Deotyma  Branki w jasyrze  Jesień 1240 roku była prześliczna , prawdziwie , jak to mówią , polska jesień .  Już zbliżał się święty Michał , a drzewa jeszcze nie żółkły ani nie czerwieniały .  Spostrzeżenie to uczynił pielgrzym , idący z wolna brzegiem rzeki Iłżanki .  Jak okiem sięgnąć , obie strony wody szumiały ostro pachnącym , nieprzejrzanym borem .  Nie była to jednak puszcza w najdzikszym znaczeniu tego słowa ; pod samowładnymi rządami przyrody można było gdzieniegdzie dojrzeć rękę człowieka , wywalczającą sobie bezpieczniejsze schronienie i piękny krajobraz .  Był poranek , kiedy pielgrzym przechodził koło Iłży .  Pierścień wykarczowanych pól weselił duszę otwartym widnokręgiem , grzędy warzywne i kwieciste bawiły oko bogactwem kolorów , drzewa owocowe , zgięte pod ciężarem plonu , przechylały się za parkany .  Powietrze było pełne kurzawy i beczenia owiec .  Klekotały drewniane kołatki u szyi opasłych krów , długie rzędy ulów gwarzyły brzęczącym sejmem .  Wszystko się krzątało i pośpiewywało , a wśród tych błogosławieństw sam gród rozsiadł się na pochyłości góry , nad niebieskim jeziorem , rad z siebie i spokojny , bo murami opasał się od złych ludzi , a wieżami kościoła wznosił się do Boga .  Pielgrzym łamał sobie głowę , kto umiał tak mądrze to wszystko urządzić .  Ale kiedy strażnik bramy miejskiej wyjaśnił z niejaką dumą , że Iłża należy do biskupów krakowskich , od razu przestał się dziwić .  Obszar pól skończył się bardzo prędko i pielgrzym wszedł znowu między czarne bory , których wówczas było tak wiele , że nikt się nimi nie zachwycał .  Toteż w owych czasach karczowanie lasów było prawdziwą zasługą i najgwałtowniejszą potrzebą społecznego życia .  Ile razy pień tysiącletni runął pod siekierą , nikt nie miał ochoty nad nim się rozrzewniać , a nawet byli tacy , co się cieszyli z upadku starego szkodnika , który kradł słońce i wysysał ziemię .  W lasach , które przemierzał pielgrzym , padło ich także niemało podczas torowania dróg biegnących na wszystkie strony .  Jakie to były drogi , pożal się Boże !  Nikomu nawet nie przyszło na myśl , aby można było drogę wyrównać lub czymś wysypać .  Stan jej zależał od pory roku , pogody i gruntu .  Była zwykle bardzo wąska .  Nikt nie potrzebował szerszej ; wasąg chłopski wszędzie się prześlizgnął , zimową porą zmieściły się tam saneczki .  Wszystko , co żyło , jeździło konno ; świeccy i duchowni , giermki i królowie , damy , nawet dzieci .  A kto nie miał konia , szedł sobie jak nasz pielgrzym , podpierając się kijem i na krok nie odstępując szpary wyciętej w gęstwinie .  Kto zboczył , ginął w morzu puszczowym , a kto wiernie trzymał się dróżki , zawsze mógł być pewien , że w końcu dojdzie do zwodzonych mostów jakiegoś zamczyska albo , co jeszcze lepsze , do gościnnej furty klasztoru .  Pielgrzym już minął kilka zamków .  Przed każdym chwilę przystanął .  Głód i zmęczenie mu podszeptywały : może by tu wstąpić …  Ale każda z tych siedzib wydawała mu się jakaś groźna i złowróżbna .  Czegóż mógł się lękać ?  Nic nie posiadał oprócz muszelek przyszytych do płaszcza i kilku medalików przypiętych do kapelusza .  Nikt by się przecież nie pokusił na jego krzywy kostur ani łatane sakwy pełne suchych okrajców chleba .  Był osobą wszędzie mile widzianą , tak w chacie , jak na książęcych dworach .  W czasach kiedy książki stanowiły istotną rzadkość , on był chodzącą księgą , lepszą jeszcze od pisanej , bo dla każdego dostępną .  Jedni uczyli się z niej polityki , inni wyciągali powieści i poezje .  Bywał za górami , za morzami !  Spotkał papieża , Saracenów , na własne oczy widział cuda dziejące się przy grobach świętych albo znał takich , którzy je widzieli .  Był na turniejach kastylijskich , a może na koronacji cesarskiej , znał melodię najnowszej ballady i wiedział , jak na obcych dworach ubierają się białogłowy .  Każde odwiedziny takiego wędrowca zostawiały w umysłach ogromny zapas wiadomości , które kontemplowano powoli , bo musiały starczyć na długo .  Gdyby pielgrzym był rzeczywiście ubogi , jak się z pozoru wydawało , wszędzie wchodził by z podniesionym czołem .  Ale on posiadał skarb nieoceniony i truchlał , jak truchleje każdy , kto się nosi ze skarbem .  W płaszczu miał zaszyte relikwie .  A wiedział , że ludzie dla zdobycia relikwii na wiele się ważyli .  Chodząc po obczyźnie słyszał , że często książęta wypowiadali sobie wojnę , aby zdobyć takie drogocenności , że używano różnych fortelów , aby je wykraść lub wyłudzić .  Pielgrzym nie bał się przydrożnych rabusiów , tych , co to pytają , gdzie kiesa , i łańcuchy z szyi zdzierają , ale bał się ludzi mądrych a przewrotnych , którzy przyjmują z otwartymi rękoma , stół zastawiają łakociami , częstują jakimś podejrzanym trunkiem , a gdy biedak uśnie jak zabity , skarby wypruwają z płaszcza , fałdy zaszywają i rano zapierają się wszystkiego .  Po południu doszedł do zameczku tak prześlicznego , że od razu powiedział sobie :  — Tu chyba sami dobrzy ludzie mieszkają .  Znużony siadł w gęstym zaroślu i zaczął się rozglądać z niewinną , ale gorącą zazdrością .  Pierwszym powodem zazdrości , jakiej doznał już na widok Iłży i jakiej doznawał wobec każdego grodu albo zamku , było poczucie bezpieczeństwa , takie wówczas rzadkie .  W epoce nieustannych napadów , zdrad , odwetów i zasadzek , tylko ten , kto mieszkał w dobrej twierdzy , mógł spać spokojnie .  Zameczek , o szarych kamiennych ścianach i pięciu basztach , już z daleka przyciągał oczy .  Wznosił się dziwnie hardo na wierzchołku wzgórza .  Inne wyniosłości , lasami poszyte , zlewały się za nim w jedno tajemnicze tło .  W dole , między zaroślem , przebłyskiwała jakaś rzeczka , może jeszcze Iłżanka , którą podróżny kilka razy tracił z oczu i odnajdywał .  Z jej biegiem szła starannie wysadzona drzewami dróżka , która dalej nagłym skokiem przerzucała się na zamkową górę i żółtym wężykiem prowadziła do głównej wieży , najgrubszej i najwyższej .  Jej wnętrze wypełniała sklepiona brama z bronami i łańcuchami .  Na szczycie powiewała chorągiew ; znak , że pan zamku wrócił z wojny lub jeszcze na nią nie pojechał .  Wokół chorągwi krążył nieustannie strażnik wieżowy , jedyny ruchomy element w tym obrazie .  Jego broń i trąba to znikały , to migotały w słońcu , kiedy przesuwał się za zębatym murkiem , którym baszta u szczytu była obrębiona .  Każda z czterech wież , przykrytych strzelistymi , nierównej wysokości dachami , miała inny kształt i rozmiar .  Jedna szczególnie przyciągała uwagę pielgrzyma .  Była sześciokątna , prostopadle ze wzgórzem ścięta , a z jej piętra , wysoko , wysuwała się jeszcze okrągła wieżyczka , oparta na podstawie skręconej na kształt ślimaka .  Z wieżyczki wybiegał półkolisty ganek , misternie dziergany w kamieniu .  Na ganek wychodziło wąskie , długie okno , głęboko osadzone w murze i obramowane grubą rzeźbą , która w górze wiązała się łukiem .  Tak , cała ta wieżyczka , bielejąca na ciemniejszym tle murów , wyglądała jakby kropielnica , którą zawiesił tam anioł ; pod nią była tylko przepaść , a nad nią niebo .  Ale najbardziej zachwycał maleńki ogródek , rozciągający się na spadzistości góry , a w nim różne zioła , zapewne potrzebne do domowej apteczki , oraz krzewy .  Ta ozdoba , i to nie za murami , świadczyła , że mieszkańcy musieli od dawna żyć w spokoju .  Zamek chyba od lat nie doznał oblężenia .  Wszędzie znać było staranność ręki gospodyni , tak że pielgrzym powiedział sobie :  — Musi tu mieszkać piękna i cnotliwa niewiasta .  I jakby w odpowiedzi na to przypuszczenie , strażnik wieżowy uderzył w trąbę , oznajmiając nadjeżdżających gości .  Po chwili otworzyły się drzwi wieżyczki i na ganek wyszła jasnowłosa , niebieskooka i wiotka niewiasta .  Miała suknię lazurową jak niebo , przy szyi wyciętą w trójkąt ze złotym brzegiem , poniżej bioder przewiązaną błyszczącym pasem ozdobionym klejnotami .  Na piersiach wyszyte były dwa herby .  Jej głowę okrywał płaski biret ze złotej lamy , objęty perłowym futerkiem , spod którego wysuwał się biały welonik .  Drugi , pod spodem , obejmował lica i szyję , miękko jak obłoczek .  Włosy jednak nie były zupełnie schowane i mimo przytulności osłonek , wiły się przy skroniach złotymi kędziorami .  Ów spodni rąbek , nazywany podwijką , i dwoistość herbu na sukni pokazywały , że pani ta jest zamężna .  Za nią wybiegło dziecko w błękitnej sukience , z włosami także jasnymi , nawet jeszcze jaśniejszymi niż u niewiasty .  Bujność tych włosów przechodziła zwyczajną miarę .  Pukle , starannie pozwijane aż do pasa , tworzyły wokół ramion złoty , ciągle ruchomy płaszczyk .  Na ganku było dla dwojga za ciasno .  Dziecko czepiało się poręczy , więc niewiasta wzięła je na ręce i tak stojąc , oprawiona w rzeźbę wieżyczki , przypominała pielgrzymowi święte posągi , które ówcześni mistrzowie umieli tak lekko i fantazyjnie przystawiać do gotyckich filarów .  Z lasu wyjeżdżał orszak myśliwych ; prowadziła go białogłowa .  Niósł ją kary koń z białą strzałką na czole i szyją o łabędzich ruchach .  Był ognisty , jakby stworzony dla owej amazonki , której uroda łączyła w sobie potęgę i delikatność .  Pomimo postawy siedzącej widać , że niewiasta była wysoka i majestatyczna .  Suknia , jakby ulana , dokładnie rzeźbiła jej kształty .  Rękawy , szczelnie obcisłe , odmienne od całej sukni , mieniły się kolorową jedwabną tkaniną , która była przedmiotem rzadkim i kosztownym .  Gęste brwi , długie rzęsy , grube warkocze łowczyni zdawały się sobolowe .  Była przetowłosa , bez rąbków i białych obwiązek .  Warkocze spuszczały się jak dwie wstęgi od skroni i spadały na piersi , a wokoło głowy biegł cienki , złotolistny wianuszek .  Takie upiększenie oznaczało pannę .  Niełatwo było jednak te szczegóły dojrzeć , bo osłaniał ją ogromny , zielony płaszcz , z kapturem nasuniętym na głowę .  Płaszcz spinały pod szyją dwie klamry , a że nie miał rękawów , dziewczyna odrzuciła go na obie strony , aby uzyskać swobodę ruchów .  W jednej dłoni trzymała cugle , a na drugiej , nieco podniesionej i obciągniętej grubą rękawicą , siedział sokół .  Tuż za piękną łowczynią , o jakieś półtora kroku , jechał człowiek ubrany na czarno , z szarą drucianą koszulką na wierzchu , z grubym pękiem broni u pasa , z twarzą zwiędłą i posępną , a za nim kilku myśliwych odzianych brunatno , jak przystało ludziom pośledniejszego stanowiska .  Uwijało się też dwóch paziów , zgrabnie opiętych w jaskrawe ubiory .  Wszyscy długim wężem zaczęli wspinać się ku zamkowi .  Wtem jeden z paziów , z figlarnymi oczami i czupurnym piórkiem u czapki , dostrzegł wędrowca siedzącego w gąszczu .  Skręcił konia , stanął i zaczął się przyglądać z rodzajem niedowierzania .  