na górze odświeżył i umeblował z przepychem .  Pan Krasnohorski nie miał potrzeby odmawiać sobie czegokolwiek .  Wysokie stanowisko w hierarchii urzędniczej , pensya , przynosząca mu , rubli rocznego dochodu , prócz innych nadzwyczajnych dodatków , pozwalała na zaspokajanie wygórowanych nawet wymagań .  Pamiętano go przed laty skromnym buchalterem w biurze , gdzie teraz godność prezesa piastował .  Ambicye jego sięgały zawsze wysoko , a ożenienie z córką naczelnika wydziału , w którym pracował , wywołało w swoim czasie wiele uwag i zazdrości .  Panna była piękna , wykształcona , posażna , więc dziwiono się ogólnie .  A tymczasem rzecz się tak miała : Wypieszczona jedynaczka pomiędzy młodzieżą , starającą się o jej względy , szukała przedewszystkiem człowieka .  Rodzice pozostawili jej wolność " wyboru , a młoda , niedoświadczona istota na panu Klemensie poznać się nie umiała .  Pozowanie brała za prawdę i skromnego na pozór a dumnego młodzieńca , sama nieledwie do oświadczenia się skłoniła .  Dzięki temu związkowi Krasnohorski piął się po szczeblach drabiny urzędniczej coraz wyżej i wyżej , aż dosięgnął zaszczytu i pieniędzy .  W tym pochodzie gniótł słabych , a mocnym się kłaniał , a gdy mu to i owo zarzucano , śmiał się tylko .  „ Pieniądz wszystko zdobywa " — mawiał zwykle do żony i jemu wyłącznie hołdował .  Pani Helena Krasnohorska ani zapatrywań swego małżonka nie podzielała , ani też nie odczuwała jego wysokich dążeń i ambicyi .  Złudzenia jej rozwiały się szybko , bo pan Klemens od chwili ślubu przestał grać komedyę .  Miejsce ich zajęła oziębłość " .  W niczem zgodzić się nie mogli , bo się nie rozumieli wzajemnie .  Rozdiwięk w pożyciu domowem uwydatniał się tak wyraźnie , że pani Helena zatrwożyła , się o wychowanie dzieci .  Pozostając przy rodzicach , wzrastały by pomiędzy dwoma sprzecznymi prądami ; młodociany ich umysł błąkał by się wobec pojęć i zdań wręcz sobie przeciwnych .  Kiedy więc Jania i Amelka podrosły , pani Helena wymogła na mężu , iż pozwolił oddać " córki na pensyę , pod opiekę światłej i zacnej kobiety .  Panienki po sześciu latach nauki powróciły do rodzicielskiego domu takiemi , jakiemi je pani Helena mieć chciała .  Ojciec widział w nich tylko olśniewającą urodę i marzył , jaką siłą przyciągającą staną się dla jego salonów , jakie świetne zrobią partye .  O nic się więcej nie troskał .  Nazajutrz po wieczorku pożegnalnym Krasnohorski powiózł żonę i córki do Zarzecza .  Dumny był i rad ze świeżo nabytego dziedzictwa ; imponował mu pałac i nazwa obywatela , z którą nie miał się jeszcze czasu oswoić .  — Wszak nie przesadzał em ? — powtarzał , zacierając ręce zadowolony .  — Caceczko mająteczek ! . . .  Nieprawdaż ?  Stali właśnie w sali balowej , urządzonej z wytworną elegancyą i gustem , bo Krasnohorski , nie pozwoliwszy nawet odpocząć żonie i córkom po Podróży , oprowadzał je po całym pałacu , cuda jego pokazując .  — Śliczna , prawdziwie pańska siedziba ! — rzekł , malując z galanteryą rękę pani Heleny .  — Sądzę , że i ty , Heleniu , mimo niezbyt przyjemnego dla mnie zwyczaju potępiania ryczałtem wszystkich moich planów i czynów , pochwalisz mój wybór .  Przejedna cię okolica bardzo malownicza , najzupełniej odpowiednia romantycznym twoim poglądom .  Mówił głosem słodkim , modulowanym , ale czuć w nim było ironię złośliwą .  Z uprzedzającą grzecznością jednak poprowadził żonę ku oknu .  — Spójrz tylko , Heleniu ! — prosił uprzejmie .  — Park duży i piękny i jaka rozległa perspektywa !  Ach ! gdyby nie te kominy fabryczne na przeciwległym brzegu jeziora ! — zawołał naraz z niechęcią .  — One psują efekt ! . . .  Wcale nie , ojczulku ! — ozwała się żywo Anielka .  — To właśnie uroku dodaje .  Widać ludzi krzątających , się jak mrówki . . . jak oni starannie utrzymują swoje chaty i ogródki !  — No , no , idealistko ! — zaśmiał się ojciec .  — A ja ci powiem prawdę , że z powodu tych oto kominów właśnie namyślał em się długo , czy mam nabyć Zarzecze .  Delikatny smak hrabiego Brunona od razu zarzuci mi niestosowność takiego sąsiedztwa .  — Czyżby ś zaprosił tutaj hr . Brunona ? — spytała przestraszona pani Helena .  — Tak , duszko !  I księcia Rafała także — odpowiedział z dumą Krasnohorski .  Po twarzy pani Heleny przemknął cień .  — Nie wspomniał eś mi o tem , Klemensie — rzekła po chwili .  — Przypuszczała m , że po gwarze miasta przyjemnie nam będzie odpocząć .  — O , mateczko !  ja bardzo lubię gości ! — zawołała z żywością Jania .  — Jesteś moją nieodrodną córeczką , Janiu ! — ozwał się pan Klemens , pogładziwszy policzek córki .  — Posiadamy oboje wrodzone poczucie gościnności , tej dawnej , szlacheckiej gościnności , która , niestety !  wobec takiego usposobienia i dziwacznych pojęć , jak u ciebie , Heleniu , zaginąć musi .  — Ależ , mój Klemensie ! . . .  — Nie unoś się , Heleniu !  Czyż to twoja wina ? — mówił tonem wyrozumiałym małżonek .  — To krew niemiecka twoich pradziadów odzywa się w tobie .  Pani Helena zarumieniła się .  — Zbyt odległa to przeszłość ! — szepnęła z przykrością .  — A zresztą , chociażby nawet cechą narodu niemieckiego była niegościnność , to im z tem lepiej . . .  Przyznasz , mężu , że nasza nieoględność i łatwość w zawieraniu znajomości i bliższych stosunków nie zawsze wychodzi na dobre .  — " Szlachcic bratłata z każdym się zbrata . . . " —  wtrąciła żywa jak iskra Jania .  — Czytali śmy to w jakiejś powieści historycznej . . . prawda , Amelko ?  Amelka miała oczy spuszczone i wyraz pognębienia na twarzy .  Patrz , wieżę kościoła widać wśród drzew .  ..rzekła , pociągając siostrę ku drzwiom otwartym na balkon .  Ładny widoczek !  Czy zabrała ś penzle i farby Janiu ?  Skorzystamy z naszych malutkich talentów .  — Hrabia Brunon wam dopomoże odezwał się pan Krasnohorski.To skończony artysta !  Zobaczcie , jaką sensacyjkę wywoła w okolicy przyjazd ks . Rafała i hrabiego .  A mamy tu znajomych w sąsiedztwie , Heleniu .  Malscy , Zdrojowscy , Zabrzezińscy !  Będą ogólnie zazdrościli — dodał , zacierając ręce .  — Czego , ojczulku ?  podchwyciła ciekawie Jania .  Pan Klemens się roześmiał .  — O , naiwne dziecię !  Stare , mitrą czy koroną zdobne nazwisko . . . to magnes , to potęga ! — odparł .  — Chyba nie w teraźniejszych czasach , ojczulku ! — wtrąciła nieśmiało Amelka .  — Zawsze , moja egzaltowana córeczko !  zawsze ! — dowodził pan Klemens z przekonaniem .  — Oczywiście plebs będzie z rozkoszą opowiadał , że cześć dla starych , magnackich rodów to już rzecz przebrzmiała , że teraz innym bożkom kłaniać się należy i t . d . , ale my dobrze wiemy , co o tem sądzić .  — Wcale tego nie uznaję ! — wtrąciła odważnie pani Helena .  — Nie mogę szanować ani hr . Brunona , ani ks . Rafała . . .  Dlatego dziwię się , żeś ich zaprosił , mężu !  — Znam twoje dziwactwa , Heleniu — odparł przez zaciśnięte zęby Krasnohorski .  — Nie mówmy lepiej o tem !  Jakkolwiek Zarzecze niemało już gotówki pochłonęło , czekają mnie jeszcze rozmaite ulepszenia i koszta — dodał , aby zmienić przedmiot rozmowy .  — Wieś zaniedbana okropnie — odezwała się pani Helena .  — Pomiędzy ludem musi być nędza ! . . .  Smutny kontrast z pałacem . . .  — Ach , ojczulku ! — zawołała , podbiegając do ojca , Amelka .  — Trzeba się nimi zająć , dopomódz . . .  — Chyba po to , aby tem łatwiej ograbili potem swoich dobroczyńców . . . — przerwał niechętnie .  — Chłopa trzeba ostro trzymać , ale nie psuć pieszczotami . . .  Stosunki pomiędzy dworem a wsią bywają trudne i nieprzyjemne . . .  Ale ja mam zamiar od razu u siebie nowy system zaprowadzić .  Żadnych względów , żadnej miękkości . . .  Pani Helena we wzroku starszej córki dostrzegła zdumienie ;  Jania słuchała ciekawie .  Matkę wciąż teraz gnębiła myśl , że każda Sprzeczka , czy zdanie lekkomyślnie rzucone , odsłaniać będzie dzieciom i przykry stosunek domowy i moralną wartość ojca , którego niezmiernie kochały .  Istotnie , miała się czego lękać .  Pragnęła , aby dla dziewcząt szlachetnych i dumnych , szukających w rodzicach wzoru dla siebie , ojciec pozostał uosobieniem prawego i rozumnego człowieka .  Tymczasem pan Klemens ciągle się zdradzał .  — Kochany mężu . . . — zaczęła po chwili , wskazując oczyma córki .  — Wiem , wiem , co chcesz powiedzieć . . . — przerwał zniecierpliwiony .  — To się na nic nie przyda !  Z pewnością w romanse bawić się nie będę !  Chłop zawsze chłopem pozostanie . . .  Spotkał em już nie jednego pijanego . . .  Ot i i źródło nędzy ! . . .  Amelka przytuliła głowę do ramion o ^ jca .  — Oni mają umysł ciemny , tateczku ! — rzekła słodko .  — Nic nie rozumieją , nic nie wiedzą . . .  — Więc cóż z tego ?  Czy chcesz , aby m pensyonaty dla nich zakładał ?  — A moja siostra będzie ochmistrzynią — wtrąciła żartobliwie Jania .  — Ja się na nic nie przydam , bo lud wiejski bywa zwykle brudny , dzieciaki nieuczesane , obdarte . . .  Nie znoszę brzydoty . . .  — Obmawiasz się , Janiu ! — upomniała matka .  — Tak , tak , mateczko ! — potwierdziła Amelka .  — Jeszcze na pensyi będąc , nieraz myślały śmy nad tem , czemby pożytecznie zapełnić życie .  Widzę teraz , że nam materyału nie zbraknie , skoro wieś nasza taka uboga . . .  Nie posiada oczywiście ani szpitala , ani szkoły . . ,  Jania i ja powinny śmy się tem zająć . . .  Pan Klemens się roześmiał , ale śmiech to był Sztuczny .  — Czy nie mówił em , Heleniu ? — zwrócił się do żony z błyskiem złośliwym w oczach .  — Czy nie Przepowiadał em ?  Dzięki twojemu pomysłowi , duszko , córki nasze , jak to miał em sposobność zauważyć , mają nieco przewrócone pojęcia .  Mówię nieco , bo zbyt krótko jeszcze na nie patrzę .  Nie jestem bynajmniej wdzięczny za te nadprogramowe do ich edukacyi dodatki .  — Nie rozumiem cię , Klemensie . . . — odezwała się dotknięta pani Helena .  — Ależ , drogi ojcze ! — zawołała z żywością Anielka .  — Nasze przewrócone pojęcia objawiają się w jednem tylko pragnieniu : stać się pożytecznemi w jakikolwiek sposób i na nazwę pasożytów nie zasłużyć .  Pan Klemens z wyrazem pobłażania pogładził warkocze córki .  — Co za romansowe ideje ! — rzekł na pozór żartobliwie .  — Wygórowana miłość bliźniego , urojone jakieś względem społeczeństwa obowiązki ! . . .  Bawi mnie to !  — Ojczulku ! — zawołała zdumiona Anielka .  Jania ciekawe oczęta utkwiła w ojca .  — Zastanówcie się . . . — podjął w tym samym tonie pan Klemens .  — Szpitale obejdą się bez was , bo służbę przy chorych pełnią zakonnice ; w szkołach są nauczyciele . . .  Gdzież tam jest miejsce dla takich wykwintnych panien , jak moje córeczki ?  Eleganckie salony , zagranica . . . oto tło odpowiednie . . .  Muzyka , taniec , lekka belletrystyka , suknia strojna lub piękny kapelusz . . . oto rozrywki właściwe . . .  Cel : wyjście za mąż ! . . .  — Ojczulku ! — odezwała się zdumiona i rozżalona Amelka .  — Ojczulek sobie z nas żartuje .  Czyż podobna , aby takie czcze , puste życie mogło kobiecie wystarczyć ?  Duch ludzki szerszych kręgów wymaga !  — Frazesy ! — rzekł kwaśno pan Klemens , ucinając rozmowę .  — Czy oglądałyście już swoje wierzchowce ?  A konie do wyjazdu ?  Każda z was ma swoją parę kucyków . . . Hr . Brunon nauczy was z chęcią konnej jazdy . . .  Znakomity z niego jeździec ! . . .  Dziewczęta ucałowały ręce ojca .  — Jesteś bardzo dobrym , ojczulku , ale nie chcemy , aby ś nas psuł i rozpieszczał . . . — mówiły .  — Mogłyby śmy za bardzo w rozrywkach zagustować , lub zgnuśnieć w przyjemnej bezczynności . . .  — O bezczynności mowy tu być nie może — zauważył pan Klemens .  — Życie towarzyskie ma swoje wymagania .  Czekają was bale , wizyty ! . . .  — Salony nasze w Warszawie muszą ześrodkować powagi rodowe , finansowe , a dla dodania wdzięku zabawie , żywioł literacki i artystyczny .  Jednem słowem muszą to być salony „ modne " i wy , moje piękne córeczki , musicie matce dopomódz .  Nie należy zapominać , coście stanowisku ojca winny .  Człowiek zawsze piąć się w górę powinien .  Pan Klemens z miną wyższości przeszedł się po salonie , pogładził przed zwierciadłem faworyty i zwrócił się ku żonie .  — Mam nadzieję , że i ty , Heleniu , ożywisz się przy naszych dzieweczkach .  Wcale ci melancholia nie do twarzy .  Tak wyglądasz , jakby ś się na cały świat dąsała . . .  Wyznaję , że sprawia mi to pewien rodzaj niesmaku .  Zamiast być uwielbianą królową salonów , co przy twojej urodzie i wykształceniu jest rzeczą łatwą , odgrywasz rolę ofiary , czy niuńki .  — Bądź łaskaw , Klemensie , nie posądzać mnie o odgrywanie jakiejkolwiek roli odparła pani Helena .  — Znasz moje usposobienie i wiesz , że inną nie będę .  — A jednak , gdyby ś zechciała , duszko , skopiować panią Kamillę na przykład ?  — Nigdy i w żadnym razie pani Kamilla za wzór służyć mi nie może — odparła , opanowując wzburzenie .  Jania pytające spojrzenie rzuciła Amelce .  Amelka głowę miała spuszczoną ; każde ostrzejsze słowo ojca twarz jej oblewało rumieńcem .  — Dowiedzioną jest rzeczą , że nic niema trudniejszego , niżeli upór kobiecy zwalczyć — skarżył się pan Klemens .  — Szkoda , że przed ślubem nie okazujecie się nam takiemi , jakiemi w istocie jesteście , piękne panie .  