Antonina Domańska  Historia żółtej ciżemki  Cenny klejnot starego Krakowa , chluba Polski , arcydzieło mistrza Wita Stwosza i pomnik jego chwały — wielki ołtarz w kościele Panny Marii , fundowany przez bogate mieszczaństwo krakowskie w r . 1489 , chylił się ku upadkowi .  Blisko cztery wieki rzeźba ta przewspaniała zajmowała najcelniejsze miejsce w świątyni , blisko cztery wieki opierała się niszczącemu wpływowi czasu , wreszcie uległa .  Oto co powiada sprawozdanie dozoru kościoła Panny Marii z r . 1867 :  „ …od chwili gdy się przekonano o groźnym stanie ołtarza , zajęto się bezzwłocznie szukaniem środków uratowania go dobrze obmyśloną restauracją .  Imiona Piotra Michałowskiego i Karola Kremera wiążą się z tą myślą .  Oni pierwsi badali stan i przedstawiali środki .  A choć nie doczekali szczęśliwej chwili rozpoczęcia pracy , za pobudzanie i nawoływanie do niej cześć ich pamięci ! ”  Komitet restauracji wielkiego ołtarza składał się , prócz stałych członków dozoru kościelnego , z następujących mężów : prof . Czyrniański , pr . Dunajewski , W . Eliasz , P . Filippi , ks . Grzybowski , prof . Kuczyński , prof . J . Kremer , H . Kieszkowski , M . Kukalski , J . ks . Lubomirski , prof . Łepkowski , P . Popiel , F . Paszkowski , F . Pokutyński , E . Stehlik , H . Seredyński , ks . Wilczek .  Przytaczam dalej słowa sprawozdania :  „ … przystąpiono do zupełnego rozebrania ołtarza , do wyjęcia wszelkich rzeźb i ornamentyki , kawałek za kawałkiem .  Wtedy to ruszyła się przez wieki nagromadzona ilość kurzu , znalazły się ważne odłamki , znalazł się osnuty pajęczyną trzewik średniowiecznego robotnika , zgubiony przed 400 laty … ”  Wielki ołtarz , odnowiony i zabezpieczony gruntownie przed zniszczeniem na dalsze setki lat , służy znów Bożej chwale , zachwyca oczy i serca patrzących , głosi sławę nieśmiertelną mistrza Wita Stwosza .  Znaleziono za ołtarzem trzewik , żółtą ciżemkę …  Skąd się tam wzięła ?  Do kogo mogła należeć ?  Czy był rzemieślnikiem człowiek , co używał safianowego obuwia ?  Czy umyślnie rzucił trzewik za ołtarz ?  Ale dlaczego ?  Czy dorosły mężczyzna mógł mieć taką małą stopę ?  A może to był chłopiec ?  Może to było dziecko ?  Odkąd przeczytała m zagadkowy ustęp sprawozdania i oglądała m żółtą ciżemkę , niepokoiły mię te myśli , szukała m na nie odpowiedzi …  „ Już nigdy nie będę ! ”  — Co przeżył i kogo znał organista Walanty .  — Dokąd można zajechać na drewnianej jaszczurce .  — Zabłąkany w puszczy .  — Pieśń wieczorna wilka .  — O mój tatusiu , mój złocisty … nie bijcie !  Jeszce mi ten ostatni raz darujcie !  Juz nigdy , a nigdy , a nigdy nie będę !  — Co dzień obiecujesz , co dzień bicie bierzesz , końca temu nie ma ! — krzyknął z gniewem ojciec , trzymając chłopca za kołnierz u koszuli , a oglądając się za rzemykiem .  — A ile razy do kości palce pozacinał i nie rzucił noża ?  Skórę prać rzetelnie , to może usłucha .  Gdzie postronek ?  — Puść go !  Mówię ci po dobroci ; obiadować pora .  Wawrzuś , przysuń tatusiowi ławę .  — Zawdy musi być babskie na wierzchu — mruknął Wojciech .  Usiedli wszyscy troje za stołem i jedli w milczeniu .  Pokrzepiwszy się , gospodarz zwrócił się znowu do synka i mówił już spokojnie :  — Pamiętajże se , coś sam powiedział : „ ostatni raz ” .  Chłoposko dziewiąci lat sięga , a bydlątku nie da rady .  Wygoń wszystkie trzy na pastwisko , a dawaj pozór , coby ci znów która nie uciekła .  Mam co lepszego do roboty , jak za krowami po boru biegać .  No , idź .  Wawrzek wyskoczył z chałupy uszczęśliwiony , że dzięki matusi ominęła go kara , i pełen jak najlepszych postanowień , pomaszerował z krowami na łąkę .  Wojciechowa pomyła statki i zasiadła przed warsztatem tkackim , z którego już spory kawał szarego płótna aż do ziemi zwisał .  Największą jej dumą było , że jak Poręba Porębą , żadna gospodyni tyle lnu nie siała , tyle nici nie przędła , tyle płótna nie tkała , co ona .  Wzięła się więc ochoczo do roboty , ino raz na jakiś czas pociągając sznurek od podłużnego kosza , zawieszonego na hakach u powały .  W tym koszu spało jej najmłodsze dziecko , trzymiesięczna Kondusia .  Siedmioletnia Marysia uciekała raz wraz do „ babusi ” , a rodzice nie bardzo jej tego bronili , bo matka Wojciecha , zgrzybiała staruszka , potrzebowała i posługi , i rozweselenia , a Marysię okrutnie lubiła .  Wojciech nasadził na głowę białą sukienną czapę , poprawił rzemyki u postołów , przystanął chwilę we drzwiach , jakby się namyślając , wreszcie zawrócił w prawo i poszedł ku wsi .  — Juści tak najlepiej — mówił do siebie półgłosem — do samego proboszcza nie pójdę , gdzieby m ta śmiał zaprzątać głowę jego wielebności tym nicponiem .  Walantego się poradzę albo i Pietra .  Organista , kościelny , uczone osoby , na każdej książce znają czytać , prędzej umiarkują niż ja , co by za leki skuteczne były na Wawrzkową chorobę .  Ale gdzie onych szukać ?  Walantowa herod-baba , stary ucieka z domu , kiej ino może ; pewnikiem zemknął do Pietra i miód se oba pociągają .  Słusznie się Wojciech domyślał : organista i kościelny siedzieli w sadzie na darniowej ławie pod rozłożystą jabłonią , kamionka z miodem i cynowe kubki przed nimi .  — Niech będzie pochwalony … witajcie , kumotrowie ! — rzekł kmieć , podchodząc ku nim .  — Na wieki wieków — odparli razem , a gospodarz dodał : — Siadajcie wedle nas , Wojciechu ; Jaguś … jeszcze jeden kubek !  Jakże tam u was , wszystko zdrowe ?  — Dziękować Panu Jezusowi , krzepimy się jako tako — odpowiedział gość i usiadł na zydlu przyniesionym przez córkę gospodarza .  Mówić o interesie zaraz po przywitaniu uważane jest na wsi za wielką nieprzyzwoitość i brak wychowania ; tak samo pojmowano grzeczność i przed wiekami .  Dlatego też Wojciech ani wspomniał , z czym przychodzi , owszem , przeprosił przyjaciół , że im przerwał rozmowę .  — A o czym że pogwarka ? — spytał Piotra .  — Spominamy se stare dzieje — odparł kościelny — raczej Walanty opowiada , a ja słucham .  Człowiek to niemal na pamięć umie , a nigdy mu się nie znudzi , zwłaszcza od naocznego świadka słyszeć .  — O czym że takim ?  — Sprawiedliwie gadają Piotr ; rozmawiali śmy o bitwie pod Warną .  — O moiściewy …  nie przerywajcież sobie ; toć i ja strasznie by m rad usłyszał , jak to było .  Na wsi ludzie niewiela wiedzą o świecie , prawdę rzec , a nie zełgać , nawet nie ciekawi ; a już co nasza Poręba , to prawie jak za murem .  Puszcza niezmierzona od zachodu słońca i od północy , rzeka nas opływa w półkole , w ciężkiej robocie rok za rokiem przemija , człek się rodzi , żyje i umiera , nieświadomy niczego .  Jeszcze łaska boska , jeżeli zna imię najmiłościwszego króla .  Ach , gadajcie , gadajcie … serce mi z ciekawości młotami bije .  — Juści trudno , żeby ście co z onego czasu zapamiętali — rzekł organista — ani was może na świecie jeszcze nie było .  — A ileż ta temu będzie ? — spytał Wojciech .  — Czekajcie , zaraz wyrachujemy .  Miłościwy król Władysław dwadzieścia lat miał , gdy zginął w onej strasznej bitwie .  Za wielką chlubę i cześć sobie poczytuję , że w jednych obaśmy leciech byli : dlatego też łacniej mi to wyliczyć .  Tedy dziś mamy … dziś mamy … rok pański …  Pieter ?  — Tysiąc czterechsetny siedemdziesiąty dziewiąty .  — Juści , prawiuteńko się zgadza , bo mi się na pięćdziesiąty szósty obróciło .  Zatem , jak raz trzydzieści pięć lat temu będzie w dniu dziesiątym listopada .  — Prawdę gadacie , że mnie na świecie nie było , bo mi się skończy w żytnie żniwa trzydzieści cztery roki .  Ale co ta o mnie , powiadajcież od początku .  Pietrowi ta wszystko jedność , kiej zna , jak było , a ja nie .  — A więc posłuchajcie :  Jak się miłościwy pan gotował na oną wyprawę , wszystkie narody i wszyscy monarchowie radowali się , że mieczem polskiego króla moc turecka zostanie na proch zgnieciona .  Węgierskie wojsko pod dowództwem , jakże mu to było … aha … Huniad , wojewoda siedmiogrodzki .  Więc Węgrzy , Siedmiogrodziany i nasi , a nad wszystkimi hetmanem nasz młody król , Władysław .  Ale się miłościwy pan gryzł niesłychanie , że tak niewiele miał wojska : ino dwadzieścia tysięcy .  A o Turkach gadano , że się ich zebrało tysiąców sto , tedy pięć razy tyle , co naszych .  Walenty łyknął miodu i prawił dalej :  — Mnie wzięto między ciury , do posług , alem się wyprosił u jednego starszego i pozwolił mi , jak przyjdzie do bitwy , iść z łucznikami .  — A umieli ście się z kuszą obchodzić ?  — O Jezu … toście go mogli z bliska oglądać ?  — No jakże ?  Ma się wiedzieć , żem się temu cudnemu obliczu do syta napatrzył …  Ilekroć wspomnę o tym wszystkim , to go jak żywego przed sobą widzę .  — O mój Walanty , powiadajcież , jaki był ?  — Rosły był ; gdy stał w polu z inszymi hetmany w naradzie , to z daleka powiewały białe pióra na jego hełmie , pół głowy ponad tamtymi .  Śniadego był ciała i czarnych włosów , twarzy pociągłej , a oczy … niczemu nie przyrównane — królewskie .  Zanim usta przemówiły słowo , rozkazywały oczy .  Gdy na cię spojrzał , ogień i mróz cię przelatował .  A w insze razy znowu , gdy te gwiazdy łaskawie ku tobie zwrócił , to jakby głos jakiś wołał wielki : na kolana !  Ilem ja razy chciał przypaść do nóg umiłowanego króla i stopy jego całować … inom nie śmiał .  Przed namiotem jak pies leżeć i snu pańskiego strzec , to był zaszczyt najpiękniejszy i niejeden mi tego szczęścia zazdrościł .  Zamilkł i przymknął oczy , szukając w duszy smutnych wspomnień wątku .  — Ano , tedy szli śmy a szli , niczym burza , co po drodze drzewa łamie i z korzeniami wyrywa .  Ażeśmy stanęli pod Warną .  — Twierdza jaka czy stolica królewska ?  — Miasto niewielkie nad morzem … jakimsi Czarnym .  Dopierośmy się tam dowiedzieli , jakie niezliczone chmary pogaństwa zgromadził sułtan Amurat przeciw nam .  Zaraz po wschodzie słońca zaczęto ustawiać chorągwie według rozporządzenia królewskiego .  Ja stał em przed drzwiami namiotu , nasłuchując , kiedy w dłonie klaśnie , co znaczyło , że posługi mu potrza …  Na dany znak wszedł em , zatrzymał em się u proga i pokłonił em się do ziemi .  „ Podawaj zbroję ” — rzekł mi krótko .  Upiął em na nim wszystko sprawnie ( już by m dziś chyba nie zdolił , takie te sprzączki i haczyki misterne były ) ; podaję hełm , wziął go ode mnie , aliści wyślizga mu się z rąk , toczy się z brzękiem po ziemi .  Ciary mnie przeszły , a król przeżegnał się trzy razy .  Wychodzimy na pole , giermek podprowadza konia , a ten dęba staje , głową kręci , zadem rzuca , trzech go musiało trzymać , zanim dał wsiąść na siebie .  Znowu mi coś serce ścisnęło jakby żelazną obręczą .  — I że też to miłościwy pan tych przestróg z nieba nie usłuchał .  — Znak od Boga — westchnął kościelny .  — A król miłościwy ? — rzekł Wojciech i zająknął się .  — Jezusie , Maryjo … ranili was ?  — W tym właśnie największe miłosierdzie okazało się nade mną , że ino ze znużenia i z głodu przytomność mię na chwilę odbieżała , bom niemal od wschodu słońca uczciwie pracował , a nie było czasu kęsa chleba przełknąć .  Dziś , jak se wszystko do pamięci przywołuję , nic inszego w tym przydarzeniu nie widzę , ino cudowną opiekę mego świętego patrona .  Bo żem ja , dwudziestoletni wyrostek , pierwszy raz w życiu miecz okrutny do rąk chwyciwszy , piąci Tatarom dał rady , to chyba nie ziemska , ino niebieska moc sprawiła .  A bez to , iżem leżał na kupie trupów krwią ociekający , to mnie już insze psubraty nie tykały i wypoczął em se godnie .  — Tylem wam opowiedział , ile oczy widziały i czym się ręce trudniły .  Co więcej , to potem dopiero zasłyszał em od ludzi .  Ale właśnie to insze leży na sercu , niczym głaz na grobie .  — O mój Walanty , rzeknijcież aby dwa słowa .  — Oj , dziękuję wam też , dziękuję , mój Walanty ; niech wam Pan Jezus dobrym zdrowiem zapłaci , że ście nieumiejącego oświecili .  A jakże z wami potem było ?  — Jak to — zakrzyknął Wojciech , przerywając mowę organiście — o tym Janie z Kęt powiadacie , co go cały naród świętym głosi ?  Którego grób cudami słynie ? !  — A juści ; jego błogosławioną osobę miał em łaskę od Boga własnymi oczami oglądać , jego dobrotliwej mowy słuchać .  — A cóżeście za szczęśliwiec taki !  I pana miłościwego znał , królewskiej osobie posługował , w bitwie pod Warną Tatarów siekł i jeszcze wielkiego świętego w żywym ciele oglądał !  — Ano słuchajcie , co się dalej działo .  Więc mnie uczy bakałarz , jako mam przewielebnemu profesorowi niziutko się pokłonić , całą przygodę pod Warną i ono ślubowanie uczciwie , przez wykrętów opowiedzieć i o radę prosić .  „ Coć rozkaże — gada — tak uczynisz ; mąż to świątobliwy a wielkiej mądrości , pewnikiem zdoli rozwiązać ten węzeł i twoje sumienie uspokoić ” .  — Ady popłuczcie se gardło , Walanty — rzekł Piotr , nalewając kubki po brzegi .  — Wasze zdrowie !  — I wasze !  — Trącili wszyscy trzej kubkami , a organista kończył swe opowiadanie :  — Wszystko się tak stało , jako mi ów zapowiedział .  O moiściewy … słusznie on święty po śmierci niebieskie pałace zamieszkuje , gdy za żywota w komóreczce ciasnej a ciemnej niczym więzień przebywał .  Wchodzę do onego Collegium Maius , o profesora Jana z Kęt pytam ; wskazują mi drzwi w sieni na dole ; izdebki malutkie , jedna do modlenia , a druga mieszkalna .  Próbuję , ino na klamkę zawarte , nie ma nikogo .  Siedział w sali na górze , w księgach mądrości zaczytany .  Janitor , co znaczy odźwierny , zaprowadził mnie i przez pytania wpuścił ; miał bowiem surowo nakazane każdego potrzebnego albo proszącego przed jego przewielebność prowadzić — wtedy wszedł em i Pana Jezusa pochwaliwszy , cicho u proga stanął em .  Przywołał mnie k'sobie , wysłuchał łaskawie i pomyślawszy nienajdłużej , srogie utrapienie moje całe załagodził .  — W jakim sposobie ? — spytał Wojciech ciekawie .  — Ano , podsunął mi księgę rozwartą i kilka wierszy głośno przeczytać rozkazał ; za czym dał pióro , papier i czarkę z inkaustem i całą Modlitwę Pańską musiał em z pamięci napisać .  Pochwalił , że nie darmo do szkoły chodzę , potem zasie tak rzecze : „ Nie twojać to wina , że do łacińskiego języka głowy nie masz ; trudna to nauka i pierwszemu lepszemu nieprzystępna .  Że zasie do sakramentu kapłaństwa droga ino przez łacińskie wrota , znak przeto z nieba jest widomy , że cię Pan Jezus sam ze ślubu zwalnia .  Jeżeli ano chcesz mimo wszystko za ocalenie życia Mu odsługować , masz wiele inszych k'temu sposobów ” .  — O retyści … z deszczu pod rynnę ! — zawołał Wojciech .  — Zabawka to w porównaniu z łaciną — odparł organista .  — Po prawdzie rzekłszy , blisko trzy lata zeszło , zanimem się ze wszystkimi pedałami i kluczami zapoznał , nuty czytać nauczył , a i palce , twarde jak patyki , koślawo stukały po klawiszach .  Ale dziękować Bogu , już ta bieda przeminęła od świętej pamięci , a dwudziesty ósmy rok w Porębie organistą jestem .  Ino w jednej rzeczy zmylił świątobliwy profesor .  — Cóż takiego ?  — Trzeba było ślubowanie choć w połowie spełnić i w bezżennym stanie do śmierci pozostać …  Ha , darmo , wymigał się człek od piekła , niechże znosi czyściec .  Macie ta jeszcze kapkę miodu , kumoter ?  Na zdrowie wam !  — I wam !  — I wam !  Wojciech odchrząknął , poskrobał się po głowie i westchnął .  — Wola boska ; nie ma kącika , gdzie by nie było krzyżyka …  — Chyba do was się ta przypowiastka nie stosuje ?  Macie kobietę zdrową , pracowitą , spokojną ; dobytek piękny , dzieci .  — Ot właśnie …  — Cóż takiego ?  — Utrapienie z brzdącem …  — Wawrzuś ?  — A ino .  — Stało mu się co ? — spytał Piotr .  — Stać to mu się po prawdzie nic nie stało … ino jak Walanty do Jana z Kęt , tak ja do was obu przychodzę rady szukać .  — Ho , ho , mnie ta nie wzywajcie , chyba o Kondusię będzie chodziło — odezwał się ze śmiechem organista — ona moja chrześnica , do Wawrzka mi nic .  — Ee … wiadomo , że co dwie głowy , to nie jedna .  Słuchajcież oba i powiedzcie , co się wam zda .  — Słuchamy pilnie .  Wasze zdrowie , kumie !  — Ano tedy , żeby prawdę rzec , a nie zełgać , wielką mam troskę , bo mi cosi chłopaka urzekło .  — Ale , hale … nie może to być ; któż by taki na ten przykład ?  — Przecie na dziesięć mil wkoło ani jednej czarownicy nie uświadczy — powoli , z namysłem cedził Piotr .  — Ostatnią wójt na Zaborówku tak rok pławić dawał , a potem ją gdziesi kajsi starościńscy do grodu na sąd powieźli .  Od tego czasu nie słychać nic .  — Ino wam się zwiduje czy co ?  Jakież oznaki macie na owo urzeczenie ? — zapytał Walenty .  — Kto by mu się ino raz przyjrzał , zmiarkował by , że nieczysta sprawa .  — Powiadajcież .  — Ano , niespokojność niezmierna w rękach ; ino się zerwie rano , pacierz puści na pytel , aż wstyd słuchać ; jeszcze se nie pośniadał , już byle jaką trzaskę albo sęczek do ręki i rzeza kozikiem …  — Na wióry struże ?  A co mu po tym ?  — Gdybyć na wióry , powiedział by m : głupie dziecko , bawi się .  Ale w tym właśnie widzę najpewniejszy znak urzeczenia , że jakiesi osóbki , ptaszki , pieski wyrabia i tak się zapamięta w onej głupocie , że o bożym świecie nie wie .  O jadło nie prosi , gadać do niego , nie słyszy ; dopiero jak zwalę pięścią w kark , to się nieco ocknie i pojrzy na mnie tak , jakby mnie pierwszy raz w życiu widział .  — Ej … co byście się trapili po próżnicy — rzekł , machnąwszy lekceważąco ręką , Walenty — a niechże się dzieciak bawi , co wam to wadzi ?  — A żeby ście wiedzieli , że wadzi , nawet bardzo ; dzień w dzień jakowaś szkoda albo kłopot z jego przyczyny .  Cud boski , jak wszystkie krowy przyżenie na wieczór do domu .  Ot i dziś : idę do lasu zajrzeć na moje barci , patrzę , ten niedojda siedzi na górce pod brzozami , wiecie , tam wedle Maciejowego jęczmienia .  Dłubie kozikiem biały klocek , aż drzewo zgrzypi .  Podszedł em do niego tuż , zaglądam , krówka jak żywa .  Ślepie , rogi , uszy , ogon krzynę w bok odrzucony , że się to niby przed muchami ogania .  Powiadam wam , ażem zgłupiał .  Ale za to Krasa i Gwiazdula hań , hań , aże nad rzeką , a Wiśniochę diabli wzięli .  Pół dnia zbiegał em po lesie , zanimem ją odszukał .  — Wytrzepać skórę , to na drugi raz będzie uważał , taka moja rada — rzekł Piotr .  — Przecie znam ojcowskie prawo , bicia mu nie żałuję .  Tyle go ino ominie , co matka mnie czasem przytrzyma za rękę .  Wszystko na darmo : ja swoje , on swoje .  — Ano , nieposłuszeństwo w tym widzę i niedbałość ; nijakich czarów nie uznawam — objawił swe zapatrywania Walenty .  — Odebrać kozik , najlepsze lekarstwo — dodał Piotr .  — A nie przybierajcie se byle czego do głowy , kumotrze ; małe to jeszcze , przyjdą lata , przyjdzie rozum .  — Sprawiedliwie gadacie ,  Bóg wam zapłać .  Jednakowo , kiej pomyślę , że za osiem lat chowania pociechy nijakiej ani wysługi z dziecka nie mam …  Ot , pójdę do domu … albo lepiej na łąkę , kto go ta wie , co znowu zrobił .  Niech będzie pochwalony ; a zajrzyjcie ta kiedy do nas .  — Na wieki wieków .  Przyjdziemy oba , a jakże .  Podczas gdy ojciec skarżył się na niedolę , że z ośmioletniego chłopaka nie ma pomocy , stary ów zbrodniarz , z sercem pełnym skruchy , prowadził tatusiowe krówki na pastwisko .  Widno , szczerze postanowił się poprawić , bo w ręku tylko pręt trzymał do poganiania upartej Wiśniochy , a biedny ukochany kozik wsunął w zanadrze .  