Przybysz miał nogi założone na krzyż , a trzeba wiedzieć , że tej postawy , nazbyt wygodnej według ówczesnych wyobrażeń , używali tylko pielgrzymi i uczestnicy wypraw krzyżowych powracający z Ziemi Świętej .  Wędrowiec , widząc niepewność pazia , kiwnął głową i odezwał się :  — Tak , tak , idę z Jerozolimy , prosto od Grobu Pańskiego .  Na te słowa paź zeskoczył z konia , zaczął całować płaszcz pielgrzyma i dopytywać się :  — Jak to tam jest w tej Jerozolimie ?  Ale pielgrzym nie myślał dla jednego słuchacza szafować skarbami wspomnień .  Wolał sam się czegoś dowiedzieć .  Zapytał , jak się nazywa zamek , kto go zbudował i do kogo należy .  — Miejsce , które widzicie , to jest Żegnana Góra albo inaczej Żegnaniec — wyjaśniał paź .  — Od czego powstała ta nazwa , różnie ludzie mówią .  Wedle jednych , w dawnych czasach , jeszcze za pogaństwa , stała tu świątynia , w której czarci mieli gniazdo .  Ale kiedy król Chrobry sprowadził benedyktynów na Łysą Górę , zdarzyło się , że jeden z zakonników przechodził tędy nocą i zobaczył na górze gmach cały ognisty , od którego biła łuna , jakby od siedmiu księżyców .  To czarci z wiedźmami tak się bawili , że od huku wszystkie drzewa się trzęsły .  Benedyktyn widząc , iż wołaniem licha nie wypłoszy , przeżegnał górę znakiem krzyża świętego i wnet cały gmach zapadł się z trzaskiem , a miejsce nazwano „ Zażegnanym ” .  Inni znowu mówią — ciągnął paź — że sto lat temu książę Henryk Sandomierski , jadąc tędy na łowy , zasnął na tej górze , a we śnie zobaczył świętego Piotra , który go tak ogniście przeżegnał , że mu zostawił na piersiach krwawy krzyż .  Jak tylko się książę obudził , zaraz domyślił się , co taki sen znaczy .  Ze szkarłatnego sukna wykroił sobie krzyż i zebrawszy towarzyszy , wyprawił się na krucjatę .  Jeden z owych towarzyszy wrócił tutaj , zbudował zamek i na pamiątkę sennej przepowiedni dał mu nazwę „ Przeżegnaniec ” .  Dziś tu mieszka wnuk , Sulisław na Żegnańcu , waleczny rycerz , pan możny i sprawiedliwy .  W domu rządzi zacna żona , pani Elżbieta , ta właśnie nadobna niewiasta , która przed chwilą wyszła na ganek .  Sądziła pewnie , że już wraca małżonek , ale on jeszcze zabawił w lasach .  Wrócił tylko orszak panny Ludmiły , dziedziczki na Srebrnym Potoku , Białej Górze , Czarnolesiu i wielu innych włościach .  Dwa rody się na niej kończą .  Sierota chowała się u norbertanek , a teraz stryjowie oddali ją pod opiekę pani Elżbiety .  Czas , aby sobie wybrała małżonka , ale ona jakoś nie może się zdecydować , a prawdę mówiąc , i całemu dworowi niezbyt pilno do tej godziny , bo przy naszej pani nam dobrze , a jaki będzie pan — nie wiemy .  — Paź chętnie by jeszcze opowiadał , ale podróżny mu przerwał .  Dowiedziawszy się , że w zamku bawią same niewiasty , na których miłosierdzie każdy ubogi zwykł liczyć , śmielej poprosił o gościnę .  Paź oświadczył , że zapyta o pozwolenie naczelnika zamku , Ruperta , który w czasie nieobecności pana musi o wszystkim wiedzieć , i co żywo puścił się ku bramie .  Pielgrzym ukrył twarz w dłoniach i pomyślał : Czym te białogłowy zasłużyły się Bogu , że je tak bez miary obdarował ?  A ja , biedak , nigdy nikomu wody nie zamącił em , a los mnie od maleńkości tak prześladuje …  Z tych gorzkich rozmyślań zbudziły go obce głosy .  Paź wracał podskakując , za nim szedł Rupert , w którym podróżny rozpoznał owego posępnego jeźdźca w drucianej koszulce .  Dowódca załogi zmierzył wędrowca od stóp do głów , chcąc zapewne ocenić , czy nie jest to niebezpieczny włóczęga .  Niesłychane trudy zamorskich pielgrzymek nadały podróżnemu wiek nieokreślony ; niezatarta pańskość przebijała przez jego biedne szaty i znękane rysy i trochę go onieśmielała .  Toteż jeden błysk oka wystarczył biegłemu znawcy , by ocenić gościa .  Rupert zaprosił go z uszanowaniem i podprowadził pod górę .  Przeszli przez sklepioną , podpartą pękatymi słupami sień i stanęli w drzwiach długiej , wąskiej sali .  W jednym jej końcu świeciło strzeliste , podobne do kościelnego okno , a w drugim otwierał się kominek , tak ogromny , że zajmował prawie całą ścianę .  Z jego huczącej gardzieli , nastroszonej całą furą drzewa , buchał płomień jak z kuźnicy .  Niezmiernie miły był widok ognia .  Przy niesłychanej grubości kamiennych ścian , które nigdy nie mogły ogrzać się do rdzenia , przy wąskich oknach , przepuszczających niewielką smugę światła , w zamkach najczęściej panował piwniczny chłód .  Środkiem sali biegł długi , wąski , na kozłach układany stół , wokół niego stały dębowe zydle .  Na ścianach wisiały rogi różnych leśnych bestii i pęki rynsztunku .  Po obu stronach kominka rozpierały się ławy o wysokich oparciach , narzynane we wzory , podobne do stalli .  Między nimi , przed samym ogniskiem , siedział na niedźwiedziej skórze śliczny chłopczyk i bawił się z ogromnym , czarnym psem .  W środku sali , przy stole , pielgrzym spostrzegł dwie białogłowy , które teraz , na tle czarodziejskiego oświetlenia , wydawały mu się jeszcze piękniejsze .  Przyjęły go z czcią należną człowiekowi , który własnymi stopami dotknął Golgoty .  I on też , jako doświadczony bywalec , umiał od razu ująć niewieście serca .  Kiedy stanął przed chłopczykiem , oświadczył , że jak żyje , nie widział takich pięknych włosów , czym wielce pogłaskał macierzyńską dumę Elżbiety .  Ludmile przypatrywał się uporczywie , aż w końcu się zmieszała .  Wtedy zaczął ją przepraszać , wyznając na swoje usprawiedliwienie , że mu dziwnie przypomina regentkę Francji , sławną Blankę Kastylską , którą przed rokiem miał szczęście oglądać w Paryżu .  A że cały świat wiedział , jakim Blanka była uosobieniem urody i rozumu , piękna łowczyni zarumieniła się i dziękując skinęła głową .  Po takim wstępie wszystko poszło gładko .  Wprawdzie Rupert stał ciągle przy drzwiach i swoją posępnością gasił zgromadzenie , ale w sali byli też inni , pogodniejsi domownicy , z białymi wąsami i poczciwymi twarzami .  Poufałe , czasem i krotochwilne słówka , wtrącane przez nich do rozmowy , dowodziły , że to dom , w którym służba oprócz chleba otrzymuje serce …  Najstarsza ochmistrzyni , w siwym kożuszku , obwiązana białymi chustami , siadła w kącie , by prząść kądziel , ale zdaje się , że przez cały czas trzymała ją nieruchomo ; tak była zapatrzona w pielgrzyma .  Wkrótce weszła dziewczyna ze srebrną miednicą pełną wody pachnącej lawendą .  Mężczyzna z rozkoszą umył ręce i wytarł je w biały , lniany , wykończony prześlicznym haftem ręcznik .  Po czym sama pani zamku podała mu złocistą czaszę pełną cypryjskiego wina .  W końcu zaproszono go do stołu .  Miejsce miał zaszczytne , w najwyższym rogu .  Obie panie usiadły po dwóch stronach .  Nic nie jadły , ale częstowały jak należy .  Zaczęły od pytania : czy gościowi wolno spożywać mięso i łakocie ?  Okazało się , ku zadowoleniu gospodyni , że nie jest związany żadnym nadzwyczajnym postem , bo jego pielgrzymka nie była pokutą , ale ślubem złożonym w nieszczęściu .  I powoli zaczął opowiadać swoje dzieje …  — W niemowlęctwie stracił em matkę .  Wychowywał mnie bogaty ojciec w potężnym zamku .  Pewnej nocy sąsiad , odwieczny wróg rodu , napadł na zamek , zamordował ojca , a włości zagrabił .  Tułał em się po kryjówkach , szukał em pomocy u możnych , ale że było to na Mazowszu , pod rządami księcia Konrada , u którego nikt nie mógł dostąpić sprawiedliwości , odtrącano dziecko , które nie miało czym zapłacić ani jak odsłużyć .  Na wzmiankę o księciu Konradzie obie panie smutnie pokiwały głową i zamieniły znaczące spojrzenie .  — Otóż — ciągnął pielgrzym — widząc , że u ludzi nic nie wskóram , zwrócił em się ku Ojcu niebieskiemu .  Ślubował em , że pójdę aż do Jeruzalem na intencję , aby mi kiedyś zwrócono ojcowiznę .  I poszedł em .  I oto jestem z powrotem .  Ja zrobił em swoje , a teraz — dodał — zobaczymy , czy Pan Bóg zrobi swoje .  — Słowa te brzmiały hardo , ale tchnęły ślepym zaufaniem w opatrzność .  Pani Elżbieta dolała gościowi wina i z westchnieniem rzekła :  — Ach , na ludzi trudno liczyć .  Książę Konrad w najlepsze jeszcze gospodarzy i podobno coraz większe sieje zgorszenie .  Ale dla Boga nie ma rzeczy niemożliwych .  On i ze skały żywy zdrój wyprowadzi .  — To powiedziawszy , zawahała się przez chwilę i zamilkła , wstrzymując na ustach jakieś pytanie .  Elżbieta była ciekawa ( i nie tylko ona ) , z jakiego rodu pochodzi podróżny .  Jego wspomnienia świadczyły , że ród był szlachetny .  Nie wymienił go ani razu !  Czy z chrześcijańskiej pokory ?  A może z dumy ?  Wstydził się swojego poniżenia ?  W każdym razie gościnność i poszanowanie dla nieszczęścia nie pozwoliły Elżbiecie zadać tego pytania .  Tymczasem gość używał posiłku sowicie , chociaż bardzo powoli .  Po jagłach i rzepie , jakimi go najczęściej karmiono , niezwykle mu smakowały białe , rozpływające się w ustach kuraki , dziczyzna suto przyprawiana korzeniami , a nade wszystko placek przekładany miodem i udekorowany jagodami , do którego roboty sama pani zamku się przyznała .  Po krótkiej modlitwie dziękczynnej panie podprowadziły gościa do kominka , ławę wysłały kobiercem , niedźwiedzią skórę podsunęły mu pod nogi , a same siadły naprzeciwko .  Kapelan zamkowy , ciekaw wieści z Ziemi Świętej , zajął miejsce przy gościu , na ławie z kobiercem .  Nawet mały Jaś , ośmielony pochwałami , zostawił czarnego Burka i zajął się kapeluszem wędrowca .  W sali przybywało słuchaczy .  Panienki służebne wsunęły się cichutko i zajęły miejsca pod ścianami , przyszło też kilku kuchcików i żołnierzy , a reszta przez otwarte drzwi wsadzała ciekawskie głowy .  Przy mroku ogarniającym salę całe to zgromadzenie było by prawie niewidzialne , gdyby nie szmery uwielbienia , podziwu lub strachu , którymi tłum się zdradzał , słuchając pielgrzyma .  Bo też niesamowite opowiadał rzeczy !  O sławnym sułtanie Saladynie , który był tak pobożny , że i w podróży , siedząc na wielbłądzie lub jadąc konno na bitwę , czytał Koran .  Mówił także , jak to teraz na Wschodzie łatwo zdobyć królestwo .  — Korony rosną tam jak grzyby .  Pewien prosty rycerz pojechał na krucjatę i nie wraca , nie wraca .  Żona w głowę zachodzi , chce już za jego duszę na mszę ofiarować , nie ma czym dzieci żywić , a tu zjawia się od męża poseł z wiadomością : „ Żono kochana , zabieraj się z dziećmi i przyjeżdżaj co żywo .  Został em cesarzem Trebizondy ” .  Słuchacze otwierali usta , a ich oczy błyszczały z zazdrości .  