Emma Dmochowska  DWÓR W HALINISZKACH  Nad Wiecznym Miastem powoli zachodziło słońce .  Po niebie nie błądziła ani jedna chmurka .  Było ono ogromne , szafirowe , nieruchome jak szklana kopuła .  Powietrze drgało rozpalone .  Od dalekich bagien za Tybrem niosły się czasem wilgotne tchnienia .  Pył , wznoszący się tu i ówdzie z ulic , złocił się w powietrzu .  Pod bramą San Paolo , której średniowieczne baszty i mury , zrudziałe latami , ostro rysowały się na błękicie nieba , było gwarno .  Ku miastu wracały powozy odwożące turystów , wyjeżdżały dwukołowe wózki , ciągnione przez muły , na których gromadami zasiadali wieśniacy .  Kilku cyklistów przemykało ostrożnie pośród tłumu .  Strażacy w popielatych mundurach wiedli głośne rozmowy .  Opodal szara i ciężka piramida Cestiusza , zieleniejąca u dołu plamami pleśni , wznosiła się na tle drzew protestanckiego cmentarza .  Był to zakątek świeży i cichy jak oaza .  Pod wiecznie bujną zielonością zapadały się powoli w ziemię groby zmarłych tu cudzoziemców .  Na grobach tych bujnie rosła trawa i rozkwitały chwasty , wabiąc ku sobie pszczoły i inne owady .  Panna Teresa Leonia Halicka szła do miasta .  Wracała z bazyliki Świętego Pawła za murami — i czuła się już mocno zmęczona całodziennym chodzeniem .  Bo też była to prawdziwa pielgrzymka — wotum uczynione na uproszenie łask Boskich i światła Ducha Świętego .  Od tak dawna szukała drogi , a wszystkie były jakby zamknięte przed nią .  Od tak dawna łaknęła światła , a w duszy jej była ciemność , chwiejność , dziwny jakiś zamęt .  Mówiła do Boga : — Mów , Panie !  Rzeknij słowo , a wszystko uczynię wedle Twojej woli .  Ale dokoła panowało milczenie , słyszała tylko głos własnej duszy , niepewny i drżący .  Wiedziała , że musi iść , że furta klasztorna na nią ezeka , że przysięga uczyniona w latach młodości obowiązuje ją nadal , Czuła , że nie jest już z tego świata .  Była gotowa iść .  Lecz dokąd ?  Dokąd ?  Przeszła pod ciemnym sklepieniem bramy .  Po tamtej stronie słońce jeszcze jaśniej świeciło nie zasłonięte przydrożnym murem i przed oczami roztaczała się rozległa przestrzeń .  Ulice były już wytyczone , ale jeszcze nie zabudowane , na wprost wznosiło się zielone wzgórze Awentynu , uwieńczone kościółkiem Maltańskim .  Zwróciła się na lewo i szeroką , pustą ulicą szła ku rzece , widniejącej za kamiennym ocembrowaniem .  Dokoła było cicho .  Myślami wróciła znów do wspomnień , do chwili najważniejszej w jej życiu .  Tak , było to kilka lat temu .  Była młodziutką , dojrzewającą dziewczyną , gdy zaczęła ją dręczyć choroba dziwna , nieokreślona .  Przykuta do łóżka , w strasznych cierpieniach traciła powoli władzę we wszystkich członkach , traciła mowę i słuch , i tylko jej wielkie oczy , nabrzmiałe i przerażone , świadczyły , że wciąż jeszcze żyje .  Ale i w oczach zaczynało się mącić i co dzień mniej widziała , co dzień ogarniała ją większa ciemność .  Aż wreszcie przyszła taka noc , że zwątpiono , czy będzie żyć .  Przywołany ojciec Maks stanął nad nią wymawiając słowa absolucji , ale ona go już nie widziała .  Matka i kilkoro przyjaciół klęczało dokoła , czekając ostatniego tchnienia .  Szmer litanii za konających rozlegał się w smutnym pokoju .  Gromnica , którą dano jej do ręki , paliła się żółtym płomieniem .  Ona zaś zapadała wciąż głębiej i głębiej w noc jakąś bezbrzeżną , w przepaść , w pustkę . . .  Aż nagle poczuła , że musi powstać , że coś ją podnosi , rzuca na kolana i ręce składa do modlitwy .  I zrobiła się jasność wokół niej , jasność cudowna , niebiańska , i spłynęła z góry Madonna z promienistą aureolą nad czołem .  Rozkrzyżowawszy złożone na piersiach ręce wyciągnęła je do niej i rzekła słodkim głosem : — Pójdź za mną .  Rozsunąwszy fałdy szaty ukazała jej serce krwawe , siedmiu mieczami przeszyte .  A potem wszystko znikło i Teresa Leonia poczuła , że spada gdzieś całym swym ciężarem , że czyjeś ręce ją chwytają , że na skronie leją jej wodę .  Więcej nie zapamiętała .  Ale gdy nazajutrz przyszła do siebie , przyczyna choroby była usunięta , organizm rozpoczynał normalne funkcjonowanie .  Życie jej zostało ocalone .  Podniosła głowę i rozejrzała się wokół siebie .  Była już na placyku przed kościołem Santa Maria in Cosmedin , którego sczerniała wieżyczka przecinała niebo wąską linią .  Za sobą zostawiła zielony Awentyn .  Opodal ładna świątynia Słońca , jak cacko delikatne i wątłe , wznosiła swe kolumienki leciuchne i daszek na nich oparty .  Po lewej stronie Tyber ujęty w kamień szumiał żółtymi wodami .  Podeszła do brzegu .  Była znużona chodzeniem , całodziennym postem , upał em , wrażeniami , jakich doznawała w tej pielgrzymce do siedmiu bazylik .  Rada była spocząć na chwilę .  A przy tym taki urok szedł od tego świętego miasta , od ruin , które widniały przed nią !  Tyber płynął leniwie u jej stóp , tocząc mętne wody , zmęczone tylu wiekami wędrówki .  Były ciężkie i ciemne , jakby kryły w swej głębi jakieś tajemnice i zbrodnie .  Lecz dalej , ku zachodowi , w promieniach słonecznych przybierały barwy jaśniejsze , białomleczne i żółtawe , rozlewały się szeroko okrążając wysepkę Świętego Bartłomieja z jej czerwonawym szpitalem Bonifratrów i poprzecinane ciemnymi liniami mostów szły pod słońce odbijając przybrzeżne domy i kościelne wieże , za którymi leżał Transtewer z ciasnymi uliczkami i wąskimi domkami .  W oddali wznosiły się zieleniejące wzgórza .  A nad całym tym skupiskiem domów , kościołów , dachów , wieżyczek i murów królowała na niebie kopuła bazyliki Świętego Piotra .  Słońce coraz szybciej chowało się gdzieś za Monte Mario i na ziemi zaczynał panować zmrok fioletowy i chłodny .  Ale szczyty wież , z górującą nad nimi jasną , zwycięską kopułą bazyliki , ciągle złociły się nad Wiecznym Miastem .  — Tu es Petrus — szepnęła Teresa Leonia i z dumą patrzyła przed siebie .  Tak , Rzym cały — to miasto o wielkich losach — był to proch i marność , pyłek nikczemny pod stopami tej świątyni .  Nie Rzym tylko — świat cały czym że był wobec tej największej potęgi , tej najświętszej władzy , co od tej kopuły szła przez wieki całe , zwycięska , niezwalczona , wieczna — co brała swój początek u tronu samego Boga , a słowem Chrystusa zatwierdzona , objęła całą kulę ziemską i przyświecała jej , jak pochodnia wiodąca ku niebu . . .  — Tu es Petrus — powtórzyła i czuła , jak jej serce wzbiera miłością i przywiązaniem , jak wchodzi w nie moc niezwyciężona , a zarazem i wielka duma , że ona — słabe dziewczę — została wybrana przez Pana i powołana ku wielkiemu celowi .  Wybrana !  Tak , od chwili , gdy nad jej łożem zajaśniała słodka twarz Madonny , gdy usłyszała słowa : — Pójdź za mną ! — życie jej przestało do niej należeć .  Czuła i rozumiała , iż jest powołana do spełnienia jakiegoś dzieła — i żyła , czekając znaku .  Pierwszą jej czynnością , po dźwignięciu się z choroby , było złożyć przysięgę i ofiarować Bogu swe serce czyste , żadną ziemską miłością nie skalane , ciało dziewicze , myśli i wolę , i całą swą istotę .  Była zbyt młoda i jeszcze zbyt osłabiona , aby jakiekolwiek zgromadzenie zakonne mogło ją przyjąć .  Musiała czekać i przysposabiać się do życia , które miało się stać jej udziałem .  Czekała więc , a tymczasem poznawała reguły różnych zakonów i w obcowaniu z mniszkami , w częstych rekolekcjach , odbywanych w rozmaitych klasztorach , starała się poznać , gdzie wola Boska chce ją mieć .  Tak minęło lat kilka — a wybór ciągle nie zapadał .  Miała już lat dwadzieścia parę — dłużej zwlekać nie mogła .  Głos wewnętrzny powtarzał jej wciąż : — Idź ! , a nie wiedziała dokąd .  Więc za radą ojca Maksa udała się na pielgrzymkę do siedmiu bazylik — i teraz , gdy wszystkie siedem obeszła , wracała do Świętego Piotra dla odprawienia końcowych modlitw .  — Może tam , u grobu Apostołów , znajdę światło ! — westchnęła .  Podniosła głowę i ruszyła dalej .  Szarzało już , ale Tyber , płynący od zachodu , niósł z sobą fale barw jasnych i niebo nad nim było u góry zielone , a złote u spodu .  Tylko kopuła ze złocistej zaczęła zmieniać się na lazurową i , jak zawieszona w niebie , zdawała się garnąć pod siebie całe miasto .  Teresa Leonia szła brzegiem rzeki .  Choć zmęczona , przyśpieszyła kroku , aby za dnia móc jeszcze ukończyć pielgrzymkę .  Idąc , znów rozmyślała .  Przypominała sobie jedne po drugich zgromadzenia , które poznała .  Więc pierwotne , ostre reguły benedyktynek , cysterek , klarysek , karmelitanek Świętej Teresy , wielkich pokutnic oddanych umartwieniu ciała , ubóstwu i kontemplacji — prawdziwe to były ofiary na ołtarzach Pańskich , baranki niewinne , przelewające dobrowolnie krew swą na odkupienie ludzkich grzechów , na przebłaganie gniewu Bożego .  Ale ani jej zdrowie , ani usposobienie nie pozwalały się jej ku nim skierować — ascetyzm jej nie pociągał .  Następnie reguły czynne , działające , biorące udział w życiu nieszczęśliwej ludzkości — franciszkanki , oddane maluczkim i ubogim , siostrzyczki ubogich , których szare habity znane były dobrze poddaszom i suterenom , Siostry Świętego Józefa , utrzymujące ochronki , bohaterskie Siostry Miłosierdzia , istna armia idąca wszędzie , gdzie grozi niebezpieczeństwo — i wszystkie inne zgromadzenia misyjne , które szły na koniec świata lub przenikały najniższe warstwy społeczne , głosząc naukę chrześcijańską i walcząc ze złym duchem .  Były to święte dusze — pracowite , odważne , korne i cierpliwe — godne najwyższego uznania .  Ale , widziane z bliska , jakże były ordynarne , pozbawione wszelkiej osobistej inicjatywy , ślepe narzędzia w ręku przełożonych , prozaicznie wykonujące pospolite czynności !  Bez wychowania , bez polotu !  Nie , wśród takich nie mogła by wytrzymać .  Był jeszcze cały szereg zakonów nowszych , liczących się bardziej ze współczesnymi warunkami — wizytki , sercanki , niepokalanki , nazaretanki , urszulanki , Zgromadzenie Sióstr de Sta Maria Reparatrice , Zgromadzenie des Dames de la Retraite i wiele , wiele innych jeszcze — zakony przeważnie dla osób „ z towarzystwa " , dla zamożnych i wykwintnych dam , które , pomimo najgłębszej pokory , nie mogły być narażone na brutalne zetknięcia z rzeczywistością , a uprawiały pobożność w przystępniejszej formie , i taką , która licowała z ich subtelną i wyrafinowaną naturą .  W ich progi nieraz już wstępowała .  Próbowała nowicjatu w SacreCocur ; odprawiła u nazaretanek rekolekcje ; zwiedziła kilka domów wizytek ; wreszcie prawie się już dała uwieść urokowi przepięknych Sióstr Reparatrices , których poetyczne nabożeństwa , w kaplicy przybranej liliami , zawsze nadzwyczaj silnie na nią działały .  