Jest to pewien rodzaj maleńkiego , niewinnego na pozór oszustwa , do którego wszakże kobietki szczególny pociąg czują .  Wszak mam słuszność , Heleniu ?  Kłuł szyderstwem , ale słodko w oczy żonie patrzył i uśmiechał się do niej .  Pani Helena spuściła głowę .  Tłoczył ją ciężar wspomnień , które stojącego przed nią małżonka wymownie oskarżały .  " Wszak to ona , tylko ona miała prawo czynić mu wyrzuty .  Mąż jej kłamał od pierwszej chwili , kiedy go poznała , kłamał wciąż przez długi , długi przeciąg lat dwudziestu , które przeżyli z sobą .  — Jadę do Krzemienia — rzekł po chwili swobodnie .  — Jakiż to dom miły !  Kiedyż się wybierzesz z córkami do pani Kamilli , żoneczko ?  Jej się należy przed innymi pierwszeństwo , jako dawnej znajomej . . .  Pani Helena wzrokiem przenikliwym spojrzała na męża i odrzekła :  — Pomówimy o tem później , Klemensie . . .  Wzruszył ramionami .  — Nowa serya grymasów . . . — mruknął niby do siebie .  Chłodnemi usty dotknął czoła żony , córkom w powietrzu pocałunek rzucił i wyszedł .  Jania i Amelka patrzyły za nim , gdy przechodził salon , giętki , wytworny .  Bujne jego kształty , chociaż rozrosłe wspaniale , wolne jednak były od otyłości i o krzepkiej jeno sile świadczyły .  We włosach kruczej czarności nie srebrzył się ani jeden biały włosek , a twarz zawsze pogodna wolna była od zmarszczek .  Widział eś , że człowiek ten żył przedewszystkiem dla siebie i w sobie .  Cóż dziwnego , że czas go oszczędzał ?  — Mamo ! mateczko ! — rzuciły się ku matce dziewczęta , gdy tylko drzwi za ojcem się zamknęły .  Ale pani Helena odsunęła łagodnie córki od siebie .  — Zmęczona jestem . . . — rzekła , siląc się na spokój .  — Odpocznę w swoim pokoju .  Ucałowała pobladłe i zmartwione panienki i szybko odeszła .  Za wiele goryczy wezbrało w jej Piersi .  — Amelko — spytała szeptem Jania , bo się nieledwie brzmienia słów własnych lękała , — co to wszystko znaczy ?  Czyżby ojczulek gniewał się o co ?  Tak mi dziwno . . .  Ojczuś jest jakiś inny . . .  Doprawdy , pojąć nie mogę . . .  — Najlepiej nie zwracaj na to uwagi — odparła Amelka , ukrywając przed siostrą łzami zamglone oczy .  — Widocznie rozmaicie bywa między małżeństwami , ale wiemy przecież , że ojczulek mamę kocha . . .  — Oczywiście . . . — mówiła nieprzekonana Jania .  — Ale to smutne , Amelko , bardzo smutne !  Widziała m , że mateczka była zmartwiona !  E ! nie mam już ochoty wyjść za mąż . . . — dodała rozżalona .  — A cóż ten z brodą i romansowemi oczyma ? — usiłowała żartować Amelka .  W oczach Jani stały krople łez .  Instynktownie odczuła , że w bogatych , wspaniale umeblowanych salonach rodziców niczego nie brakło , prócz obopólnej sympatyi i ciepła domowego ogniska .  I w pojęciu Amelki o słodkim związku dwóch dusz pokrewnych coś się psuć zaczęło .  Nad jeziorem zachodziło słońce .  Każda kropelka wody mieniła się złotem i purpurą i powierzchnia cała wydawała się jakby jedna połyskująca fala tęczowych blasków .  Wiatr przynosił balsamiczną woń sosen , porastających wzgórza , marszczył lekko toń kryształową , szumiał łagodnie między drzewami parku , który się ku brzegowi jeziora spuszczał .  Łódź wysmukła kołysała się na wodzie .  Stary przewoźnik Walenty wygrywał na fujarce ; od rzeki smętna pieśń flisaków płynęła .  Pomiędzy wonnym kwiatem okrytemi lipami ukazały się jasne suknie panien Krasnohorskich i delikatne różowe twarzyczki w obramowaniu lekkich jak obłoczek koronkowych „ budek . "  — Ach , jak tu pięknie ! — zawołała zachwycona Jania , stając na brzegu .  — Patrz , patrz , Amelko !  — Istotnie , widok wspaniały ! — szepnęła wzruszona Amelka .  — Jaka szkoda , że mama nie popłynęła z nami !  — Jaśnie panienki chciały pono do Zambrówki ? — spytał Walenty , odwiązując łódkę .  — Tak , mój Walenty !  Ale jak mi raz jeszcze powiecie „ jasna panienko , " to Jakóba na miejsce wasze przy łódce umieszczę . . . — mówiła Amelka , uśmiechając się dobrotliwie .  Walenty poskrobał się w ucho .  — Człowiek nie dzisiejszy , proszę jasnej panienki — rzekł z wahaniem .  — Każdemu trza oddać co się należy .  A i od dziedzica wyraźne pono nakazanie szło . . .  Dworscy mówili . . .  — Nie lękajcie się , staruszku !  Inni niech sobie mówią , jak im kazali , ale wy , gdy jesteśmy na jeziorze , zapomnijcie o tem ! . . .  — Rzekłszy to , wskoczyła do łódki .  Jania z pękiem pachnącego lipowego kwiecia zajęła miejsce przy siostrze .  Łódź pomknęła szybko .  — Panienki nie były jeszcze w Zambrówce ? — spytał Walenty , zręcznie kierując wiosłem .  — A to akuratnie przed nami . . . .  Cukier tam robią , proszę panienek . . .  Siła ludzi pracuje od rana do nocy , ale też i płacę niezgorszą mają . . .  Jakie to sobie chaty pobudowali ; a baby z nabiał em i z warzywami do miasta jeszcze na targi chodzą . .  Okrutnie ci chciwy naród te cukierniki . . .  — Dobrze robią , mój Walenty ! — ozwała się energicznie Jania .  — Dlatego mają i chaty porządne i dobytek .  U nas w Zarzeczu aż strach , jaka bieda !  Płakać się chce , gdy się przez wieś przejeżdża . . .  — To prawda ! — rzekła Amelka .  — Chaty się walą , płoty rozebrane .  Dzieci biegają samopas , obdarte , a twarzyczki ich głodem wyniszczone . . .  Walenty głową pokiwał .  — Proszę panienki — wyrzekł po chwili , patrząc nieśmiało w oczy Amelce , — juści bieda jest , bo jest . . .  Na przednówku to już ani kartofla nie ujrzy , ani krup . . .  Chybaby u tych bogatszych , ale ci , wiadomo , nikomu nie dadzą .  Zwyczajnie jak chłopi , proszę panienki .  Każden aby dla siebie . . .  Żeby u nas zamiast karczmy kościół był na ten przykład , a w pałacu jenszy dziedzic był siedział , jako w Broniszówce albo i w Maliszewie , toby i na przednowku ludziskom pomógł i o zbudowaniu kościoła Pańskiego pomyślał .  Strach , jakiego my tu dziedzica mieli !  — Więc taki był zły ? — spytała zaciekawiona Jania .  — I czemuż to ?  — O , panieneczko !  Dużoby o tem gadać ! — odparł niechętnie stary .  — Bywało , jeździ i jeździ po jakichś dalekich krajach , a w Zarzeczu jeno ekonomy rządzą . . .  Wiadomo : taki rządca czy ekonom aby ino do siebie ciągnie . . .  Juści teraz oni na swoich wsiach siedzą , ale u nas bieda , coby siekierą nie uciął . . .  — Jakież to smutne ! — szepnęła Amelka .  — Ale czemuż nie zabrali ście się do pracy , nie ratowali walących się chat ? . . .  Jak to Zambrówka ślicznie wygląda !  Jakby miasteczko jakie !  Wszędzie znad pracowite i troskliwe ręce . . .  Stary głową pokręcił .  — Jensza to rzecz , panienko !  U nas lud głupi , bo , jak Zarzecze Zarzeczem , szkoły nie bywało .  Do Muliszewa albo do Broniszówki iść . . . daleko !  