Gdy go używać zabroniono , a patrzeć na ń pokusą jest do złego , błogo przynajmniej mieć go tuż przy sobie .  — Wawrzek … cóżeś taki nadęty jak sowa ?  Boli cię na wnątrzu cy może tatuś kijasem ołatali ?  Płowa głowina wysunęła się przez dziurę w płocie , za nią zgrzebna koszulka przepasana krajką , dwie brudne opalone rączki i takież nogi do krwi skąsane od komarów ; krótko mówiąc , jedyny serdeczny przyjaciel Wawrzusia — Mikołajów Jasiek .  — Mas se wiedzieć , śleporodzie brzyćki , ze na mnie kija nie potrza .  Raz w kielo cas tatuś mnie zerżną rzemykiem i dość .  Dziś mi się należało bicie w porządku , ino … nie było cym .  Matusia myślą , ze ja nie wiem , co oni rzemyk za piec wrazili , chi , chi , chi !  Chodź ze mną na paświsko , będziemy się tulać z górki .  No , prędzej !  — Nie mogę .  Pośli na kiermas , kazali siedzieć w chałupie , Hanki pilnować , coby nie wyleciała z kołyski .  — Aha , az tutaj słychać , jak krzycy !  Dadzą ci matusia piastowanie , jak wrócą …  — O rany ! …  Skręcił się Jasiek w śrubę , przecisnął przez kolące chrusty , już tylko nogi widać …  już tylko jedna pięta … już nie ma nic .  Gwiazdula naprzód , Krasa i Wiśniocha za nią , Wawrzek na ostatku , w pięknym ładzie i bez przygód zaszli wszyscy czworo na tatusiową łąkę .  Chłopiec popędził krowy bardziej ku lasowi , żeby je księdzowe żytko nie kusiło , a sam rzucił się jak długi na ziemię i wsparty na łokciach wodził oczyma po łanach kwitnącego żyta , po krzywych wierzbach wzdłuż rzeki .  Wyciągnął z zanadrza kozik i obejrzał się .  „ Zbiją tatuś …  A za co by mieli bić ?  Dy krowy w porządku , to mi wolno robić , co chcę ” .  I dalejże skrobać , dłubać , wygładzać , zaokrąglać , zaostrzać ; brwi zmarszczył , koniec języka wystawił z ust i poruszał nim prędzej lub wolniej , w miarę jak mu się robota lepiej lub gorzej wiodła .  Nie w głowie mu Gwiazdula ni Krasa , co gorsza , nie w głowie mu tatuś .  Skończył .  Ujął drewienko w dwa palce , wyciągnął rękę , żeby się z daleka przyjrzeć , i przekrzywiwszy główkę , patrzał na swe dzieło z uśmiechem zadowolenia .  „ Oj ty , ty … jakby m cie na ziemi do słońca położył , toby się twoje siostry i bratowie zbiegli do cie .  Ino by się dziwowali , coś taka niemrawa , chi , chi , chi ! …  Jezu !  A krowy gdzie ?  Rety … ludzie … o matko … tarasą tez to plebańskie zyto , tarasą ! ”  Zerwał się jak oparzony , ale i w tej minucie rozpaczy i grozy nie zapomniał o rzeczach najważniejszych ; jaszczurkę i kozik wsunął za pazuchę .  „ O Jezusińku … jakże ja sobie z nimi dam rady !  Oj , spierą mnie tatuś , spierą … chyba mnie na śmierć ubiją !  O rany … Kuba , Scepon , Bartek z kijmi … juz po mnie ! ”  Nie pytając wiele , co się z krowami stanie , potoczył się z górki jak kula prosto do rzeki .  „ Niech mnie ta gonią …  Pan Jezus miłosierny … może w tej stronie brodu nie znają , a ja znam .  Rzyka głęboka , będą się bali ” .  Chlupnął bez namysłu , woda go z głową przykryła , ale w okamgnieniu o parę stóp w prawo wynurzyła się jasna czupryna , a krok dalej — już tylko po kolana .  Posuwał się zwolna , macając nogą ostrożnie , żeby na dziurę nie natrafić .  Parobcy księdza proboszcza , zajęci wypędzaniem bydła ze szkody , nie spostrzegli w pierwszej chwili , gdzie się pastuszek podział .  Karbowy Kuba wydawał rozkazy :  — Ty , Bartek , odprowadzisz gadzinę do naszej stajni ; jego wielebność przeznaczy sam , ile dni odrobku przy żniwie ściągnąć z Wojciecha ; a smykowi to już ja skórę wyłoję wedle pamiątki .  — Ihi , juści — szyderczo się roześmiał Szczepan , skryty przeciwnik , zazdrosny o władzę Kuby — juści mu tak pilno czekać onej pamiątki ; widzicie , jak pięknie przebrodził rzekę , o ! już na drugi brzeg się spina !  — Tysiąc pieronów !  Goń … łapaj …  No lećże … co stoisz ? !  — Nie pójdę ; brodu nie znam … pływać nie umiem …  — To gnaj krowy , niedojdo .  Bartek , chodź , a raźno !  Pobiegli cwał em .  Kubę dwa razy woda z nóg zwaliła , musiał mu Bartek podać rękę , i zabawiwszy dobry kwadrans , ledwie się na drugi brzeg wygramolili .  Karbowy rzucił okiem po piasku nadbrzeżnym , ślady bosych nóżek biegły w kierunku lasu .  Rzucili się obaj w tę stronę , zamajaczyła im szara koszulka …  Wawrzek dopadł pierwszy krzaków , stracili go z oczu .  „ O matko … już krzycą … wołają na mnie !  Co takiego ? …  Kuba wrzescy , co mnie na śmierć zatłuką !  Ino mnie złapcie pirwy ! ”  Gibki , drobny a sprężysty , odbijał się nóżkami od ziemi , dawał susy jak piłka , coraz dalej , coraz głębiej w las …  Głosy goniących parobków słabo już tylko słychać było , prawdopodobnie zgubili ślad .  Ale i dziecko traciło siły .  Upadł pod gęstą leszczyną i dyszał głośno .  „ Ojej … kłuje mnie w środku … choćby mnie ta i znaleźli , nie ruse sie … w bokach boli … matusiu ! ”  Dokoła cisza , spokój , ani ptaszków nie słychać ; czasem coś smyrgnie po gałęzi z drzewa na drzewo : to wiewiórki się gonią .  Wawrzuś pojęczał trochę , polamentował , ale z każdą chwilą robiło mu się lżej ; bicie serca i kłucie w piersiach ustało , obrócił się na boczek , jak w nocy na sianie przy matusi , i usnął twardo .  Zbudziły go skośne promienie zachodzącego słońca , przedzierające się dołem pomiędzy pnie drzew .  Roje komarów drżały w świetlanych smugach …  Jeden promyk zaświecił mu w same oczy ; ocknął się i usiadł .  Uszedł ze sto kroków i przystanął .  „ Gnałem prosto od rzyki , to teraz pójdę ku rzyce , z górki na dół ” .  Zbiegł prędko , ale zamiast spodziewanego końca lasu i widoku na rzekę , znalazł się w gęstych zaroślach , ludzką nogą z dawna nie tkniętych .  „ Nie , musiał em trochę zmylić , zawrócę ku słońcu , ba jak raz świeci do wody , kiej zachodzi ” .  Ku słońcu , od słońca , z górki , pod górkę , błąkał się biedny dzieciak aż do zmierzchu .  By zagłuszyć wzrastający niepokój , zaczął pogwizdywać pastusze piosenki … wreszcie zrozumiał , że nie trafi , w pół oddechu zerwało się gwizdanie , rozpłakał się gorzko .  Stał bezradny , zmęczony , głodny , puszcza przed nim , puszcza za nim …  Coraz ciemniej się robi … jakieś wielkie ptaki przelatują cichym skrzydłem … tam za krzakiem ktoś wzdycha …  Suche liście chrzęszczą … coś idzie !  Wawrzuś dech wstrzymuje , przytulił się do grubego buka , ani drgnie .  Coś idzie , idzie , sapi , przeszło bokiem , cisza .  „ O rety … pewnikiem była dzika świnia , bo chrumcało .  O … znowu cosi !  Matko Boska , nie daj mnie ! ”  Wdrapał się na gruby konar pochyło zwisający , siadł na nim okrakiem i patrzy .  Niby to ciemno w puszczy , ale pełnia księżyca , to bodaj gdzieniegdzie mdłe światełko między liście zagląda .  Wawrzuś drgnął .  „ Śmigne wyżej , bo sie boje … o Jezu , znowu idzie !  Jak tez to mrucy , mrucy … ”  Między krze i konary przeciska się wielki brunatny niedźwiedź ; zły czegoś bardzo , bo co chwila przystawa , pazurami ziemię drapie i głośno mruczy .  „ Może głodny … a może to matka , cosi jej dzieci zezarło ? …  Łaska boska , juz nic nie słychać .  Oho , nie zlezę ja z tego drzewa , ani myślenia … zostanę tu na noc ” .  Usadowił się wygodnie na dwóch gałęziach tuż przy sobie rosnących , plecami się o pień oparł , przymknął oczy i spokojny , że mu niedźwiedź nic nie zrobi , usnął prawie natychmiast .  Zbudziły go przeraźliwe jakieś niby szczekania .  — W imię Ojca i Syna , i Ducha Świętego , amen .  — Zmówił cały pacierz ; wrzaski nie tylko nie ustawały , ale słychać je było coraz bliżej …  Z głębi puszczy wyszedł wilk z najeżonymi kudłami , usiadł na mchu pyskiem do księżyca i zaczął wyć …  „ O przenajświętso Matko … to wtedy wilcy byli ?  A ja myślał , że diabli ! … ”  U pszczół na obiedzie .  — Rozpacz Wawrzusia .  — Za głosem dzwonów .  — Kąpiel w lesie .  — Widziadło .  — Co Wawrzuś wypatrzył pod kościelnym oknem .  — „ Chwytaj !  Łapaj ! ”  — Oczy pielgrzyma .  Wawrzuś obudził się przeziębły i bardzo głodny .  Pojrzał z wysokości na wszystkie strony — cicho .  Dziki , niedźwiedzie , wilki wróciły pewno do legowisk , dopiero w nocy rozpoczną na nowo swe polowania i wędrówki .  Z gałęzi na gałąź pomykając , zsuwając się po pniu , dotarł do najniższego konara i zeskoczył na ziemię .  Patrzy znowu , nasłuchuje — nic .  „ Juz tez ta dziś nie będę się kręcił w kółko jak głupi — myślał , nauczony wczorajszym doświadczeniem — ino se pójdę prosto i prosto , ani raz się nie zawrócę .  Do jakiegoś przecie końca dolezę , ludzi może napotkam , to mnie do tatusia odprowadzą .  Dy tatusia wszyscy znają .  Ino teraz sukać trza jadła jakiego ; skręca mnie cosi na wnątrzu jak wióry … a mgli … ”  Zerwał parę listków kwaśnego ziółka , zwanego zajęczą kapustą , zeżuł i połknął .  „ Dobre to przegryźć po kluskach , jak się przykrzy darmo leżeć na paświsku ; ale na głodno …  Trza iść , stanie mi jeść nie da ” .  I poszedł , gdzie oczy poniosą , nie zbaczając ani na prawo , ani na lewo , ciągle prosto , jak sobie to postanowił .  Głód bardzo doskwierał , godziny mijały , a gdzie spojrzy , ino mchy , paprocie , jałowce , a górą stare grube pniska …  aż strach ogarnia , co to dalej będzie .  Nogi takie ciężkie , spać się chce czy co takiego ?  „ Choć do słonecka pójdę się ogrzać ; jakasi polana … drzew tam nie ma ; połoze się na trawie , pośpie , może mi zelży ” .  Widok zielonej dolinki o kilkanaście kroków , słońcem oblanej , dodał mu otuchy .  Podbiegł w tę stronę .  „ Raju … cerwona trawa !  Nie … to jagody ! ”  Rzucił się , drżący z głodu , na ziemię , jadł , jadł i odjeść się nie mógł .  „ Jaśka by tu puścić , ten ci przepada za poziomkami !  Alezem się naładował setnie ; jaze mi w ocach pojaśniało ” .  