Wszystkiego tego już próbowała — i wszędzie doznała zawodu .  Z bijącym sercem wchodziła w progi każdego nowego klasztoru , mówiąc sobie : — Tu znajdę odpoczynek i światło , a wychodziła z zawodem , z jakimś dziwnym niesmakiem .  — Nie , i to nie dla mnie — powtarzała sobie , i szukała dalej .  Bo wszędzie widziała jakieś braki , jakieś „ ale " , coś mąciło tę harmonię , którą sobie wymarzyła .  I niepokój ogarniał ją coraz dotkliwszy i boleśniejszy , bo sumienie odzywało się ostrzegając , że czas upływa , a przysięga pozostaje nie wykonana .  — Boże , wybaw mnie , ratuj , wskaż drogę ! — szepnęła .  Rozejrzała się wokół siebie .  Wychodziła już z wąskiej uliczki na plac Św . Piotra .  Zatrzymała się .  Tyle razy widziała ten plac i kościół , a nigdy nie mogła na niego spoglądać bez zachwytu , zawsze , gdy wstępowała na schody krużganka , przepełniało ją uczucie dumy .  Czuła się pewniejsza , śmielsza w tym wspaniałym otoczeniu , wśród tej kolumnady , co dwoma ramionami sięgała w świat , jakby go chciała objąć i rzucić do stóp ołtarza .  — I teraz otucha zaczęła znowu wstępować w jej serce .  Weszła do kościoła w przekonaniu , że tu ją czeka pożądana łaska .  W olbrzymiej świątyni panował już zmrok , kontury rozpływały się i ginęły w półtonach .  Pod sklepieniem zalegały cienie .  Gdzieś wysoko ponad głowami rozety , kasetony , barwne marmury i postacie aniołów , a niżej kolosalne figury świętych , mozaiki jaskrawe , złocenia i rzeźbione kapitele zlewały się w monotonną szarość .  Oko nie dosięgało już granic tej szarości i oprzeć się nie mogło na żadnym określonym kształcie .  Czuło się tylko dokoła olbrzymią przestrzeń , jakieś obszary bezgraniczne , jakieś kształty nadludzkiej miary , potęgę i wielkość wlaną w mury i w kamienie .  Wśród tego ogromu spowitego w mroki paliły się z dala żółtą łuną lampki u grobu apostołów .  Gdy się znalazła w świątyni , Teresa Leonia poczuła się tak słaba , że musiała oprzeć się o ścianę , aby nie upaść .  Chwilę stała z przymkniętymi oczami , w chłodzie marmurów , przejęta dreszczem oczekiwania — samotna w zapadającym zmroku .  Kościół był pusty .  Tylko gdzieniegdzie przemykała w oddali ku zakrystii postać posługacza w długiej sutannie albo jakiś spóźniony turysta dążył ku wyjściu .  W głębi , przed posągiem św . Piotra oświetlonym płomykiem lampy , modliło się kilkoro ludzi .  Czarna postać świętego siedziała na tronie , z nimbem wokół głowy , sztywna , wyprostowana i sroga , dzierżąc w ręku klucze od Królestwa Niebieskiego .  Chłód , pustka i smutek wiały z tych olbrzymich murów nie ożywionych teraz barwnym rysunkiem mozaik ani grupami świętych , ani ruchliwym i głośnym zazwyczaj tłumem cudzoziemców .  Smutek ten przenikał i Teresę Leonię i serce jej się ściskało , jakby w przeczuciu czegoś tajemniczego , co się miało stać za chwilę , czegoś nieznanego , co szło ku niej z tej ciemności .  Gdy Teresa Leonia wróciła wreszcie do domu , pani Alina Halicka zerwała się z krzesła i zawołała : — Ach , mój Boże , taka była m niespokojna . . .  Je craignais quelque accident . . .  Musisz być głodna i zmęczona ?  Już po siódmej .  — Ale spojrzawszy w twarz córki zrozumiała , że zaszło coś niezwykłego i zamilkła , patrząc na nią pytającymi oczami .  Teresa Leonia zdjęła kapelusz i powoli osunęła się na krzesło .  Była blada , ciemne obwódki podkrążały jej błyszczące oczy .  — I cóż ? — spytała wreszcie matka .  Ona zwróciła twarz ku matce i rzekła stanowczym , spokojnym głosem : — Bóg objawił mi swą wolę .  Zakładam nowy zakon , zakon Sióstr Bolejących , na pamiątkę siedmiu mieczów , które przeszyły serce Matki Najświętszej .  — Zakładasz nowy zakon — wyszeptała pani Alina w osłupieniu — nowy . . . un ordre nouveau ale jak ?  Jakże to zrobisz ?  — Nie wiem , nic nie wiem jeszcze .  Ale to pewne , że Bóg tego chce — i tak będzie .  Dotąd błądziła m w niepewności i w trwodze , bo nie widziała m drogi przed sobą .  Ale dziś , gdy tylko weszła m do Świętego Piotra , uczuła m , że zbliża się chwila objawienia .  Straciła m przytomność . . . i ukazała mi się znowu Madonna , tak samo jak wtedy , i tak samo pokazała mi swoje serce .  Usłyszała m głos , który mówił wyraźnie : — Założysz nowy zakon , zakon Sióstr Bolejących .  Zamilkła , wyczerpana i bezsilna , lecz po chwili podniosła się i prędko , gorączkowo , zaczęła mówić : — O , teraz , gdy już wiem , co mam robić , nic już mnie nie wstrzyma , nic nie zatrwoży .  Dość tych namysłów , dość zwlekania !  Pójdę prosto przed siebie za tym głosem , który mnie woła i nikt nie ma prawa stawać mi w poprzek drogi .  Niech się nikt nie waży !  Niech nie próbuje , bo wszystkich złamię , zdepcę , zwyciężę !  Ostatnią kroplę krwi oddam , ostatnie tchnienie , ale dzieło dokonać się musi , dzieło wielkie , święte , które mi sam Bóg w ręce włożył .  Nic mnie nie zniechęci , nic nie zrazi , czuję się tak silna , tak potężna !  To musi być wielki zakon , prawdziwy filar Kościoła , gwiazda na niebie katolickim , tarcza przeciwko niewierzącym , dom Boży pełen cnót i światła , i mądrości , przybytek doskonałości i wiary niepokalanej . . .  Zakon Sióstr Bolejących prawdziwie nad grzechami świata , i nad losem naszym .  Będzie to obrona dla tych , co się do ń schronią . . . , przytułek , port bezpieczny . . .  O , ja czuję dobrze , jaki on być musi , jakim Bóg chce go mieć . . .  Widzę , widzę teraz , co jest do zrobienia — i już nic w świecie mnie nie powstrzyma , nie wróci z drogi , nic mnie . . .  W tej chwili rozległo się ciche pukanie do drzwi .  — Entrez ! — zawołała pani Alina i do pokoju wszedł monsinior Żurowski .  Był to jeszcze młody , wysoki mężczyzna , o kształtach wyraźnie zaokrąglonych i bladej , niezdrowej twarzy , którą oświecała para mądrych oczu i rozjaśniał uśmiech pogodny , pełen finezji .  Ubrany był w czarną sutannę , doskonale skrojoną , ożywioną fioletowymi guziczkami .  — Przepraszam , że może o niewłaściwej porze przybywam — zaczął od drzwi , ale pani Alina rada była jego przybyciu i nie dała mu skończyć .  Ale cóż znowu ! w samą porę przychodzi .  Owszem , nigdy nie był tak pożądany jak właśnie teraz , gdy tak ważne zmiany , lak nadzwyczajne objawienia . . .  Tylko , że Therese Leonie taka wyczerpana tymi wrażeniami — ces saintes emotions — że doprawdy . . .  Lecz zwróciwszy się do niej , pani Halicka urwała w pół zdania , widząc wyraz niezadowolenia na jej twarzy .  Monsinior zrozumiał , że panna nie była rada z gadulstwa matki , więc chcąc dyskretnie się znaleźć i rzecz odwrócić na inne tory , zaczął : — Ja właśnie przyszedł em w ważnej sprawie i chciał em się z paniami jak najprędzej podzielić wiadomościami . . .  Położył kapelusz na konsoli i usiadł przy stole .  Panie też zajęły miejsca .  Pani Alina , trochę speszona chłodnym zachowaniem córki , spuściła głowę i bawiła się złotą obręczą , którą nosiła na ręku .  Wszyscy troje czuli jakieś skrępowanie , coś , co ich wzajemnie onieśmielało .  Ksiądz wyjął z kieszeni list ze stemplem austriackim i położywszy na kopercie swe białe , bardzo ładne ręce , zwrócił się do Teresy Leonii : — Rzecz dotyczy powołania do stanu duchownego , o którym rozmawiali śmy .  Kiedyś radziła się mnie pani w tym względzie i ja rekomendował em Zgromadzenie Niepokalanek w Galicji , tak miłe dla naszych polskich serc !  Otóż , pisze mi teraz przełożona . . .  — Przepraszam — rzekła spokojnym głosem Teresa Leonia — ale dziś nie obchodzą mnie już wcale dawne projekty .  Zakładam sama nowy zakon , zakon Sióstr Bolejących .  Taki rozkaz otrzymała m od samego Boga .  Zdumienie odmalowało się na twarzy księdza Zurowskiego , wyrwał mu się krótki okrzyk : — A ? !  Po czym nastało milczenie .  Teresa Leonia oparła zmęczoną głowę o poręcz fotela i siedziała nieruchoma , zimna , z zaciśniętymi ustami , gotowa — w razie ataku — do zaciętej obrony .  Pani Alina coraz bardziej nerwowym ruchem okręcała obręcz dokoła dłoni .  Na usta cisnęły jej się tysiące słów , ale nie śmiała się odezwać .  A ksiądz , w pierwszej chwili zdziwiony , powrócił do zupełnej swobody , nawet leciuchny uśmiech podniósł kąciki jego ust .  Siedział nieruchomy , jakby czekając wyjaśnienia .  Wreszcie Teresa Leonia odezwała się : — Niech mama opowie . . . , ja nie mogę . . .  Pani Alina poruszyła się żywo .  O , tak , ona opowie wszystko .  Gdzieżby jej , biednej , wymęczonej myśleć o mówieniu .  Ona taka wyczerpana , na wpół żywa .  I powstrzymywane dotąd słowa popłynęły potokiem , a opowiadanie było barwne i przejmujące .  Monsinior słuchał uważnie , pochylony trochę do przodu .  Na starannie wygolonej twarzy nie można było odczytać śladu żadnej myśli .  Lekki uśmieszek znikł , a jego usta przybrały zwykły , łagodny , lecz stanowczy wyraz .  Gdy pani Alina skończyła mówić , powoli podniósł głowę , a wyjęty list włożył na powrót do kieszeni .  — Skoro tak — rzekł — nie pozostaje mi nic innego , jak przeprosić raz jeszcze za niewłaściwość mych odwiedzin i pożegnać szanowne panie , życząc im wszelakich łask Boskich .  Tu zrobił ruch , jakby chciał powstać .  Zawód odbił się na twarzy pani Aliny .  Czyżby o tak ważkim projekcie nie miał nic do powiedzenia ?  Wyciągnęła ku niemu ręce .  — O monsiniore — zawołała — zostań jeszcze z nami !  W chwili tak ważnej potrzebna nam opieka i rada , oui , quelques bons conseils — ludzi świątobliwych i Bogu oddanych .  — Tak — rzekła Teresa Leonia .  — Proszę o pomoc .  Bóg mi objawił swą wolę i pewnie światła swego nie odmówi , ale i ludzka rada potrzebna .  Monsinior Żurowski usiadł więc i znowu przez chwilę panowało milczenie .  Wszyscy troje czuli , że między nimi stanęło coś , co im odbiera swobodę wyjawienia prawdy .  Pierwsza odezwała się Teresa Leonia : — Proszę powiedzieć mi szczerze , co monsinior myśli o tym , jakie jest jego zdanie ?  — Mogę być zupełnie szczery ?  — Najzupełniej .  — Otóż , jeśli tak , to naprzód zadam pytanie : jaki ma być specjalny cel owych Sióstr Bolejących ?  — Jaki cel ?  Chwała Boga i Kościoła .  Zresztą , bliższe szczegóły określimy później .  Przede wszystkim ma to być polski zakon , na dowód , że duch katolicki nie zaginął wśród naszego narodu , że jesteśmy zawsze przywiązani do tronu papieskiego . . .  — O , proszę pani , w to nikt nie wątpi !  To jest prawda , której dowodzić nie potrzeba .  