Gromada się na szkołę składać nie chciała , dwór takoż , i tak zeszło .  — Ileby tu dobrego zrobić można ! . . . — szepnęła Amelka siostrze .  — Ojczulek nie pozwoli . . . — odparła Jania .  — Musisz się z tem pogodzić zawczasu .  Łódka mknęła lekko , zataczając kręgi po wodzie .  Jak daleko sięgnąć okiem , wszędzie roztaczał się widok czarowny .  Ukazały się już wyraźnie wieżyczki kościoła w Zambrówce , gwar doleciał ode wsi .  Wkrótce do brzegu przybito .  Amelka wyskoczyła , rozglądając się ciekawie wokoło .  Jania kołysała się w łódce .  Zdjęła kapelusz i czarne warkocze spuściła na plecy swobodnie .  Amelka , żartując , wianek z lipowego kwiecia włożyła jej na głowę i młode a urodziwe dziewczę w sukience jasnej wyglądało jak boginka .  Wieczór letni rozkołysał marzeniami żywą wyobraźnię dziewczyny .  Rojenia skrzydlate , niepojęta tęsknota , niewyraźne pragnienia rozpierały jej serce .  Ostatnie blaski słońca gasły zwolna , jezioro przybrało mocno szafirową barwę .  Od strony Zambrówki , drogą , młodemi drzewkami wysadzoną , zbliżało się ku brzegowi dwóch mężczyzn .  Jeden z nich wzrostu średniego , szczupły i giętki , w popielatej marynarce i takimże kapeluszu o szerokich skrzydłach , szedł szybko naprzód , potrącając laską kamyki przydrożne , jak człowiek czemś zaniepokojony i wyłącznie myśli jednej oddany .  Za nim w pewnej odległości postępował młody chłopak w bluzce robotnika fabrycznego , niosąc szkatułkę , którą ostrożnie do piersi przyciskał .  Zbliżyli się do brzegu prawie niepostrzeżeni .  — Niema łódki , proszę pana doktora — ozwał się głośno chłopak , i wtedy dopiero Amelka drgnęła i odwróciła się , stary zaś Walenty skłonił się czapką przybyłemu .  Nastąpiło obopólne zdziwienie i zakłopotanie .  Lekarz uchylił grzecznie kapelusza i odebrał z rąk chłopca szkatułkę .  — Wracaj do roboty — rzekł .  — A pamiętaj , żeby Izydor miał ciągle zmieniane okłady .  Już ja sobie znajdę łódkę .  — Pewniuśko do naszej Gwiaździny wielmożny pan doktor chce się przeprawić ? — rzekł Walenty , kłaniając się .I po księdza już rankiem jeździli . . .  Cóż , kiej łódki niema ? . . .  Roi się na jeziorze od rybaków . . .  Młody lekarz obejrzał się niespokojnie .  W oddali uwijały się łódki , nie tak blizko jednakże , aby rybacy znaki spostrzedz , lub głos usłyszeć mogli .  Amelka zarumieniona podeszła ku lekarzowi .  — Jeżeli pan życzy sobie dostać się do Zarzecza , możemy popłynąć razem — odezwała się uprzejmie .  — Wyobrażam sobie , z jaką niecierpliwością chora oczekuje pańskiego przybycia .  Za dwadzieścia minut będziemy w Zarzeczu .  — Z wdzięcznością przyjmuję zaproszenie — odparł ucieszony lekarz .  — Istotnie był em w kłopocie . . .  Domyślam się , że mam przyjemność rozmawiać z p . Krasnohorską ?  — Tak , panie ! a oto młodsza siostra moja .  Doktor spojrzał na kołyszącą się w łódce Janię ; w oczach jego odbił się wyraz zachwytu , natychmiast atoli zapanował nad wrażeniem .  — Edward Dembiński ! — rzekł , kłaniając się powtórnie .  — A skoro panie jesteście tyle na mnie łaskawe , prosił by m o pośpiech .  Rankiem jeszcze przysłano po mnie , ale obowiązkowe zajęcie w fabryce zatrzymało mnie aż do tej pory .  Lękam się , aby m nie usłyszał bardzo bolesnego dla lekarza słowa : „ Za późno . "  Wypłynęli na jezioro .  — Jaki pogodny zachód ! — zauważył Dembiński , rozglądając się wokoło .  — Panie bez wątpienia więcej posiadają czasu do podziwiania cudów przyrody i piękności tutejszych okolic .  Mnie nader rzadko sposobność taka się zdarza . . .  — Czy tak wiele jest zajęcia w fabryce ? — spytała Amelka , którą irytowało milczenie siostry .  Nim zdążył odpowiedzieć , łódka przechyliła się gwałtownie .  Amelka krzyknęła , Jania się roześmiała .  — Jezioro w tem miejscu bardzo jest głębokie . . . — zauważył Dembiński .  — Pan się lęka ? — spytała Jania z szyderczym błyskiem pięknych oczu .  Były to pierwsze słowa , jakie do niego wyrzekła .  Dembiński uśmiechnął się lekko .  — Tak , pani ! — odparł szczerze .  — Przyznaję , żem się przeląkł . . .  Jania stała się jeszcze weselszą .  — Podoba mi się pańska otwartość , panie doktorze ! — rzekła .  — Nie stworzonyś pan na bohatera .  — Janiu ! — zawołała karcąco Amelka .  Dembiński patrzył spokojnie w czarne , błyszczące źrenice , badawczo w niego utkwione .  Ledwo dostrzegalny uśmiech błąkał się na jego ustach .  — Pozwoli pani przypomnieć sobie — rzekł z wytworną grzecznością , — że życie lekarza w pewnych chwilach ma wartość ogromną .  Pacyentka , do której dążę obecnie , jest matką sześciorga dzieci .  — Aa ! — mimowolnie wyrwało się z piersi Jani .  Zarumieniła się .  Amelka serdecznie spojrzała na Dembińskiego .  — Pan musisz bardzo kochać swój zawód ? — spytała .  — Tak , pani ! — odparł z pewnem wzruszeniem .  Zamyślił się i wzrok jego w dal pogonił .  Jania śledziła go ukradkiem .  Czy dlatego , że dotąd mało mężczyzn widziała , czy istotnie tak było , ale Dembiński wydał jej się bardzo pięknym mężczyzną .  Ciemny blondyn , o dużych oczach piwnych , o czystych rysach a myślącem czole , posiadał coś nader ujmującego w twarzy i układzie .  Miał przytem swobodę salonowca i rodzaj dumnej powagi , która imponowała wesołej Jani .  — Jakiś tam doktor z fabryki ! — myślała niezadowolona .  — Amelka zbyt pochopnie zawiera znajomości .  I harda dziewczyna zasklepiała się w milczeniu , a ilekroć uczuła na sobie spojrzenie Dembińskiego , odwracała się z lekkim marsem na czole .  Łódka , zatrzymała się przy pierwszych drzewach parku .  Tam już zmrok zapadł zupełny .  Dembiński pochwycił szkatułkę i skłonił się pannom .  — Stokrotne dzięki ! — rzekł , zwracając się ku Amelce .  — Jeżeli uda mi się uratować chorą , pani właściwie będzie zawdzięczała życie .  — Niechże pan nie przecenia takiej drobnostki . . . — broniła się Amelka zarumieniona .  — Walenty będzie do pańskiego rozporządzenia , panie doktorze , jeśli zechcesz powracać wodą .  — A jakżeby inaczej , panienko ? — zauważył przewoźnik .  — Gwiazda koni nie ma , a choćby miał , to trzebaby wokół jezioro okrążać , hen , przez maliszewskie pola .  Już ja poczekam na wielmożnego pana .  Dembiński skłonił się pannom raz jeszcze .  Jak się to stało , sam nie wiedział , ale oczy jego zamiast z wdzięcznością spocząć na miluchnej twarzy Amelki , pogoniły ku Jani , która stała opodal obojętna z pewnem lekceważeniem wydymając usteczka i wciąż do pośpiechu siostrę nagląc .  Wtem , kiedy się najmniej tego spodziewał , czarne , błyszczące oczy skierowały się ku niemu i przy łagodnym już zmierzchu ustępującego dnia zaświeciły nieporównanym blaskiem .  