Ale kiedy zaczął opowiadać o mękach , jakie znoszą nieszczęśliwi pielgrzymi od synów piekielnego Mahometa , o trzęsieniach ziemi w Palestynie , o dziwnych owocach , rosnących nad Morzem Martwym , które są podobne do soczystej gruszki , a po nadgryzieniu usta zasypują popiołem , o Tatarach i Mongołach , którzy myślą całą ziemię zawojować , wtedy wszyscy jęknęli , nawet Jaś , wypuściwszy z ręki kapelusz , wlepiał w pielgrzyma osłupiałe oczęta .  Mieszkańcy zamku słuchali by do nocy tych opowieści , ale pielgrzym zobaczył przez okno czerwono zachodzące słońce ; czym prędzej zerwał się ku wyjściu , bo został mu jeszcze porządny kawał drogi do klasztoru , w którym miał spędzić noc i z przeorem radzić o swej przyszłości .  Ruszyli się wszyscy , a pierwsza pani zamku , aby spakować pożegnalne dary .  Rozczulony pielgrzym nie wiedział , jak dziękować i czym się odpłacić .  Zdarł ze swego ubrania muszelkę dla Jasia , domownikom dał kilka poświęconych krzyżyków i cały czas zastanawiał się , co ma ofiarować paniom ?  Na szczęście przyszła mu do głowy dobra myśl .  Sięgnął do zanadrza i wydobył małą paczuszkę .  Wszyscy zaglądali ciekawie , a on powoli , ostrożnie odwijał płatek po płatku , aż wyjął gałązkę , zupełnie martwą , szarą jak ziemia , zwiniętą w kłębuszek .  — Czym można was obdarzyć , moje zacne i urodziwe dobrodziejki ?  Czegóż wam brakuje ?  Macie wszystko , czego ciało i dusza zapragnie .  Macie życie usłane różami … — zawiesił głos na chwilę , jakby czekał na potwierdzenie ze strony dobrodziejek .  Ale one nie wyrzekły ani słówka .  Podniosły ku niemu wzrok żałosny , wyraźnie przeczący .  — Słyszałyście kiedy o róży jerychońskiej ? — zapytał pielgrzym .  — A juści , to podobno kwiat Matki Boskiej — odezwało się kilka nieśmiałych głosów .  — Tak , to jest kwiat Matki Boskiej , kwiat niebiański .  Otóż to jest właśnie róża jerychońska .  Taka , jaka rośnie na ziemi , ale tylko na Ziemi Świętej , pod Jerycho , którego mury rozpadły się na dźwięk trąb Jozuego .  Był em tam .  Na własne oczy widział em kamienie , leżące jeszcze w poczerniałych kupach .  Wokół miasta — pustynia .  Gdzieniegdzie kępami rosną palmy .  Wszędzie piasek , żółty jak złoto , a na piasku leżą takie oto różyczki .  Tę , którą widzicie , własnymi rękami wyjął em , a nie trudno wyjąć , bo ten kwiat wcale nie wrasta w ziemię .  Na wierzchu tylko trochę trzyma się piasku , zaczepiony łodyżką jak haczykiem .  Toteż lada wiatr go wyrywa i roznosi po Ziemi Świętej .  Nie zawsze miał taką nazwę .  Dawniej to był kwiat Ewy , matki rodzaju ludzkiego .  Powiadają , że kiedy cherubin , uzbrojony mieczem gorejącym , wypędzał pierwszych rodziców z rajskiego ogrodu , biedny Adam był tak przygnębiony , że już na nic nie patrzył .  Szedł z oczami wlepionymi w ziemię , więcej podobno żałując straconej łaski Pana Boga niż wszystkich skarbów Edenu .  Ale zapobiegliwa Ewa koniecznie chciała coś zabrać na nowe gospodarstwo .  Nie było łatwo !  Cherubin patrzył ognistymi oczami .  Jednak tuż przy samej bramie rajskiej uszczknęła jedną małą różyczkę , którą schowała w dłoni …  Róża , przesadzona z raju na ziemię wygnania , straciła całą krasę , skurczyła się i zupełnie uschła .  Jednak nie pozbyła się swej nieśmiertelności .  Rosła dalej , ale szara i karłowata .  Po wielu tysiącach lat Maryja i Józef wracali z Egiptu .  Jezus , biegając po pustyni , zerwał kilka martwych gałązek .  Siadł przy drodze i zaczął pleść z nich koronę dla matki .  A gdy pomyślał , że to grzech sprawił śmierć owego kwiatka i że przyjdzie go na krzyżu odkupić , to na płacz mu się zebrało .  Boskie łzy upadły na gałązkę i stał się cud .  Róża ożyła w mgnieniu oka .  Pojawiły się liście i kwiaty .  I kiedy Jezus włożył matce na głowę koronę , to już zieloną i kwitnącą .  Odtąd cud się powtarza , bo w rękach Pana Jezusa klątwa grzechu pierworodnego ustała nad kwiatem i nad ludźmi .  Już nawet nie potrzeba łez , ale kilka kropel wody , żeby róża ożyła .  — Jak to wody ?  Zwyczajnej wody ?  — Tak !  Patrzcie , tę gałązkę zerwał em przed dwoma laty .  Wszak zeschnięta jest jak wiór .  Gdy włożycie ją w miseczkę z wodą , zobaczycie , co się stanie !  — No , co ?  Co ? — pytano dokoła .  — Nie upłynie połowa , ale gdzie tam , ćwierć dnia , a ten wiórek zmięknie , pokurczone gałązki się wyprostują i rozwiną w szeroki krzaczek .  Teraz można go schować w dłoni , a potem dwiema rękami ledwie się go zakryje .  Gdy wyjmiecie go z wody , uschnie .  Włożycie po raz drugi , znowu się rozwinie .  Tak samo będzie za rok , za dziesięć lat , za sto , zawsze .  — A to dziwne !  Niepojęte ! — wołali słuchacze .  — Proszę dobrodzieja — wtrąciła ochmistrzyni — a nie lepiej tę różę zasadzić na grządce albo włożyć w doniczkę ?  — A , moja matulu — odparł pielgrzym z uśmiechem — to nie była by sztuka .  Na grządce lub w donicy każde ziele wyrośnie .  A tu chodzi o rzecz cudowną !  Ta róża nie jest kwiatkiem ziemskim , więc nie trzeba jej ziemi .  Wystarczy , aby kilka kropel przypomniało jej łzy Jezusowe , a budzi się , jakby wskrzeszona .  W tym kwiatku jest wielka dla nas pociecha ; umiera i zmartwychwstaje .  Pokazuje , czym jesteśmy i czym zostaniemy .  Dawniej kwiat Ewy , dzisiaj kwiat Maryi !  Nastało milczenie .  Po chwili przerwała je piękna łowczyni :  — Jeszcze chciała by m coś wiedzieć …  Mówili ście , że róża , włożona w wodę , robi się jak żywa i podnosi gałązki .  Ale czy wypuszcza świeże listki , czy kwitnie ?  — O … to cud rzadszy — odpowiedział pielgrzym z wahaniem .  — Jednak słyszał em , że i to się trafia .  Kiedy Matka Boska chce komuś okazać wielką łaskę , pozwala , aby róża wypuściła listki i białe kwiaty .  Ale taka łaska jest bardzo rzadka .  Błogosławiony ten dom , w którym róża jerychońska zakwitnie — rzekł pielgrzym , wręczając Elżbiecie gałązkę .  — Oby wam zakwitła i przyniosła szczęście !  Kiedy minął bramę i znalazł się za mostem , znowu usłyszał trąbę z wieży .  Rozejrzał się na wszystkie strony , aby znaleźć przyczynę owego trąbienia i u stóp góry dostrzegł myśliwych , tłumnie wysuwających się z lasu .  Na czele jechało dwóch wspaniałych mężów ; jeden w czerwonym , drugi w białym płaszczu .  Wiatr czasem igrał z ich połami , a wtedy można było rozeznać uzbrojenie jeźdźców ; u lewego boku świeciły długie , szerokie miecze , z rękojeścią w krzyż , a u prawego wisiały kołczany , w tej chwili puste .  Polowanie musiało być udane .  Za nimi podążali dwaj giermkowie , trzymający pańskie włócznie i łuki , dalej strzelcy i obławnicy , w kożuszkach i włochatych skórach .  Jedni mieli proce , topory , długie noże , inni proste oszczepy w ogniu osmalone .  Było ich tak wielu , że pierwsi już zaczęli wspinać się pod górę , gdy ostatni dopiero wyjeżdżali z kniei .  Pielgrzym nie miał ochoty spotykać się na wąskiej dróżce z tyloma jeźdźcami , którzy mogli by go stratować .  Postanowił zejść z góry inną drogą i szukając jej , zaczął krążyć wokół zamku .  Nagle usłyszał jakieś łkanie .  Przystanął nasłuchując , skąd ów płacz pochodzi .  Wyraźnie szedł od strony zamku .  Ciekawość zwyciężyła .  Wszedł na wały i przyczajony pod krzakami zaczął wodzić wzrokiem po murach , które sterczały tuż nad rowem .  Teraz poznał : głos pochodził z wąskiego , wysokiego okna .  Okiennica była otwarta .  Pielgrzym , dobrze wpatrując się w kratę , mógł z łatwością poznać wnętrze .  Była to ta sama sala , w której go przyjmowano i z której przed chwilą wyszedł .  Nieopodal okna obie dobrodziejki siedziały na krzesłach podobnych do tronów biskupich .  Ludmiła oparła głowę na piersiach Elżbiety i zanosiła się od płaczu .  Tamta starała się ją uspokoić , jednak ciężko jej to przychodziło , bo i z jej oczu spadały perliste łzy .  — Co to wszystko znaczy ? — dziwił się pielgrzym .  — Czym te białogłowy mogą się martwić ?  Pewnie małżonek odmówił jakiegoś klejnotu albo rycerz zgubił wstęgę panny , a te zaraz , jak to białogłowy , w płacz .  Nie umieją cenić darów bożych .  Zacne , hojne , śliczne , ale cóż po tym , kiedy smutne .  Szczęście je popsuło — oto cała rzecz .  — Wzruszył ramionami i chciał o tym zdarzeniu zapomnieć , ale nie mógł .  Już wszedł w ciemne lasy , już dzwonił do furty klasztornej , a jeszcze powtarzał : — Jak mi Bóg miły , nie rozumiem , dlaczego te białogłowy płaczą .  Pan zamku , Sulisław na Żegnańcu , był człowiekiem bez zarzutu .  Nie rozbijał się , nie prześladował swoich dłużników , nie oszukiwał wierzycieli .  Co wieczór , modląc się głośno , zanosił do Boga jedną tylko prośbę , żeby mu pozwolił umrzeć nie w łóżku , ale w szczerym polu , za kraj i za wiarę .  Miał więc pan na Żegnańcu piękne i rzadkie przymioty , miał też i niejedno „ ale ” .  Umiłowanie karności sprawiło , że w stosunkach z ludźmi był twardy , a w bliższym pożyciu trudny .  Drżała przed nim żona , domownicy , żołnierze i włościanie .  Ale Sulisław , porównując się z wielu gorszymi od siebie , sądził , że i tak jest aż nadto łaskawy dla tego „ nędznego świata ” , co tyle dobrodziejstw doznał od jego rodu , a tak mało potrafił je cenić .  Chlubił się dziadem , który z Henrykiem Sandomierskim jeździł na krucjatę , chlubił się ojcem , mężnie walczącym z Jadźwingami i Prusami .  Zamknięty w ciasnym kółku rodzinnych wspomnień wyrobił sobie przesadzone pojęcie o znaczeniu i ważności swojego domu .  Chyba tylko Piastom dawał pierwszeństwo .  Nie lubił życia dworskiego , gdzie potężniejsze rody dobijały się zaszczytów .  Wolał siedzieć w zamku ; tu nikt nie odważył się przyćmiewać wielkości swego pana .  Kiedy się ożenił z Elżbietą , zaczął nieznacznie popuszczać cugli .  Sam nie dostrzegał tej zmiany i nikt nie śmiał się z niej głośno cieszyć , w obawie , aby wszystkiego nie popsuć .  Elżbieta wydawała się istotą lękliwą , zahukaną , zajętą jedynie pełnieniem mężowskiej woli .  Było w niej tyle ciepła i spokoju , że wkrótce otoczyła się atmosferą , w której bezwiednie wszystkie serca miękły .  Mąż powoli odkrywał w niej coraz to szacowniejsze zalety : wykształcenie , pracowitość , gospodarność …  Na koniec odkrył trafność sądów , nawet w sprawach trudnych .  Nieraz potajemnie zasięgał jej rad , i zawsze dobrze na tym wychodził .  I tak w żegnanieckim zamku dni płynęły pogodnie .  Aż do przyjazdu Ludmiły .  Dwóch stryjów , podstarzałych i bezżennych , którzy na Mazowszu słynęli z odwagi i hulaszczego życia , przysłało Ludmiłę do Żegnańca .  Byli oni przyjaciółmi księcia Konrada .  Od młodości wszystko z nim dzielili ; złe i dobre .  Ścinali łby pogańskie Prusakom , szamotali się z Piastowiczami — tymi , co nie chcieli ich kochanego Konrada uznać najwyższym panem , uganiali się za żubrami i niedźwiedziami w nieprzebytej Puszczy Wiskickiej , a w zamku płockim bawili żonę Konrada , sławną księżnę Agazję , która była piękna , ponętna i okrutna jak rzymska imperatorowa .  