Ale czy ten zakon będzie należał do kontemplacyjnych , czy też do czynnych ?  — Nie wiem jeszcze .  Trudno tak . . . od razu . . .  Powiadam monsiniorowi , że szczegóły określimy później .  Znowu leciuchny uśmiech pojawił się na twarzy księdza , ale rzeki poważnie : — Widzę , że plan nowego zakonu nie jest jeszcze wyraźny . . .  — Bo jakżeby . . . tak zaraz . . . — wtrąciła pani Alina .  — A zatem skorzystam z pozwolenia i powiem szczerze swoje zdanie .  Chwilę siedział ze spuszczonymi oczami , jakby skupiając myśli , wreszcie zaczął mówić : — Bóg w swej mądrości niezbadanej dla dobra dusz ludzkich i dla chwały Kościoła swojego od dawna świętych swoich pobudzał do fundowania zakonów .  Ale każdy nowy zakon był zawsze umotywowany jakąś nową potrzebą , powstawał nie wskutek osobistych zachceń tego lub owego , a wskutek jakiegoś ogólnego stanu ludzkości lub jakiegoś niebezpieczeństwa .  Z czasem , gdy się zmieniały warunki , upadały też i niektóre zakony , co dowodzi , że odpowiadały one potrzebom realnym świata , a nie były tworem indywidualnej fantazji lub ambicji .  Dziś rzeczy tak stoją , że na każdym prawie polu działalności duchowej albo społecznej stoi zakon specjalnie tej działalności poświęcony .  Braków doprawdy nie widzę w tej wewnętrznej organizacji naszego Kościoła .  Jest on dobrze obsługiwany przez cnotliwe , karne i czynne legie zakonników .  Przy tym w tej tak mądrej ekonomii jest miejsce dla wszystkich .  Wszelkie odcienie charakteru , wszelkie usposobienia , każdy stan duszy może sobie w istniejących dziś zakonach znaleźć odpowiednie miejsce .  W pełnym rozwoju są zakony ascetyczne , są łagodniejsze reguły oddane pracy umysłowej , pedagogicznej , filantropijnej , są wreszcie całe zastępy misjonarzy oddane szerzeniu wiary świętej .  Jest w czym wybierać .  I nie myślę , aby dusza szukająca Boga i życia doskonałego nie mogła wśród istniejących reguł znaleźć takiej , która odpowiadała by jej usposobieniu .  Po cóż więc tworzyć nowe dzieła , których żadna nowa przyczyna — o ile wiem — nie powołuje do życia ?  Czy nie lepiej dołożyć starań , aby utrzymać to , co już istnieje , niż rozpraszać je w produkowaniu rzeczy nowych , ale czy koniecznie potrzebnych ?  — My nigdy dość zakonów mieć nie możemy — rzekła Teresa Leonia .  — Przede wszystkim powinni śmy pracować na miejscu , u siebie , w kraju .  — A wola Boska ?  A rozkaz tak wyraźnie dany mi z nieba ?  Monsinior uśmiechnął się pobłażliwie .  — Nie jestem kierownikiem sumienia pani — odrzekł — więc trudno mi osądzić , czy te objawienia i te rozkazy pochodzą rzeczywiście z nieba , czy są tworem wyobraźni .  Wyobraźnia , tak zwana dziś autosugestia , nieraz płata nam figle .  — Więc monsinior wyobraża sobie ! — zawołała pani Alina .  — Ja , szanowna pani , nic sobie nie wyobrażam , bo nic nie wiem .  To są kwestie trudne do zbadania .  Nie odważył by m się wypowiadać swojego zdania bez długiego namysłu .  Ale . . . jesteśmy wszyscy ludźmi , a zatem podlegamy omyłkom , błędom , fałszywej nieraz ambicji .  A wróg naszego zbawienia czuwa i nie traci żadnej sposobności , aby nas wyprowadzić na manowce .  — O , monsiniore ! — wybuchnęła znowu pani Alina .  — Jakże można !  Takie czyste , wzniosłe intencje . . . , chcieć rzucać na nie cień . . . une insinuation si blessante !  Przecież Therese Leonie od najmłodszych lat . . .  — Niech mnie mama nie broni — przerwała panna Halicka powstając .  — Monsinior mi nie wierzy , na to nie ma rady .  Wiem , że jestem istotą grzeszną i omylną , ale wiem również , że Bóg wybrał mnie na fundatorkę nowego zakonu i nic już nie może mnie zachwiać w tym przekonaniu .  A ludzka krytyka !  Niestety , jestem na nią przygotowana .  — Panie nie chcą mnie zrozumieć .  Nie krytykuję , a jeszcze mniej wątpię w szczerość pani , ale ostrzegam .  W sprawach nadprzyrodzonych nigdy nie można być dość ostrożnym .  A teraz — dodał wstając i biorąc kapelusz — muszę panie pożegnać .  Żałuję najmocniej , jeśli to , co powiedział em , sprawiło im przykrość .  Po wyjściu monsiniora Żurowskiego nastała cisza .  Teresa Leonia siedziała zagłębiona w fotelu .  Po jej twarzy przebiegały to gniewne chmury , to odbłyski zapału .  Pani Halicka zajęła się przyrządzaniem herbaty .  Zamyślona także , dzwoniła łyżeczkami , ustawiała talerzyki z ciastem i zimnym mięsem , nie zauważając , że woda kipi i wylewa się z imbryczka .  — Mamo , woda już kipi — rzekła Teresa Leonia .  — Ah , mon Dieu , c'est vrai I wylało się . . .  Taka jestem tym wszystkim zaabsorbowana . . .  — I zaczęła gwałtownie gasić ogień .  — Ten nowy zakon — mój Boże !  A ten Giacomo nieznośny , nie przyniósł śmietanki , choć mu dwa razy przypominała m .  — Jeśli dla mnie , to nie trzeba , mamo .  — Musisz być głodna , śniadanie jadła ś tak wcześnie .  Weź przynajmniej szynki .  Monsinior myśli , że to wszystko imaginacja .  Mój Boże , jak to ludzie sądzą niesprawiedliwie !  Ty . . . taka rozsądna , spokojna . . .  gdzieżby ś sobie takie rzeczy wyobrażała !  — Mogę się mylić nieraz , to pewne .  Ale tym razem nie mylę się .  — Pewnie , że nic .  Ach , co ja robię !  Od tych wszystkich wrażeń w głowie mi się już kręci i drugi raz wrzucam cukier do herbaty .  Bo wiesz , powiem ci , co mi na myśl przychodzi .  Pani Alina odsunęła filiżankę , i złożywszy ręce na stole , patrzyła w twarz córki .  — Mam projekt , ciekawam , co powiesz .  II y va de ma vie .  Widzisz , dzisiaj ja także przez cały dzień modliła m się za ciebie , moje dziecko najdroższe , i za siebie . . .  Wiesz dobrze , jakie ciężkie było moje życie , smutne , samotne . . .  A cóż dopiero będzie , gdy ciebie utracę .  I prosiła m Boga , aby mnie natchnął dobrą myślą .  Otóż , jak wróciła ś z tym postanowieniem , od razu poczuła m w sobie głos Boży , pomyślała m : pójdę i ja , wstąpię do tego nowego zakonu . . .  — Mama do zakonu ? ! . . .  — Tylko nie dziw się i nie zaprzeczaj tak od razu — prosiła pani Alina składając ręce — przecież nie ma w tym nic nadzwyczajnego .  Czemuż by m nie mogła pójść ?  — Ale to będzie zakon zupełnie na serio .  — Tak , dobrze .  Czy myślisz , że nie byłabym zdolna . . . ?  Starzeję się , poważnieję z każdym dniem .  — Pewnie , owszem .  Ale nigdy nie myślała m , aby mama . . .  — Widzisz , ja sama nie wiem , skąd mi to przyszło na myśl .  Ale , ostatecznie , dlaczegóż by nie ?  Przecież nie byłabym ci chyba przeszkodą ?  — O , nie .  W niczym .  — A widzisz .  A mnie by tam było najlepiej .  Nie uwierzysz , jak mnie już życie zmęczyło .  Je suis lasse .  Tak pragnę cichego zakątka klasztornego .  Nie odmawiaj mi tego .  — Ależ , moja mamo , dla mnie to było by najlepiej .  Nawet ze względów finansowych wstąpienie razem z mamą będzie bardzo korzystne .  — A prawda , masz rację .  Możemy obie wnieść swoje fundusze , zawsze będzie ich więcej .  Tylko , cóż ja pocznę z Zosią ?  — Z Zosią ? — powtórzyła Teresa Leonia .  — I z tym nieszczęsnym Białym Dworem !  Zamilkły i zamyślone wróciły do herbaty .  — Zosia powinna wyjść za mąż , jak najprędzej — rzekła po chwili Teresa Leonia .  — Z Białym Dworem trzeba koniecznie coś zrobić — wydzierżawić , sprzedać , odstąpić stryjowi Józefowi , cokolwiek bądź , byle nasze części jak najprędzej spieniężyć i mieć wszystko w ręku .  — Tak , ale nim to wszystko się zrobi ! — westchnęła pani Alina i posmarowała sobie bułeczkę .  A Teresa Leonia rzekła : — Ojciec Maks poradzi .  — Tak , ojciec Maks !  Mówił , że przyjdzie dziś wieczorem .  Jakoż około dziewiątej ojciec Maks , przezwany przez swe penitentki il padre nero , zasiadł w jednym z foteli pod lampą i słuchał opowiadania pani Aliny .  Tym razem panie nie mogły się uskarżać na chłodne przyjęcie wielkiej nowiny .  Czarne oczy ojca Maksa pałały blaskiem , na jego wąskich ustach pojawiały się uśmiechy rozanielone , a ręce wznosiły się ku niebu z zachwytem .  — Vous etes benie , mon enfant — vous etes predestinee — powtarzał głosem drżącym ze wzruszenia .  A gdy się dowiedział , że i matka zamierza wziąć udział w budowie wielkiego dzieła , radość jego i entuzjazm nie miały granic .  Mówił o potędze natchnienia Bożego , wobec którego wszelkie dążenia i cele są niczym .  Mówił o duszach wybranych , które poświęceniem i ofiarą zbawiają świat i prowadzą wciąż dalej dzieło odkupienia .  Mówił i miłości Bożej , która wszystko zniesie , wszystko przetrwa i w końcu zwycięży .  Potem mówiono już wspólnie o rozmaitych zakonach , o potrzebach współczesnych , o grożących Kościołowi niebezpieczeństwach , o środkach i drogach do prędkiego osiągnięcia celu .  Zarysy nowego zakonu Sióstr Bolejących zaczęły przybierać coraz wyraźniejsze kształty .  A kiedy już późnym wieczorem ii padre nero wychodził od pań Halickich , zostawiał je pełne ufności w przyszłość i we własne siły , pełne nadziei w powodzenie zamierzonego przedsięwzięcia .  A sam ojciec Maks czuł się dumny , że wykształcił takie wzniosłe dusze i powtarzał zachwycony : Quelles saintes femmes !  quelles saintes femmes !  CZĘŚĆ PIERWSZA Słońce wzeszło nad jeziorem .  Mgły poranne uleciały w górę i rozwiały się .  Zapowiadał się prawdziwie letni , skwarny dzień .  Parę białych chmurek płynęło jeszcze tu i ówdzie , ale wietrzyk je rozpędzał , biegły więc skryć się za lasami .  Czyste i szafirowe niebo objęło wieś litewską , oparło się z jednej strony na sosnowej ścianie lasu , z drugiej na pagórkach zieleniejących w dali i słało jej swe promienie , swą jasność , swe ciepłe podmuchy .  Dwór w Haliniszkach stał biały i jaśniejący w słońcu , oblany wodami jeziora , w których odbjał się razem z zabudowaniami folwarcznymi , starymi drzewami ogrodu , ze strzelającymi wysoko topolami .  Życie powoli zaczynało się budzić .  Z folwarku wyjechały w pole skrzypiące wozy , parobcy i najemne robotnice wychodzili gromadami gwarząc głośno .  Koło obór i stajen uwijać się zaczęli fornale i pastusi .  Gruby głos ekonoma dźwięczał donośnie .  W domu otworzyły się drzwi od kredensu i wyjrzał stary lokaj , a potem chłopiec z dzbanem wybiegł po wodę .  Koło garderoby słychać było krzątaninę , wreszcie sama pani marszałkowa wyszła na swą codzienną gospodarską wędrówkę .  Wyszła i zatrzymała się na ganku .  Była mała i bardzo zgarbiona .  Ubrana w czarną , kamlotową suknię i w czepeczek tiulowy bez żadnej ozdoby .  Spod niego wysuwały się dwa pasma siwych , gładko przyczesanych włosów , które opasywały zmarszczkami poorane czoło i chudą zżółkła twarz o dużym orlim nosie , szarych , poważnych , rozumnych i spokojnych oczach surowo patrzących spod gęstych brwi .  