Zmieszał się , ogarnięty wzruszeniem .  Stów mu na ustach zbrakło . . .  Te promienne oczy nieznany dotąd ogień rozpaliły mu w piersi .  Młody Dembiński niewiele dotąd obcował z kobietami i prawie ich nie znał .  Życie upływało mu w twardej pracy , bo do zawodu swojego przywiązał się jak mało który lekarz .  Pomimo rozległej praktyki i zajęcia w fabryce , wciąż grzebał się w książkach , uczył się , badał ; medycynę wyobrażał sobie jako nigdy nie zgłębioną kopalnię , z której całe życie czerpiąc , niczego się jeszcze dość nauczyć nie można .  Posiadał charakter tęgi , wyrobiony , nie pozwalający sobie na słabostki żadne , a przedewszystkiem uczciwy .  Ojciec jego , zacny i popularny lekarz , zmarł w roku życia , zaraziwszy się w szpitalu tyfusem .  Gdy na krótką chwilę przed śmiercią odzyskał przytomność , wskazując dziewięcioletniemu naówczas Edwardowi mdlejącą z rozpaczy matkę , rzekł : „ Pamiętaj o matce . . . "  Chłopak mądre nad wiek oczy utopił w twarzy ojca z taką siłą świadomości tego , czego od niego żądają , że gasnący wzrok umierającego rozjaśnił się radością , a na martwych rysach uśmiech słoneczny zastygł .  Wiele ciężkich dni , miesięcy , lat od tej chwili upłynęło ; dziecko , potem mężczyzna , nie zapomniał nigdy , jaki obowiązek na ń włożono .  Matka znalazła w nim opiekuna prawdziwego , przywiązanego i posłusznego syna ; społeczeństwo człowieka , na którego młode życie spłynęło już wiele błogosławieństw i łez wdzięczności .  Całą treść jego wewnętrzną można było z twarzy wyczytać .  Ogólnej harmonii nie psuła żadna zniewieściałość , ani pogoń za efektem .  Prostota i skromność w połączeniu z dumą szlachetną i urok łagodnej jak u dziecka dobroci cechowały każdy jego postępek , jednały mu serca .  Blady , senny księżyc wypłynął na niebo , rzucając srebrne na wodę odblaski , gdy łódka mknęła z powrotem ku Zambrówce .  Gwiaździna była uratowaną .  Operacya , aczkolwiek trudna , udała się szczęśliwie .  Lekarz , zmęczony , z prawdziwą rozkoszą wciągał w płuca świeży powiew nocy , czasem dłonią wody zaczerpnął i zwilżył rozpalone czoło , a wzrok bezwiednie zwracał się ku białemu pałacowi na górze , którego rzęsiście oświetlone okna ukazywały mu się niekiedy wśród drzew .  Piękna twarz Jani nie schodziła mu z myśli .  Z promiennych oczu dziewczyny padł na ń jakiś dziwny urok .  Namiętna moc uczucia , nie zmarnowanego dotąd w lekkich , krótkotrwałych miłostkach , wstrząsnęła nim do głębi , uderzyła jak piorun niespodzianie .  Surowy dotąd dla siebie , pełny hartu woli i umysłowej wyższości , śnić zaczął naraz sen złoty o szczęściu podzielonem z drugą istotą , o miłości wielkiej , bezgranicznej .  Bladawe promienie gwiazd migotały drżąco nad jego głową , fale szemrały łagodnie . . . cisza była wokoło , i tylko w sercu Edwarda odzywała się najpiękniejsza pieśń w życiu , pieśń tak słodka i kusząca , że komu raz dźwięki jej duszę przenikną , wiecznie będzie tęsknił do niej .  Rozmarzony wzrok jego padł na małą wiązankę skromnych żółtawych kwiatków , spoczywającą na dnie łódki , prawie u jego stóp .  Czarnooka dziewczyna miała pęk kwiecia takiego w rękach i na foremnej główce , gdy po raz pierwszy spojrzał na nią .  Machinalnie , nie zdając sobie sprawy z tego , co czyni , Dembiński pochylił się , i nawpół zwiędłe , wilgocią przesiąkłe kwiaty znalazły się głęboko na jego sercu ukryte .  — Był em w krainie czarów — szeptał potem , idąc drzewami wysadzoną dróżką ku Zambrówce .  — Śnił em o gwiazdce , zawieszonej na błękitach . . .  Szaleństwo !  Gdy jednak , powróciwszy do domu , przyłożył usta do pomarszczonej dłoni matczynej i spojrzał w rozjaśnione jego widokiem oczy , mimowoli uśmiech wesoły wybiegł mu na twarz i rzekł z przejęciem :  Jakie to życie piękne , matko , jakie piękne !  — List od Cesi . . . list od Cesi ! — wołała rozpromieniona Amelka .  — Była m już niespokojna o moje dzieciątko . . .  — Cóż pisze ? — spytała ciekawie Janina .  „ Najdroższa moja ! — zaczęła czytać Amelka .  —  Smutno mi i tęskno w Zaliszewie , dokąd stryjostwo na tygodni kilka zjechali .  Ale bo też doprawdy pozbawiono mię zupełnie swobody , i wydaje mi się , jako by m była pieskiem faworytem , na jedwabnym sznureczku przywiązanym , od którego nic nie wymagają , byle krótki swój żywot na pluszowej poduszce przespał , objadłszy się sucharków ze śmietanką . "  Jania wybuchnęła śmiechem .  — A to oryginalna dziewczyna ! — zawołała .  — Więc dlaczegóż narzeka ?  Toć to jedwabne życie !  Amelka spojrzała na nią z wyrzutem .  — Poco ta komedya ? — spytała .  — Bo przecie nie myślisz tego , co mówisz . . .  „ Moja droga Amelcia — czytała dalej — skarci mnie pewno za ten wstęp szyderskogorzki . . .  Cóż , kiedy porównanie niechcący z pod pióra mi się wymknęło . . .  Człowiek stworzony jest chyba na to , aby coś robił .  Bezczynność i przeświadczenie , że się nikomu nie jest potrzebnym , wyradzają myśli niewesołe . . .  Choćbym pragnęła ukryć to przed tobą , nie mogę !  Smutno mi , obco i tęskno !  I powiesz może , Amelciu , że to moja wina , że nie umiem przywiązać się , być wdzięczną .  Nie zaprzeczam , ani przyznaję !  Dotąd jest to wątpliwość , którą może sama kiedyś rozjaśnisz .  Tymczasem kilka próbek .  Znasz moje marzycielskie usposobienie , wiesz , że chętniej przestaję z przyrodą i z książkami niżeli z łudźmi .  To jest , właściwie , jak z jakimi .  Chorzy , cierpiący posiadają całkowicie moje współczucie .  Zdrowi , szczęśliwi , z maską obojętności na ogólnoludzkie sprawy , budzą nieledwie wstręt . . .  Nie pragnę wydawać się lepszą , niż jestem ; prawdopodobnie i osobista zazdrość rolę tu odgrywa .  Gdy widzę zdrowe , tęgie dziewczyny , uwijające się po łąkach i polach , obejmuję okiem moją drobną , schorzałą postać i — ty mnie zrozumiesz , Amelko ! — nie mogąc rozwiązać pytania , dlaczego tak jest ,  jak jest , rozgoryczam się i radabym sama od siebie , od myśli swoich , uciec jak najdalej ! "  — Biedna , kochana Cesia ! — szepnęła zasmucona Jania .  Amelka miała łzy w oczach .  „ Czy chcesz , aby m ci opisała , jak czas przepędzam na wsi ? — w dalszym ciągu pisała Cesia .  — Wszystkie dnie do siebie podobne !  I tak : nieprzebrana troskliwość stryjenki trzyma mię w łóżku do godziny jedenastej codziennie .  Żaluzye spuszczone , wszyscy chodzą na palcach .  Czuję przedsmak śmierci !  „ Las , ogród , pola rozbrzmiewają echem tysiącznych objawów zdrowego , pożytecznego istnienia ; wspaniałe słońce uśmiecha się do ziemi , ziemia do słońca . . .  ludzie uwijają się jak mrówki , pracują , zabiegają . . .  