Wyjął z zanadrza drewnianą jaszczurkę , przypatrzył jej się z lubością , westchnął i pokiwał głową .  „ Widzis , głupia , wsyćko twoja wina ; bez ciebie ja tak na pustyni pokutuję !  Wylegas sie pięknie jak królowa , a ja mizeracek tyle pędy muse rypać .  Pan Jezus jeden wie , kaj zajdę .  No , idź spać , pora na mnie ” .  I wędrował dalej .  Za wiele jednak ufał poziomkom ; ani dwie godziny nie minęło , znowu głód .  Żebyż choć nadzieja wyjścia z tego przeklętego lasu !  Drzewa olbrzymie konarami u góry się plączą , w zielone sklepienie wiążą ; chłód , mrok , nieba nie widać , słońca nie widać , ponura , głucha cisza …  Kukanie kukułki słabo dolatuje ; widno wszystkie ptaki pouciekały z tej ciemni do słońca .  „ Cosi pachnie … — pociągnął głęboko nosem — juści , miodem wonieje , woskiem … barć tu gdzieś musi być bliziutko .  Trza patrzeć , gdzie wypróchniałe drzewa .  — Podniósł głowę i śledził pilnie .  — Zeby ino nie za wysoko .  Oho … pscoły się uwijają … mojeściewy ślicne , pokażcie mi drogę ! …  Jest !  Oj , skoda , ze mnie tatuś nie widzą , bo by mnie pochwalili .  Wszystko cłowiek ma na zawołanie : i kozik , i hubkę , i krzesiwko ; a zawdy ino gadają , zem niemrawiec ” .  Skrzesał ognia , rozjarzył kawałek hubki , wsadził w szczelinę wypróchniałego drzewa , tuż przy otworze barci , a sam czym prędzej uskoczył w bok , bo rozwścieczone pszczoły mogły się na ń rojem rzucić i na śmierć zakłuć .  Schowany za rosochatym wiązem , czekał cierpliwie , czasem jedno oko wysuwając .  Gorzki , gryzący dym z tlejącej hubki rozsnuł się białawym obłoczkiem dokoła barci , aż i przedostał się szparami do wnętrza .  Z głośnym brzękiem wyleciało kilkaset pszczół na powietrze ; zatrzymały się przez parę sekund w miejscu , jakby naradzając się , co robić wobec tak strasznej klęski , i zbite w kłąb , pomknęły ku górze .  „ No , może ta juz macie dość ?  Mnie samego w nosie kręci , to chyba uciekły abo pomarły ” .  ( W mniemaniu ludu pszczoła za to , że dostarcza wosku na światło do kościoła , ma wyższość nad innymi zwierzętami , że nie zdycha jak one , tylko umiera jak człowiek . )  Wawrzuś wysunął się z kryjówki , powolutku się zbliżał do upragnionego celu , a ciągle rzucał oczyma na wszystkie strony , czy się gdzie jeszcze jaki niedobitek nie pokaże .  Wspiął się na suchy konar i zajrzał do wnętrza barci .  „ To ci komora pełna !  Hej , hej … pewnikiem niepamiętne lata się tu mają , a nikt o nich nie wie .  Nawet mi nie zal , ze takim bogackom ubiorę krzynę ” .  Spiesznie zastrugał ułamaną gałązkę w kształt łopatki , liść łopuchowy położył na lewej dłoni , podważył grubą warstwę spod samego wierzchu i wyciągnął śliczny biały plaster , złotym , gęstem miodem kapiący .  „ Teraz w dyrdki uciekaj , bo cię jesce dogonią ! ” — ze śmiechem sam siebie straszył i przygasiwszy hubkę , pobiegł pędem kilkadziesiąt kroków dalej .  Usiadł pod dębem i zajadał chciwie , wyssany wosk popluwając .  „ Dali by ście chleba , matusiu … nijako tak samo słodkie łykać ” — szepnął pół żartem ; ale na wspomnienie matusi , takiej bardzo dobrej , co to i umyła , i uczesała , upieściła , do sytości jeść dała , a przed każdą biedą osłoniła , zgorzkniał mu w ustach miód słodziutki , a oczy łzami zaszły .  „ Biedny ja , biedny , taki samiuteńki , ani mnie nie znać w tym strasnym puscysku ! …  Nicym chrobacek .  Jak mnie wilcy zagryzą albo niedźwiedź zadusi , to ani ptasecek nie poleci do Poręby dać znać , co juz ni ma Wawrzusia .  Oj , Boże , Boże … ady sie ulitujcie nade mną , święci janiołowie , i wyprowadźcie mnie na jaką dobrą drogę ! ”  Wylizał liść miodem posmarowany , rączki wytarł mchem i ziemią do sucha — i znowu prosto przed siebie .  Słońce się ma ku zachodowi , ale w odwiecznym boru jednakowy mrok o zaraniu , w południe i pod wieczór .  Wawrzuś bardzo już zmęczony ; długą drogą zmęczony i płaczem , i tęsknotą za matusią .  Ogarnęło go jakieś odrętwienie , idzie jak we śnie , a tylko niekiedy dreszcz go przebiega … ta puszcza nie ma końca , będzie tak szedł , szedł , aż umrze .  „ O Matko Boska z matusinego obrazka … weź mnie , biedne dziecko , do nieba .  Juz nikaj nie pójdę , połoze się tutok , niech się dzieje , co chce .  Ino pacierz jesce zmowie przede śmiercią .  » Ojce nas , któryś jest w niebie , święć się Imie Twoje , psydź królestwo « …  — Zerwał się na równe nogi .  — Słysycie ludzie … dzwony !  Dzwony … dzwony … Rety !  Kościół kajsi niedaleko ! Matko Najswietso … nie bede juz umierał , nie !  Lece ku dzwonom !  Jakasi wieś niedaleko …  O Panie Jezusie … o moja złota matusiu ! ”  „ Śmiechu warte , jaki ja był głupi … cegozem sie bał ?  Cóz mi sie stało ?  Zjadło mnie co ?  A może to nawet nie była pusca , tylko taki sobie zwycajny las ?  Chyba juz wyleze z tej wody , bo jak sie ściemni , to znowu sie gdzie zabłąkam ” .  Podniósł oczy ku zachodowi zobaczyć , co się dzieje ze słońcem , i nagle przysiadł po szyję w wodzie , nie śmiejąc się ruszyć ani odetchnąć .  „ O Jezu … cosi znowu idzie … ” — pomyślał , kurcząc się , że mu tylko nos i oczy ponad wodę wystawały .  Brzegiem wąwozu , oświetlony czerwonym blaskiem zachodzącego słońca , szedł powoli człowiek jakiś .  Wzrostu był więcej niż średniego , Wawrzusiowi jednak , patrzącemu z dołu , wydał się na tym tle ognistym strasznym olbrzymem .  Kapelusz miał czarny z szerokimi kresami , białymi muszelkami w miejsce taśmy otoczony ; płaszcz ciemny , niemal ziemi sięgający , z kończatą pelerynką i kapturem , przewiązany w pasie trzy razy dokoła grubym szarym powrozem .  Na lewym ramieniu , trochę ku przodowi , duża muszla biała .  Podpierał się kijem zakrzywionym .  „ Co tez to za jedno ? — łamał sobie głowę przerażony chłopak .  — Wielgośne , jaze okropa , na głowie grzyb cy co takiego … carno zamatulone , śniade na gębie jak Cygan … broda strasecna , pewnikiem upiór albo dusa pokutująca .  Juści nie kto insy .  O raju ! … złazi do wody … joj … zeby mnie tez nie uwidziało ! ”  „ O retyści … ady on nie ma ucha … obmierzle wygląda ! ”  Kalectwo i czynności tak niezgodne z powagą istoty nadziemskiej , jak picie i umywanie , uspokoiły trochę Wawrzusia ; nie wychylał się jednak ze swej kryjówki i nie dawał znaku życia , bo ten dziwnie odziany , ponury człowiek przejmował go strachem i wstrętem .  Wypocząwszy nad rzeką , pielgrzym wydrapał się na górę i poszedł leśną drogą ku bliskiej wsi czy miasteczku ; dopiero wtedy odważył się dzieciak wyleźć z wody .  Naciągnął koszulinę na mokre ciało , owiązał się krajką , jaszczureczkę , kozik i krzesiwo zasunął aż ku plecom , żeby się te skarby broń Boże nie pogubiły , i puścił się w tę samą stronę , co straszny człowiek , ociągając się i zwalniając kroku .  „ Niech se ta idzie naprzód , a ja za nim ; abo mi to pilno ?  Moze to carownik ?  Jesce by mnie w psa zaklął albo w kunia , do roboty naganiał a katował .  Nie głupim ” .  Ściemniało się coraz bardziej , na Anioł Pański dawno przedzwoniono , a Wawrzuś jeszcze siedział nad przykopą , żeby się nie zejść z czarownikiem .  Aż i gwiazdy wysypały się na niebo .  — Pójdę juz — rzekł , zdobywając się na odwagę .  — Zapukam do jakich drzwi , ulituje sie kto , pożywi i przenocuje .  „ O , tutok będzie spanie pańskie , lepse niz wcoraj na drzewie ” .  — Ledwie przysiadł na przyzbie , dało się słyszeć zza płota straszne ujadanie psa , ktoś uchylił okienka i gruby , gniewny głos odezwał się :  — Cóż tam za truteń łazi po nocy i uczciwym ludziom spać przeszkadza !  — To ja , Wawrzuś Wojciechów … — zapiszczało dziecko .  — A nie pójdziesz ty do domu , nicponiu szkaradny !  Ledwie to od ziemi odrosło , już się włóczy jak złodziej .  Idź mi zaraz do domu !  — Kiej nie trafie !  — A wyjść na ulicę umiał eś ?  Wynoś mi się … bo psa spuszczę z łańcucha !  Okienko zamknęło się , pies tak zajadle szczekał , aż chrypł z wściekłości ; gotów jeszcze płot przesadzić .  „ Wynosić się , to się wynosić ; pójdę kaj indziej … ino ze te nogi straśnie bolą ” .  Powlókł się dalej .  Dochodzi do rogu ulicy …  „ Cie wy , cie wy … cóz za placysko wielgośne !  Na co takie ?  Z cterech końców ulice , domy dokoła , ani w Porębie tak nie mają .  A co tez to wozów , kuniów , ludzi … powyprzęgali , na ziemi se posłali słomę i śpią .  Pójdę między nich , legnę cichuśko , ady im nie ubędzie .  O matko … zbój z siekierą okropecną !  W drugiej ręce takie coś … przykłada do gęby , trąbi … ”  — Gaaasić ogień ! — krzyknął stróż , dojrzawszy światła migające jeszcze gdzieniegdzie w okienkach .  Podszedł do bram i stukał w nie halabardą .  Wlazł do kąta przy jednej z pięciu szkarp podpierających prezbiterium i położył się .  „ Ojoj … cyjesi tu łachy lezą … trza usunąć , co by m bez sen nie potarasił ” .  — O ludzie ! — krzyknął i czym prędzej usta sobie ręką zatulił .  „ Płasc … kapelus z muselkami … kijasek … takem sie onego zatraceńca bał , a tu mas , będziemy razem nocowali !  Ino gdzie polazł ?  Pójdę se legnąć po tamtej stronie kościoła ” .  Odszedł trzy kroki i szukał , gdzieby się najbezpieczniej skryć przed czarownikiem .  Księżyc wypłynął już spoza niskich domków na niebo i rzucał jasne światło ; coś zgrzytnęło : jedno z okien kościelnych otwarło się powolutku , a po grubym sznurze , uczepionym u klamry żelaznej , spuszczał się człowiek .  Rękami trzymał się powroza , a w zębach ściskał nieduży tobołek zawinięty w szmatę .  Złodziej zeskoczył z wysokości kilku stóp i twarz wykrzywioną złością okrutną zwrócił ku dziecku .  — O mój Jezu … to on … to ten sam !  — Widział eś ? — krzyknął czarny człowiek , patrząc w prawo i w lewo , czy się kto nie zbliża .  — Widział eś ?  To dobrze !  już na tym świecie nic więcej nie zobaczysz .  — Zadusi mnie !  Zadusi mnie !  Złodziej widząc , że go nie dopędzi , a słusznie bojąc się ludzi , pozbierał czym prędzej złote naczynia , związał w węzełek i pomknął poza kościół w najbliższą uliczkę .  Na pisk Wawrzusia , rozdzierający ciszę nocną , zbiegło się dwóch stróżów nocnych i kilkadziesiąt ludzi spoczywających w rynku przy wozach z towarami przygotowanymi na jutrzejszy jarmark .  — Czego się drzesz , licho przejęte ? — huknął na niego stary Mikołaj , waląc o ziemię halabardą .  — Cni ci się za prętem ?  Widzicie go ! — dorzucił drugi stróż .  — Tyle rejwachu po nocy ; zerżnąć skórę , jak się patrzy , i tyla .  — Zło-zło-o -dziej mnie go-nił … ch -chciał udusić !  — Gdzie złodziej ?  Jaki znowu złodziej ? — burknął Mikołaj , obrażony , że pod jego czujną halabardą śmiał ktoś przypuszczać możliwość podobnego bezeceństwa .  — Gdzie złodziej ? — powtórzyli zaciekawieni ludzie , skupiając się około dziecka .  — Wyłaził oknem z kościoła , złotości się rozsypały , a jak mnie uwidział , skocył z ręcami na mnie i gadał , co mnie udusi .  — Ot , plecie bajtała trzy po trzy .  — A go wam szkodzi zajrzeć do fary ?  Niech pokaże , co widział i gdzie .  — Racja , dobrze gada niewiasta ; chodźmy .  I posunęli hurmem ku kościołowi , Wawrzek prowadził .  — Jezus , Maryja … był złodziej !  — Okno otwarte !  — Sznur wisi aż do ziemi !  — Nie skłamało dziecko ! — krzyczeli ludzie , jedno przez drugie .  Dokoła Wawrzusia huczało jak w ulu : w domostwach otwierały się okna , wychylały się z nich pytające głowy kobiece ; mężczyźni wybiegali przed domy , tłum zwiększał się z każdą chwilą .  Jedni biegli zawiadomić proboszcza i burmistrza o świętokradztwie , inni z krzykiem rozsypali się po miasteczku , ktoś uderzył w dzwon na trwogę , Wawrzuś stał ciągle otoczony gromadą ciekawych .  Stróż Mikołaj potrząsnął go za ramię .  — Gadaj no , dziecko , przyjrzał eś się też onemu dobrze ?  Poznał by ś go ?  — Jesce by nie !  Juzem go dziś widział w lesie nad rzeką ; a teraz , miesiąc mu świecił prosto w twarz , od razum poznał , ze ten sam .  — Jakże wygląda ?  — Ano , duży , ciemny na gębie , broda carna …  — Wybornie ! — przerwał któryś z ludzi — a jak był odziany ?  — Nicem cudak abo carownik — odpowiedział Wawrzuś .  — Opońca z kapturem , kapelus z muselkami .  — Pielgrzym !  Pielgrzym ! — zawołało kilkoro na raz .  — A jakże , był tu taki przed wieczorem !  — I ja go widział em !  — I ja !  — I ja !  Wszyscy obecni zaczęli sobie opowiadać , gdzie który spotkał pielgrzyma ; byli tacy , co rozmawiali z nim nawet .  Inni widzieli , jak wchodził do kościoła .  — Aha … — zawołała jakaś dziewczyna — schował się pewnikiem do kąta i dał się zamknąć .  — Słusznie .  Ino krótkie miał odzienie , wyraźnie widział em .  — Nic dziwnego , szeroki płaszcz zawadzał by mu przy wyłażeniu oknem .  — Aha , aha , jesce cosik ! — zakrzyknął nagle Wawrzuś .  — No , co ?  — Ucha nie miał … lewego .  — Co ?  Ucha nie miał ?  To ci dopiero !  — Ano , po takim znaku od razu poznać .  Z drugiej strony rynku spieszno szedł burmistrz , za nim sześciu ceklarzy , czyli straż policyjna .  Do ceklarzy przyłączyli się stróże nocni i prawie cała męska ludność miasteczka .  Podzielono ich na trzy oddziały i domyślając się , że zbrodniarz najprędzej będzie uciekał ku lasowi , bo tam w nieprzebytych gąszczach skryć się łatwo , a pościg prawie niemożliwy , rozkazał pan burmistrz zabiec mu z trzech stron i przeciąć drogę do lasu .  Wyruszyli z latarniami i z pochodniami , bo jak na złość księżyc przysłoniły chmury .  — Rozstąpcie się , ludzie ! — zawołał ktoś w tłumie — ksiądz idzie !  Proboszcz z gołą głową biegł na przełaj ku kościołowi ; stary zakrystian z latarnią w ręku , nie mogąc mu nadążyć , przystawał w tyle zadyszany .  — Usuńcie się ode drzwi !  Tłum , kilkaset głów liczący , prowadził pojmanego złoczyńcę .  Gdyby nie ceklarze i stróże nocni , którzy go wzięli między siebie , poszarpano by go żywcem na sztuki .  Łagodna , raczej ospała ludność miasteczka , popadłszy w szał , zdolna była do najsroższego okrucieństwa .  — Pasy drzeć z łotra ! — wołano .  — Oczy wyłupić !  — Ręce odrąbać świętokradcy !  — Na gałąź !  — Żywcem spalić !  Z wysokości schodów kościelnych proboszcz krzyknął gromkim głosem :  — Spokój !  Milczeć !  — Zezwólcie , miłościwy burmistrzu , aby m — niewinny człowiek , rzeknął słowo w swej obronie .  Groźne okrzyki zaczęły się wyrywać z tłumu .  — Uciszcie się ; niech mówi — nakazał burmistrz .  — Szedł em ulicą miasta — mówił nieznajomy — szedł em powoli , zmęczony długą drogą ; nie w myśli mi było uciekać ni kryć się ; szukał em noclegu , a wszystkie domostwa były pozamykane .  Tedy chciał em zapytać pierwszego lepszego przechodnia , gdzie plebania , i księdza proboszcza prosić o kąt i wiązkę słomy , a jutro rano był by m poszedł dalej , bo do Krakowa zdążam .  Aliści , pogrążonego w myślach , napadli ze srogimi okrzykami zbrojni ludzie , skrępowali do krwi i wloką niczym mordercę , gdy nawet nie odgaduję , o co mnie oskarżają .  — Oho , wilk w baraniej skórze ! — krzyknął stary jakiś mieszczanin .  — Po drodze — mówił dalej pojmany — wyrozumiał em coś niecoś , domyślam się , że popełniono tu kradzież .  Zali jedną nitkę cudzą mam na sobie ?  Ubogi jestem , głodny , bezdomny , ale uczciwy .  Rozkażcie , panie , aby mnie puszczono wolno .  Jeszcze domawiał ostatnich słów , gdy z ulicy najbliższej rogatek wybiegło dwóch wyrostków z radosnymi okrzykami :  — Znaleźli śmy święte sprzęty , wielebny panie !  — Jest wszystko !  Porzucił bezecnik pod płotem !  — A co ?  A co ?  Jeszcze teraz będziesz świętego udawał ? — krzyknął mu ktoś nad samym uchem .  — Czyli zaprzeczam , że była kradzież ? — odparł , ruszając ramionami .  — Złodziej uciekł , a niewinnego dręczycie .  — O ludzie … gdzież macie upamiętanie ! — krzyknęła ta sama kobieta , która najpierwsza wypytywała Wawrzusia .  — Ady zawołajcie dziecko , to nam powie , zali tego widział w kościelnym oknie abo inszego .  — A prawda … święte słowa !  — Dawajcie chłopaka !  — Nie ma go !  — Pewno do domu poszedł !  — Nie , skrył się za przymurek .  Chodź tu , chodź , czego się boisz ?  Zbój związany .  Przyprowadzono Wawrzusia przed oblicze pana burmistrza , ten go ujął za rączkę i rozkazał przywieść bliżej pojmanego .  Jeden z ceklarzy oświecał go latarnią .  — Przypatrz się dobrze ; znasz tego człowieka ?  — Nie znam go .  — Widzi wasza wielmożność … dziecko chyba nie kłamie ! — tryumfująco zawołał obcy .  — Więc nie jego widział eś spuszczającego się oknem z kościoła ?  — Juści , ze jego .  — Czemuż tedy gadasz , że go nie znasz ?  — Bo prawda .  Wiem ja , kto to taki ?  Dziś w lesie pirsy raz w życiu go widział em .  To jakoż mam świadcyć , co go znam ?  — Powiedz prawdę , możeś niedobrze widział , może ci się ino zdaje ?  Może to był ktoś podobny , a nie ten sam ? — badał burmistrz Wawrzusia .  — Cóz mi się ma zdawać ?  Sami se obaccie , cy ma oba usy .  Złodziej nie miał lewego .  Stary Mikołaj odgarnął ręką długie włosy nieznajomego .  *  Gdy straż odprowadzała świętokradcę do tymczasowego więzienia w podziemiach ratusza , zbrodzień odwrócił głowę i długie spojrzenie , straszny wzrok wilka schwytanego w samotrzask , utkwił w twarzy Wawrzusia .  Górna warga drgnęła , błysnęły zęby …  — Do widzenia , malućki … — rzekł półgłosem .  Wawrzuś nagłym ruchem podniósł łokieć ponad głowę i przerażoną twarz wtulił w fałdy rękawa .  Gdy znowu spojrzał na świat , pielgrzyma przed nim już nie było .  Zakrywał go tłum odprowadzający więźnia do lochu pod ratuszem .  Długo jeszcze na rynku roiło się jak w mrowisku ; rozbudzeni ludzie żywo rozprawiali o zbrodni i zbrodniarzu .  — Naści , możeś ty nie wieczerzał — odezwała się do Wawrzusia ta sama kobiecina , wtykając mu w garść skibkę chleba ze serem .  Dzieciak nie podziękował nawet , rzucił się zgłodniały na jadło .  Z podwiniętymi pod siebie nogami usiadł na garstce rozrzuconej słomy i zmiatał , aż mu się uszy trzęsły .  Gdy zaspokoił pierwszy głód , oczy zaczęły mu się kleić i zasnął , sam nie wiedzący kiedy .  Spał długo , ale niespokojnie ; zwidywały mu się straszliwe oczy świętokradcy , to znów chciał przez sen uciekać przed nim , nogi wrastały mu w ziemię , a pielgrzym , doganiając go , już , już sięgał mu karku .  Z krzykiem zerwał się na równe nogi i nieprzytomnym wzrokiem potoczył dokoła .  Cały rynek , pełen ludzi , pogrążony był w ciszy , wszystko spało , choć świtał już blady brzask .  Nagle od ratusza doleciało zrazu kilka , potem cały chór zmieszanych głosów .  Nad wszystkimi górował bas Mikołaja .  W miarę jak się ludzie przy wozach budzili , gwar i zamęt wzmagał się i zbliżał .  Coś się stało …  Ale co ?  Wawrzuś nie pojmował .  Wytrzeszczył zaspane oczy , otworzył szeroko usta , słuchał …  — Ij … głupie gadanie … — mówił ktoś lekceważąco — przecie drzwi na sztabę zasuwane .  — Jak to , gadanie ?  Wszak sam stróż Mikołaj …  — Śniło się Mikołajowi .  — Krata w oknie przepiłowana ! — krzyknął , dobiegając , ktoś trzeci .  — Skądże znowu ?  Krata gruba .  — Musi piłeczkę zacną miał przy sobie to i przerżnął .  — Ale że to Mikołaj zdolił spać tak twardo …  — Stary człek ; zresztą , komu by przez myśl przeszło …  — I tak prędko ? — zdziwiła się jakaś kobieta .  — Ano miał ze trzy godziny czasu .  — Posłali za nim ceklarzy ?  — Ciekawość gdzie ?  W puszczę ?  Kamień w wodę .  — Rety … jak się burmistrz dowie !  — Ee … płakać nie będzie .  Szkody w świętych naczyniach nie ma , dy Mikołajowi głowy nie zetnie .  — Ale psi syn sprawny !  — Wiadomo , z diabłem w zmowie .  — Słyszycie , ludzie ?  