Na nieustannych bitwach , obławach i biesiadach życie schodziło stryjom całkiem wesoło i byli by zupełnie z tego świata zadowoleni , gdyby nie jedna troska , która się ich z dziwnym uporem trzymała .  Wiecznie im brakowało pieniędzy .  Dopóki żył ojciec Ludmiły , człowiek nadzwyczaj bogaty , a przy tym mądry i gospodarny , w każdej trudnej sytuacji zwracali się do niego .  Mogli nawet mieć nadzieję , że ich los się odmieni ; zanosiło się na lepszą przyszłość .  Ojciec Ludmiły miał kilku synów , którzy zmarli w dzieciństwie .  Została tylko córka .  Stryjowie nie życzyli nikomu śmierci , dobrze jednak wiedzieli , że gdyby po najdłuższym życiu „ kochany bratunio ” w drodze na tamten świat ich wyprzedził — mogli by , zgodnie z prawem , jedynaczkę wyposażyć ruchomościami i gotówką , a sami zagarnąć wsie , zamki i całą spuściznę .  Jednak ojciec Ludmiły tak skrzętnie zbieranego majątku nie miał ochoty oddawać w ręce marnotrawnych braci .  Po stracie kilkorga dzieci całą miłość , dumę i marzenia złożył w jedynaczce .  Sporządził obszerny testament , gdzie za wiedzą i zgodą księcia Leszka Białego wszystkie swoje włości zapisał ukochanej córce , po czym zaczął dla niej upatrywać małżonka , co mógł czynić długo i z rozmysłem , bo Ludmiła była jeszcze dzieckiem .  Ale nim oblubienica dorosła , nim nad wyborem oblubieńca zastanowił się ojciec , przyszła po niego śmierć i dziewczyna została bez ojca i matki , tylko pod opieką stryjów , którzy sierotę umieścili u norbertanek w Witowie , a sami zajęli się gorliwie zarządzaniem majątku .  Wolę ojcowską znali wszyscy i przez dwór książęcy była zaakceptowana .  Stryjowie nie mogli się jej sprzeniewierzyć ; postanowili przynajmniej w pełni korzystać z lat opieki .  Jednak mimo nowych dróg do bogactwa , mimo nie przebierania w tych drogach , jeszcze nie mogli oczyścić własnych rachunków .  Jeden zwłaszcza dług okrutnie im doskwierał .  Zaciągnęli go niegdyś u Zyndrama z Czerwonej Rudy , rodzonego brata Sulisława z Żegnańca .  Zyndram był potomkiem Kaina .  Nie zadowalały go , jak stryjów Ludmiły , hulanki i popisy czczej odwagi ; on lubił walkę — dla mordu , sprawy pieniężne — dla oszustw , przewrotności i zdrady .  Pastwienie się nad innymi nazywał słusznym zwycięstwem siły nad słabością , a rozumu nad głupotą .  W epoce powszechnych zamieszek nietrudno było znaleźć pole dla takich upodobań , a że swój swego i w korcu maku wyszuka , przyłączył się do szajki Bolesława Łysego , który tak nadokuczał ludziom , że go przezwano „ rogatym diabłem ” lub „ Rogatką ” .  W tej chwili Bolesław nie miał jeszcze tak osławionego imienia ; był bardzo młody i rozpoczynał swoją złą sławę od różnych rabusiowych wypraw .  Zyndram pomagał mu całą duszą .  Brat Sulisława był wdowcem .  O tym wdowieństwie krążyły różne wieści .  Mówiono , że śmierć jego żony nie była przypadkowa ; że lochy jego zamku pełne są więźniów , a pan chętnie bawi się w kata .  Niektórzy twierdzili nawet , że duszę zaprzedał Belzebubowi za złoto ; bo jak człowiek , który nie gospodarował , tylko służył nie panującemu jeszcze księciu , mógł rok rocznie nowe wsie do dawnych przyłączać i do swego skarbczyka coraz to cięższe skrzynie zwozić ?  Stryjowie Ludmiły , przy jakiejś wspólnej uczcie , poprosili Zyndrama o pożyczenie ośmiuset grzywien , które nie wiadomo kiedy w ich rękach stopniały .  Wkrótce Zyndram zaczął się o dług upominać , nastawać , grozić , a groźby jego to nie były żarty .  Ale pewnego wieczora , znów przy wspólnej uczcie , słysząc o wielkiej urodzie Ludmiły i jeszcze większych jej majętnościach , pan na Czerwonej Rudzie zaproponował :  — Dajcie mi — rzekł — waszą synowicę za żonę , a ja zapomnę o wszystkim .  Wasz dług w jej posagu przyjmę i już nic sobie nie będziemy winni .  Pomysł niezmiernie spodobał się stryjom .  Przystali , ledwo kryjąc radość tryskającą im z oczu .  Wytargowali nawet jakąś drobną dopłatę za trudy opieki .  Zyndram , zapalony opisem wdzięków i bogactw dziedziczki , chciał jak najszybciej zakończyć transakcję .  Podano sobie ręce , kilkakrotnie potwierdzając obietnicę i tak na pijackiej uczcie został rozstrzygnięty los sieroty .  W każdym innym razie stryjowie odkładali by zamęście Ludmiły .  Teraz , napierani przez niecierpliwego Zyndrama , postanowili co prędzej zabrać ją z klasztoru .  Pozostało tylko pytanie , gdzie ją tymczasem umieścić i urządzić swaty ?  Młodszy stryj miał ochotę zawieźć ją na dwór księżnej Agazji .  Starszy zadrżał na myśl , aby gołąbkę wepchnąć w gniazdo wężowe i zapytał , czy nie było by najstosowniej oddać ją pod opiekę brata Zyndrama , Sulisława , i jego przezacnej małżonki .  Dom był szanowany , a Zyndram u brata mógł bez przeszkody widywać swoją przyszłą żonę .  Niespodziewanie stryjowie pojawili się w witowskim klasztorze , zabrali zdumioną Ludmiłę i z licznym , prawdziwie pańskim orszakiem zawieźli do Żegnańca .  Tam , po kilku dniach wesołej gościny , pewnego poranka zamknąwszy się na osobności z panem domu , oświadczyli uroczyście , że Zyndram poprosił o rękę synowicy , a oni , stryjowie i opiekunowie , zgodzili się na ten związek .  Teraz już tylko przychodzą prosić o pozwolenie Sulisława , który będąc starszym bratem oblubieńca , też ma prawo głosu .  Sulisław z radością przyjął tę wiadomość ; nie wahając się , dał swoje braterskie przyzwolenie .  W głębi duszy niesłychanie odpowiadał mu ten układ , co spokrewnieniem z chlubnymi imionami i wniesieniem ogromnych bogactw pomnażał świetność rodu i zarazem zapewniał bratu szczęście .  Nie zastanawiał się , czy brat na to zasługuje .  Trzeba też dodać na usprawiedliwienie Sulisława , że nie miał jasnego pojęcia o zasadach i postępkach brata .  Zyndram od wczesnej młodości rozpoczął zbrojną włóczęgę i dawno zszedł rodzinie z oczu .  Osiadł gdzieś w Wielkopolsce .  Przez całe lata nie utrzymywał kontaktów z bliskimi .  Sulisław , zagospodarowany w swoim Żegnańcu , niewiele wiedział o bożym świecie , a jeśli czasem w obozie lub od kogoś z przejezdnych usłyszał o bracie jakąś niepochlebną wieść , brał ją za potwarz i kładł na karb zawiści , jaką , według niego , pałały do nich inne możne rody .  Uważał , że jego rodzinnym obowiązkiem jest bronić brata przed wszystkim i pomimo wszystko .  Dzisiejszy wypadek utwierdził go w szacunku dla Zyndrama ; możliwość zawarcia tak świetnego związku wydała mu się jeszcze jednym dowodem , na to , jak ludzie wysoko go cenią .  Gładko więc i jednomyślnie załatwiono sprawę .  Nikomu nawet przez myśl nie przeszło , aby się pytać o zdanie Ludmiły .  Prawie wszystkie stadła kojarzyły się za pomocą takich rodzinnych umów i zaocznych swatań .  Jednak bywają wyjątki .  Wyjątkowy był charakter Ludmiły i wyjątkowe jej położenie .  Bardzo wcześnie utraciła matkę .  Wychowana pod wyłącznym kierunkiem rycerskiego ojca , rozwijała w sobie siły fizyczne i duchowe .  Wojny krzyżowe w wielu kobietach rozbudzały bohaterstwo .  Sławna rycerka , Małgorzata , długo kierowała obroną Jerozolimy przed Saladynem , a gdy wróciła do Europy , okazało się , że zabrała ze sobą tylko hełm , procę i psałterz .  Piękna Floryna , córka księcia burgundzkiego , zginęła na polu chwały w Palestynie , walcząc u boku narzeczonego , Swenona , królewicza duńskiego .  Ludmiła słyszała o rycerkach krzyża i zazdrościła im serdecznie .  Jakże zmienił się dla niej świat od chwili śmierci ojca , jakże grobowym wydał się jej w murach witowskiego klasztoru !  Porażona stratą , z początku uważała to miejsce za stosowne dla swej boleści .  Nowe dla niej , czysto kobiece zajęcia skracały nieco czas , jednak nigdy nie potrafiła się do nich przyzwyczaić .  Robota szła opornie , czytanie jeszcze oporniej .  Zacne mniszki robiły , co mogły , aby nauczyć ją abecadła .  A kiedy wyszła z pierwszego osłupienia , gdy jeden rok i drugi minął głucho , czuła niepokój w głębi piersi , jakby trzepotanie źle związanych skrzydeł .  Zaczęła niezmiernie tęsknić do szumiących lasów , do szalonego pędu koni , do wolnego powietrza , do przeszłości i przyszłości .  Mimo przestróg swoich wychowawczyń , była ciekawa życia , jego uciech i niebezpieczeństw , a nawet cierpień .  Toteż odetchnęła radośnie , gdy ją przewieziono do Żegnańca .  Tam jednak czekało ją rozczarowanie .  Życie w zamku niewiele różniło się od klasztornego .  Sulisław , wiedząc , że jest obiecana Zyndramowi , nie miał ochoty , by pokazywała się światu .  Cały czas spędzała w towarzystwie jedynej przyjaciółki i powierniczki , Elżbiety .  Przylgnęła do niej całą duszą .  Uczestniczyła we wszystkich zajęciach ; troszczyła się o Jasia , opiekowała biednymi i nieszczęśliwymi , a nawet , o dziwo , po kilku miesiącach gładko czytała księgę ozdobioną złocistymi klamrami .  Pewnego dnia niezwykły ruch powstał w zamku .  Sulisław czynił wielkie przygotowania na przybycie dawno niewidzianego brata .  Wreszcie zjawił się Zyndram , w licznym poczcie , z brzękadłami u koni , w złoconym stroju .  Na jego obliczu odbijał się obraz duszy .  Fałszywe oczy i rysy twarzy czyniły ją podobną do głowy drapieżnego ptaka .  Po wieczerzy , przy której małomówny gość wprawiał Ludmiłę w zakłopotanie natarczywością roziskrzonych spojrzeń , obaj bracia siedli przed kominkiem i dopijając resztę zawartości dzbana , weszli w poufałą pogawędkę .  Sulisław nieśmiało przekazywał bratu przykre wieści , jakie o nim krążą .  Zaklinał go , aby się ustatkował , aby zazdrosnym sławnym rodom nie dawał broni do ręki .  Zyndram oblał się ceglanym rumieńcem ; mimo że nauka pochodziła od starszego brata , przyjął ją z najwyższym oburzeniem .  Sulisławowi podobała się taka reakcja , wziął ją za znak niewinności fałszywie oskarżonego .  Skończyło się na braterskich przeprosinach ze strony Sulisława , po czym nieco ułagodzony Zyndram przystąpił do sedna sprawy , do głównego powodu swoich odwiedzin .  Ludmiła sprostała jego oczekiwaniom , była nawet jeszcze piękniejsza , niż mówiono .  Teraz pozostało tylko urządzić dom na przyjęcie żony i zakończyć rachunki ze stryjami , a potem wrócić już prosto na wesele .  Wspomniał o darowanym długu , ale tylko mimochodem , jakby o dobrym uczynku , którym nie wypada się chwalić .  Sulisław , zadowolony i uspokojony , uznał , że właściwie już teraz może Ludmiłę powiadomić o jej przyszłym losie .  Nazajutrz po śniadaniu , gdy Zyndram wyszedł do koni , gospodarz został sam na sam z paniami .  Dawno już nie widziano go w takim humorze .  Cały czas stroił żarciki , przedrzeźniał panienkę weselnymi przymówkami , na koniec wstał , ukłonił się z rycerską powagą i oświadczył , że to wcale nie są żarty , albowiem opiekunowie Ludmiły wybrali Zyndrama na jej małżonka , z którego to związku on , brat i przyszły szwagier , wielce się cieszy i chlubi .  