Ja to czuję , ja to widzę poprzez zamknięte żaluzye , poprzez łzy , zalewające mi oczy . . .  „ O jedenastej godzinie , z miną tajemniczą , wystraszoną , zjawia się nakoniec stryjenka i hygieniczne śniadanie .  Amelciu , niech cię Bóg strzeże od hygienicznych śniadań !  Gdyby nie obecność stryjenki , to wodniste kakao i wysuszone grzanki wy wędrowały by z pewnością za okno .  Tymczasem , cedząc szary płyn po łyżeczce , zazdroszczę dziewkom z czeladnej posilnego żuru ze skwarkami i smacznego chleba razowego , odpowiadając jednocześnie na troskliwe pytania stryjenki : Może mi się co śniło , może się zrywała m w nocy , może nawiedziło mię bicie serca , a może . . . — i wówczas oczy stryjenki rozszerzają , się trwogą — może czuję , spodziewam się , oczekuję , przewiduję , że . . . że dziś właśnie nawiedzi mię atak histeryczny — jak stryjenka każdą moją migrenę nazywa , a którego czułe jej serce tak się lęka ! . . .  Gdyby m się nie wstydziła samej siebie , wybuchnęłabym płaczem .  „ Po śniadaniu , pod osobistym dozorem stryjenki , zaczyna się szczotkowanie , polewanie , masowanie w różnorodnych formach i gatunkach .  Poczem , owinięta w worek flanelowy , zmasakrowana , potłuczona , spoczywam znów na łóżku , złorzecząc nieledwie Kneippowi i jego wyznawcom .  „ Między pierwszą a drugą godziną w południe — spacer .  Ubrana w wełnę od końca palców do czubka głowy , mając z jednej strony stryjenkę z wodą kolońską lub amoniakiem , z drugiej Joasię pokojówkę z pledem i szalem , na wypadek nagłej zmiany temperatury , przechadzam się po ogrodzie w miejscu najbardziej odkrytem na działanie słońca , póki dzwonek na obiad nie zawoła .  „ W sali jadalnej spotyka nas stryj .  Przy zupie ( oczywiście dla mnie menu obiadowe składa się z potraw ściśle określonych przez hygienę i homeopatyę , co sprawia , że zawsze głodną jestem ) kochana stryjenka niewyczerpaną jest w opowiadaniu o moim języku , spieczonych wargach , podsiniałych oczach i t . p .  Stryj słucha , zajadając pasztet , indyka , roladę lub dziczyznę , a ja ogryzam udko niewinnego kurczęcia i znów złorzeczę hygienie i homeopatyi .  Po wetach stryj wstaje od stołu , całuje z namaszczeniem rękę stryjenki i powtarza stereotypowe : „ Matką jesteś dla sieroty , Wacuniu . "  Poczem i ja otrzymuję pocałunek ojcowski ze słowami : „ Wdzięczność jest jedną z najpiękniejszych cnót , Cesiu . "  Na tem się kończy obiad .  „ Żywot pieskafaworyta coraz jaśniej przemawia do mojego melancholijnego nastroju .  Uciekam do siebie , do fortepianu , do książek .  Zaledwie grad zaczęła m , aliści aniołstróż w postaci stryjenki zjawia się u mego boku .  „ Cesiu , muzyka denerwuje . . .  Ten biedny Chopin najlepszym tego dowodem . . .  Do grobu go wpędziła .  Zlituj się , dziecko , zaprze ~ stań ! . . . "  „ Z głuchą rozpaczą wstaję od fortepianu .  Tak mi było potrzeba czegoś kojącego , słodkiego , wszystka gorycz z serca była by się rozpłynęła w tonach pieśni , miała by m chwilę ukojenia , zapomnienia ! . . .  ( „ Toż samo dzieje się z książkami , których mi bez uprzedniego zezwolenia stryjenki dotknąć nie wolno .  Zaledwie godzinkę w dniu pracować mogę nad sobą i ta właśnie godzina pokrzepia mię i umacnia ducha , który słabnie . . . "  Amelka złożyła list .  — Cesia jest zgubioną , jeżeli dłużej pod takim kierunkiem zostanie — rzekła do siostry .  — Pomyślno , Janiu , jakie to okropne życie . . .  Ciągły przymus , ciągła niewola !  Biedne moje dzieciątko !  Amelka łzy otarła ; Jania , zadumana smutnie , patrzyła w ogród .  — I nam niewesoło . . . — rzekła .  — Wiesz , Amelko ?  zupełnie inaczej wyobrażała m sobie powrót nasz do domu . . .  — Tobie się już pewno balów zachciewa ?  — Nie ! — odparła .  — Wierzaj mi , że nie !  Tak mię życie zaraz na wstępie zniechęciło . . .  — No , no ! nie przesadzaj !  Cóż w takim razie biedna Cesia o swojem powiedziećby mogła ? — rzekła smutno Amelka .  — Żal mi jej !  Jania zamyśliła się chmurnie .  — Amelciu ! — ozwała się po chwili , zmieszana bardzo , unikając wzroku siostry .  — Czy przypuszczasz , że mama jest szczęśliwą ?  Ostatnie wyrazy wybiegły szybko z jej ust pobladłych , jak gdyby się lękała je wymówić .  Amelka drgnęła .  — Oczywiście — szepnęła z wahaniem .  Jania , zdobywszy się już na odwagę , stała się śmielszą i postanowiła rozwiązać nurtującą ją od pewnego czasu wątpliwość .  — Bo , widzisz , Amelciu — mówiła , — zupełnie inaczej wyobrażała m sobie ojczulka i miłość jego dla mamy . . .  Zdawało mi się , że rodzice należą do tych wybranych , szczęśliwych małżeństw , gdzie niema miejsca na żadne sprzeczki , kolące docinki , co bez wątpienia sprawia jednej stronie przykrość głęboką , a drugiej . . .  Zawahała się .  Amelka położyła jej dłoń na ustach .  — Nie kończ ! — szepnęła pobladła i wzruszona .  — Nie do nas należy sądzić . . .  Możemy się mylić zresztą , nie posiadając doświadczenia .  Jania zaprzeczyła energicznie .  — Trudno pozbyć się wzroku i słuchu — odparła , przygryzając wargi , żeby się nie rozpłakać ; wreszcie , wzruszeniem zwalczona , rzuciła się w objęcia siostry .  Sprawa Cesi nie została przecież zaniedbaną .  Dziewczęta tak wymownie wyłuszczyły ją rodzicom , że pan Klemens ( poparcia matki z góry były pewne ) zgodził się , aby Cesia przyjechała do Zarzecza na czas nieograniczony .  — Z tego , co opowiadacie — nadmienił , — nie mam nadziei , aby owo uosobienie troskliwości , godna pani stryjenka pozbyć się chciała przedmiotu czułych starań swoich i opieki .  Torturowanie biednego dziecka musi jej sprawiać przyjemność .  — Tak , tak ojczulku ! — zawołała żywo Jania .  — Szkaradna kobieta !  Mnieby taki system kuracyjny zaprowadził prościuteńko do zakładu obłąkanych . . .  — Nie unoś się , dziecko ! — napomniała córkę pani Helena .  — Zapalasz się i gorączkujesz , nie poznawszy dobrze rzeczy i nie zastanowiwszy się nad nią .  Wszakże postępowaniem stryjenki Cesi kieruje troskliwość o jej zdrowie ? . . .  — Lecz sposób , w jaki się do tego bierze , jest idyotyczny ! — odparła z uporem .  — I ja to jej pierwsza powiem , skoro tylko znajdziemy się razem . . .  — Jestem pewną , że tego nie uczynisz . . . — rzekła z powagą pani Helena .  — Czemu , mateczko ?  Ktoś przecie na świecie zdobyć się musi na wypowiedzenie prawdy ludziom ; niech im się nie zdaje , że są idealni . . .  Trudno by mi przyszło odmówić sobie przyjemności zdzierania z ich niewinnych , anielskich twarzy maski obłudy i fałszu .  — Boże !  Cóż ty mówisz , dziecko ? — zawołała oburzona matka .  — Pogląd starej , zgorzkniałej panny — śmiał się rozweselony pan Klemens , — Heleniu !  