Złodziej uciekł w nocy oknem ! — zwiastował nowinę kościelny , wlokąc się ślamazarnie na plebanię .  — Ejże ?  Naprawdę ? — ze śmiechem przyjęto jego słowa .  — Ale co gorsza , że króla Popiela myszy zjadły !  — Cha , cha , cha , cha !  Wawrzuś patrzył , słuchał … w głowie mu się zawracało … serce dzwoniło na trwogę , a w uszach brzmiały dwa straszne słowa : „ Do widzenia , malućki ” .  Królewna i diabły .  — Brzuchomówca .  — Pan Prot funduje piwo .  — Margosia na linie .  — Wawrzuś do góry nogami .  — Koza Beksa i bat Grzegorza .  — Czemu „ zbyrkała ” płachta u wozu .  Wawrzuś otworzył oczy .  — A ja gdzie ? — zapytał głośno .  W pierwszej chwili jakoś nic a nic nie pamiętał .  Że mu jednak wcale nie chodziło o dociekanie prawdy , leżał sobie wyciągnięty na słomie , worek z owsem pod głową , i przypatrywał się .  A było bardzo dużo ciekawych rzeczy do widzenia : najpierw , jako porządny gospodarski syn , zauważył trzy doskonale utrzymane konie , chrupiące obrok tuż obok niego , a na ziemi leżała śliczna biała koza , o długiej , krętej wełnie .  Dalej w rynku , gdzie wczoraj w nocy widział mnóstwo powyprzęganych wozów , dziś zobaczył dwa szeregi straganów , a o ile mógł dostrzec ze swego kącika , różne cuda rozłożone były na tych straganach .  Tuż niedaleko garncarz miał swoje wyroby , dalej koszyków moc niezliczona , obok koszykarza szewc ustawił i rozwiesił kilkadziesiąt par butów , ciżem i ciżemek w różnych kolorach .  „ O raju … a to ci żółte jak słoma w słońcu ! — westchnął Wawrzuś , wpatrując się z zachwytem w parę trzewiczków zawieszonych rzemykami na drążku i chyboczących się w prawo i w lewo .  — Zeby tak matusia tu byli , poprosił by m … oni tacy dobrzy … kupili by mi te cizemki .  Jakie to nosy długie mają , cuję , ze prawiutko były by na moją nogę ” .  Ziewnął głośno , przewrócił się na prawy bok i przymknął oczy .  Po tylu przygodach należał mu się jeszcze wypoczynek .  — Jego miłość już się zbudził — zaświergotał mu nad głową jakiś cienki głosik .  Popatrzył w górę .  Przy olbrzymim wozie , trzy razy przynajmniej większym od innych , grubą płócienną budą krytym , stała śliczna dziewczyna .  Wianuszek z jaskrawych kwiatków miała na ciemnych włosach , koszulkę bieluśką z krótkimi rękawami , gorsecik zielony jak sama trawa , czymś błyszczącym suto wyszywany , i taką samą strojną , króciutką spódniczkę .  Na nogach ciżemki żółte .  „ Oj , oj … nie będę się rusać , niech mi sie tak śni jak najdłuzej … ślicności królówna ! ”  Dziewczyna wplatała srebrny galonik do warkocza i śmiała się w głos :  — A to ci śpioch dopiero !  Ludzie od niepamięci świata już pośniadali , a ten chrapi i chrapi …  Nie głodnyś ?  — Wolno gadać do jasnej królówny ?  — Idźże , głuptasku … takam ja królówna , jako ty królewic .  Margośka mi jest i tyla .  Matka … ociec ! — zawołała , przytykając usta do szpary w budzie — bo ten mały już wstał .  — Przyprowadź go , niech co zje — odezwał się ktoś z głębi wozu .  — No , wstawaj i chodź , bo potem nie będzie czasu myśleć o tobie .  Uchyliła trochę zwisającej płóciennej płachty , weszła po schodkach do wnętrza wozu i pociągnęła chłopca za sobą .  Dobrze , że go trzymała za rękę , bo się tak żachnął gwałtownie , że był by spadł ze schodów na wznak i potłukł się porządnie :  O ile Margosia na pewno była królewną , choć się nie chciała przyznać , to znowu te dwie postacie , które ujrzał w tym dziwnym wozie , co był domem , czy w tym domu , co był wozem , musiały przyjść na ziemię prościuteńko z piekła .  W głowie mu się mąciło …  „ O Matko Święta … dziękujez Ci !  Jakasi zwycajna kobieta stoi przy piecu i z garnka na miseckę strawy ulewa .  Ukroiła chleba , odwraca sie … ady ja ją wczora w nocy widział em ! ”  — Cóż , malućki parobeczku — przemówiła kobieta do Wawrzusia — dobrze ci się spało ?  Zbój się nie przyśnił ?  Odważył się o jeden krok postąpić .  — O moiściewy … — szepnął — ulitujcie się nade mną biednym , wyprowadźcie mnie stąd zaraz !  Juz ani jeść nie chce , bylem na one diabły nie patrzał .  Choć starał się mówić jak najciszej , Margosia , stojąca tuż , usłyszała ostatnie słowa i rozchichotała się , aż na ławie przysiadła .  — Nie bójże się , nie bój , chi , chi , chi … słyszeli ście , tatusiu , co on gada ?  Myśli , że ście wy diabeł i Froncek też … chi , chi , chi … bo mnie kolki chycą !  A starsza kobieta pogłaskała dziecko , podprowadziła je do piecyka i rzekła głosem łagodnym :  — Jedz , synku , z Panem Jezusem , a niczego się nie bój ; ci dwaj w kącie to ludzie , tacy jako i my ; ino sztuki będą pokazować na rynku po sumie , to się musieli przebrać i gęby se usmarowali .  Jak się potem umyją , to zobaczysz , że wcale nie straszni .  — Stuki ?  Na co stuki ?  — Takiś duży wyrósł i o wiłach nie słyszał eś ? — spytał go długi , czarny diablik .  — Jako życie nie słysał em ; ani w Porębie takich nie było .  — Widzisz , jak to dobrze , żeś się do nas dostał , zaraz się czegoś ciekawego dowiedział eś — dodał starszy .  — E … co mi ta o to , nicegom nie ciekawy , ino kaj Poręba .  Tyle ludzi na jarmarku , nie ten , to insy odwiezie mnie do tatusia .  — A jakże , słusznie ; ino co masz po ludziach chodzić , nie mogł eś lepiej trafić jak do nas , my właśnie zaraz jutro jedziemy do Poręby .  — Zaraz jutro ?  Aj dobrze , dobrze !  Juz trzeci dzień się błąkam , sam by m nijak nie trafił .  — A widzisz ?  Ale za to musisz krzynę odsłużyć .  — Juści , ze odsłużę , był em ino zdolił .  — Łatwa służba , nie bój się .  Przystroję cię bogato , bo takiego brudasa wstydził by m się ludziom pokazać , i będziesz się kręcił wedle nas , jakoby ś i ty sztuki pokazował .  Potem pójdziecie z Margośką między naród z miseczkami , a ludzie wam będą rzucać denary .  — Na co denary ?  — Na to , aby śmy jutro głodem nie przymierali i konie popaśli .  Zjadł eś ?  Idźże na plac , do studni , i umyj się .  Margoś , naciągnij mu wody .  Stary pochylił się do ucha dziewczyny i szepnął :  — A dawaj pozór , coby ci nie umknął .  Kościół opróżnił się już po sumie , a na rynku zaroiło się od ciekawych i kupujących .  Tu biegły dzieci po pierniki , od roku z utęsknieniem oczekiwane , tam parobczak wybierał dla swej dziewuchy pierścionek z oczkiem , starsze kobiety przymierzały krasne chustki , dziewczęta wiązały na szyję paciorki ; inne , bogatsze , obstąpiły stragan krawiecki i targowały gorsety lub zapaski , w powietrzu unosiła się woń przysmażanych kiszek , kiełbas i flaków ; gwar , śmiechy , kłótnie przy targu , a wśród tego wszystkiego kocia muzyka linoskoczków , rżenie koni i naszczekiwanie psów .  — Ludzie , ludzie … chodźcie patrzeć … wiły będą sztuki pokazować ! — zachęcali się młodzi między sobą .  Żartowali i drwili jedni z drugich , a jakoś nikt nie chciał przybliżyć się pierwszy do szkaradnie pomalowanych pajaców .  — Chodźże , Jagna , chodź ! — zachęcał siostrę kuchcik pana burmistrza — to wszystko ino udanie ; jeden posmarował gębę na czarno , drugi na biało , bo taki zwyczaj u nich ; ale się bać nie trza , nikomu nic nie zrobią .  — To ino takie błazny głupie — pouczał swych towarzyszy starszy czeladnik ciesielski .  — Czasami warto widzieć , jak dokazują .  Tak rok , w Mogile byli , ale nie ci sami ; zresztą kto ich ta pozna , wiły przejęte .  — A jak nas urzekną ? — spytała Marysia organiścianka , zasłaniając oczy rożkiem zapaski .  — No , no , byleś ino ty kogo nie urzekła … — rozśmiał się Stach , jeden z ceklarzy , starający się o względy Marysi .  — A ja wam powiadam , że to są czarowniki … — zawyrokowała przyciszonym głosem faryniarka Wajdzina , nabierając drewnianą warząchwią gorących flaków dla jego miłości pana Prota , majstra bednarskiego .  — Ile ?  Cztery denary ?  Garnuś flaków na dwa razy do gęby , i zaraz cztery denary ?  Słyszane rzeczy ?  Ani tego żywot nie poczuje .  — Kiedyście bednarz , to se każcie obręczami żywot ściągnąć , coby poczuł .  Niech mnie one wiły sądzą , nie boję się ; półkwarcie flaków za cztery denary , jeszcze i z przyczynkiem !  Idźcie do Gawlikowej , rada by m uźreć , ile wam da za osiem !  Jegomość pan Prot zamilkł pokonany , wyskrobał miseczkę co do ździebełka , otarł wąsy i poszedł patrzeć na kuglarzy .  Przykład osoby tak poważnej i poważanej podziałał zachęcająco na innych : pojedynczo i gromadkami zaczęli się ludzie schodzić , wreszcie , tłocząc się głowa przy głowie , stanęli tuż przy scenie , czyli przed rozesłanym kilimem .  — Sławetni mistrze wszelakich cechów , szanowna czeladzi rzemieślnicza … urodziwa młodzieży płci obojga … wasze miłoście panowie gospodni z małżonkami !  Gregorius Hipopotamus , magister sztuk wyzwolonych i karkołomnych , wita was !  Tak rozpoczął przedstawienie stary Grzegorz , głowa rodu linoskoczków .  Właściwie nie był on jeszcze starym , tylko ze względu na syna sam się tak przezwał .  — Zezwólcie , wasze miłoście , że dla nabrania sił do pracy , muszę się nieco pokrzepić … nie śniadał em jeszcze .  To mówiąc , wyciągnął zza pasa długi nóż , ostro zakończony , i przechylając w tył głowę , wsadził go sobie do gardła aż po rękojeść .  — Może kto spróbuje … proszę bardzo … nie ?  Ha , to ja jeszcze raz łyknę sobie tego kordiału za zdrowie przezacnego zgromadzenia .  I powtórzył sztukę po raz drugi .  — Teraz , gdy się czuję dziwnie wzmocnionym i rześkim , jakby mi dwadzieścia lat ubyło , rad będę okazać sławetnemu zgromadzeniu skuteczność pożywnego śniadania .  Hej , Froncek !  Przynieś no tu antałek piwa spod wiechy … słyszysz ?  Czarny diablik poskoczył do najbliższej szynkowni , wrócił dźwigając z wielkim wysiłkiem sporą dębową beczułkę i postawił ją przed ojcem na stole .  — Zanim się wezmę do pracy , miło mi przedstawić waszym miłościom dziecinę płci męskiej , cudownie od urodzenia uzdolnioną .  Oto jest Franciscus bipes nero !  Gdy miał dzień życia , już się zapijał … mlekiem ; skończywszy pięć lat , chodził niezgorzej , a w dziesiącich gadał jak stary .  Co najwięcej podziwu godne , że tak hojnie obdarzony od natury , wychował się zdrowo i żyje do dnia dzisiejszego .  Froncek … pokłoń się państwu , a pięknie !  Chłopak odbił się nogą od ziemi , obrócił się w powietrzu jak fryga , magnął z dziesięć koziołków , po czym wymaszerował na rękach do budy .  Grzegorz ujął baryłkę dwoma palcami za brzeg ponad dnem wystający i kilka razy wywinął nią młyńca .  — Ho , ho ! — zawołała jakaś kobieta z tłumu — antałek próżny , niewielka sztuka .  — Ja sam widział em , że karczmarz próżny dawał ! — ze śmiechem krzyknął ktoś drugi .  Majster Prot , opierając się na słowach owego , co widział , że antał próżny , podniósł rękę .  — O zakład !  — Zgoda !  — Kto przegra , ten wiadro piwa zapłaci ; ja alibo wy .  — Dobrze !  — Dawajcie dzbany i szklanice !  Przyniesiono ;  Grzegorz odszpuntował i nalawszy do dzbanów , uprzejmie częstował zgromadzenie .  Wszyscy pili ze smakiem i śmiali się z pana Prota .  — A … bo czego tamten krzyczał głupstwa , jak nie był swego pewny ?  I podział się gdzieś abo cicho siedzi , bo go wstyd .  — Cale mi nie wstyd , stoję przy was .  — Gdzie ?  Kto ?  — Ciekawość , gdzie stoi , kiej nikogo nie widzę .  — Wlazł em do waszej kieszeni ! — odezwało się coś przyciszonym głosem .  — Czary !  Diabli !  — Diabelskie psikusy ! … — zaczęto wołać ze strachem ; niejeden by rad uciekł , ale w ciżbie trudno się było wycofać .  Aż tu nagle pan pisarz , stojący również w pierwszym rzędzie , uderzył się ręką w czoło i parsknął śmiechem .  — Juści … zaraz czary !  Brzuchomówca i tyle !  Owa baba , co gadała , i ten drugi , i to , co w kieszeń wlazło , wszystko on sam gadał .  Magister Gregorius popatrzał na publiczność z dumą i zadowoleniem i złożył nowy ukłon na trzy strony .  Śmiechu i oklasków było co niemiara .  Przywołano Froncka , fikał , brykał jak opętany , toczył się po kobiercu zwinięty w kłąb ; ani dopatrzeć , gdzie głowa , a gdzie nogi !  Potem Wawrzek podawał mu różnokolorowe piłki , a on ich dziesięć wyrzucał w powietrze , łapał zręcznie i znowu rzucał , żadna z dziesięciu nie spadła ani razu na ziemię .  Na zakończenie uwiązano linę do rynny na piąterku zajazdu „ Pod Złotą Gęsią ” , przeciągnięto skośnie do rynny na takiej samej wysokości po drugiej stronie placu i naturalnie magister Gregorius uprzedził sławetne zgromadzenie , że córka jego Margarita , dziewka wdzięczna ku wejrzeniu a cnotliwa , przejdzie po linie z jednego końca na drugi , po czym wróci na powrót , cofając się .  Hucznymi oklaskami przyjęto tę zapowiedź , a on dodał poważnie :  — Raczą wasze miłoście nie dziwować się głośno ani biciem rąk okazować swej uciechy , dopokąd się ta arcyniebezpieczna sztuka nie skończy ; tu chodzi o życie .  Głos kuglarza drżał trwogą o ukochane dziecko … pobielana twarz wyglądała brzydko i śmiesznie .  Froncek wyprowadził Margosię na kobierzec , ukłoniła się publiczności , szczerząc białe ząbki , po czym pobiegli oboje „ Pod Złotą Gęś ” .  Dziewczyna ukazała się w otwartym oknie , stanęła na wyprężonej linie , z drążkiem w rękach dla utrzymania równowagi , i powoli , sztywna , jakby drewniana , nie patrząc w dół , ale prosto przed siebie , zrobiła parę kroków .  Małe nóżki stawiała zręcznie i ostrożnie …  Wawrzuś nie rozumiał wcale , co miały znaczyć przygotowania z liną ; dopiero gdy zobaczył królewnę , stąpającą po sznurze jakieś dwadzieścia stóp nad ziemią , wrzasnął , jakby go nożem krajano , i puścił się pędem ku zajazdowi , nie wiedział po co , zapewne ratować ją od śmierci .  Jakaś twarda ręka chwyciła go za kołnierz , a jeszcze twardszy głos szepnął mu w ucho :  — Stój i milcz , raku przejęty !  Jak się będziesz darł , przestraszysz dziewczynę , spadnie i zabije się .  Ani mi piśnij , bo cię w szmaty potargam !  Po chwilce stanęła znów na linie , ale odwrócona do niej plecami , i rozpoczęła powrót , cofając się krok za krokiem .  Serca patrzących biły na wyścigi z tamburinem matki i piszczałką ojca .  Jeszcze dwa kroki … jeszcze jeden … już wszystko dobrze !  Teraz dopiero zahuczał rynek oklaskami i krzykiem tłumu , aż mury domów echem odpowiadały .  Wawrzuś przykucnął na ziemi i wstrzymywany tak długo strach o królewnę wyrzucał z siebie głośnym szlochaniem .  — No , wstawaj … masz tu szmatę , otrzyj se ślipie — burknął półgłosem Grzegorz .  — Nie mówił em ci , że będziesz zbierał denary z Margośką ?  No , ruszże się !  — A czego to płaczesz , mały ?  — To mój braciszek , dopraszam się waszej łaski — prędko odpowiedziała Margosia — pewnikiem co przeskrobał i tatuś mu dali w kark ; ale to u nas chleb powszedni , widzicie , już się śmieje .  Istotnie , myśl , że miał by być braciszkiem królewny , wydała się chłopcu tak zabawną , że roztworzył buzię i pokazał wszystkie zęby .  — Sławetne państwo , dorzućcie i dziecku jakich parę miedziaków ; dostanie karę , jak z niczym wróci .  Sprzątnięto kuglarskie przybory , deski i kobylice schowano do wozu ;  Grzegorz i Froncek umyli się , przebrali w suknie codzienne i wyszli pogapić się na jarmark .  Poważny , otyły człek w szaraczkowym żupanie wyglądał raczej na handlarza nierogacizny niż na wiłę - pajaca .  A z Froncka taki był urodziwy parobeczek , aż coś dziewczętom oczy ku niemu ciągnęło ; ani gadania , żeby to był ten sam , co kozły magał i czarnego diabła udawał .  On też umyślnie tak się smolił i szpecił , żeby go później nie poznawano .  — Dobrze matka zrobiła , że dziecko przyprowadziła wczoraj spać przy naszym wozie — rzekł stary do syna — tyś już za duży , koza cię nie udźwignie , a takie małe ino przyuczyć , będzie fikało aż hej .  — Matka nie zgodzą się — odpowiedział syn — dy mówili dziś rano , że trzeba dziecko odprowadzić na plebanię , to go proboszcz odeśle do domu .  — Juści proboszcz tyle wie , co i my , gdzież go odeśle ?  Pogadam z matką na wyrozumienie .  Abo to chłopcu krzywda u nas będzie ?  Poje se po uszy , a zechce , to i wyżej uszu , nie narobi się , ino tyle , co naukę odprawi z godzinę co dzień .  — Aha , i co baty brać będzie — rozśmiał się Froncek .  — Bez bata nic — rzekł ojciec sentencjonalnie — i tyś brał bicie do krwi nieraz .  — Oj , brałem , brałem !  — No i co ?  Kości masz całe , wyrosł eś jak chabina , sztuki pięknie pokazujesz , krzywda ci ?  — Żadna dziewucha wiły za męża nie zechce .  — Głupiś … a matka mnie zechciała ?  Zresztą , co tu gadać , poźryj ino , czy aby jedna przejdzie , co by się nie ośmiała do ciebie .  Każde rzemiosło dobre , byle chleb dało .  Tedy wyjedziemy stąd dziś na noc , jutro popas w Księżej Wólce , a pojutrze przedstawienie w Miechowie , bo tam właśnie przypada kiermasz .  Trzeba chłopca przez jutro poduczyć , coby choć na rękach pobiegał .  Dasz rady ?  — Jak będzie chętny , czemu nie ; chodzić na rękach cale nie sztuka .  — Pogadaj z nim mądre słowo ; postrasz go mną , to usłucha .  Jak stary Grzegorz zarządził , tak uczyniono : przed samą nocą wyjechali z miasteczka , matka z trojgiem młodych w budzie , ojciec na koźle , biała koza na postronku za wozem .  Wczesnym rankiem dotarli do ślicznej polanki w lesie ;  Grzegorz wyprzągł konie , rozpalono ognisko , Margosia przyniosła wody z rzeczki , matka gotowała śniadanie , a Froncek zakrzątnął się około Wawrzusia i pierwszej lekcji gimnastyki .  Malec wręcz odpowiedział , że nie będzie chodził na rękach , bo by się ludzie w Porębie z niego wyśmiali , gdyby odmiennie chodził niż inni .  — Ja ci też nie kazuję od rana do nocy do góry nogami uganiać , ino cię muszę nauczyć ; tatuś tak przykazali .  — Na co ?  — Co ci ta o to ; kazali i dość .  No , szkoda czasu .  Wziął go wpół za krajkę jedną ręką , obie nóżki w drugą i zaczęła się lekcja .  — Nie chce … nie bede … cego mnie męcys ! — wrzeszczał Wawrzuś .  Aż tu Grzegorz przyskoczył z batem .  — A w skórę chcesz ?  Darmozjadzie jeden !  — I zaciął go po gołych nóżkach , aż czerwone pręgi wystąpiły .  — Masz robić , co ci każą , a nie , to baty .  — Kiej ja wolę do Poręby .  Gadali ście , co mnie zawieziecie do tatusia .  — Jakie też to głupie dziecko , to strach — odparł Grzegorz , niosąc łyżkę do ust — nie widzisz to , że prościuteńko do Poręby jedziemy ?  Roześmiali się wszyscy jakimś niemiłym śmiechem , tylko Grzegorzowa ruszyła ramionami niechętnie .  — Prościuteńko ? — powtórzył Wawrzuś , klaszcząc w rączki .  — A daleko jesce ?  — Ha , będzie ze trzy staje — odpowiedział Froncek poważnie , a stary dorzucił :  — E … chyba ze cztery .  I znowu parsknęli śmiechem .  — A w którą stronę ?  — O tam , gdzie te brzózki , zakręca się gościniec i już Poręba jak na dłoni .  Po obiedzie Grzegorz legł odpocząć .  Froncek z Margosią poszli szukać grzybów , a Wawrzuś bawił się z kozą , z którą od pierwszej chwili poznania zawarł serdeczną przyjaźń …  Słowa Froncka , że za brzózkami już widać Porębę , brzmiały mu wciąż w uszach ; coś go gnało w tę stronę …  „ To i cego będę cekał , może długo jesce będą popasać — myślał — a kiedy to tak blisko , to chyba trafię ” .  — Podszedł do Grzegorzowej i pocałował ją w rękę .  — A czego chcesz , synku ?  — Przysedł em was pożegnać , ide do domu .  Bóg zapłać za wsytko .  — Co też ty gadasz , dziecko ?  Co ci się zwiduje ?  Nie trafisz .  — Gadali , ze blisko ; juz mi ta nie brońcie , muse iść .  