Podniosła twarz ku niebu , popatrzyła chwilę w jego gorący szafir , który się nad nią roztaczał , i szepnęła : — Dziękować Bogu , będzie już ładna pogoda , żyto zwieziemy .  — I powoli , stukając laską o stopnie , zaczęła zstępować z ganeczka .  — Barometr od wczoraj poszedł w górę — dodała po chwili .  Powolnym krokiem skierowała się ku folwarkowi .  Niedaleko domu , zaraz za oficyną kuchenną , stały zabudowania gospodarskie : obory , chlewy , ptaszniki , piekarnia , mieszkania ochmistrzyni , dziewek i parobków , ale pani marszałkowa umyślnie wybierała zawsze drogę dłuższą , naokoło klombów .  Idąc odmawiała pacierze .  I teraz zawróciła ku krzakom jaśminowym i zaczęła półgłosem : — Kiedy ranne wstają zorze ,  Tobie ziemia , Tobie morze ,  Tobie śpiewa żywioł wszelki , bądź pochwalon . . .  Ale tu pieśń została przerwana .  Na dębie , wznoszącym się pośród klombu , zrobiło się wielkie zamieszanie , słychać było łopot skrzydeł i klekot , szum i piski młodych bocianiątek , a z dala ukazał się w powietrzu bocian z rozpostartymi skrzydłami , niosący w dziobie jakąś grubą zdobycz .  Pani marszałkowa stanęła i podniosła głowę .  — Ot , już wraca do dzieci .  A jakie one już duże !  Wkrótce wylecą z gniazda .  Najwyraźniej widzę , jest ich czworo , a dziewczynki sprzeczały się , że tylko troje .  Na drzewie przez chwilę trwała kłótnia , odzywały się głosy i szumiały skrzydła , aż wreszcie się uciszyło i staruszka poszła dalej , rozpoczynając na nowo : — . . . Tobie śpiewa żywioł wszelki , bądź pochwalon , Boże wielki !  A człowiek , który bez miary , obsypany Twymi dary . . .  Szła teraz obok rabatek kwiatowych , gdzie , skropione rosą poranku , podnosiły główki jaskrawe petunie , lewkonie , groszek pachnący i ciemne bratki , a rezeda bujnie rozsyłała dokoła przenikliwą woń .  Gdzieniegdzie wyrastały ciemne krzaki georginii i wznosiły się wysoko cienkie i sztywne malwy , błyszcząc delikatnymi , niby z papieru wykrojonymi , kwiatami .  — . . .  Obsypany Twymi dary , coś go stworzył i ocalił , jakże by Ciebie nie chwalił . . .  Od kwiatów wionęło słodkim zapachem .  Parę pszczół przyleciało z brzęczeniem i usiadło na kielichach .  Staruszka zatrzymała się znowu , obie ręce oparła na lasce i przyglądała się jaskrawym barwom kwiatów , ale nie przerywała modlitwy : — Ledwie oczy przetrzeć zdoła m , już do mego Pana woła m , do mego Boga na niebie i szukam Go . . .  — A pójdziesz ! — zawołała nagle , gdy wielka wyżlica , biała w żółte plamy , wyskoczyła z bocznej ścieżki i pędziła prosto przed siebie poszczekując radośnie na widok pani .  — A pójdziesz ! — powtórzyła .  Ale Dianka wiedziała bardzo dobrze , że na staruszkę skakać nie można , więc tylko przypadła jej do nóg kręcąc ogonem , skomląc radośnie i ocierając grzbiet o jej czarną suknię .  — . . .I szukam Go koło siebie .  Wielu snem śmierci pomarli , co się wczora spać pokładli . . .  Westchnienie wyrwało się z piersi staruszki .  Oj , niedługo tu już , niedługo na tym świecie przebywać !  Siedemdziesiąt lat to nie żarty .  Już i nogi nie służą , i sił z każdym dniem ubywa , i pamięć słabnie .  Koniec się zbliża .  — . . . My się jeszcze obudzili . . .  Wkrótce przyjdzie taki dzień , że się nie obudzi , że spocznie na wieki na cmentarzu parafialnym , w cieniu kamiennego krzyża , który już tylu bliskich osłania .  Bo i czas po temu , oj , czas wielki !  — . . . My się jeszcze obudzili , by śmy Cię , Boże , chwalili .  Amen .  — Niechaj pani obaczy , jakiego szczupaka dal Bóg dziś złapać — odezwał się tuż obok męski głos .  Z przeciwnej strony nadchodził wysoki mężczyzna w długich butach niosąc spory ceberek z wodą .  Zdjął czapkę , zaświecił w słońcu łysiną , i mówił dalej : — Poszedłja dziś skoro świt buczę wytrząsać .  W pierwszym — same raki siedzą , w drugi płotek nalazło — paskudztwo !  Wziął to , nazad w jezioro wrzucił .  A w trzecim — patrzę , cości dużego siedzi .  Aż ot — ten szelma był wlazłszy .  Ha , zdrowy szczupak !  Pani marszałkowa pochyliła się nad ceberkicm .  — Piękna sztuka ! — rzekła .  — I w samą porę , toż dziś pani Antoniowa przyjeżdża .  — Aha , wiem .  Ja zaraz i pomyślał , że damy jutro na obiad .  A czy z niego lepiej marynatę zrobić , czy tak , do jakiego sosu ?  — To zobaczymy , pomyślimy , jak dogodzić .  Nie wiadomo , jaka tam za granicą moda .  — Pójdęż ja teraz , do lodowni jego zaniosę .  A czy u pani klucze ?  Pani marszałkowa wyjęła z kieszeni wielki pęk kluczy .  — A powiedz , Aleksandrze , niech Werusia wcześnie ogień zapali w kawiarni i niech śmietankę sparzy .  — A dobrze , powiem .  Rozeszli się .  Józef pobrzękując kluczami ruszył ku dworowi .  Dianka pobiegła za nim .  Pani marszałkowa okrążyła kuchenną oficynę i znalazła się na folwarku .  Pół wieku już minęło , jak codziennie swój gospodarski spacer odbywała .  Przed pięćdziesięciu laty jako piętnastoletnią dziewczynę przywiózł ją tu , do tych samych Haliniszek mąż , oddał jej wielki pęk kluczy i rzekł : — Anuleczko , królowo moja , w ręce twoje składam moje bogactwa .  Rządź , rozkazuj , panią tu jesteś , a my wszyscy twoi słudzy .  I wzięła wtedy klucze w dziecinne jeszcze rączki , i dotąd je dźwiga w zestarzałej dłoni .  Panią była w tym domu , ale też — jak to sama często lubiła powtarzać — i sługą wszystkich sług swoich .  I nie było człeka w całym ludnym dworze , żeby nie miał do niej spraw i interesów ; nie było biedy , nie było frasunku , których by dzielić z nimi nie musiała .  Czy kto zachorował , czy były niesnaski w rodzinie , czy piorun chatę spalił lub zaraza bydło wygubiła , czy nie wiedziano , jak dzieckiem pokierować , czy potrzebowano rady lub zasiłku — szło się wprost do pani marszałkowej .  Ona zawsze była w domu , zawsze " na służbie " .  O każdej porze dnia przyjmowała , wstając od rozpoczętego listu , nie kończąc szklanki herbaty , przerywając rozmowę — wychodziła do przedpokoju i słuchała .  Nikt , choćby najbiedniejszy , nie bywał od jej drzwi odtrącony , nikt nie odchodził od nich bez pomocy lub pociechy .  Była surowa , ale sprawiedliwa , a sąd jej uważany był w okolicy za najwyższą instancję , od której już nie śniło się nikomu szukać apelacji .  Pierwszy mąż głowę skłaniał przed jej zdaniem : — Anuleczko , pani moja , co rzekła ś , to święte — mówił .  — Salomonem jesteś , jak mi Bóg miły .  Na to jej poważna twarz rozjaśniała się uśmiechem i groziła mu palcem , mówiąc : — Oj , ty , ty , pochlebco !  Wyszła , mając lat piętnaście , za pięknego Stefana Halickiego , którego wykształcenie , uroda , fortuna , stosunki , a nade wszystko wdzięk w obejściu i dar ujmowania sobie ludzi czyniły pierwszą partią w powiecie .  Wyszła z gorącej miłości i oddała mu się całą duszą , dumna , że jest żoną człowieka , który w całym kraju znany był ze swych cnót obywatelskich , z popularności , z gotowości do służby publicznej .  Widziała w nim wielkiego człowieka i , szanując tę wielkość , poświęciła się jej pielęgnowaniu .  Mąż jeździł z zebrania na zebranie , a ona siedziała w domu , chowała dzieci , doglądała gospodarstwa , dbała o dobrobyt i powoli brała w swe ręce zarządzanie całym domem .  On romantyk , poeta , filozof , rad był pozbyć się nieznośnej troski o byt , wstrętną mu życiową prozę odsunąć daleko od siebie .  Więc coraz chętniej powierzał jej gospodarstwo i interesy i mieszać się nie chciał do niczego , oddany innym sprawom .  A ona , skrzętna i pracowita , zapobiegliwa i roztropna , silną dłonią dzierżyła swe berło .  Fortuna rosła , pieniądze się pomnażały , dostatek i obfitość panowały w Haliniszkach .  Dbając o przyszłość synów dokupiła parę pobliskich wiosek , potem otrzymane w spadku poleskie dobra , Olanowicze , ogromne , ale zniszczone doszczętnie , uporządkowała i oczyściła z długów .  Nawet wtedy , gdy pan Stefan , obrany marszałkiem , przeniósł się do Wilna i zaczął tam prowadzić dom otwarty , zyskując sobie coraz większą popularność i coraz liczniejsze zastępy przyjaciół , pieniędzy starczało na jego wystawne życie , nigdy nie odczuł materialnych braków .  — Gdyby nie ty , królowo moja — powtarzał nieraz — z torbami by m poszedł , jak mi Bóg miły , z torbami .  Toteż i jej znaczenie rosło i powaga w rodzinie stawała się tak wielka , że nie ustępowała w niczym mężowskiej .  Dla synów każde jej słowo było rozkazem i świętością .  Rośli w karności , w czci dla rodziców , prowadzeni surową , ale kochającą dłonią .  Było ich pięciu : Juliusz , Stefan , Józef , Antoni i Adam , jak pięć klejnotów w koronie .  Józef ożenił się i objął w posiadanie odległe Olanowicze .  Marszałek z czasem wrócił do rodziny , zestarzały i złamany , szczęśliwy już tylko , że ma kąt własny , z jedynym pragnieniem : spokoju .  Wdowa po Antonim , której charakter wiecznie żądny wrażeń narażał często na przykrości całą rodzinę , wyjechała za granicę ze starszą córeczką , zostawiając młodszą Zosię pod opieką dziadków i oddając Adamowi w zarząd mężowski majątek , śliczny Biały Dwór .  Adam też pomyślał o ożenku .  Wybrał na żonę kobietę młodą i piękną i pokochał ją gorąco .  Ale szczęście mu nie dopisało , narzeczona umarła niedługo przed ślubem , a on już na zawsze pozostał samotny .  Nie oddalał się odtąd z Haliniszek .  Zajął się pilnie gospodarstwem , pomagał matce , zarządzał Białym Dworem , pracował i krzątał się , nie myśląc więcej o własnym szczęściu .  I życie szło naprzód zwykłą koleją .  Starzy coraz bardziej chylili się ku mogile , młodzi rośli hartowani przez życie .  Rozkwitały uczucia nowe , mężniały serca , dłonie wyciągały się do pracy , umysły zwracały się ku skarbom nauki .  Życie , prawie wstrzymane przez chwilę , znowu zaczynało tętnić .  W Haliniszkach , pod opieką babuni , rosły dwie młode gałązki i rozwijały się prześlicznie : Zosia — zdrowa , pełna sił i wesołości — była promieniem słonecznym w rodzinie , i Ania — sierota , którą marszałkowa przygarnęła i wychowała , a która dziś płaciła za doznane dobrodziejstwa miłością , wdzięcznością , poświęceniem .  Była córką pięknej Celiny Halickiej , stryjecznej siostry tutejszych Halickich , która w młodości zakochała się w jakimś pięknym oficerze i wbrew woli całej rodziny wyszła za niego .  Była to ciemna historia — gdzie , jak i z czego żyli , nikt nie wiedział , dość , że po kilku latach smutnej włóczęgi Celina wróciła do kraju jako wdowa , z malutką córeczką , bez środków do życia i z początkiem suchot .  