Ta mała jest nieporównaną !  Cha , cha , cha !  Czy to także pensyonarski nabytek ?  No , oczywiście , tedy winszuję ci , żoneczko , świetnych , a przypuszczam , niespodziewanych rezultatów edukowania dziewcząt na pensyi . . .  Nie zapominaj , że był em temu przeciwny .  Żartował z córki i w gruncie rzeczy lekceważył jej wyskok , lecz rad był ze sposobności dokuczenia żonie .  Zapał Janiny ostygł w jednej chwili .  — Ojczulek się myli — rzekła rezolutnie .  — Nasłuchała m się dosyć na pensyi o miłości dla ludzi , o ich doskonałych przymiotach , o anielskości kobiet , a prawości mężczyzn .  Cóż , kiedy te piękne frazesy nie trafiały do mego przekonania , bo dość jest mieć uszy i oczy otwarte , aby widzieć i słyszeć więcej , niżeli się chce nawet . . .  — Ja cię nie poznaję , Janiu ! — szepnęła pani Helena .  — " Widzę , że będę miała dużo , dużo pracy z tobą . . .  Bierz przykład z Amelci .  Dziewczyna z figlarnym błyskiem oczu pokiwała głową .  — To właśnie nieszczęście , mateczko , że pragnę mieć o wszystkiem swoje zdanie . . .  To nic nie szkodzi , niech mateczka mi wierzy . . .  Przecież Amelka sama dowodziła niedawno , że kobiety umieją teraz myśleć same za siebie i muszą myśleć , żeby się od krzywd , jakie im się dzieją , uchronić .  — Nie było mowy o krzywdach — zaprzeczyła Amelka .  Janka śmiała się , jak dziecię rozswawolone .  — Wszystko mi tam jedno ! — rzekła wreszcie .  — Świat jest bardzo piękny i ludzie na nim bardzo dowcipni , ale ja ich nie lubię i wierzyć nikomu nie będę !  Pani Helena , słuchając córki , zostawała wciąż pod wrażeniem dziwnego niepokoju .  Jania wydała jej się inną , niżeli dawniej , a w roztrzpiotaniu jej odczuwała smutek .  — Nie umiem udawać — myślała pognębiona .  — Jania jest bystra i oczywiście odkryła prawdę ; sądzi , że jestem nieszczęśliwą , i potępia ojca .  Ach , jakież to bolesne !  Postanowiła być jeszcze uleglejszą , baczniejszą w stosunku do męża , by zniweczyć domysły dziewczęcia .  Rozmowa ta jednak spędziła jej sen z powiek , i wschodzące słońce zastało ją jeszcze czuwającą , z oczyma od łez nabrzmiałemi i twarzą zmęczoną , pobladłą .  — Jaśnie pani kazała przygotować dla panienek suknie creme i liliowe atłasowe szarfy — mówiła zgrabna pokojówka Józia , układając na toalecie drobiazgi .  — A jakie prześliczne kapelusze !  Całe ze złotawej słomki , a na wierzchu bzy liliowe . . .  Śliczności !  — Bzy ?  Nie lubię bzów ! — zawołała Janina .  — Poproszę mamy , aby nam zmieniła kapelusze .  Jania była dziś nie w humorze .  Od samego rana — jak twierdziła — wszyscy się jej sprzeciwiali . . .  Choćby i ta wizyta !  Nie jest przecież dzieckiem i widzi dobrze , ile ona matkę kosztuje . . .  Więc po co do Krzemienia jadą ?  Że ojciec sobie tego życzy ?  Ależ mama powinna była tak ojca przyzwyczaić , żeby zawsze tego sobie tylko życzył , czego mama chce . . .  Myślom tym oddana , przeciągała się leniwie na otomanie z książką w ręce , z której wszakże ani litery nie przeczytała .  Amelka , smutna , rozstrojna , machinalnie układała przed lustrem warkocze .  — Nie kłopocz mamie głowy — skarciła siostrę .  — Radzę ci także : skończ swoje farniente !  Spójrz na zegar . . .  — Jaśnie pani już ubrana — wtrąciła Józia .  Jania rzuciła książkę .  — I żeby m ja choć wiedziała , po co my tam jedziemy ? — zawołała z niesmakiem .  — Czy panienki gotowe ? — spytała pani Krasnohorska , wchodząc do pokoju córek .  — Jakto ?  Jania jeszcze w negliżu ?  Co to znaczy ?  Jania w odpowiedzi w dłonie klasnęła .  — Ach , jaka mateczka sliczna ! — zawołała .  Istotnie zachwyt jej był usprawiedliwiony : pani Helena w czarnej sukni atłasowej , bogato dżetami haftowanej , i w maleńkiej kapotce liliowej z piórami wyglądała młodo i wspaniale .  Miała ona jedną z tych rzadkich twarzy , którą cierpienie idealizuje dziwnie pociągającym , smętnym wyrazem , nie ryjąc brózd , ani ze świeżości odzierając .  Smutek , nurtujący głęboko zawiedzioną w najdroższych uczuciach panią Helenę , cichy był i łagodny i równie łagodnie do rysów jej się przykleił .  Było coś w jej twarzy i postaci , co uderzało od pierwszego rzutu oka i zatrzymywało uwagę .  Piękne oczy matowe , jak aksamit czarne , miały wyraz słodyczy , a mimo to , jak twierdziła Jania , dosyć było jednego ich błysku , aby poskromić zuchwalca .  Pani Helena posiadała przytem postawę pełną godności , ruchy lekkie i swobodne , szlachetną prostotę układu i wrodzoną dystynkcyę .  Amelka była bardzo do matki podobna .  Tylko oczy miały kolor odmienny .  Zielonawe , mieniące się szafirowymi odbłyskami źrenice przypominały oczy ojca , chociaż różniły się wyrazem .  Pani Helena wykrzyknik Jani przyjęła pobłażliwym uśmiechem .  — Pośpiesz się , kochanko , czas jechać . . . — rzekła , odsuwając z czoła córki powichrzone loczki .  — Cóż to ?  Grzywka ?  To zbyteczne , Janiu !  — Mateczko , przecież moda . . .  — Czy istotnie córeczka moja ma ochotę ślepo we wszystkiem do mody się stosować ?  Jania się zawstydziła .  Wnet czarne loczki ułożyły się posłusznie w tył głowy , ukryły za uszyma i odsłonione białe czoło zajaśniało pogodą , nadając twarzy całej urok młodzieńczy .  Pani Helena usiadła .  Żywa sprzeczka z " mężem przy śniadaniu upokorzyła ją i boleśnie dotknęła .  Pan Klemens od dni kilku był już czemś zirytowany i o zwykłej , chociaż zaprawnej żółcią słodyczy zapomniał .  O co poszło ?  O wizytę do Krzemienia .  Pani Helena chciała pojechać z mężem tylko , pan Klemens stanowczo przy zabraniu córek się uparł .  Jania , słuchając rozmowy rodziców , nie spuszczała ciekawych oczu z twarzy ojca i w duchu złorzeczyła owej pani Kamilli , nie pierwszy raz powód do Sprzeczki nastręczającej .  Amelka starała się zająć ją opowiadaniem , odwrócić uwagę , lecz napróżno .  W czarnych oczach dziewczyny tliły się iskry ledwo tłumionego oburzenia .  „ Gdyby m to ja była na miejscu mamy " nie ustąpiła by m — myślała , uderzając niecierpliwie nóżką w posadzkę .  — Kobieta , jeśli wie , czego chce , powinna umieć wytrwać przy swojem . . . "  A tymczasem pani Helena musiała ustąpić .  Ustępstwo to jednak kosztowało ją wiele i pogłębiło żal do męża .  Jakże bo on nie mógł zrozumieć jej macierzyńskiej trwogi , jak mógł nie uznać , że dom przyjaciółki jego , pani Kamilli — bo ona , Krasnohorska , uważać ją za taką nie chciała — jest wprost niewłaściwem miejscem dla jego córek ?  Pani Kamilla Malska była kobietą na wskróś światową i lekkomyślną .  Wydana młodo za mąż , piękna , zalotna i bogata , bawiła się , stroiła , budziła zazdrość kobiet i zachwyt mężczyzn , gdziekolwiek się pokazała .  