Po czym jeszcze raz złożył ukłon i zwrócił się ku wyjściu , nie oczekując żadnej odpowiedzi .  Ludmiła stanęła w płomieniach , zerwała się , wyprostowała jak cięciwa i rzekła z gorączkowym drżeniem w głosie :  — To nie może być prawda …  Ja nie mogę , ja nie chcę być żoną waszego brata … — urwała przestraszona , widząc przepaść , w jaką spada , i wybuchnęła gwałtownym płaczem .  Piorun trzaskający u stóp Sulisława nie zdziwił by go bardziej niż ta odpowiedź .  Zbladł i wyjąkał niewyraźnym głosem :  — Panna nie chcesz iść za mojego brata ?  — Spojrzał na żonę .  Elżbieta struchlała .  Widziała , że została zraniona jego rodowa duma , najczulsza struna duszy , jedyna , której nie można było zadrasnąć .  — Co to znaczy ? — zapytał zwracając się do żony .  — Doprowadźże ją do opamiętania , inaczej ciężko odpowiesz przed Bogiem , i przed mężem .  Ja takich słów bratu nie powtórzę !  Nadto mnie i jemu ubliżają , a przy tym i z miłosierdzia nie powtórzę !  Srogo panna mogła by je w przyszłości opłacić — powiedział i wyszedł , trzasnąwszy drzwiami , aż zadzwoniły puchary na półkach .  Elżbieta podeszła do płaczącej , zapytując łaskawie , ale z głębokim zdziwieniem , o przyczynę jej zachowania .  Ludmiła padła do jej kolan , oparła o nie głowę i zaczęła się zwierzać .  Opowiedziała o Zyndramie wszystko , a wiedziała wiele strasznych rzeczy , może więcej , niż zdarzyło się naprawdę .  Między witowskimi mniszkami znajdowała się rodzona siostra pierwszej żony Zyndrama .  Norbertanka twierdziła stanowczo , że jej siostra zginęła śmiercią tragiczną , i to z rąk męża .  W Witowie uwierzono norbertance , a ta , pod wpływem rozżalenia , opowiadała o Zyndramie niesamowite rzeczy .  Jego postać urosła w klasztorze do groźnej legendy i Ludmiła wychowała się w postrachu tego imienia .  Kiedy w Żegnańcu powiedziano jej , że Zyndram jest bratem Sulisława , przelękła się i zmartwiła szczerze .  Jednak przez uszanowanie dla gospodarza domu o niczym nie wspomniała .  Ale teraz , kiedy tego zabójcę i potępieńca , który duszę piekłu zaprzedał , chciano jej przeznaczyć na męża , teraz już nie mogła milczeć .  Elżbieta , wysłuchawszy długiego opowiadania Ludmiły , uśmiechnęła się niedowierzająco .  Właściwie nie znała przeszłości Zyndrama .  W żegnanieckim zamku nikt nie śmiał mówić o nim takich rzeczy , zapewniała więc Ludmiłę , że wieści muszą być fałszywe .  Radziła jej pokorę i cierpliwość , pocieszała , jak mogła .  Jednak zwierzenia dziewczyny zostawiły w jej sercu niepokój …  Sulisław dotrzymał obietnicy , nie rzekł ani słówka bratu , który po kilku tygodniach , wypełnionych ucztami i polowaniami , odjechał spokojny o serce i posag nadobnej dziedziczki .  Ludmiła w dziecinnym niedoświadczeniu odetchnęła z ulgą .  Zdawało się jej , że byle zyskać na czasie , a wszystko samo się odmieni .  Przyjdą nowe swaty , pan domu się rozmyśli , słowem zajdzie jakiś cudowny wypadek , który ją wyzwoli z tego nie chcianego małżeństwa .  Zyndram przyjechał po raz wtóry z jeszcze większą pompą , z bogatymi darami dla swej przyszłej żony .  Dumna dziedziczka nawet nie spojrzała na nie .  Niechęć do ofiarodawcy była tak widoczna , że oblubieniec , mimo zarozumiałości , nie mógł jej przeoczyć .  Zdumiony zapytał brata o jej powód , a ten , chcąc nie chcąc , musiał go powiadomić o złej woli dziewczęcia .  Czynił to nieśmiało , przekonany , że Zyndram wpadnie w szalony gniew .  Tymczasem ten uśmiechnął się i odpowiedział :  — To jeszcze lepiej .  Kot lubi długo bawić się z myszką , zanim ją złowi .  Uciec mi przecież nie ucieknie !  Tymczasem Ludmiła właśnie planowała ucieczkę .  Panowie prawie co dzień polowali .  Dziewczyna nigdy nie miała ochoty uczestniczyć w tych wyprawach , ale pewnego wieczoru uległa namowom Zyndrama .  Wielka obława miała się odbyć następnego dnia .  Ludmiła całą noc nie zmrużyła oka ; nazajutrz postanowiła zrealizować swój plan , korzystając ze zwykłego zamieszania w trakcie łowów .  Ze starym sługą ojca , Rafał em , który z nią przybył do Żegnańca , chciała nieznacznie wymknąć się manowcami i uciekać do Krakowa , do króla .  Co prawda było to śmiałe przedsięwzięcie , ale w bajkach opowiadanych przez nianie takie rzeczy zdarzały się niejednej królewnie .  Wreszcie zaświtał dzień .  Ludmiła dosiadła konia gorączkowo rozweselona .  Początki łowów szły raźno ; Sulisław cieszył się , że dziewczyna przezwyciężyła dzikość , a Zyndram tylko dziwnie się uśmiechał .  Około południa , kiedy zapał myśliwych dosięgnął szczytu , gdy wszyscy rozbiegli się i potracili z oczu ,  Ludmiła skinęła na starego sługę .  — Jedź za mną — rzekła i nie tłumacząc niczego , puściła konia w cwał .  Od dzieciństwa była przyzwyczajona do harcowania w puszczy , toteż zręcznie poruszała się w gęstwinie .  Już nawet nie chodziło jej o żaden wytknięty kierunek ; pragnęła znaleźć się jak najdalej od zamku i dopiero tam wypytać o drogę do stolicy .  Popędzała konia , jak mogła najostrzej , ale gałęzie , pniaki i leśne zakręty utrudniały drogę , a wierzchowiec nauczony łagodnej jazdy , przy całej swej piękności , posiadał niewiele siły .  Dziewczyna stwierdziła z przestrachem , że jego szybkość nie odpowiada jej wymaganiom .  Zyndram , uderzony chorobliwą wesołością Ludmiły , zaczął zastanawiać się nad przyczyną tej nagłej przemiany .  Od rana ją śledził .  Trzymał się nieopodal , nie spuszczając jej z oka .  Kiedy na koniec dostrzegł , że obrała wręcz przeciwny kierunek do prądu łowów , skinął na brata .  — Ludmiła chce uciec .  Tylko patrz !  — E … nie , musiała zabłądzić , spostrzeże się i zawróci — odparł Sulisław .  Ale kiedy lasy się skończyły , a ona wciąż gnała , ogarnął go niewymowny gniew .  Ludmiła usłyszała za sobą głuchy tętent .  Bała się obejrzeć .  To już nie był jeden koń Rafała , lecz dwa , trzy …  — A gdzie to ?  — Sulisław ściągnął cugle .  — Panna uciekasz od nas ?  A to pięknie !  Jeszcze nigdy taka obelga nie spotkała mojego domu !  Zyndram żelazną prawicą chwycił jej rękę .  Ścisnął tak okrutnie , że aż ból przeniknął ją do kości .  — Wszystko to kiedyś będzie odpłacone ! — wycedził przez zaciśnięte zęby .  Ludmiła miała dosyć odwagi na zaplanowanie i zrealizowanie ucieczki , ale nie była przygotowana na porażkę .  Zmieszała się ; gwałtowny rumieniec potwierdził domysły mężczyzn .  I chociaż później starała się wszystko obrócić w żart , panowie zawrócili konia i wieźli ją między sobą w złowróżbnym milczeniu .  Wkrótce spotkali oddział strzelców , którym Sulisław powierzył dziewczynę .  — Odprowadźcie pannę do zamku , bo zmęczona — powiedział głośno pan na Żegnańcu , a Rupertowi szepnął : — Nie spuszczaj oka z tej dziewki , odpowiesz mi za nią !  Było to ogromne upokorzenie .  Ludmiła została odesłana jak krnąbrne dziecko , które psuje zabawę .  Nie chciała wobec tylu świadków poniżać się do sprzeczki .  Oddaliła się z głową podniesioną , jakby wracała z własnej woli .  Dopiero w zamku , w objęciach Elżbiety , uderzyła w płacz i wyznała wszystko .  — Ach , drogie , nieostrożne dziecko , czemu się mnie nie poradziła ś ?  — Były to jedyne słowa napomnienia , które wyszły z ust Elżbiety .  Wzruszona i zmartwiona zgryzotą dziewczyny , nie potrafiła robić jej wyrzutów .  Niewiasty postanowiły nie rozpamiętywać tego , co już się stało .  Zaczęły radzić między sobą , co tu dalej robić , kiedy nagle rozmowę przerwała niespodziewana wiadomość .  Rupert oznajmił , że przed bramą stoi pielgrzym proszący o gościnę .  Spojrzały na siebie wyraźnie niezadowolone .  Lubiły gości , ale ten przychodził nie w porę .  Jednak nie wypadało odpędzić pielgrzyma , zwłaszcza takiego , który wędrował z Ziemi Świętej .  Elżbieta kazała co prędzej zaprosić podróżnego , a do Ludmiły szepnęła :  — Trudno .  Przyjmijmy tę przeszkodę .  Może nam to zostanie policzone i dobrą myślą natchnie ?  Rozjaśniły , jak mogły , czoło i przyjęły gościa .  Żadne jednak wysiłki nie zdołały rozpędzić smutku .  Opowiadania o dalekich krajach , zwykle za krótkie dla słuchaczek , dziś dłużyły się im jak wieczność .  Kiedy pielgrzym odszedł , wybuchnęły dotąd tłumionym płaczem .  Uciekły do swego ustronia , truchlejąc na myśl o powrocie zagniewanych panów .  Sulisław nie chciał nawet patrzeć na dziedziczkę , a kiedy został tylko z żoną , zaczął gorzko wyrzucać jej obojętność i bezczynność w sprawie Ludmiły .  — Jeszcze nigdy taka obelga nie spotkała mojego domu ! — powtarzał .  — Czy ta dziewczyna ma nas uczyć rozumu , nas , posiwiałych na polu i w radzie ?  Czyż to nie wiemy , co jest najlepsze dla szczęścia i świetności rodów ?  Dlaczego nie odpowiadasz ?  Milczy i milczy , jakby z tamtą trzymała …  — Nie gniewaj się , mężu mój i panie .  Milczę , bo mam wyrzuty sumienia .  Nie wiem , czy to , co czynimy , zgadza się z wolą boską .  Słuchaj !  Gdyby ktoś ci powiedział , że w czarnym lochu jęczy sierota zakuta w łańcuchy , co prędzej włożył by ś rynsztunek , chwycił włócznię i na skrzydłach poleciał , aby ją ratować , bo przysięgał eś , że będziesz bronił sierot , wdów i pokrzywdzonych .  Otóż ja biję się z myślami , czy przymus duszy nie jest czasem cięższy od łańcuchów ?  Kiedy sierota czuje się skrzywdzona , choćby nie miała słuszności , jej głos mnie trwoży …  Ja nie chcę rozsądzać …  Ty , jako mąż , lepiej wszystko rozumiesz .  Mam przeczucie , że ten związek nie przyniósł by nam szczęścia …  Będę się modlić , może Pan raczy oświecić moje myśli — powiedziała z nadzieją w glosie , zostawiając męża nie tyle zagniewanego , co zaniepokojonego .  Elżbieta rozumiała położenie Ludmiły .  Wiecznie pochylona nad krosnem sprawiała wrażenie , że tylko dobiera jedwabie , a tymczasem uważnie słuchała .  Z przelotnych słówek zgadywała skryte myśli , zestawiała na pozór odrębne zdania .  Rozmówcy sami przyczyniali się do tego , że rozjaśniło się jej w głowie .  Zyndram , uważając ją za istotę , z którą nie warto się liczyć , kilka razy zdradził się niebacznymi słowami .  W końcu Elżbieta odgadła , że wieści zasłyszane przez Ludmiłę musiały zawierać wiele prawdy .  Sulisław powiedział o darowaniu długu .  Sądził , że podniesie brata w oczach żony , a dla niej właśnie ten szczegół stał się promieniem rzucającym niespodziewane światło na całą tę sprawę .  Zrozumiała , że swaty stryjowskie były po prostu zwykłym handlem zamiennym .  Wzdrygnęła się na myśl , że oni , uczciwi ludzie , mieli by maczać ręce w takim niecnym spisku .  Od dawna to zrozumiała i od dawna roniła skryte łzy , ale nie śmiała mówić ani działać z obawy przed mężem , z obawy o spokój w rodzinie .  Modliła się żarliwie , prosząc Boga o pomoc .  