Rzucił się jednym skokiem i gnał jak szalony ku brzózkom ; bała się krzyczeć , żeby męża nie zbudzić , biegnąć nie miała siły …  „ Ha , wola boska , niech dziecko umyka — pomyślała — trafi na dobrych ludzi , może go lepszy los czeka niż biedowanie z nami ” .  Nieszczęściem dla Wawrzusia , droga zakręcająca się za brzózkami nie tylko że nie prowadziła do Poręby , ale co gorsza , była drogą do Miechowa , gdzie właśnie zdążali kuglarze .  Z początku leciał jak na skrzydłach , a ciągle wypatrywał oczy , gdzie ta Poręba , co miała być widna jak na dłoni .  Wiele drogi nie uszedł , już musiał zwolnić kroku , a po godzinie siadł pod dziką gruszą przy drodze , odpocząć chwileczkę .  Słońce przypiekało , nogi trochę bolały , wyciągnął się w cieniu i usnął .  Zbudził go ból piekący jak ogień …  zerwał się na równe nogi …  Stary Grzegorz stał nad nim czerwony ze złości i prał batem gęsto a ostro .  — Będziesz uciekać ?  Będziesz ?  będziesz ?  będziesz ?  — Ja nie uciekał , ino szedł do domu , do tatusia !  — Masz za tatusia !  Masz za Porębę !  Masz !  Za każdym słowem padał powiązany w węzły powrózek na zgrzebną koszulinę , dziecko zwijało się , kurczyło , drgało …  — O Jezu … nie będę … nigdy nie będę ! — zakrzyczał rozdzierającym głosem .  — Pamiętaj sobie !  Jeszcze jeden raz spróbujesz , to cię tak wytłukę , że krwią spłyniesz , łotrowskie nasienie !  No , zbieraj nogi , do budy !  Zdarzyło się już kilka razy , że na przedstawieniach , jakie wędrowni kuglarze dawali po miasteczkach , koza i Wawrzuś podobali się najbardziej .  Dzieciak nie wyglądał na swoje lata , drobniutki był i smukły , dlatego też sprawiało na publiczności wielkie wrażenie , gdy taka kruszyna wyskakiwała jak pchła z ziemi na głowę i grzbiet kozy .  Stary Grzegorz winszował sobie nabytku ; chłopiec go prawie nic nie kosztował , a przyczyniał się wiele do pomnożenia zarobku .  Dodzierał aksamitów i świecideł , z których Froncek wyrósł , jadł jak myszka , a pracował nie mniej od starszych .  Tylko że ciągle tęsknił za Porębą i choć przy Grzegorzu głośno o tym nie mówił , stary niejeden raz dosłyszał , jak przed Margosią wylewał swe żale .  Pilnowali go też wszyscy jak oka w głowie , prócz matki , bo ta od samego początku litowała się nad dzieckiem i ciągle tylko przemyśliwała , jakby to oddać Wawrzusia rodzicom , a przynajmniej powierzyć jakiemu dobremu człowiekowi , żeby go na uczciwego rzemieślnika wykierował .  W nieustannej tułaczce z jednego kąta kraju w drugi wiły trzymali się zwyczaju , że w nocy odbywali drogę , wypoczywali nad ranem , a w dzień dawali przedstawienia .  Jeżeli po drodze trafiło się miasteczko , tym lepiej , a nie , to i po wsiach pokazywali swe sztuki , bodaj za bochenek chleba albo wiązkę siana dla koni .  W ten sposób opłacali sobie koszta wędrówki i snuli się z północy na południe , ze wschodu na zachód .  Nierzadko spotykały się dwie lub trzy rodziny linoskoczków ; jedni powiadamiali drugich , gdzie warto się zatrzymać i jakim traktem jechać najbezpieczniej , po czym każda buda ruszała w swoją stronę .  Wawrzuś , nauczony smutnym doświadczeniem , że ucieczka nie jest rzeczą zbyt łatwą , a bat Grzegorza jest rzeczą okropną , pogodził się pozornie z losem i coraz to wspanialsze salto mortale urządzał tak z kozą , jak i bez kozy .  Ale w nocy , gdy wszyscy w budzie spali twardo , a wóz posuwał się powoli po wybojach i kałużach , ach , wtedy jak ptaszek więziony , co się w klatce trzepoce i skrzydełka sobie o szczeble obija , tak biedny malec spłakiwał się gorzko i snuł dziwaczne plany oswobodzenia .  Pewnej pochmurnej nocy , gdy wóz toczył się powoli leśną dróżką , co chwila potykając się o grube korzenie lub zapadając w błoto po osie , Grzegorzowa , która w dusznym gorącu zamkniętej budy usnąć nie mogła , usłyszała ciche szlochanie Wawrzusia .  — Cóż ci to , malućki ? — spytała ostrożnie , by nikogo nie zbudzić , przyciągając sienniczek z dzieckiem ku sobie .  — Nic , biednym jest — odpowiedział .  — Czego biedny ?  Boli co ? — i pogłaskała go po głowie .  Wiedział , że matce można się przyznać do wszystkiego ; ileż to razy słyszał , jak nastawała na męża , by chłopca oddał do jakiego dworu po drodze albo do rzemiosła .  Wiedział , że go nie zdradzi , bo zawsze była dobra dla niego .  Więc ją objął za szyję i najcichszym szeptem wyjąkał :  — Chcę do matusi , do Poręby .  „ Robaczkiem się opiekuje .  Polnej trawki pilnuje … ” — przypomniała się Grzegorzowej pieśń o Boskiej Opatrzności .  „ Ha , może to wola Pana Jezusa — pomyślała — niech dziecko idzie , gdzie je oczy poniosą , lepszej sposobności jak dziś nie będzie ” .  — A nie boisz się czarnej nocy ?  — Słuchajże ; wraź se tę ćwiartkę chleba , co leży na skrzyni , za pazuchę ; zmacał eś ?  — Juz .  — A teraz pełzaj powoli ku schodkom … płachtę odepnij … cicho … któreś się rusza .  Zatrzymali oddech , czekali , Froncek znów zaczął chrapać , Margosia mruczała coś przez sen .  — Możesz iść śmiało , śpią twardo ; a nie przewróć tam czego .  — Bóg zapłać ; nie pocałujecie mnie na drogę ?  Uściskali się .  Coś zaszeleściło pomiędzy skrzyniami i tłumokami , trochę świeżego powietrza wpadło do wnętrza przez odpiętą płachtę i więcej nic .  Dzięki codziennym ćwiczeniom gimnastycznym skok z jadącego wozu zabawką był dla Wawrzusia , zwłaszcza że konie , drzemiąc , stąpały noga za nogą ;  Grzegorz dla odpędzenia snu szeptał godzinki .  Dał susa w las .  „ Nie … po krzakach przysiadał nie będę ; zaświecą ze dwie latarnie i gotowi mnie wypatrzyć ; albo zwierz będzie przechodził , to mnie zje .  Wylezę na drzewo ” .  Ze zwinnością kota czepił się palcami grubej , popękanej kory , nogi pomagały rękom , w minutę już siedział na gałęzi .  Pomacał z tej i z owej strony , przekonał się , gdzie drzewo ma najgęściej splątane konary , i ostrożnie , by głową nie uderzyć o gałąź , wspinał się wyżej .  „ O , tu mi będzie w sam raz ; tu se ranka docekam ” .  Odpięta z gwoździa płachta przymykająca wóz linoskoczków fruwała , poruszana lekkim wiatrem , i szeleściła , bijąc o półkoszki .  Baczne na każdy odgłos ucho Grzegorza posłyszało ten szmer …  — Cóż się ta dzieje ? — mruknął .  — Złamało się co czy oberwało , że tak zbyrka ?  Zatrzymał konie i zsiadł z kozła .  — Hej … któreż tam płachtę odpięło ?  — Czego chcecie ? — odezwał się z głębi zaspany głos Froncka .  — Gadam , po co płachtę odpinacie .  Jeszcze się który tłomok zesunie i wyleci .  — Anim się ruszał , śpię od wieczora na jednym boku .  — Może Margośka albo matka ?  Margosia odpowiedziała chrapaniem , a matka udawała , że śpi .  — Ojoj … tatusiu …  — No co ?  — Siennik pusty , chłopaka nie ma !  Grzegorz syknął przez ściśnięte zęby jakąś klątwę w tysiące tysięcy , ale nie tracąc czasu na próżne słowa , natychmiast skrzesał ognia , zaświecił latarnię i Fronckowi kazał zrobić to samo .  — Chodźmy szukać — rzekł — ty patrz z lewej strony , ja z prawej ; nie musiał ubiec daleko ; ani trzech pacierzy nie ma , jak szelest posłyszał em .  Puścili się wzdłuż drogi , licząc , że dziecko dogonią .  Gdy ubiegli spory kawał , dopiero im na myśl przyszło , że się mógł schować gdzie bliżej w gęstwinie .  Więc wracali już powolutku , przyświecając krok za krokiem , krzak za krzakiem , jednej kępki paproci nie opuścili ; przystawali , nadsłuchiwali — nic .  — Przywiąż no latarnię do żerdki , poświecisz wyżej między drzewa , może się gdzie na które wydrapał .  — O Jezu ! — szepnęło dziecko — prosto na moją sosnę świeci …  musi mnie uwidzieć … białą kosulę znać między gałęziami …  — Cóżeś się tak zapatrzył w jedno miejsce ?  — Zobaczcie sami , coś szarzeje na samej górze …  — Gdzie , gdzie ?  Nie widzę …  Załomotały skrzydła , wystraszony puchacz spuścił się z wierzchołka sąsiedniego drzewa i ciężkim lotem , uciekając od światła , uderzył sobą silnie w twarz Grzegorza .  Stary się zachwiał , wyciągnął przed siebie ręce i czepił się Froncka za ramię , a ten zaskoczony znienacka puścił drążek , latarnia upadła i zgasła .  — Dali by ście spokój szukaniu — odezwała się matka z wozu — chłopak uciekł jeszcze przed północą , a wy go tutaj upatrujecie .  — Taaak ?  Toś wiedziała , a nie krzyknęła ś na którego z nas ?  — Właśnie , żem nie wiedziała o niczym , ino we śnie mi się majaczyło , że się ktoś wedle mnie przesuwa , nawet mnie w rękę pocałował .  Nijak się ocknąć ani oczu otworzyć nie mogła m .  To jedno wiem z pewnością , że więcej niż dwie godziny , jak zemknął .  Tedy nie bądźcie głupi i nie szukajcie wiatru w polu .  Naklęli obaj co się wlazło i powrócili do wozu .  Wesele w Pisarach .  — Szedł do Poręby , zaszedł do Krakowa .  — Tatar na drewnianym koniu .  — Znowu pielgrzym .  — Dlaczego św . Wojciech ma dwie głowy ?  — Ojciec Szymon .  Bór się zaczął ożywiać … rozbudzone ptactwo napełniało powietrze wesołym świergotaniem … poprzez wierzchołki drzew niebo się zaróżowiło na wschodzie .  Wawrzuś zmówił pacierz , uskubnął chleba z darowanej przez poczciwą Grzegorzową ćwiartki i obliczał w duchu , czy można już zleźć z drzewa bez obawy .  „ Ee … chyba mnie juz gonić nie będą … pojechali przed siebie , to ja się obrócę z powrotem .  Pójdę lasem , ale już ino samym krajem , co by m drogi z oczu nie stracił .  Dy mi juz ani pusca nie dziwną ; cego by m się miał bać ? ”  Rozpoczęła się nowa wędrówka , z tą różnicą , że już dziś Wawrzuś zmądrzał o wiele , uważał się za bywalca , bogatego w wielorakie doświadczenie ; czuł , że się już lada kogo nie zlęknie ani też nie uwierzy pierwszemu lepszemu , co by go chciał do rodziców odprowadzić .  Szedł śmiało , głodu się nie bał , okolica była ludna , gościniec uczęszczany , wszystko wcale inaczej niż przed paru tygodniami w puszczy .