Nie śmiejąc się pokazać rodzinie , osiadła w Warszawie , próbując zarabiać na swe utrzymanie .  Ale szczęśliwy traf zrządził , że pan Adam przypadkowo ją spotkał , a widząc , w jakim jest położeniu , zabrał i przywiózł do Haliniszek .  Wprawdzie pani marszałkowa skrzywiła się dość ostro na jej widok , bowiem w legalność ślubu Celiny nie wierzyła nigdy , i wszelkie jej życiowe przejścia traktowała zawsze pogardliwie jako skandal rodzinny .  Ale teraz Celina była taka zabiedzona , a przy tym tak chora , że trzeba było zapomnieć o wstydzie , jaki przyniosła rodzinie .  Została więc .  Cicha , blada , złamana , dogorywała w kąciku , aż na koniec zgasła , nie robiąc nikomu kłopotu i poszła odpocząć w rodzinnym grobie po swym burzliwym i gorzkim istnieniu .  Nazwiska mężowskiego na kamieniu nagrobnym nie wyryto .  Pozostała po niej sześcioletnia Ania wyglądała tak , jakby też niedługo zamierzała na tym Bożym świecie przebywać .  Jej drobna twarzyczka świeciła tylko dziwnym i trochę gorączkowym ogniem olbrzymich , czarnych oczu .  Jej zapadłe piersi , drobne rączki , jej krótki oddech , jej nerwowość , wrażliwość , jakaś przedwczesna uczuciowość — to wszystko nie dawało nadziei na przyszłość .  — I co my z nią zrobimy ? — spytał pan Adam matki , gdy wieczorem , po pogrzebie Celiny , mała , zmęczona płaczem , zasnęła na jego kolanach .  — A cóż , kochanie moje , wychowamy — odparła pani marszałkowa .  I wychowali .  Odtąd obce dziecko , zrazu nieufnie powitane , wcieliło się w ten dom .  Zapomniano ojej niepewnym pochodzeniu , o przeszłości .  Mała wkrótce też sama o tym zapomniała .  Znalazła rodzinę , dom i najczulszą opiekę .  Znalazła babunię , u której za parawanem spała w łóżeczku , a która jej czasem robiła sanki z kart albo latawce z długimi ogonami , a wkrótce też brała na kolana i w wielkiej gazecie pokazywała litery .  Znalazła stryja , którego miała prawo ciągnąć za wąsy i rozwiązywać mu krawat .  Miała swoją Franusię , swojego pieska Amisia na dziedzińcu i wózek mały , a z czasem i ogródek swój dostała , a w nim własne rzodkiewki , ogórki i trochę kwiatów .  Wreszcie i siostrę dał jej los , zsyłając do Haliniszek Zosię .  I odtąd dziewczynki nie rozstawały się wcale .  Zosia , młodsza o rok od Ani , była wyższa , silniejsza , żywa i ruchliwa jak chłopiec .  Ale za to Ania , pilna w naukach , rozmiłowana w czytaniu , imponowała Zosi i rozbudzała w niej ambicję .  Z latami zdrowie Ani poprawiło się cokolwiek , tylko ani gwałtownych ruchów , ani zmęczenia , ani silniejszych wrażeń nie mogła znosić bezkarnie .  Bujna młodość Zosi i wdzięczne serce  Ani opromieniały stary dom i ogrzewały skołatanych życiem jego mieszkańców .  Marszałek nie mógł się obejść bez rannych odwiedzin obu wnuczek , które codziennie musiały go bawić podczas picia kawy .  Pan Adam na ich widok rozjaśniał chmurną zwykle twarz .  Babunia wodziła wzrokiem pełnym zachwytu za Zosią , a nad Anią kiwała smutno głową , martwiąc się jej złym zdrowiem .  Nawet stary służący Grzegorz i panna Borsakówna apteczkowa wstrzymywali się od gderania na panienki .  Były one ukochanymi dziećmi całego dworu , młodymi gałązkami , które strzaskany pień zdobiły świeżością i zielenią .  Gdy pani marszałkowa weszła na dziedziniec folwarczny , zbliżyła się jedna z gospodyń i pocałowawszy ją w rękę , mówiła długo o jakimś własnym interesie .  Obok zaś stał już stary owczarz , przybyły także z prośbą do pani .  Załatwiwszy się z nimi , poszła dalej .  Na folwarku było już spokojnie .  Parobcy i robotnicy dawno wyszli w pole , bydło przed świtem wypędzono na pastwisko .  Pani marszałkowa zajrzała do kurnika , kazała wypędzić młode indyki i pochwaliła , że się dobrze chowają ; weszła do chlewu i wyznaczyła parę sztuk na podkarmienie , spytała o ranny udój i o tę krowę , co to wczorajszego dnia zakulała wracając z pastwiska .  A że cielętom niosły właśnie dziewki jadło , więc zaszła do ich zagrody i , oparta na kijku , patrzyła z przyjemnością na ich ładne , białe łebki , zanurzone w korytach , na ich uszy odstające , którymi co chwila potrząsały odpędzając muchy , na tłuste ich ciała , pokryte płową sierścią .  — Jak wylizane — rzekła ochmistrzyni — a strach , jakie żarłoczne , co im nic dać , zawsze mało .  — Dziękować Bogu , tegoroczne udały się — odparła pani i zwróciła się ku wyjściu .  Z piekarni doleciał zapach świeżego chleba , więc zatrzymała się jeszcze i spytała , z jakiej ilości rozczyniono , a ochmistrzyni skorzystała ze sposobności i rozpoczęła długą skargę na pisarza , że niegodną mąkę daje , same plewy , i to nic doważa , a potem łaje sieją , że chleb kiepski , tak że ona z tej przyczyny i zdrowie straciła , i przez to ludzkie gadanie dłużej nie może wytrzymać , ale pani marszałkowa przerwała : — Daj pokój , Marcinowo , już ja znam twoje skargi .  Pisarz daje , co kazano , a ty masz niespokojny charakter .  I zawróciła ku dworowi .  Ochmistrzyni została na drodze z rozpoczętym opowiadaniem i otwartymi ustami .  Widząc przechodzącą staruszkę , kilkoro dzieci , które dotąd siedziały na ganku od piekarni , puściło się pędem za nią .  Były bose , z rozwianymi lnianymi czuprynami , młodsze w koszulach tylko , a starszych parę w spodenkach i w ojcowskich czapkach .  Za nimi szła siedmioletnia może dziewczynka niosąc na ręku duże dziecko i uginając się pod jego ciężarem .  Spieszyła się bardzo , aby nie zostać w tyle .  Dzieci zabiegły drogę pani i stanęły nieruchomo zbite w gromadę .  Nic nie mówiły , tylko oczy ich , błękitne jak niezapominajki , patrzyły pytająco , jakby na coś czekały .  Pani musiała dobrze znać te obyczaje , bo stanęła , chwilę także na nie patrzyła , a potem zaczęła szukać czegoś w kieszeni .  Powoli wyjmowała z niej po kawałku cukru i podawała dzieciom , a one przytykały brudne buzie do jej ręki i prędko niosły cukier do ust .  — A cóż matka , chodzi już ? — spytała dużego , pyzatego chłopaka .  — Jeszcze nie chodzi .  Wczoraj z nogą było lepiej , ale dziś znowu haniebnie boli .  — Przyjdź do dworu po południu , to panienka znowu maści przyprawi .  Zwróciła się teraz do starszej dziewczynki , dźwigającej dziecko : — A czemuż to jego nosisz ?  Czy to on chodzić nie umie ?  — Kiedy płacze .  — Popłacze i przestanie .  Nie wolno go nosić .  No , masz .  Czemuż wczoraj nie przyszła ś do panienki ?  Dziewczynka spuściła głowę zawstydzona , bo musiała mieć grzech na sumieniu .  — Przyjdźże dzisiaj , taka duża , a jeszcze czytać nie umie !  Fe !  Pani marszałkowa ruszyła w swoją stronę , a kilka kroków za nią szły i dzieci .  Co dzień tak było i co dzień , po otrzymaniu przysmaku , odprowadzały ją aż pod kuchnię .  Dalej , do pałacu , wolno było chodzić tylko w niedzielę na pacierze i to tylko starszym .  Koło oficyny zatrzymał marszałkowa nadchodzący pan Adam .  — Dzień dobry mamci — rzekł schylając się do ręki staruszki , a ona pogładziła go po głowie .  Był to mężczyzna ogromnego wzrostu i okazałej ttiszy .  Miał opaloną twarz i nierówne , twarde wąsiska opuszczone w dół melancholijnie .  W ogóle wyraz jego twarzy , pomimo okrągłości i jaskrawej cery , był smutny , frasobliwy , przygnębiony , jakby martwy .  Tylko szare oczy , do oczu matki podobne , patrzyły rozumnie .  — Jakże ty , kochanie moje , ze zdrowiem ? — spytała matka .  Marszałkowa mówiła głośno i wyraźnie , a on ucho przechylał i oczami starał się zgadywać słowa .  Słuch miał tępy od dzieciństwa , a teraz , po różnych przejściach , nieszczęściach i chorobach , które przebył , pogorszył się jeszcze i ciężko było z nim rozmawiać .  Był to najmłodszy z pięciu synów marszałkostwa i może najukochańszy , chociaż pani marszałkowa nigdy się do tego nie przyznawała .  Ale gdy patrzyła na niego , oczy jej wilgotniały z rozrzewnienia , uśmiech ukazywał się na zapadłych ustach i wygładzał zmarszczki .  Czasem wzdychała ciężko i głową kiwała nad jego dolą .  — Jakże ty , kochanie moje , ze zdrowiem ! — powtórzyła głośniej .  — A nic , mamciu .  Dobrze .  To głupstwo !  Ale ładną pogodę mamy na koniec .  — Chwała Bogu .  — Będziemy mogli żyto zwozić nareszcie .  Chwilę milczeli oboje , patrząc na zalane słońcem podwórze , na dom bielejący w głębi , na zieleń i kwiaty i na błyszczącą taflę jeziora , które leżało tam w dali błękitne i przezrocze .  — Pięknie dziś ! — rzekła pani marszałkowa .  — Pięknie , mamciu .  Nie ma nic na świecie nad nasze Haliniszki .  Uśmiechnęła się do syna i zauważyła : — A ot , Antoniowej nie w guście .  Woli zagranicę .  On zasępił się , ściągnął brwi i rzekł krótko : — Bo głupia .  I znowu stali milcząc obok siebie , a oczy ich z lubością oglądały otaczające przedmioty .  — A wysłał eś konie ?  — A jakże , wyszły rankiem .  Faeton i bryka .  — Zobaczymy , jakie to te nowe projekty Antoniowej .  Może tu osiądzie ?  Ale on , choć słyszał , tylko ręką machnął lekceważąco , jakby o takich rzeczach i mówić nie było warto , a spostrzegłszy opodal łowczego , ku niemu się zwrócił .  Pani marszałkowa też skierowała się w swoją stronę , ku lodowni , spiżarni i apteczce , gdzie Aleksander z rondlami czekał na wydanie obiadu , a rudy Żydek na opłacenie mięsa , i gdzie ten i ów zaczął krążyć z różnymi interesami .  Jeden przyszedł po pieniądze na pensję , drugiemu wypadło dać lekarstwo , ten przyniósł jaja i kurczęta do sprzedania , tamten prosił o przyjęcie dziewczynki na służbę , leśniczy przyniósł parę sztuk zwierzyny , a prosił o sok dla chorej żony , ekonomowa z drugiego folwarku przysyłała ogórki , a ekonom skarżył się na pachciarza ; ogrodnikowa przychodziła pytać , ile truskawek zebrać na konfitury , a przy tym donosiła , że chłopaki ze wsi plądrowali w nocy po ogrodzie , wkradłszy się przez dziurę w płocie .  Nagle przybiegł chłopak kredensowy z oznajmieniem , że Marcela kuchenna wylała sobie na nogę cały garnek gorącego mleka , a teraz jęczy i krzyczy wniebogłosy .  Pani marszałkowa od jednego do drugiego szła spokojnie , miarowym krokiem .  Tu weszła do garderoby i wydała jakiś rozkaz , tu wróciła do biurka i zapisała coś do księgi , z apteczki coś wydała , tego wysłuchała , tamtemu zrobiła wymówkę , temu wypłaciła należność .  To się schyliła do szafki z lekarstwami , to wyciągnęła z szuflady rejestry gospodarskie , obrachowała coś , uporządkowała to i owo .  I jak czółenko w krosnach , tak krążyła tam i na powrót , od swego gabinetu do przedpokoju , od garderoby do spiżarki , nie spiesząc się ani niecierpliwiąc , zawsze ta sama , spokojna i drugim na usługi oddana .  