Wreszcie usłyszała wyraźny wewnętrzny głos : „ Nie bój się , stań w obronie Ludmiły ” .  Rano skropiła wonnościami złote włosy , przyozdobiła się najpiękniejszymi szatami , łańcuchami i rąbkami i w pełnym blasku weszła do sali .  Sulisław był prawym człowiekiem .  Jak tylko znalazł się ktoś , kto potrafił otworzyć mu oczy , uznał swoje zaślepienie .  Gryzł się myślą , że użyto go za narzędzie w nieczystej sprawie , a gryzł się tym więcej , że nie wiedział , jak zło naprawić .  — I co tu teraz zrobić ?  Zabrnęli śmy za daleko …  Za długo czekała ś z radami .  Dał em słowo stryjom Ludmiły , dał em słowo Zyndramowi .  Zapytają mnie , i słusznie , dlaczego je cofam ?  Pięknie , że ujmujesz się za bezbronną sierotą , ale pomyśl , że trzeba też ocalić sławę domu , chociażby dla syna .  Jakże to wszystko pogodzić ?  — Nie troszcz się tak bardzo , mój kochany .  — Elżbieta oparła piękną dłoń na jego ramieniu .  — Wszystko biorę na siebie .  To się da naprawić ; w takich sprawach Bóg pomaga .  — Być może — odparł Sulisław — ale pamiętaj , że ludzie mogą przeszkodzić .  Stryjowie Ludmiły właśnie teraz wybrali się do Krakowa .  Onegdaj odebrał em od nich pismo , w którym donoszą o wyjeździe .  Chcą od króla co prędzej otrzymać pozwolenie na to małżeństwo i otrzymają , nie wątpię .  Pamiętaj , że będą mieli za sobą głos księcia Konrada .  Nie znam nikogo na świecie , kto by miał powód albo ochotę przeszkadzać w tej sprawie .  Jeśli dostaną pozwolenie , to już wszystko przepadło .  — Czy wiesz — rzekła po długiej chwili namysłu Elżbieta — co mi przyszło do głowy ?  Jest sposób …  Mój brat , ksiądz Maciej , donosi mi z Wrocławia , że także jedzie do Krakowa , gdzie ma towarzyszyć księciu Henrykowi .  A gdyby m i ja się tam wybrała ?  Mogę pojechać niby dla spotkania z bratem , którego rzeczywiście od dnia naszego ślubu nie widziała m .  Taka podróż nikogo nie zdziwi .  Może przy boskiej pomocy wszystko się pomyślnie ułoży .  Może odmowa tego związku wyjdzie nie od nas i nie od Ludmiły , ale wprost od samego króla ?  Sulisław przeszedł się kilka razy po komnacie .  — Mądry pomysł , nie ma co mówić !  — Stanął przed żoną i dodał głosem , w którym odnalazła kroplę goryczy : — Weź ze sobą dziewczynę .  Niech zostanie przy swoim dostojnym opiekunie .  Nasz zamek niegodzien takiej dziedziczki , co z niego ucieka …  Nieszczęsna godzina , w której ta dziewczyna weszła pod mój dach .  Wieczorem Elżbieta odbyła długą rozmowę z Zyndramem .  Usunięcie przeszkód , przynajmniej chwilowe , poszło jej łatwiej , niż sądziła .  Zyndram od kilku dni wyczuwał jakiś chłód w stosunkach rodzinnych .  Zmianę tę przypisywał Ludmile i drżał , by w końcu nie przekabaciła Sulisława .  Pobyt w zamku stawał się dla niego coraz bardziej nieprzyjemny .  Wszyscy od niego uciekali .  Postanowił zmienić szyki i przyśpieszyć sprawę u króla .  Kiedy Elżbieta zaczęła mu opowiadać , jak to było by mądrze z jego strony , gdyby teraz spróbował innej drogi , zechciał zostawić Ludmile nieco czasu na przemyślenie wszystkiego , Zyndram oświadczył , że taki właśnie miał zamiar i że nie myśli gwałtem brać żony .  Nazajutrz opuścił zamek , obiecując sobie prędki powrót , ze stryjami , pismem królewskim i co najważniejsze , z dobrze uzbrojonym hufcem .  Ludmiła o mało nie odeszła od zmysłów z radości na widok odjeżdżającego Zyndrama i na wiadomość , że Elżbieta wywozi ją do stolicy pod opiekę króla .  Rozpoczęto przygotowania do podróży .  W drodze do Krakowa każdej z pań towarzyszył liczny orszak , za którym szły objuczone konie i fury ze skrzyniami pełnymi najpiękniejszych strojów .  Ksiądz Maciej aż się rozpłakał z radości na widok siostry .  Bardzo żałował , że nie może jej ugościć .  Mieszkał na zamku z orszakiem księcia Henryka Pobożnego , a Elżbieta wolała na razie nie pokazywać się na dworze .  Razem z Ludmiłą zatrzymała się w mieście u znajomych .  Postanowiła nie przedstawiać się na dworze , dopóki dobrze nie zbada gruntu .  Nie wyjaśniła bratu prawdziwego celu swojej podróży .  Przez kilka dni słuchała jego opowieści o życiu dworskim i tak , bez żadnych szczegółowych pytań , wkrótce dowiedziała się wszystkiego !  Ksiądz Maciej , okrągluchny prałat o dobrotliwym uśmiechu i dowcipnych oczach , miał złote serce dla ludzi prostych i biednych .  Przy tym w pajęczy sposób chwytał ludzkie przewrotności .  Był też biegły w polityce ; Henryk Pius i jego ojciec , Henryk Brodaty , nieraz zasięgali jego rad w trudnych przedsięwzięciach .  Z opowiadań wynikało , że stryjowie Ludmiły bawili w Krakowie już od tygodnia .  Ksiądz Maciej wiecznie ich widział w otoczeniu króla .  Obecność księcia Henryka , ojca Bolesława Łysego , zwiększała niebezpieczeństwo .  — Kto posiada największy wpływ na króla ? — zaczęła podpytywać Elżbieta .  — Jedyną istotą , która ma wpływy bez granic , jest młodziutka królowa Kinga — oznajmił ksiądz Maciej .  — Książę ją nie tylko miłuje , ale czci z rodzajem nabożeństwa .  Zrobił by wszystko , aby ją pogodzić z doczesnością .  A ona , choć jeszcze nie umarła , więcej żyje w niebie niż na ziemi .  Elżbiecie błysnęła myśl .  Poprosiła brata , aby umożliwił jej spotkanie z królową .  Ksiądz Maciej wywnioskował , że siostra musi mieć jakąś ważną sprawę , ale sam mając wiele sekretów , potrafił szanować cudze .  O nic nie pytał , niczym nie wprawił jej w zakłopotanie .  Gorliwie zajął się otrzymanym zleceniem .  Już nazajutrz wieczorem przybył z radosną wiadomością .  — Kochana siostruniu , masz się stawić jutro przed południem o godzinie dziewiątej .  Spotkasz się sam na sam z królową .  Możesz iść śmiało , bo cię tam dobrze przedstawił em i sądzę , że niezgorzej będziesz przyjęta .  Przesiedział cały wieczór z paniami , bawiąc je rozmową .  Opowiadał o składach najlepszych bławatów i złotogłowiów , objaśniał , na jakiej ulicy mieszka złotnik wyrabiający najwykwintniejsze pierścienie i kolczyki .  — Nie dosyć zwiedzić gmachy Krakowa — stwierdził ksiądz Maciej — obejść jego kamienne świątynie .  Są tu żyjące kościoły , dusze osobliwe , którym trzeba się z bliska przyjrzeć .  Na przykład ojciec Paweł ; Paweł - pokutnik , Paweł - prorok , cały Kraków go zna .  Może zauważyłyście , przechodząc koło kościoła świętego Wojciecha , małe okienko , przy którym zawsze jest pełno ludzi .  Otóż ten osobliwy człowiek przed dziesięciu laty kazał się tam zamurować .  Żyje tylko z datków , jakie mu pobożni ludzie do okienka przynoszą .  Latem i zimą w celi tak małej , że ledwo może się obrócić , między kamieniami zzieleniałymi od wilgoci , bez ognia , w jednej , nigdy nie zmienianej sukni , na dawno zgniłej słomie , zupełnie jakby żywcem w grobie .  Ile razy widział em ojca Pawła , przez kilka dni nie mogł em spokojnie jeść wieczerzy ani zasnąć na wygodnym łożu …  Kiedy ksiądz Maciej odszedł , Ludmiła podbiegła do Elżbiety i szepnęła :  — A więc jutro ?  — Tak , jutro …  Czy wiesz , Ludmiłko , co mi przyszło do głowy ?  Chciała by m poprosić ojca Pawła o modlitwę .  Może mi wyprosi odwagę i natchnienie ?  Musimy tam pójść bardzo rano , póki jeszcze ludzie nie tłoczą się przy okienku …  Nazajutrz wstały raniutko .  Przy świetle kaganka włożyły obuwie , ciepłe suknie i futrzane szubki , bo ranny mróz mocno ścinał powietrze .  Zakryły twarze woalkami i wyszły z pachołkiem , który niósł przed nimi pochodnię .  Ulice nie były puste , jak się spodziewano z powodu wczesnej godziny .  Adwentowe roraty zbudziły wielu mieszczan .  Gromadki otulonych ludzi przesuwały się w mroku ciasnych uliczek z głuchym szmerem przy blasku czerwonych pochodni .  Oświetlenie kłóciło się z widokiem nieba , które z jednej strony jeszcze mrugało zimowymi gwiazdami , a z drugiej już majaczyło niebieskawą szarością świtu .  Na tym tle spiczaste dachy i drewniane ganeczki wspinały się strzelistymi kształtami i majaczyły w powietrzu .  — Jakie to wszystko osobliwe , piękne jak sen ! — westchnęła Elżbieta .  Weszły na uliczkę okalającą kościółek świętego Wojciecha .  Łatwo rozpoznały celę ; przybudówka wyglądała jak nabrzmiałość muru .  Na ścianie wisiał wizerunek Pawła Pustelnika , a nad nim lampa , tak umieszczona , aby światło padało prosto w okienko .  Był to pomysł kilku pobożnych mieszczek , które chciały rozjaśnić pustelnikowi długie zimowe noce .  Elżbieta i Ludmiła podeszły nieśmiało do okna .  Przez otwór kraty wsunęły koszyk z jedzeniem i dwoma srebrnymi monetami .  Koszyk wciąż stał w kamiennym wyżłobieniu ; pustelnik nie sięgnął po niego .  Zaniepokojone niewiasty zaczęły spoglądać do środka .  Długo nie mogły niczego dojrzeć .  Spuszczając oczy coraz niżej , zobaczyły śnieżnobiałą brodę , aureolę srebrnych włosów rozwichrzonych nad czołem i dwa łuki białych brwi , spod których patrzyły przerażającej głębokości oczy .  Pokutnik siedział na ziemi , owinięty białym kożuchem , oparty o ścianę , nieruchomy jak kamienny posąg .  Pierwsza odezwała się Elżbieta z wielką pokorą :  — Przychodzę prosić , ojcze …  Módl się za nas …  Potrzebna nam pomoc w trudnym przedsięwzięciu … — zamilkła , oczekując znaku albo słowa .  — Dobry ojcze — dodała Ludmiła drżącym głosem — ty widzisz przyszłość …  Uspokój nas …  Powiedz , czy to przedsięwzięcie szczęśliwie się zakończy ?  Pustelnik wstał , wyrósł na kształt kolumny i podszedł do kraty .  Wpatrzył się przenikliwie to w jedną , to w drugą .  Potem podniósł oczy do nieba i rzekł przytłumionym głosem :  — Gdyby ście wiedziały , co was czeka , nie troszczyłyby ście się o dzień dzisiejszy .  Miłujcie się w Panu , albowiem On złączył wasze dusze jedną cierniową gałązką .  Jako Izrael czterdzieści lat błąkał się na pustyni , taki i wasz los .  A kiedy wrócicie , nie poznacie ani nieba , ani ziemi , ale odnajdziecie skarb utracony .  W kościele odezwał się dzwonek ; rozpoczynała się msza .  Elżbieta i Ludmiła , rozdawszy ubogim jałmużnę , weszły do środka i zatopiły się w modlitwie tak strzelisto lecącej ku niebu , że wnętrze niskiej świątyni wydawało się za ciasne .  Kościółek świętego Wojciecha był przerobiony ze starej pogańskiej kontyny .  Pod ołtarzem jeszcze przechowywano popioły ogniska , które niegdyś palono na cześć bogini Niji .  Ugasił je św . Wojciech święconą wodą .  Elżbieta przymknęła oczy .  Marzyła o świątyni tak wysokiej , aby jej szczytu nie można było dojrzeć , która miała by filary plecione z giętkich niebotycznych lilii , mury z przejrzystych klejnotów i błękitne sklepienie w gwiazdy .  Właśnie taka świątynia powstawała nie opodal .  Kościół Wniebowzięcia Panny Maryi zadziwiał ogromem .  Budowę rozpoczęto czternaście lat temu .  Mury podciągnięto pod tymczasowy drewniany dach , trudny jeszcze do uchwycenia okiem , bo zewsząd okratowany ogromnym rusztowaniem .  