Mąż jej ( wobec pięknej pani nikt się o niego nie troszczył ) miał czas przeżyć się , nim się ożenił .  Młodej , tryskającej zdrowiem i młodością małżonce ofiarował zniedołężniały umysł i niczem niezwalczoną apatyę .  Dlaczego pani Kamilla , poznawszy go takim , oddała mu swoją rękę , dlaczego wówczas , kiedy stanął przed nią wybladły i z cynicznemi słowy : „ Nie mam już nic do ofiarowania prócz złota " — nie odrzuciła go ze wzgardą , — na to niech odpowiedzą wszystkie młode panny , które z równą Kamilli obojętnością przyjmują pierwszego lepszego konkurenta , jak gdyby przysiądz u ołtarza znaczyło tyleż , co przejść się do ogrodu Botanicznego .  Piękna pani Kamilla , nie wymagając niczego od męża , wymagała wiele od życia . .  Skoro natura sama uposażyła ją w powaby i wdzięki , skoro mężczyźni głowy i serca dla niej tracą , czemuż nie ma się bawić ?  To przecież rzecz niewinna ! . . .  Płeć brzydka brała ją zawsze w obronę .  — „ Taki mąż ! — mówiono z litościwem wzruszeniem ramion kobieta młoda , pełna życia . . . "  Poza flirtem pani Kamilla uprzyjemniała sobie czas pisaniem artykułów o „ niepodległości kobiet , " odczytami o „ nowych prądach , " wygłaszanymi w kółku znajomych i wielbicieli , dla których czerwone , pełne jej usta stokroć większy miały powab , niżeli słowa górnobrzmiące bez treści .  Złośliwi przebąkiwali nawet , że Krasnohorski kupił Zarzecze dla blizkiego sąsiedztwa Krzemienia .  Podczas karnawałów , spędzanych w Warszawie , zalotne oczy pani Kamilli goniły często eleganckiego i świetnie zakonserwowanego prezesa ; spotykano ich razem w teatrze i na spacerach , i prezes z uwielbieniem dla pani Malskiej bynajmniej się nie ukrywał .  Co o tem sądziła pani Helena , świat nie wiedział .  Była ona dla wszystkich niemal zamkniętą , księgą , której poważna treść nie zaciekawiała nikogo .  Mąż również był pewnym , że „ niuńka , " jak nazywał żonę , niczego się nie domyśla .  Dopiero od powrotu córek zaszła w niej zmiana . . .  Stała się nad wyraz zważającą nawet na pozory , wymagającą dla siebie należnego od męża szacunku , a już kiedy szło o dzieci , występowała samoistnie i narzucała mu swoje prawa matki , na nic się nie oglądając .  Oburzyło go to oczywiście , postanowił więc nie czynić ustępstw żadnych .  Dzisiejsza o wizytę w Krzemieniu sprzeczka skończyła się zwycięstwem głowy domu .  Pan Klemens nie krępował się wobec dzieci i jakby naumyślnie wszczynał zwykle spór przy nich .  Miał w tem swoje wyrachowanie ; pani Helena musiała nieledwie ważyć słówka , nie chcąc córkom oczu na niewłaściwości poglądów ojca otwierać .  Ale też życie , dotąd smutne tylko , teraz stało się dla niej męczarnią .  Siedząc w pokoju córek , przemyśliwała właśnie nad tem , jakby im powód niechęci względem pani Kamilli wytłómaczyć .  One przecież umieją się zastanawiać , tworzą domysły . . .  Nie uszło jej uwagi , że były smutne i patrzyły na nią wzrokiem niezgłębionej miłości i współczucia .  — Krzemień ma okolice prześliczne — zaczęła wreszcie , gdy panienki stały już przed nią ubrane i pokojówka opuściła pokój .  — Droga z Zarzecza wiedzie wciąż ponad rzeką . . .  Pod Krzemieniem czeka nas przeprawa promem . . .  Czy nie będziecie się lękały ?  — Nie , mamo ! — odparła spokojnie Amelka .  Jam oczy zamigotały .  — Przeprawa promem ? — zawołała zachwycona .  — Ach , jak to dobrze !  Wokoło głębia niezgruntowana , tajemnicza , a my na łasce fal i wątłego promu , w oczekiwaniu niebezpieczeństwa ! . . .  Jak to będzie przyjemnie !  Takie wzruszenie ! trwoga !  — Janiu , Janiu , spokojnie ! — uśmiechnęła się pani Helena .  — Uważała m już po wielekroć , że lubisz się unosić nad drobnostkami . . .  Postaraj się panować nad sobą , dziecko !  — Ach , mamo !  kiedy ja mam taki zapalny temperament . . . — usprawiedliwiała się Jania .  — Jak ty się wyrażasz ? — odezwała się z przykrością pani Helena .  — Jesteś trochę egzaltowaną , dzieweczko . . .  Nic więcej !  — Słyszała m , jak ojczulek mówił , że mam temperament . . . — usprawiedliwiała się zakłopotana .  — Ojczulek twierdzi , że Amelka podobna jest do mamy , a ja do ojczulka .  Po twarzy pani Heleny przepłynął rumieniec .  Chciała go ukryć przed córkami , więc pochyliła głowę i szarfę Janiny poprawiać zaczęła .  — Dom państwa Malskich dość przyjemny podobno . . . — rzekła , odwracając na inny przedmiot rozmowę .  — Mnóstwo osób tam bywa , zabawy bardzo ożywione . . .  Pani Kamilla piękną jest niepospolicie . . .  Ale nie lubię kobiet , uganiających się wyłącznie za zabawą .  Wogóle układ jej cały nie podoba mi się . . .  Jest to właśnie jedna z tych emancypantek szkodliwych , którym się zdaje , że ekscentryczne wybryki i obojętność na pozory wyrabia kobiecie wyjątkowe , wyższe jakieś stanowisko w społeczeństwie .  — Ach , jak ja takich kobiet nie cierpię ! — zawołała Jania z wybuchem — a pani Kamilli szczególniej .  Nieraz już była powodem przykrości dla mamy .  Nie pojmuję , dlaczego ojczulek tak ' ją chwali ? . . .  — Jak ty lubisz dużo mówić ! . . . — szepnęła z wyrzutem Amelka , zauważywszy nagłe zmieszanie na twarzy matki .  — Mężczyźni mniej na wszystko zwracają uwagi — rzekła pani Helena .  — Ojciec zresztą uprzejmym jest dla każdego i nie chce uchybiać sąsiedzkim i towarzyskim obowiązkom .  — Wyrzekłabym się z ochotą zabaw i towarzystw , gdyby one pęta jakieś nakładać miały . . . — wtrąciła Janina ze zwykłą rezolutnością .  Pani Helena mimowolnie się uśmiechnęła .  Wzrok jej z rozkoszą i dumą zatrzymał się na pięknych twarzyczkach i zręcznych postaciach córek .  — Więc jesteście gotowe ?  W takim razie nie zwlekajmy ! — odezwała się , powstając .  — Chciała by m pozbyć się tej wizyty .  W godzinę później kareta Krasnohorskich zatrzymała się przed pałacem w Krzemieniu .  — Jaśnie pani pisze w swoim gabinecie — oznajmił lokaj , wprowadzając gości do salonu .  — Jaśnie pan odpoczywa w oranżeryi . . .  Panny z ciekawością rozglądały się wokoło .  Jania pogardliwie skrzywiła usta .  — Istny skład rupieci . . . — szepnęła .  — Oczy bolą od barw jaskrawych i złoceń . . .  Nadszedł Malski . . .  Trudno było istotnie wyobrazić sobie coś bardziej zniewieściałego i skarlałego , niż ten szkielet człowieka w eleganckiem ubraniu , z kwiatkiem w butonierce a nagą czaszką , usiłującego zachować pozory zdrowia i młodości dla ludzi , bo zbyt wiele miał doświadczenia , aby siebie łudził .  I nic go też z życiem nie wiązało .  Ulubionym frazesem „ głupie życie " zamykał sobie drogę do podźwignięcia się moralnego , do wyswobodzenia z karygodnej apatyi , która się wżarła w jego istnienie ,