I tak było co dzień , przez długie lata .  II Panienki jeszcze spały .  W ich pokoiku , na górze , cicho było zupełnie , przez nie zasłonięte okna dzień wpadał swobodnie .  Nawet przez dzikie wino , które dom pokrywało , wdarł się promień słoneczny i kładł drgające blaski na bielonych ścianach i na podłodze .  A panny wciąż spały .  Zosia , biała i pełna , leżała w gęstwinie swych złotych włosów , wyciągnięta na stale za krótkim łóżku .  Głowę , wspartą na ramieniu , odrzuciła w tył , zsunęła na bok kapę , którą była okryta , i bose jej stopy wyglądały spod długiej koszuli .  Spała twardo , nieruchoma jak posąg złożony na puszystym sienniku i jak posąg biała w swych płóciennych draperiach , bezduszna i nieświadoma .  Tylko fałdy na jej piersiach podnosiły się równo , tylko włosy jej rozsypane na poduszce falowały i lśniły , a przez jej młode i zdrowe ciało przepływała fala gorącej krwi , która różowiła jej okrągłe policzki i wydęte podczas snu usteczka .  Pod przeciwległą ścianą stało drugie żelazne łóżeczko .  Na nim , wtulona w poduszki , czerniała chuda i drobna twarz Ani .  Jej ciemne rzęsy rzucały cień na policzki , na ustach pojawił się wyraz cierpienia , chorobliwe jakieś skrzywienie , które mógł rozwiać uśmiech , a które uwydatniało się teraz boleśnie na tej tak młodej jeszcze twarzy .  Przez rozchylone nieco usta przedzierał się nierówny , przyspieszony oddech .  Czasem lekkie drżenie przebiegało po całym ciele Ani , poruszała się niespokojnie i westchnienie jej się wyrywało , jakby skarga .  Promień słońca , wdarłszy się przez liście dzikiego wina , błądził po pokoju , rozświecał kąty , dobywał blaski ze zwierciadła , ze srebrnych lichtarzy , wreszcie położył się wielką smugą na łóżku Zosi .  Naprzód połechtał jej stopy , potem ozłocił fałdy jej koszuli , okrągłą linią światła zarysował jej biodra , wspiął się ku szyi , która odbiła się różowym blaskiem od białości płótna , rozsypał tysiące iskier w jej warkoczu i zaczął całować jej usta .  Zosia poruszyła się leniwie , odwróciła do ściany i próbowała zasnąć .  Chwilę leżała spokojnie i już , już zapadała w twardy , młodzieńczy sen , gdy nagle zerwała się .  — Wszak to dziś mama przyjeżdża ! — zawołała .  — Ach , Boże , a ja śpię sobie , jak gdyby nigdy nic .  Aniu , wstawajmy !  Na drugim łóżku , pod kołdrą , poruszyła się wątła postać .  — Co ?  Co się stało ?  Ach , to ty . . .  — Mama dziś przyjeżdża — powtórzyła Zosia .  — Zaraz , zaraz , poczekaj . . .  Ja tak chcę spać . . .  — Ej , nie można , trzeba wstawać .  Tyle jeszcze roboty !  Ale Ania nie słyszała .  Znowu oczy zamknęła i głowę oparła o poduszki .  Zosia przeciągnęła się , ziewnęła szeroko i usiadła na łóżku .  — Ciekawa jestem , jaka dziś pogoda — szepnęła .  Podniosła się żywo i boso pobiegła ku oknu .  Otworzyła je szeroko i słońce całym potokiem wlało się do białego pokoiku , a z nim tchnienie letniego dnia , zapachy pól i rozgrzanej ziemi , odgłosy ludzi , szczekanie psa w oddali .  — Ach , jak ładnie — myślała Zosia i wzrok jej pobiegł w dal . . .  — Dobrze być w domu !  Jakie śliczne to jezioro w słońcu !  Ciepło !  Miło !  Dobrze będzie wykąpać się dzisiaj .  Ale tymczasem nie o kąpieli i nie o rozrywkach , ale o robocie wypada pomyśleć .  Mama ma przyjechać nad wieczorem i babunia kazała przygotować jej pokoje .  A te właśnie wyklejano nowym obiciem i wszystko się zabrudziło , więc trzeba będzie na nowo zapastować i wyfroterować posadzki , zawiesić świeże firanki , bo przecież musi być elegancko na przyjazd mamy i Tereni , za granicą przywykły do pięknego mieszkania i do wygód .  I kwiatów trzeba narwać i porobić bukiety .  O , teraz właśnie kwitną niezapominajki , a mama je tak lubi !  Tam , za Pasznią , na łące , jest ich mnóstwo .  Gdyby tak jeszcze przed obiadem zdążyć i pojechać z Anią !  Więc nie trzeba tracić czasu .  Zosia jednak nie odchodziła od okna i patrzyła przed siebie zamyślona .  Więc to dziś miała przyjechać mama , ta mama taka śliczna i pobożna , i doskonała , i Terenia , Terenia , którą wszyscy tak szanowali jak świętą .  I doprawdy musiała być trochę święta , jeśli od najmłodszych lat myślała tylko o zakonie .  Już trzy lata , jak ich nie widziała .  Wtedy była jeszcze dzieckiem , mój Boże , dzieckiem w krótkiej sukience .  Więc ocenić ani zrozumieć nie mogła mamy i Tereni .  Ale teraz ma lat osiemnaście , skończyła wychowanie , była przez cały rok w Warszawie .  Teraz to zupełnie co innego , teraz potrafi pojąć te natury tak wzniosłe , tak wyjątkowe , te dusze tak święte .  To są pobożne i gorliwe katoliczki , i chociaż z daleka , ale bardzo kochają swój kraj i wszystko , co polskie .  Więc cóż łatwiejszego , jak się porozumieć i połączyć wszystkie myśli i dążenia .  — Teraz już pewnie będę zawsze razem z mamą .  Terenia może wstąpi do klasztoru , ale my pewnie tu zostaniemy , może w Białym Dworze .  I pewnie kiedyś pojadę gdzieś za granicę , do Włoch .  O , gdyby tak pojechać do Włoch !  Zobaczyć Rzym i Koloseum , i te wszystkie ruiny , i miejsca święte , i samego papieża !  Boże , jak to musi być przyjemnie .  Ale jeśli nie za granicę , to może i tak gdzie pojadę , na karnawał do Warszawy , bo i mama o tym w listach wspomina i stryjcio ciągle powtarza , że pannę trzeba pobawić trochę i świat jej pokazać , i za mąż wydać .  Już to na zamążpójście dość będzie jeszcze czasu , ale pobawić się było by bardzo przyjemnie .  Bywać na balach , mieć suknie jedwabne , czesać się modnie , jeździć karetą z wizytami i tańcować , tańcować , tańcować !  A potem , kiedyś , wyjść za mąż .  Ale to jeszcze nieprędko , tak , może za pięć lat , ale nie prędzej .  I to tylko z miłości , bo inaczej — za nic w świecie .  — Ale tak czy inaczej , jak to będzie miło być już ciągle z mamą .  Wszystkie panienki w Warszawie miały swoje mamy , a tylko ona i Ania nie miały .  No , Ania , to nic dziwnego , bo sierota , biedna Ania !  Ale jak się naprawdę ma mamę , to już trzeba być razem .  Dobrze , że już teraz będą razem .  I Zosia przeciągnęła się w słońcu , ziewnęła raz jeszcze i zaczęła się ubierać .  Ania też się nareszcie obudziła , ale leżała cicho patrząc na krzątającą się Zosię .  — Aniu , wiesz — rzekła Zosia , stając przed nią z wysoko podniesionymi rękami , gdyż upinała sobie włosy do mycia — wiesz , zaraz po śniadaniu założymy kuce i pojedziemy do Paszni po niezapominajki dla mamy .  — Dobrze .  — A ty dzisiaj będziesz zdrowa ?  — O tak .  Nic mnie nie boli .  — Siądziesz sobie spokojnie w sadzie , pod tą dużą gruszą , możesz nawet wziąć książkę , a ja pobiegnę na łąkę , tam , wiesz , gdzie olchy , tam ich pełno rośnie .  A tymczasem trzeba jeszcze pokoje urządzić , bo pewnie ta wrona — Julka — palcem nie kiwnie bez nas .  — Mówiła wczoraj , że wszystkiego dopilnuje .  — Et , już jej dopilnowanie !  A teraz , Aniu , nie patrz w moją stronę , bo będę się myć .  Rozmowa się urwała , ale za to w jednym końcu pokoju rozległo się zawzięte pluskanie , mydlenie , szorowanie szczoteczką , potem chwila ciszy i znowu energiczne wycieranie się ręcznikiem .  Tymczasem Ania podniosła się na łóżku i zabrała się do wielkiej i męczącej czynności ubierania się .  A widocznie czynność ta była dla niej ciężka , bo co chwila musiała odpoczywać .  Pomimo że jej zdrowie znacznie się poprawiło , sił ciągle jej brakowało i każdy ruch ją męczył .  Była „ niedołęgą " , jak sama mówiła , a wątłość ta raziła tym bardziej że obok rozkwitała jak kwiat w słońcu hoża i silna postać Zosi .  Zosia skończyła swe ablucje i różowa od chłodnego dotknięcia wody , z mokrymi jeszcze kosmykami włosów nad czołem , stanęła przed lustrem i zabierała się do czesania .  — Już .  babunia siedzi przy herbacie — rzekła — bo widziała m , jak nieśli masło z lodowni .  A dziś świeże sucharki pieką . . .  — Wszak miała ś upięć sama na przyjazd cioci ?  — Tak , ale cóż , kiedy nie miała m czasu .  Przecież wczoraj przez cały dzień smażyła m agrest i wiśnie .  Ale wiesz , Aniu , co ci powiem — tu Zosia z grzebieniem w ręku zwróciła się do Ani — pamiętasz naszą przysięgę , że będziemy pożyteczne ?  Otóż największym pożytkiem teraz było by osiąść w Białym Dworze i tam coś robić wkoło siebie , tak jak babunia w Haliniszkach .  Bo jednak to grzech tak opuścić ten nasz Biały Dwór !  — Skąd ci to przyszło na myśl ?  — To , widzisz , tak było : wczoraj przyjechała stamtąd Bartłomiejowa i zaczęła m z nią rozmawiać i pytać o wszystko i o tę Katarzynę , co to jej się niedawno urodziło dziecko .  Otóż wiesz — dziecko urodziło się bardzo słabe i nikogo rozsądnego przy tym nie było , więc zanim się wybrali z nim do kościoła , dziecko umarło .  I wiesz , Aniu , bez chrztu umarło .  — Ach , mój Boże !  Czemuż go nie ochrzcił ktokolwiek ?  — Czemu , właśnie dlatego , że tam nie ma nikogo takiego , coby myślał .  Oni tam wszyscy żyją bardzo źle .  A jak napadła m na Bartłomiejową , że ona powinna by takich rzeczy pilnować , powiedziała mi na to : ajej , panienko , tam taki „ drenny " naród , oni i Boga nie znają , i do kościoła nie chodzą , a z dzieci we dworze to żadne nie umie pacierzy .  Zosia zamilkła .  I stały naprzeciw siebie obie dziewczynki ze zgorszeniem na twarzach .  Wreszcie Ania zaczęła : — Może by teraz ciocia . . .  — I ja tak myślę — dokończyła Zosia — i to by było najlepiej .  Przecie można wyjechać czasem na krótko czy do Warszawy , czy za granicę — ja by m nawet bardzo chciała , szczególnie do Rzymu , ale mieszkać trzeba w Białym Dworze .  I tak naprawdę , to doskonale można by tam się urządzić , dom trochę zrujnowany , ale to łatwo można naprawić .  — Ale czy ty myślisz , że twoja mama chciała by tu zostać ? — spytała Ania niedowierzająco .  — Czy ja wiem !  Chociaż . . . może . . .  Pisze , że ma jakieś nowe projekty , a zresztą i pieniędzy za mało na te ciągłe jazdy .  Stryj mówił . . .  — Zobaczymy .  — Zobaczymy .  I Ania westchnęła , a Zosia usłyszała smutną nutę w jej głosie i zawołała : — Tylko ty się nie smuć , mój Niuczku drogi !  Bo co by się stało , my zawsze będziemy razem .  Rozumiesz , robaczku , rozumiesz ?  I obejmowała ją ramieniem , i pochylała nad nią głowę , macierzyńskim trochę ruchem gładząc jej włosy .  Ale Ania uśmiechnęła się i odparła : — Dajże pokój , ja się nie smucę .  Ale to , co mówisz , że zawsze będziemy razem , to tylko ładne marzenie , a naprawdę będzie zupełnie inaczej .  Ty pójdziesz gdzieś w świat i pewnie zaraz wyjdziesz za mąż , a ja . . .  — Ach , kiedy to będzie !  Ja teraz nie chcę wychodzić za mąż .  Kiedyś może , ale nie teraz .  A może zostanę starą panną .  Kto wie ?  Zaśmiały się obie .  — Starą panną !  Ty !  I Ania patrzyła z uwielbieniem na Zosię .  Dla niej nie było piękniejszej , lepszej , doskonalszej na świecie .  Pewna była , że równego ideału dotąd natura nie wydała — i w myśli jej nigdy nie powstało porównywać się do niej , a tym bardziej być o nią zazdrosną .  — Ciebie zaraz ktoś porwie — rzekła .  — I mnie , i ciebie , i każdą .  Wiadoma rzecz : każda wrona znaleźć musi swojego gawrona — zaśmiała się wesoło Zosia .  — Nie , ja nie .  Nigdy . . .  — Ale dlaczego ?  — Dla wielu różnych powodów , a między innymi i dlatego , że jak się jest biedną , brzydką i wiecznie cherlającą , to lepiej o zamążpójściu nie myśleć .  — Ot , Aniu , gadasz !  A ja ci mówię , że masz cudne oczy i jesteś bardzo interesująca .  I gdyby m ja była chłopcem . . .  Miała ochotę coś dalej mówić , ale w tej chwili doleciał z podwórza stary , piskliwy głos , a także tak głośne szczekanie i ujadanie psów , że Zosia pobiegła do okna , aby zobaczyć , co się dzieje .  — Aniu , zobacz !  Toż Kostucha , naprawdę Kostucha , a mówili , że ona umarła , ach , jak to dobrze !  Poczciwa moja — kochana . . .  — Prawda , Kostucha .  A ja za nią już dziesięć razy zmówiła m Wieczne Odpoczywanie .  — O , to jej się przyda na drugi raz .  Ale musiała chorować , bo widzisz , jak się postarzała , i torbę już ledwie dźwiga .  Ach , jaka jestem rada !  Zaraz lecę ją przywitać !  A te psiska jakby jej nie znały , szczekają jak na obcą żebraczkę .  — Cicho , pieski !  — Zosia wychyliła się przez okno — a do nogi , leżeć mi zaraz , nie znacie Kostuchy , czy co !  — Jak się masz Kostucho !  To ty nie umarła ś ? — krzyczała dalej przez okno kończąc zapinać stanik — dawno nie była ś . . .  Jakieś niewyraźne mruczenie doszło z podwórza i Zosia odbiegła od okna .  — Aniu , pożycz mi kilka groszy , bo ja nie mam , a przecie trzeba jej coś zanieść .  I wziąwszy miedziaki , wybiegła z pokoju , zostawiając otwarte drzwi .  Ale zatrzymał ją głos Ani : — Zosiu , Zosiu , a pacierze ?  Zapomniała ś ?  — Ach , prawda , zapomniała m .  Ot , głowa !  — I wróciwszy pośpiesznie , uklękła przy łóżku i półgłosem zaczęła : Ojcze nasz , któryś jest w niebie .  Oczy przymykała , marszczyła brwi i ręce mocno ściskała , aby skupić uwagę i myśli .  Ale zanadto było słońca dokoła i zapachów , i szmerów w powietrzu , i krew młoda zanadto jakoś kipiała , i życie wołało , a myśli , jak gromada motyli , fruwały po świecie .  I nie szła modlitwa , i nie mogło się serce oderwać od tej ziemi , gdzie mu tak dobrze było .  Więc tylko usta trzepały jedną po drugiej codzienne modlitwy , a myśli były daleko , daleko . . .  . .  .Jak było na początku , teraz i zawsze , i na wieki wieków .  Amen .  Boże , bądź miłościwi Boże , bądź miłościwi Boże , bądź miłościwi Trzy razy uderzyła się w piersi , przeżegnała się prędko i wstała .  — No , skończyła m .  A Kostucha pewnie już poszła .  Ale nie .  Żebraczka stała jeszcze przed gankiem , więc Zosia uspokojona pobiegła na dół .  Ania zaś kończyła ubieranie , a potem również uklękła przed obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej .  Ale jej nie przeszkadzały odgłosy z podwórza ani myśli nie rwały się na zewnątrz .  Z głową opartą na splecionych dłoniach modliła się długo i z całej duszy , a słowa wyuczonych pacierzy przeplatała westchnieniami i prośbami , których w żadnej książce nie wyczytała .  Tymczasem Zosia już się rozgadała z Kostuchą , dowiedziała się szczegółów jej choroby i wyprosiła dla niej u panny Borsakówny kieliszek wina .  Spotkawszy się ze stryjem Adamem , uwiesiła mu się na ramieniu i z nim razem weszła do stołowego pokoju .  Pani marszałkowa siedziała przy samowarze , popijając herbatę , a stary Grzegorz stał za jej krzesłem i opowiadał o wszystkim , co się wydarzyło .  To był odwieczny jego przywilej , zdobyty kilkudziesięcioletnią służbą u marszałka i wiernym przywiązaniem .  Co rano powtarzała się ta pogawędka , zaczynająca się od stereotypowych słów : — A cóż tam , Grzegorzu , słychać ?  — A nic , jaśnie pani .  Tak żeby co słychać było , to nic można powiedzieć , może jak dla kogo , ale , że ja plotek nie ciekawy . . .  Za tą służbą człowiek czasu nic ma ni zjeść , ni wyspać się — a to jeszcze plotki zbieraj !  Następowała chwila milczenia , po czym Grzegorz zaczynał : — A jaśnie pani wic , że stary Kwaksza umierający , testament , mówili , pisze .  On kiedyś na służbie nieźle sobie zarobił . . . ma teraz co rozpisywać . . .  — I tak dalej szły opowiadania .  Pani marszałkowa słuchała , niewiele do nich wagi przywiązując .  — At , plotkarz stary ! — mówiła o Grzegorzu .  Ale jednak do tych plotek jego tak przywykła przez tyle lat , że może nawet bawiły ją trochę .  Po ukazaniu się pana Adama i Zosi Grzegorz znikł zaraz .  Zosia , po przywitaniu się z babunią , zabrała się do gotowania kawy .  Był to jej stały obowiązek .  Marszałek innej kawy pić nie chciał , tylko zrobioną i przyniesioną przez Zosię .  Toteż , co dzień z rana musiała mu Zosia zanosić śniadanie do kancelarii i bawić go , zanim się posilił .  Ustawiła więc porządnie na tacy garnuszek prażonej śmietanki , filiżankę , nasmarowaną masłem bułeczkę i dwa sucharki , zwykłą codzienną porcję , i szła pod drzwi kancelarii .  — Dzień dobry dziadziuniowi — wołała .  — Czy można wejść ?  — Dzień dobry , promyczku , chodź , chodź ! — odzywał się z wnętrza głos stary .  Marszałek przed obiadem nie wychodził z kancelarii .  Szlafrokował sobie , jak mówił .  Szlafrokowanie to jednak było bardzo eleganckie — ogolony od rana , umyty , wyperfumowany , przechadzał się po pokoju w jedwabnym kitlu i w czapeczce na głowie , przeglądał ogromne stosy gazet , palił cygara , czytał i odpoczywał .  Odpoczywał po całym życiu , po trudach i nadziejach , zawodach i bólach .  I niczego już nie pragnął , niczego się nie spodziewał , o niczym nie marzył , tylko o odpoczynku .  Chciał zapomnieć .  Za młodu poświęcił wszystko , nie żałował siebie , ale teraz , w złamanym starcu egoizm wziął górę , i choć na dnie duszy pozostała krwawa rana , on bał się wszystkiego , co mogło by tę ranę podrażnić .  — Dujcie mi pokój — mówił czasem , gdy ktoś zaczynał mu opowiadać jakiś ciekawy fakt , „ de publicis " — i słyszeć nie chcę , i widzieć nie chcę .  Ja swoje zrobił em .  Po co wy mi to opowiadacie !  Ja nic nie chcę wiedzieć — nic , nic .  Ja już leżę w grobie , rozumiecie , w grobie .  Swoje zrobił em .  Czasami jednak , gdy jakiś smutny fakt doszedł przypadkiem do jego uszu , wpadał w rozpacz .  Rany serca otwierały mu się z szalonym bólem i z całą młodzieńcza , siła .  cierpiał i miotał się , i zaciskał pięści . . .  Takie napady były straszne . . .  Więc , jak przy chorym , wystrzegano się poruszania kwestii poważnych , a mówiono o fraszkach codziennych , żartowano , zabawiano go opowiadaniami .  Najmilsze były mu panienki .  Odpoczywał przy nich naprawdę .  — Ja zawsze lubił em panienki — mówił podkręcając wąsa — i panienki mnie lubiły .  Jak mi Bóg miły , nie przechwalam się , Anuleczko , pani moja , nie gniewaj się i nie bądź zazdrosna — dodawał zwracając się do żony — wszakże wiesz dobrze , żeś ty mi była pierwsza przez całe życie , nie pierwsza nawet — jedyna !  I pani marszałkowa uśmiechała się trochę łzawo do starego małżonka , a czasem gładziła go po twarzy .  Obie dziewczyny musiały mu więc dotrzymywać towarzystwa , zabawiać go , czytać mu czasem , grać z nim w domino lub w warcaby .  A chociaż nie zawsze to je bawiło , nie uchylały się od tych obowiązków , bo bardzo kochały swojego dziadunia i , nauczone od dzieciństwa , uważały go zawsze za wielkiego człowieka .  Tego ranka jednak Zosia , wchodząc z tacą w rękach do pokoju dziadunia , rzekła od razu : — A wie dziadunio , że ja dziś niedługo posiedzę .  Proszę prędko zabierać się do śniadania , bo ja nie mam czasu .  — O , patrzcie państwo !  A gdzież to , promyczku , wybierasz się , co ?  Zosia postawiła tacę na stoliczku pod oknem i objęła staruszka za szyję .  — Wybieram się w świat — mówiła i przylgnęła różową buzią do jego twarzy — daleko , daleko — i znowu go pocałowała — niech dziaduś zgadnie dokąd ?  — A nie zgadnę .  — To ja powiem .  Naprzód , po śniadaniu , pójdę do błękitnego pokoju i będę czyścić , szorować , zamiatać , bo dziś mama przyjeżdża i trzeba , żeby tam było pięknie .  A potem pojedziemy z Anią do Paszni i tam nazbieram na łące niezapominajek i porobię bukiety .  — Fiu , fiu , jaka z ciebie gospodyni !  — A tak , dziaduniu .  Ja strasznie lubię gospodarować .  Ale teraz niech dziaduś siada , o , tu , pod oknem , i niech prędziutko pije kawę , a ja dziadunia zabawię .  I Zosia prowadziła staruszka do stolika , nalewała kawę do filiżanki , sypała cukier , dolewała śmietanki i , usiadłszy przy nim , patrzyła , jak dziaduś śniadanie spożywał , a tymczasem bawiła go gawędą .  On odpowiadał , uśmiechał się do niej , przekomarza !  się z nią , gdy nadeszła Ania i też się do rozmowy wmieszała .  Siedziały razem na małej kanapce i obejmowały się ramionami .  Złota czupryna Zosi mieszała się z ciemnymi włosami Ani , obie twarze , jak dwa różne kwiaty , pochylały się ku dziaduniowej , obie się uśmiechały , biło od nich ciepło wiosny i budzącego się życia .  — No , dziadunio już skończył , więc pójdziemy sobie — rzekła Zosia wstając .  — Poczekajcie jeszcze , niech cygaro zapalę .  — A prawda , cygaro !  Gdzież są zapałki , popielniczka ?  Przebiegła przez pokój szukając , ale Ania już miała zapałki i podawała dziaduniowi cygaro .  — O , teraz dziaduś ma wszystko , proszę sobie siedzieć tu wygodnie i palić , a my pójdziemy .  — Już ?  — Już trzeba .  A może okno otworzyć ?  — Otwórzcie .  — I gazetę podać ?  — Podajcie .  — To już wszystko . . .  — A pocałować ?  — O , tak !  Trzeba dziadunia pocałować .  I obie razem zarzuciły mu ramiona na szyję i całowały jego pomarszczoną twarz .  A staruszek mrugał oczami z zadowoleniem , bo mu dobrze było w ich objęciach .  Gdy panienki wróciły do jadalnego pokoju , zastały tam pana Adama i pana Szrotta kończących śniadanie .  Pan Napoleon TulimaSzrott był to tłuściutki człowieczek lat około czterdziestu , niezmiernie ruchliwy i gadatliwy .  Niegdyś pan niezłej szlacheckiej fortunki , dzisiaj metr muzyki , jak to każdemu , zaraz po przedstawieniu się , lubił meldować .  