Zabierano się właśnie do ogromnych czworobocznych podstaw pod wieże , które miały być do siebie podobne jak bliźniacze siostry , bo też ich budową kierowali dwaj bracia , mistrzowie sztuki mularstwa .  Nie byli pierwszymi ; wielu do tej pracy wzywał założyciel świątyni , biskup krakowski , Iwo Odrowąż .  Poza kościołami i główną częścią zamku cały Kraków był drewniany .  Dla Pana Boga i królów krakowianie zdobywali się na kamień lub tak modną cegłę , sami jednak woleli po staroświecku żyć w modrzewiowych i sosnowych dworkach .  Wprawdzie każdy pożar stanowił dla nich zagrożenie , ale dworki miały dwie nieocenione pod niebem północnym zalety , były suche i ciepłe .  Wszystkie domostwa z fantazją odwracały się od siebie pod najśmielszymi kątami .  Właściwe ulice jeszcze nie istniały ; były to jakieś wąskie przesmyki i węzły , które splatały się na kształt siatkowych żyłek .  W godzinach rannych panował tu ruch i gwar nie do opisania .  Ludmiła , która nigdy nie widziała dużego miasta , była zupełnie odurzona .  Stawała przed każdym domem i szeroko otwierała oczy .  Mieszczanki , otulone kożuchami , raźno wracały z targu .  Za nimi szły dziewki , które niosły kosze z czosnkiem , rybami i chudymi postnymi struclami .  Bogate panie , zakapturzone , w kamelinowych szubach podszytych kunami albo popielicami , jechały konno .  Elżbieta i Ludmiła z trudem przeciskały się przez tłum .  Przed nimi szedł pachołek z pochodnią i torował drogę , rozpychając ciżbę .  Ale w pewnej chwili mocne pięści przestały wystarczać ; na skrzyżowaniu uliczek jakaś przeszkoda zatamowała przejście .  Niewiasty podeszły bliżej i spostrzegły ogromny wóz z materiałami do budowy kościoła Panny Maryi .  Leżały na nim cegły , belki , a na wierzchu rzeźby , misterne krzyże , korony i palmy do ozdoby filarów .  Przed wozem szedł diakon z wysokim krucyfiksem .  Po obu stronach stąpali bracia , seniorowie budowy .  Jeden był jasnowłosy , pogodny jak poranek , drugi jak noc czarny i posępny .  Nie było koni ani wołów .  Ze sto osób różnego stanu , płci i wieku , zaprzęgniętych rzędami do długich i grubych lin , ciągnęło wóz , śpiewając litanie .  W pewnym momencie , na zakręcie uliczki , koło zaczepiło o narożnik .  Cały stos materiałów szczęknął i zadrżał .  Jeden mały element rzeźbiarski upadł tuż pod stopy Elżbiety i Ludmiły .  Była to cierniowa korona wyrżnięta z szarego kamienia .  Rzuciły się ku niej , delikatnie wzięły ją w dłonie i z szacunkiem położyły na wozie .  Jeden z budowniczych , ten jasnowłosy , spojrzał na nie łagodnymi jak niebo oczami i skłoniwszy głowę powiedział :  — Dziękuję w imieniu Najświętszej Panienki !  Wóz ruszył i zniknął na zakręcie .  Przejście było wolne .  — A więc i my przyłożyły śmy rękę do świętego dzieła ! — zawołała radośnie Ludmiła .  — Tak , to prawda , ale ten znak potwierdza słowa ojca Pawła — westchnęła Elżbieta .  — Bóg nas łączy cierniową gałązką , i to jeszcze kamienną !  — Tym bardziej będziemy się kochać — powiedziała wesoło Ludmiła , przyśpieszając kroku .  Wkrótce znalazły się w domu .  Szybko zjadły gorącą polewkę .  Dochodziła dziewiąta ; zbliżał się czas audiencji u królowej .  Sala była wielka i ciepła .  Kamienne wnętrze ozdabiały grube normandzkie tkaniny , a w głębi , na frontowej ścianie , wisiał kosztowny arabski kobierzec , tak zwany saracynowy , który nie tylko chronił od chłodu , ale bawił oczy fantazyjnymi arabeskowymi motywami .  W zagłębieniach pułapu , między snycerszczyzną dębowych belkowań , gnieździły się srebrne orły .  W oknach , zasiatkowanych ołowianymi obrączkami , widniały szybki z zielonkawego szkła , które mimo śnieżnej zamieci rzucały na salę majowe światło .  Od czasu do czasu strojni pacholęta przyklękali przed kominkiem , a nabrawszy czerwonych węgli na łopatki , nosili je po sali .  Sypali bursztyn i drzewo sandałowe , którego niezwykły żywiczny aromat nasycał powietrze zapachem lasu .  Zgromadzenie było osobliwe .  Monarchinie i panny dworskie , wystrojone jak święte obrazy , a między nimi prości chłopi w kożuchach , z koszykami i jagniętami na ręku , przy nich panicze , ubrani suto jak do ślubu , a pod kominkiem staruszek podobny do żebraka , ubogi , siwy , oparty na kiju , ze złotą aureolą nad głową .  Na stole , w fałdach purpurowej poduszki , leżało Dzieciątko z ogromnym złotym kołem wokół główki .  Nadchodziły święta .  Królowa ze swoim dworem organizowała jasełka .  Wszystkie krakowskie kościoły przedstawiały takie widowiska , a mieszkańcy miasta prześcigali się w ich przystrajaniu .  Królowa postanowiła , że jasełka w katedrze wawelskiej muszą być najpiękniejsze .  Już kilka miesięcy temu zamówiła u snycerzy drewniane posągi , przedstawiające Dzieciątko , Maryję , świętego Józefa , pasterzy , Trzech Króli , Heroda ze śmiercią i cały chór aniołów .  W głębi sali , pod arabskim kobiercem , stał duży stół hebanowy , wysadzany perłową masą .  Księżna Kinga przywiozła go z wyprawą .  Była to pamiątka po matce , cesarzównie bizantyjskiej .  Przy nim stały cztery tronowe krzesła ze stopniami i baldachimami .  Na jednym z nich , pod ścianą , siedziała księżna Grzymisława , matka panującego księcia , wdowa po Leszku Białym .  Niegdyś hoża i dorodna , teraz smutna i przybita troskami .  Cera jej zwiędła , pożółkła , włosy posiwiały i choć nie skończyła pięćdziesięciu lat , wyglądała na matronę .  Wdowi strój dodawał jej powagi .  Przymrużając powieki , szyła czerwony kaftan dla Heroda , którego tułów leżał pod tronem .  Obok niej siedziała księżna Kinga .  Niedawno szesnasty rok zaczęła , a już jej umysł równał się z klerykami , a nieugiętym hartem duszy służyła za wzór rycerzom .  Na dworze ojcowskim odebrała staranne wychowanie .  Piękność jej była tak słynna , że nawet dziejopisarze nie potrafili o niej milczeć .  Nic dziwnego , wszak pochodziła z ziemi węgierskiej , a przy tym po matce odziedziczyła urok Greczynki .  Przed nią , na hebanowym stole , stał anioł w niebieskim ornacie , z tęczowymi skrzydłami i „ grał ” na skrzypeczkach .  Królowa splatała dla niego wianek ze stokrotek i co chwila mu go przymierzała .  Wianek był za duży , spadał aniołkowi na szyję , a wtedy , mimo wszelkich dworskich manier , panienki wybuchały srebrzystym , niepohamowanym śmiechem .  Panny , w kwiecistych jasnych sukniach i wieńcach na głowie , przygotowywały pracę dla starszych , bardziej doświadczonych kobiet .  Czasem same coś upięły lub zszyły .  Młodzieńcy podawali nożyce .  Jeden z nich ofiarował się nawlec igłę , a robił to tak nieudolnie , że stał się powodem żartów , przekomarzań i śmiechu .  Jedyną panną cichą i zalęknioną była Ludmiła , która zachowywała się pewniej na koniu w szczerym polu niż na dworskich kobiercach .  Wprawdzie królowa przyjęła ją łaskawie , ale Ludmiła jeszcze nie wiedziała , jak król ją powita .  Poza tym w sali znalazł się ktoś , kogo dawno nie widziała .  Jego obecność odebrała dziewczynie całą odwagę .  Michał Przedwojowic dowiedział się , że po świętach na zamku wawelskim ma się odbyć turniej .  Ta wieść ściągnęła go do Krakowa .  Przyszedł prosić , aby jego imię wpisano w poczet walczących , i właśnie wtedy spostrzegł Ludmiłę .  Nagle w progu wysokich drzwi stanął zakonnik w brunatnym habicie , przepasany powrozem , z twarzą młodą , ale zwiędłą i przejrzystą jak przydymione topazy królowej .  — A ! Braciszek Benedykt ! — zewsząd rozległy się radosne okrzyki .  Elżbieta podniosła ręce w geście powitania i szepnęła : — Władzio !  — Jej twarz oblał rumieniec , nikły jak na kwiecie jabłoni .  Ale braciszek Benedykt nie pokłonił się nikomu .  Podszedł do Dzieciątka , leżącego na purpurowej poduszce , i powiedział :  — Bądź uwielbiona , moja Dziecino .  Chciała ś zakosztować głodu i chłodu , by osobiście się przekonać , czym pachnie bieda .  Teraz ludzie kładą ci szkarłaty pod głowę , ale w Betlejem tak nie było , tam cię kłuła słoma .  — ucałowawszy drewniane nóżki , potoczył oczami po sali .  Zbliżył się do monarchiń i zaczął przepraszać .  — Wybaczcie , łaskawe panie , że najpierw wam się nie pokłonił em , ale musiał em przywitać się z Królem królów , kiedy go tu zastał em .  — Nagle zatrzymał oczy na Elżbiecie .  Wzruszenie błysnęło na jego dobrotliwej twarzy .  Po chwili zgasło ; mnich opanował się i rzekł wesoło : — A ! Siostrzyczka Elżbieta !  Przepraszam , może już się nie godzi nazywać siostrzyczką ?  — A czemuż by się nie godziło ? — odparła Elżbieta .  — Wszak to najświętsza nazwa , tym bardziej , że ten , którego żartem nazywała m braciszkiem , teraz naprawdę nim został .  — Więc wy się znacie ? — zapytała królowa .  — A jakże !  Ojciec pani Elżbiety , świeć panie nad jego zacną duszą , był moim dobroczyńcą .  Chował em się w jego domu , miłował em ich wszystkich jak syn i brat rodzony …  — Ładny mi brat ! — przerwała z uśmiechem Elżbieta .  — Niech sobie wasza królewska mość wyobrazi , że pewnego dnia , bez powodu , jak syn marnotrawny wyszedł z domu .  Nawet nie chciał poczekać na moje wesele .  I jak wyszedł , tak nie wrócił .  Od owej chwili lata upłynęły .  Dziś dopiero po raz pierwszy go widzę .  — I cóż to się stało ? — zaciekawiła się księżna Grzymisława .  — Co się stało ?  Co się stało ? — pomrukiwał braciszek .  — No , jeśli już kogo pytać , to nie mnie .  Po ślubach zakonnych człowiek zupełnie zapomina o przeszłości , jakby ręką odjął .  Starsi mnie tu przysłali — zmienił temat — do króla w sprawie kościoła , jaki nam , z łaski swojej , stawia .  Gdzie król jegomość ?  — Tylko go patrzeć ! — rzekła królowa .  — Tak — dodał ksiądz Maciej — książęta za chwilę skończą naradę .  Przesiedział em tam parę godzin , ale jak ze spraw śląskich przeszli do Tatarów , wymknął em się pierwszy , bo już mam tych Tatarów po uszy .  — Ażeby wreszcie przyszli ! — zawołał Przedwojowic .  — By śmy ich raz wytłukli i przestano by nas nimi straszyć , jak straszy się dzieci obdartym dziadem .  — Ja myślę , że wszystko skończy się na gadaniu — wtrącił jakiś młodzieniaszek .  — Przecie to dzicz niesforna , dobrze im wojować z Pieczyngami i innymi dzikusami , ale z rycerstwem chrześcijańskim nie ośmielą się stanąć oko w oko .  Od dzieciństwa słyszę : idą , idą , a do tej pory ich nie widać !  — Są blisko — westchnęła księżna Kinga .  — Listy z Węgier przynoszą groźne wieści .  Coraz to jakiś książę rusiński zjawia się tam , błagając o ratunek albo przynajmniej o schronienie …  Dwór mego ojca jest pełen takich wygnańców , którzy straszne rzeczy opowiadają …  Wszyscy zamilkli .  — Dziś rano idę sobie najspokojniej do mszy służyć — przerwał ciszę młody giermek — a tu na progu katedry jeden z dziadków kościelnych zachodzi mi drogę .  Był przerażony i blady jak trup .  Powiedział mi , że o północy dziwne rzeczy się działy .  Słyszał płacz , szczękanie , jakby ktoś szlochał kamiennymi piersiami albo załamywał żelaziste ręce .  A kiedy rano przyszedł otworzyć kościół , przy schodach do podziemia przesunęło się koło niego coś ogromnego , podobnego do grubego , wysokiego rycerza , ale to było szare i szło cicho , zupełnie jak mgła .  Słowa giermka sprawiły głębokie wrażenie .  Wszyscy zaczęli szeptać :  — Chrobry …  Duch z kaplicy świętego Leonarda …  To wielki znak !  A księżna Grzymisława dodała smutnym głosem :  — Jakieś niebezpieczeństwo grozi Piastom …  — Kiedy mamy się już bawić w gminne powiastki , to i ja państwu coś opowiem — odezwał się ksiądz Maciej .  — U nas , w Legnicy , od jakiegoś czasu dzwony same dzwonią .  — Jak to ?  Same dzwonią ?  I tak co noc ? — dziwili się słuchacze .  — Nie , czasem tylko późnym wieczorem , kiedy ludzie pierwszym snem zasną .  Jak tylko się rozbudzą , wszystko cichnie ; ledwo zaczną drzemać , znowu rozlega się bim ! bom !  Ja sam nie słyszał em , bo mieszkam we Wrocławiu , ale mnóstwo ludzi przysięgało , że to prawda .  A ja powiadam , rozgłaszanie takich wieści między pospólstwem jest grzechem , osłabia serce i mąci rozum .  Niedługo usłyszymy , że Tatarzyny mają psie głowy albo smocze skrzydła .  Otóż właśnie dla rozeznania prawdy i obmyślenia mądrej obrony , gdyby stała się kiedyś potrzebna , książęta dziś tak długo radzą .  Wezwali nawet kanonika krakowskiego , Jacka Odrowąża , który najlepiej może radzić , bo przecie widział Tatarów .  — Widział Tatarów ? ! — krzyknęły prawie jednocześnie Elżbieta i Ludmiła .  — A jakże , był w Kijowie podczas oblężenia i zdobycia miasta .  Aha !  O wilku mowa , a wilk tuż ! …  W drzwiach pokazało się mnóstwo mężów .  Na czele dwaj Piastowicze w mitrach .  Książę Henryk szedł po prawej stronie jako gość i potomek starszej linii , o czym władcy śląscy nigdy nie zapominali .  Był to człowiek trzydziestoletni , z obliczem energicznym i rycerskim .  Nosił brunatną tunikę ze złotą obręczą w pasie i ciemnoczerwony płaszcz spięty na ramionach klamrami w kształcie malutkich tarcz herbowych , na których bielił się piastowski orzeł .  Trzecia tarcza , nieco większa , wisiała na rękojeści miecza , owiniętego złotą taśmą .  Książę Bolesław miał popielatą tunikę , na niej purpurowofioletową szatę , zwaną dalmatyką , z orł em na piersi wyszytym perłami .  Strój niezwykle pasował do jego dziewiętnastoletniej twarzy , płowych włosów i turkusowych oczu .  Za książętami szło dwóch duchownych ; Jacek Odrowąż w dominikańskim habicie , wysoki , kościsty , ze spuszczoną pokornie głową i Jan Prandota , biskup krakowski .  Dalej szli dygnitarze i rycerze .  — Udadzą się jasełka ! — stwierdził Prandota podchodząc do królowej .  — Figury jak ulane , ale nie widzę bydlątek .  A przecież i to potrzebne …  — O ! — zawołała królowa .  — Cieszę się , księże biskupie , że humor wam dopisuje .  Kto by tam strugał z drzewa bydło , którego są pełne obory ?  W naszym żłóbku będą żywe woły i osiołki jak tam , w Betlejem .  — Będzie jeszcze coś dowcipnego — dodał znacząco król .  — Ach , proszę , przestań .  Przecież to misteria dla całego Krakowa — szepnęła księżna i chcąc , by król dochował tajemnicy , położyła na ustach wysmukły , blady paluszek .  — Misteria … misteria … — powtarzał Bolesław z przekąsem .  — Moja złota królowo , pozwól powiedzieć .  On nikomu nie wygada , daję za to głowę .  Otóż słuchaj , dobrodzieju — dodał zwracając się do biskupa i zniżając tajemniczo głos — w orszaku Trzech Króli będzie … no , zgadnij co …  Na pewno nie zgadniesz !  Wielbłąd !  Ten wielbłąd , którego Daniel Halicki przysłał nam w podarunku .  — Słyszał em , że przysłał , ale do tej pory nie wiem , skąd on go wziął .  — To bardzo ciekawa historia .  Wielbłąd jest zdobyczą po Tatarach .  Pierwszą i kto wie , czy nie jedyną , bo nie ma im co zabierać , chyba że to , co drugim pokradli .  Leżał na pobojowisku między trupami i był ranny .  Ale naszym okrutnie się to monstrum spodobało .  Zaczęli go nacierać , leczyć jak konia , a może nawet jak człowieka .  Tak się i wylizał , biedaczysko .  A poczciwy Daniel pragnął się nim jak najszybciej pochwalić i dał nam go w prezencie .  — A to będzie przednie ! — zawołał radośnie biskup .  — Nie tylko przednie — odparł skory do żartów Bolesław — to będzie tak , jak się kiedyś zdarzyło .  Wszyscy gotowi pomyśleć , że to jeden z owych Trzech Króli prosto z pustyni na nim przycwałował .  Po drugiej stronie stołu księżna Grzymisława rozmawiała z księciem Henrykiem siedzącym na tronie .  — Cóżeście tedy uradzili ? — spytała z zainteresowaniem .  — Boleś na wiosnę zwoła sejm w Kalinie odparł książę — a ja , prócz moich Ślązaków , chcę wziąć do pomocy sąsiadów .  Może nie będzie to potrzebne , ale na pewno nie zaszkodzi .  Strzeżonego Pan Bóg strzeże .  Tymczasem młody król kazał sobie podać genueński kobierczyk i rozłożywszy go na ziemi , usiadł przy stopach królowej .  — Już mnie nudzą ci wszyscy mądrale powiedział , całując jej delikatne dłonie .  — Najlepsza filozofia to miłować się w Bogu .  Nieprawdaż ?  — Tak , byle w Bogu ! — królowa zarumieniła się i zaczęła z lekka oglądać , jakby szukała pomocy .  Chciała przerwać tę drażliwą dla niej rozmowę .  Nagle zerwała się wołając : — Ach , że też zapomniała m !  Panno Ludmiło , chodź no tu , moje dziecko , niechże cię przedstawię twojemu opiekunowi i ojcu .  Bolesław wstał i pocałował Ludmiłę w czoło , według praw opiekuna i króla .  — A i owszem — zapewnił Bolesław — będziemy sierocie ojcowali , byle nasza małżonka chciała matkować .  Wtedy Krystyn z Niedźwiedzia , który dla swoich synalków szukał bogatej dziedziczki , podszedł do króla i rzekł :  — Zdaje mi się , miłościwy panie , że niedługo będziecie ojcowali , bo jak słyszał em od jej stryjów , ta panna już po zrękowinach .  — To źle słyszeli ście — odrzekł król z powagą w głosie .  — Co beze mnie postanowione , to się nie liczy .  Gdzie król opiekunem , tam tylko z ręki królewskiej mogą być zrękowiny .  Elżbieta i Ludmiła z wdzięcznością podniosły wzrok na królową i spostrzegły w jej oczach wyraz tryumfu .  Tymczasem Bolesław zbliżył się do Elżbiety i łaskawie z nią rozmawiał .  Chciał jej zapewne osłodzić , jak sądził , bolesną dla rodziny Zydrama odmowę .  — Czy bardzo pannę zmartwiły słowa króla ? — zapytał Michał Przedwojowic , podchodząc do Ludmiły .  — Wcale — rzekła zdecydowanie .  — Muszę się przyznać , że słowa królewskie są powodem mojej radości .  — A , to co innego , a więc zacna panna pozwoli , aby m na turnieju walczył pod jej godłem ?  Dziewczyna skinęła głową .  — A jakie godło dostanę ?  Ludmiła ściągnęła jedną ze swoich bransolet i podała rycerzowi .  Schował ją ze czcią jak relikwię .  Potem zaczął opowiadać o wszystkim , co się zdarzyło na turniejach , na których kruszył kopię .  Przy kominku powstało zamieszanie .  Słychać było okrzyki i śmiech .  Okazało się , że ksiądz Maciej dostał mata .  Król , wesół z wygranej , powstał .  Na to hasło wszyscy się ruszyli i z pokłonami zaczęli opuszczać salę .  Ludmiła , biorąc pod uwagę rady Elżbiety , zatrzymała stryjów i ostatnia stanęła przed królem .  Pokłoniwszy się nisko prosiła , aby jej pozwolił rozporządzić jedną ze swoich włości .  — Według starych zwyczajów , stryjowie mają prawo do ojcowizny , ale uczcili wolę mego ojca .  Niechże za trudy opieki otrzymają choć małą cząstkę , i niech im ona będzie pamiątką mojej wdzięczności .  Podobał się królowi pomysł dziewczyny .  Był rad , że dzięki jej wspaniałomyślności może okrasić stryjom suchą odprawę .  Stryjowie o mało nie ucałowali rąk własnej synowicy .  Prosto z zamku poszli do gospody , gdzie do świtu pili za jej zdrowie , drwiąc sobie ze wszystkich długów i z samego Zyndrama .  Po turnieju Michał Przedwojowic opuścił stolicę .  Musiał dostarczyć rozkazy wojewody Klemensa do stanowisk wojennych .  Wyjechał ze wschodem słońca , ale rozstanie z wybranką serca opromieniała jutrzenka różowej przyszłości .  Ludmiła wiedziała , że nie musi się już bać tego , co jej do niedawna zagrażało .  Po tak cudownym ocaleniu wierzyła , że spełnią się jej marzenia …  Najbardziej bolesne było rozstanie z Elżbietą .  Przyrosła do niej jak bluszcz do drzewa , tysiącem gałązek swej duszy , zaufaniem , czcią dla jej cnót oraz najgłębszą dozgonną wdzięcznością .  Elżbiecie też było smutno żegnać się z Ludmiłą , ale musiała co prędzej odjechać .  Już nie było żadnej wymówki .  W kilka dni po turnieju odjechał książę śląski , a z nim ksiądz Maciej .  Po spełnionym obowiązku względem sieroty doszły do głosu po stokroć bliższe obowiązki żony , matki i pani domu .  Ludmiła raz jeszcze objęła Elżbietę w serdecznym uścisku .  — Kochana Elżbieto !  Nigdy nie zapomnę tego , co dla mnie zrobiła ś .  Boże , daj , aby m kiedyś mogła ci się odwdzięczyć ! — powiedziała na pożegnanie i wybuchnęła płaczem .  Karnawałowe szaleństwo ogarnęło Kraków .  Na ulicach bawili się przebierańcy , wokół miasta dzwoniły kuligi , a w zamku rozbrzmiewał śmiech , trwały widowiska i bale .  Ludmiła zamieszkała w zamku .  Koronna pani była dla niej łaskawa , a król rozmawiał z nią jak z młodszą siostrą .  Nieraz żartował , rając jej najstarszych i najnudniejszych dostojników , ale tak naprawdę miał wobec niej zamiar wielkiego wyniesienia .  Zdawało by się , że panienka , która lubi taniec i stroje , która ma do syta zabaw i hołdów , powinna być szczęśliwa .  Jednak było inaczej .  Cóż po tym wszystkim , kiedy miłość i przyjaźń rozbiegły się w dwie różne strony …  A przy tym nowe nieprzewidziane troski zaprzątały myśli Ludmiły .  W poufałych rozmowach królowa usiłowała nakłonić ją do życia zakonnego , a król miał zamiar ją wyswatać .  Z królem cięższa sprawa niż z Sulisławem .  Takiemu opiekunowi trudno się wywinąć .  — Moja Ludmiło , dziwna z ciebie dziewczyna — stwierdził król z wyrzutem .  — Nie chcesz korony niebieskiej .  Nie chcesz korony książęcej .  Czegóż więc chcesz ?  Ludmiła milczała .  Wiedziała , że złota bransoletka poplątała jej przyszłość .  I żeby przynajmniej ta przyszłość mogła się stać teraźniejszością .  Ale wszystko było wątpliwe .  Słyszała , jak dworzanie mówili między sobą , że pan Michał udał się z poselstwem do księcia halickiego , Daniela , a później ma jechać z wyprawą na Prusaków .  Jak długo to potrwa .  Oprócz Ludmiły wszyscy o nim zapomnieli .  Na dworze co dzień przyjmowano nowych gości , w turniejach nowi zwycięzcy zbierali oklaski .  Nie miała nawet z kim pomówić o tym , co kryła w głębi serca .