Do Haliniszek przybył przed dwoma laty , a że właśnie wówczas rada rodzinna , złożona z marszałka , pana Adama i pani marszałkowej , dostrzegła u Zosi wielki talent do muzyki , więc zatrzymano go dla niej na rok .  Ale rok minął , dziewczynki oddano do Warszawy dla dokończenia wychowania , a pan Szrott został .  Dwieście rubli rocznej pensji za naukę muzyki też zostały , chociaż lekcje odbywały się tylko podczas lata , i to coraz rzadziej .  — Odliczać mu przecie nie będziemy — zdecydował pan Adam .  — Biedny człowiek , niech sobie siedzi .  Siedział więc i coraz bardziej wrastał w grunt Haliniszek , ale i wymagania jego wzrastały z każdym dniem .  Już innych papierosów nie mógł palić , jak tylko najlepsze , wino pił co dzień i to dobre , nie byle jaką lurę .  W jedzeniu przy marszałkowej nie śmiał wybrzydzać , ale gdy jej nie było przy stole , zaczynał opowiadać o kucharzach , jakich dawniej miewał u siebie , i z pogardą patrzył na podawane potrawy , co mu jednak nie przeszkadzało zajadać je z apetytem .  Pannie Borsakównie robił wymówki , że mu nie dość cienkie daje prześcieradła , a gdy raz odważyła się posłać mu perkalową poszewkę , zrobił jej prawdziwą scenę .  Podobało mu się bardzo krótkie futerko pana Adama , a że nic miał swego , zdjął je z wieszaka , przymierzył , uznał , że nieźle wygląda i odtąd stale je nosił .  Pan Adam , zrazu trochę zdziwiony , nie protestował jednak , ręką machnął i zaśmiał się .  Mimo to jednak pan Szrott umiał zachować pewną miarę , tak że na otwartą wymówkę nie naraził się nigdy .  Nawet , ze względu na tę przeszłość , o której tak pięknie mówił , szanowano go i starano się mu dogodzić .  Marszałka bawiła jego blaga i chociaż mówił o nim : — Ot , łgarz , jak mi Bóg miły ! — lubił go szczerze .  — A wie pan — rzekła Zosia , podając mu rękę — że dziś nie będzie lekcji .  Nie mam czasu , muszę przygotować wszystko dla mamy .  — Ależ , panno Zofio , doprawdy , tak nie można .  Przecież darmo jeść chleba nie będę .  — Cóż ja zrobię , kiedy nie mam czasu .  Przecież to wakacje .  I usiadłszy obok babuni , Zosia wypijała co prędzej herbatę i zjadała bułki , a zarazem mówiła o niezapominajkach i o spacerze , i o pokoju mamy , i o firankach .  Marszałkowa słuchała z zaciekawieniem , czasem spytała o coś , zrobiła uwagę .  A tymczasem pan Adam , po przywitaniu się z Anią , wziął obie jej ręce w swoje i uważnie na nią patrzył .  — No cóż , jakże spała ś ?  — Dobrze , stryjciu .  — A nie kasłała ś ?  — Tylko trochę .  — A głowa nie boli ?  — Nie , stryjciu .  — Bierzesz proszki ?  — Biorę , stryjciu .  — No , pamiętaj , żeby ś mi dziś pięknie wyglądała , ciocia Antoniowa przyjeżdża , żeby ś nam nie zrobiła wstydu przed nią .  Ania uśmiechnęła się .  — Dobrze stryjciu .  Wieczorem uróżuję sobie twarz , żeby stryjowi dogodzić .  Tu wdał się w rozmowę pan Szrott .  — A czemu nie !  Toż ja , panie , znał em za dawnych czasów księżnę Andrzejową z Kołynicz .  Blada była z natury , ot , tak trochę podobna do panny Anny , to z rana , póki nie ubrana , nic , ale do obiadu , panie , regularnie co dzień uróżuje sobie twarz , i taka ładna , że padam do nóg !  Więc mówię do niej : czemu księżna od rana nie chce . . .  Ale tu Zosia przerwała opowiadanie pana Szrotta : — Stryjciu , a stryj chciał by pojechać do Włoch ?  — Nie .  — O , czemu nie ?  Tam tak ślicznie !  A ja by m chciała . . .  — Winszuję .  — I jeśli mama kiedy znowu pojedzie , to poproszę , aby i mnie zabrała .  — I cóż tam we Włoszech zobaczysz ?  — Wszystkov i papieża , i Rzym , i Forum , no i wszystko .  — I wyjdziesz za mąż za jakiegoś Włocha .  — O , to to nie !  Nigdy za żadnego obcego nie pójdę .  — Obcego ! — zaśmiał się pan Szrott .  — Cha , cha , paradne , obcego , cha , cha , cha , to dobre , panie !  — A pewnie , nigdy by m nic poszła .  Ale tylko tak pojechać , zobaczyć , to by m chciała — nic na długo .  — At , nie potrzeba — rzekł pan Adam dopijajcie kawę i zapalając papierosa — siedź , grzybic , póki cię nie zdybie tu jaki chłopiec .  — Ej , stryjciu , kiedy ja nie chcę żadnego chłopca , stryjcio zawsze z .  tymi chłopcami . . .  Stryj zaśmiał się głośno , a pan Szrott mu zawtórował .  Wtem weszła pokojowa Werusia i , stanąwszy przy drzwiach , oznajmiła : — Jakaści baba jest przyszedłszy z Czykiszek i chce panią widzieć .  — Marszałkowa natychmiast wstała i powolnym krokiem ruszyła ku wyjściu .  Zosia zerwała się : — Babuniu , więc możemy pojechać do Paszni ?  — Czym że wy , kochanie moje , myślicie jechać ?  — Kucami , babuniu , i kałamaszką .  — A czy to Ani nie zmęczy ?  — Nie , babuniu — rzekła Ania — mnie dziś zupełnie dobrze .  — A pokoje dla mamy i dla Tereni gotowe ?  — Zaraz wszystko tam zrobię .  — No to jedźcie .  Tylko uważajcie na moście , jakoby dziurawy .  — Ja wiem , babuniu , nic strasznego .  Wczoraj przejeżdżały śmy .  III Panienki wyjechały wkrótce po śniadaniu .  W taki upał nie można było zbytnio pędzić kuców , a należało w porę wrócić na obiad , babunia bowiem nic cierpiała spóźniania się .  Tak zwana kałamaszka był to wygodny wózek resorowy , umyślnie sporządzony przez pana Adama , aby Ania mogła , nie męcząc się , używać przejażdżek .  Kuce spokojne były jak baranki , tak że nie mogło być mowy o żadnym niebezpieczeństwie .  Zresztą Zosia nie takimi kucami powoziła , od dzieciństwa miała pasję do koni , a że była na przyjacielskiej stopie ze wszystkimi stangretami , więc nieraz już na koźle od faetonu siadywała i powoziła całą czwórką .  A do konnej jazdy też się jej serce rwało .  Ale o tym i wspominać nie warto przed babunią , która powiada , że kobieta na koniu tak wygląda , jak pies na płocie .  Dosiadała , co prawda , czasem konia i hasała , siedząc choćby na męskim siodle , ale to było pół przyjemności .  No , ale z babunią nie było rady .  Panienki jechały słoneczną drogą przez dworskie pola , gdzie po jednej stronie dojrzewał jęczmień wąsaty , a po drugiej żyto zżęte stało w snopach .  Właśnie korzystając z ładnej pogody składano je na wozy i zwożono do gumien , więc ruch panował wielki — na żółtym ściernisku jaśniały spódnice perkalowe i białe koszule , skrzypiały wozy , krzyczeli stojący na nich parobcy , konie skubały wyrastającą spośród słomy trawę , ekonom podjeżdżał to tu , to tam na swojej siwej szkapie , popędzając i strofując , a ponad tym wszystkim płynęła przez pola pieśń smętna , przeciągła .  Gdy panienki przejeżdżały obok pracującej gromady , wychylały się i wołały do ludzi : „ Boże dopomóż ! "  A oni podnosili czapki , kobiety kiwały głowami okręconymi w chustki i odpowiadali : " Bóg zapłać ! " , i stali przez chwilę , patrząc za oddalającym się wózkiem , i znowu spocone karki pochylały się ku ziemi , a ręce czarne i zgrubiałe zagłębiały się między snopy .  Gdzieś wysoko na niebie świergotały skowronki .  Za polami haliniskimi był lasek , gdzie wśród białawych pni i zieloności brzóz czerniały z rzadka sosny .  Ziemia była pokryta wrzosem , a gdzieniegdzie strzelały w górę ku słońcu białe , anemiczne rumianki , i delikatne dzwonki liliowe .  Dzikie krzaki malin rozrzucały wysoko swe girlandy , a słońce przyćmione przesiewało przez gałęzie jakby deszcz złoty , mieniący się i ruchomy .  Panował tam cień i chłód .  Więc Zosia zwolniła kucom biegu , a sama opuściła lejce na kolana i wyciągnęła się .  — Ach , dobrze na świecie ! — rzekła .  — Taki śliczny dzień , tak ładnie , tak wesoło !  Zobacz , Aniu , nawet muchy są w dobrym homorze , widzisz , jak się lam kręcą i tańcują w słońcu .  Tylko szkoda , że śmy nie wzięły ogórków , pić się chce .  — Szkoda , ale pewnie znajdziemy coś do picia w Paszni .  Stary Nikodem miewa doskonały kwas brzozowy .  — Może się coś znajdzie .  — Zosia westchnęła .  — Ale wiesz , Aniu , że mi się jakoś dziwnie robi , gdy pomyślę , że dziś mama przyjedzie . . . i Terenia . . .  — Przecież — zaczęła Ania — rada jesteś ?  — O , naturalnie !  Bardzo rada .  Ale zawsze . . . to tak . . . jakoś . . .  I co będzie dalej ?  Mama przyjeżdża z jakimiś projektami , bo w listach ciągle o tym pisze , jakby nas chciała na coś przygotować .  Co to za projekty ?  Zosia zamyśliła się .  Kuce szły wolno , machając ogonami i opędzając się od much .  — Zdaje mi się — rzekła Ania — że Terenia już wstępuje do klasztoru , a ciocia gdzieś z tobą zamieszka .  — Może — odparła Zosia i znowu zamilkły .  Niepewność jutra mąciła im chwilę obecną , i wnosiła w ich jednostajne dotąd życie jakiś zamęt , wahanie się i niesmak , ale i ciekawości trochę .  — Najlepiej w Białym Dworze ! — nareszcie rzekła Zosia , kończąc swe długie rozmyślania .  Ale Ania tymczasem myślała o czym innym i tak daleko odbiegła myślami od poprzedniej rozmowy , że już się połapać nie mogła .  — Co — rzekła jak zbudzona ze snu — co najlepiej ?  Zosia roześmiała się .  — Gdzie ty była ś ?  Budzę cię !  Powiedz , o czym myślała ś , co ?  — Myślała m . . . że może . . . że ona ma rację .  — Kto ma rację ?  W czym ?  — Terenia .  Zosia spojrzała pytająco .  — Nie dziw się , ale może lepiej , naprawdę i szczęśliwiej , wyrzec się od razu wszystkiego , nie chcieć niczego dla siebie , zapomnieć o sobie , a oddać się Bogu zupełnie , zupełnie !  Poświęcić wszystko , a w zamian mieć spokój , szczęście i tę błogość niewysłowioną , której święci doznają .  Na bladą twarz Ani wystąpił rumieniec i oczy jej zaświeciły , gdy to mówiła , i wzrok wznosiła przed siebie , ku ciemnemu szafirowi nieba , przebijającemu przez koronkę liści .  — Bo my szukamy szczęścia na tym świecie , a tu nie ma szczęścia , nie ma radości !  Po cóż mamy się szamotać i rwać się na próżno do tego , czego nigdy nie możemy posiąść .  Więc lepiej , lepiej raz sobie powiedzieć : nic nie chcę , niczego się nie spodziewam , niczego nie czekam tu na ziemi .  I nie przywiązywać się do niczego , zrobić ofiarę zupełną i żyć tylko dla tamtego świata . . . i może utonąć w miłości Bożej . . .  — Ale , Aniu , to lepiej od razu pójść do klasztoru .  — Do klasztoru ?  Może . . .  Zamilkły znowu i myślały .  Ania z oczami zwróconymi ku niebu , Zosia ze spuszczonej głową .  Słońce świeciło złotymi plamami , muszki brzęczały w powietrzu , kuce stąpały powoli .  Pachniały trawy i zioła , i sosnowa żywica — świat się uśmiechał , owiany lipcowym żarem , tylko one siedziały zamyślone i poważne .  Słowa Ani wywołały świat inny jakiś , zaziemski , nieznany , wzbudziły jakiś smutek , jakąś wielką tęsknotę , jakąś grozę .  Tu nic ma szczęścia , nie ma radości .  Tylko tam . . .