Antonina Domańska  Krysia bezimienna  Dan w Ujazdowie 7 Junii 1572  Anna  z bożej łaski królewna polska  *  Odpowiedź pani Niewiarowskiej  Marcyjanna Niewiarowska  — Aa … bo czemu to królewna miłościwa nas się nie zaradzi ! — strojąc przemądrzałą minkę dorzuciła Ewunia Reyówna .  — Cicho , bo dostaniesz !  — Choć ta i w starym wieku o męża łacno — dodała przemądra Ewa — zwłaszcza gdy się jest infantką .  — Barwa najmiłościwszego pana ! — krzyknęła Basia zdziwiona , dawno już bowiem nikt ze dworu nie zaglądał do Ujazdowa .  — Pomóżcie , na miły Bóg , coby żadna w szparze nie ostała !  — Kachna !  — Gość przyjechał — odpowiedział krótko .  — Skąd ?  — Z Warszawy .  Anna porwała się z ławy i przycisnęła ręce do piersi .  — Kto taki ?  — Wielebny ksiądz Roguski .  — Lekarz miłościwego pana ?  Do mnie ?  Po krótkiej chwili powtórzyła smutnie :  *  Jasiek Chojnacki śmiało tym razem otwarł drzwi , wyprzedzając jego wielebność jednym krokiem , i oznajmił gościa miłościwej pani .  — Laudetur Jezus Christus — powitał gość boskim słowem siostrę królewską .  — Z przyczyny ? …  Przerażacie mnie , wielebny panie !  — Nasz król miłościwy bardzo chory …  — Pogorszyło mu się od owego zasłabnięcia ?  — Wasza miłość raczy być przygotowaną na najgorsze …  Jęk bolesny wydarł się z piersi Anny .  — Jezu miłosierny !  Umarł król ?  — Jeszcze nie , ale godziny jego policzone .  Królewna pochyliła się nad stołem , wsparła czoło na splecionych rękach i milczała długo .  — Król wciąż gniewny na mnie ? — spytała cicho .  — Nic wasza miłość nie zyszcze ; owszem , przygoda w drodze trafić się może samej nawet waszej miłości i odwlec widzenie z królem , a tu każda godzina waży .  — Cóż tedy robić ?  Stanęła w progu .  Anna opuściła ręce wzdłuż szaty i stała sztywna , z zaciśniętymi ustami , by głośnym płaczem nie wybuchnąć .  Chory , nie poruszając głową , zwrócił oczy ku drzwiom .  — Miłościwy bracie …  Mówił cicho , krótki oddech głos mu przerywał .  Uśmiechnął się .  Przygasłe oczy spojrzały dobrotliwie .  — Przecz nie siadasz ?  — Powiedzcie mi pierwej , miłościwy panie , że mi odpuszczacie winy .  — Ty mi przebacz wzajem , rzućmy wszystkie urazy w niepamięć .  Usiadła .  — Słabym jest nieco ; było już nawet bardzo źle … teraz gorączka ustąpiła dzięki skutecznym lekom , ino siły nadto powoli wracają .  — Trza się przymusić dla zdrowia .  — Radzić łacno , zmusić się trudno .  Wiesz … wyjeżdżam jutro do Wilna .  Anna drgnęła .  Czyżby mówił nieprzytomnie ?  — Tak daleko !  — Nie pomnę .  — Ach tak , tak ; wracali śmy lasem , wyszła ku nam Cyganka , nawet mój koń się spłoszył , omal nie spadła m .  — Teraz mi wstyd .  — Nie wielkić to grzech ; a dziś się człek tej myśli ima i jakoś go ona krzepi .  — Cóż gadała Cyganka ?  — Tobie wróżyła wielkiego króla za męża .  — Widzicie , że się nie sprawdziło .  — Cale nie wątpię ; każdej godziny stać się to może .  — A wam ?  — Tysiąc pięćsetny siedemdziesiąty drugi przekroczył połowę , o co wam chodzi ?  — Siedemdziesiąty drugi — z naciskiem powtórzył ksiądz .  Stanęła przy łożu , król ujął ją za rękę .  — Przespał em się … usiądź jeszcze … mam ci coś powiedzieć …  Kto tu jest krom ciebie ?  — Jeszcze serce bije … — szepnął .  Anna Jagiellonka uśmiechnęła się smutnie .  — Przyjdź wasza miłość jutro po kościele do mojej komnaty , mam jeszcze w skarbczyku nieco srebrnego naczynia .  — Według rozkazania miłościwej pani , przyjdę jutro rano — odparł krajczy , nisko się kłaniając .  — Cóż , postąpiła robota ? — spytała Jagny Kłodzińskiej .  — O tak ! …  Czyli … właściwie … zda mi się … że … nie bardzo .  — Takeśmy się o waszą miłość niepokoiły … — rzuciła Ewunia z żałośliwą minką .  — Ze palce igły utrzymać nie mogły … co ? — rzekła królewna niby surowym głosem , ale oczy nic a nic nie były surowe .  Anna zaśmiała się mimo woli .  — O , najmiłościwsza pani … wykończymy , wykończymy ! — zawołały jednym głosem trzy młodsze panienki , a Kasia Leszczyńska bez wykrzykników pocałowała królewnę w rękę , nawlokła złotą nić w igłę i zasiadła do krosien .  Tak więc Anna Jagiellonka , uciekając przed zarazą , przeniosła się ze swym małym dworem do Piaseczna .  — Ii … goście … — odparła Jagna , ruszając ramionami .  — Dwie dziewczynki z wiejska odziane , tłumoczek wytarty i zawiniątko w zgrzebnym płótnie .  — Oho , zeskoczyła z wozu , maleńką wzięła na ręce .  — Słyszał kto coś podobnego ?  Prosto od schodów wali jakby do własnego domu …  Rety , Jaguś …  Kachna ku nim wybiega … do komnaty jej miłości drzwi otwiera …  — Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus !  — Przybliż się , moje dziecko ; masz pismo od pani Niewiarowskiej ?  — Daj zaraz !  — Nie , pierwej musisz być grzeczna .  — Nie będę grzeczna , nie puszczę cię .  Marysia spuściła oczy skromnie i milczała .  — Tuszę , iż nie za wielkie były pochwały ; siła pożytecznych rzeczy mogła ś się nauczyć u pani kasztelanowej płockiej .  — Ja jestem Krysia — rzekło dziecko spoglądając rezolutnie na uśmiechniętą panią — a ty ?  — O Jezus ! — Marysia załamała ręce .  — A ja Hanusia — odpowiedziała królewna z dobrocią .  — Pisała mi pani Niewiarowska , że dziecko jest płochliwe ; tymczasem śmiele w oczy patrzy , to dobrze .  — Bardzo Marysię miłujesz , prawda ?  — Jużci … bawi się ze mną , a zaś potem … bawi się ze mną …  — A za matusią ci żal ?  — Dlaczego ?  — Jak to ?  Wszak z matusią przyszła ś do Służewa i pomarli .  — Jużci , żal ; ale to była ino moja niania . .  — Niania ?  — Naprawdę ?  Marysia potrząsnęła głową .  — A czemuż cię niania zabrała od mamy ?  — Nie zabrała ; to oni pojechali .  — Kto taki ?  — Ano tatuś i mamusia .  — Dokąd pojechali ?  — Nie wiem .  Ponoś do Bozi .  Spojrzenia Anny i Marysi skrzyżowały się znowu .  — I ciebie ostawili samiutką ?  — Ano samiutką , z nianią .  Dopiero jak czarny pan przyjechał na gród …  — Na jaki gród ?  — To ja , Ewunia .  — Co powiesz ?  — Z Knyszyna .  — Co ?  — Przyjechał …  — Kto przyjechał ?  Cedzisz słówko za słówkiem …  — Pan oboźny Karwicki .  Czy może wejść ?  — Proś , proś , czekam z upragnieniem !  Anna powstała z ławy .  — Złe wieści ? — spytała cicho .  — Bardzo złe — odpowiedział poseł .  — Miłościwy pan ?  Żałość ścisnęła ją za gardło , głos jej się urwał .  Służbisty paź ani drgnął .  Powieki tylko uniosły się odrobinę , z oczu strzelił jasny promyczek i zagasł pod rzęsami .  — Ty … — powtórzyła Krysia głośniej — pobaw się ze mną .  — Nie wolno — odmruknął chłopiec .  — Dlaczego ?  Boisz się pana ?  Rozmawia przecież z jej miłością , ani cię widział nie będzie .  Patrzaj , jakie ładne lalusie …  — Plagi dostanę .  — Paź jestem ! — odpowiedział chłopiec i zadarł nos ku powale .  — Paź … aha , tak jak nasz Jasiek ; już wiem .  A tobie jak ?  — Co mnie ?  — No …  Jasiek , Wojtek , Staszek , czy co takiego ?  — Ja ?  Krysia .  — A dalej ?  — Cóż ma być dalej ?  Sad za dworem , a potem las .  — Et , co z tobą gadać !  Pytam , jak się dalej nazywasz ?  — I piesek też ?  — Co też ty gadasz !  Taki duży , a nie wie , że pieskowe mamy muszą też być pieski .  Ino lalusie są nasze .  — No i co ?  — I czego ?  — Ano dobrze .  Ja pojadę na łowy .  — Tak właśnie jak mój tatuś !  A ja zostanę na grodzie , będę przędła tak jak moja matusia .  — I będziesz tęskniła za mną .  — A jakże .  Oknem wyglądała będę i tak sobie zaśpiewam :  Czekam na cię , Jasiu , oczy wypatruję ,  Widzi Bóg na niebie , jako cię miłuję .  — Śliczna śpiewka ; ino dlaczego „ Jasiu ” ?  — Bo mnie tak niania nauczyła .  — Miłościwa pani …  gdzieżby to być mogło !  Chyba złośliwe języki donoszą wam nicpotem .  — A któż , zdaniem twej miłości , najbliżej tronu ? — spytała ciekawie królewna .  — Zatem pozostaje ino …  — Henryk Walezy , brat króla francuskiego .  Ten ma stronników mocnych w senacie , poseł jego siła obietnic rzuca narodowi .  — Pierwsze słyszę !  Oczy królewny zaszły łzami .  — Zaiste , wiernego przyjaciela to rada , usłucham jej w pełni .  — Wieczerza na stole ! — oznajmił Jaś Chojnacki , otwierając na rozcież drzwi do jadalni .  — Jak się zda Szmigielsi , która barwa lepiej odbija ?  — Tak , tak , a czy będzie opadła , czy też pod gardło ?  — Opadłą skroiła m , proszę waszej królewskiej miłości .  Taka strojna szata musi być mocno wycięta .  — Haftki srebrne przyszywam do hazuki waszej królewskiej miłości .  — Czym będzie podszyta ?  — Właśnie rozłożyły śmy ją na dwóch ławach , coby miłościwa pani mogła obejrzeć wygodnie .  — Ładna , bardzo ładna ; podoba mi się , że rękawy z bufikiem .  Już to zawżdy lubiła m hiszpańską a włoską modę ; niemiecki strój ociężale wygląda .  Ale dotychczas ino same strojne suknie widzę ; czas pomyśleć o ciemnych , na rano do kościoła lub na przechadzkę po wirydarzu .  — Trepella ?  Śmieszne jakieś nazwanie ; co to jest ? — spytała Ewusia .  *  — A gdzie pierwszy nocleg ? — spytała krajczego Anna Jagiellonka , osłaniając siebie i swoje towarzyszki olbrzymią wilczurą .  Kumelski spojrzał z udanym gniewem na Kasię .  — Babskie plotki i tyle .  — No , ruszaj w imię boskie !  Karczmarz skoczył na równe nogi i wyprostował się sztywnie .  Weszli wszyscy do izby szynkownej .  — Mam , a jakże , mam dwie komnateczki obszerne .  — Zabieramy obie .  A łóżka wygodne są ?  — Co ?  Jak powiadacie ?  Siano ?  — Musicie dać łóżko , choć jedno , byle dla naszej pani .  — No , a cóż można mieć na wieczerzę ? — pytał dalej krajczy , krzywiąc się jak po occie .  — No , to kurczęta .  — O , ty , Judaszu , zdrajco !  Śmiesz dworować sobie ze mnie ?  Kumelski opadł ciężko na ławę , aż go zemdliło ze złości .  Nagle drgnęła .  — Jezus , Maria ! — krzyknęła Marysia nieludzkim głosem .  — A dziecko gdzie ?  Znalazły .  — Ktoś mi buzię zatkał i chustkę na głowę zarzucił … — oto było wszystko , co zapamiętała .  — Ach , Maryś , Maryś … co za śliczna krowisia !  Daruj mi ją !  — No Marysiu , Marysieńko , śliczna , jedyna , kupisz ?  — Widzisz , ja cię tak okrutnie miłuję , a tyś taka niedobra !  — Niech panieneczki pójdą choć popatrzeć ; cudne bawidełka ! — mruczał dziad .  — Choć popatrzeć , choć okiem rzucić !  — Nie , nie , bliziutko , za czwartym kramem .  Przeminęli czwarty i piąty , już się z dwóch szeregów namiotów zrobił jeden , coraz rzadziej stały kramy , coraz uboższe ; ostatni przytykał do wąskiej uliczki , zabudowanej nędznymi , na wpół rozwalonymi domkami .  — Zaraz , zaraz , ot , ino dwa kroki …  Po tych ceremoniach spuszczono trumnę do grobu i ustawiono po lewicy ojca .  — Mylne widzą mi się domysły waszej miłości ; król Henryk młodszy ode mnie .  „ Ino dwadzieścia siedem latek ” — pomyślała pani Świdnicka , a głośno wykrzyknęła :  Anna Jagiellonka potrząsnęła głową smutnie .  — No , to lada chwila i my go ujrzymy .  — Cóż za koszałki opałki !  Ludzi wilkami robisz ?  — Powiedz onemu , że głupie , niech się nie wyrywa !  Kwitnące na sercu twym dziś co wróżą Lilie te nam ?  To wróżą , iż nasza Sarmacja pod królem Henrykiem zakwitnie !  — Ano , pewno ; prawda twoja ; inoś zabaczył , że prócz ceregieli z rycerstwem i uprzejmego poglądania na rozwrzeszczany motłoch , musi nasz miłościwy pan jeszcze do katedry .  — Taak ?  Nie jutro rano ?  — Ciszej , ciszej , synku … pierwej by m ja tobie gnaty pogruchotał , zanimby ś do mego łba się dobrał .  To ci pchła czupurna dopiero !  Pożartować z nim nie lza , od razu kara .  — No , no , spokój … ludzie na nas patrzą .  Kto cię tam wiedział , żeś taki zaciekły papista ; mniemał em , że u pana kasztelanica w służbie dawno ci te baje wywietrzały z głowy .  — Znowu zaczynasz ?  — A co , nie mówił em ? — mruknął zjadliwie Niemcewicz .  — Właściwie … dość czasu było by jutro … — nieśmiało doradzał Bonar .  Samuel Zborowski szepnął Firlejowi na ucho :  — Ja pójdę dać znać jej miłości o królewskich odwiedzinach ; rad by m ją widział ; zawsze wielce łaskawa dla mnie .  — Idź , wasza miłość , i owszem .  — Miłościwa królewna uprzejmie oczekuje waszej wielmożności .  — Idź przodem .  Zaczekasz u drzwi .  Spojrzeli na siebie .  — Jędruś …  — Krysia … — wyszeptali jednocześnie .  — Gdyby m nie wiedział , żeś to ty , nigdy by m cię nie poznał … takeś urosła .  — Co ?  Naprawdę ?  Ogromnam ?  — Niczym wielkolud ; ażem się zaląkł .  — A ja skończył em piętnaście .  — Przyjdziesz tu jeszcze ?  — To dopiero !  Jakimże cudem ?  — Daj ci Boże … ale cóż mi z tego przyjdzie ?  — Co ?  Ożenię się z tobą i wszelakimi dobrociami cię obsypię .  Ino czy mnie będziesz chciała ?  — Nie mam ani braciszka , ani siostrzyczki ; biednam sierotka .  — Alem cię okrutnie upodobał …  — I ja ciebie .  — Uciekaj … uciekaj … coby nas nie połajano .  Anna zarumieniła się aż po czoło i wskazała wysokie krzesło z oparciem .  — Jakoż się powiodła droga waszej królewskiej miłości ? — spytała .  Oczy królewny zajaśniały jakby odblaskiem dawnej , uroczej młodości .  Król powstał .  Ucałował ręce infantki , złożył ukłon na dwa zawody , pierwsza wizyta się skończyła .  — Pibrac !  — Słucham , najmiłościwszy paniel  — I cóż ?  Niepotrzebniem cię wodził ze sobą , polska królewna pięknie się wyraża w naszej mowie , obeszło się bez tłumacza .  — Jeszcze się stokrotnie przydam najjaśniejszemu panu .  Król ziewnął .  — Pibrac !  — Słucham , najmiłościwszy panie !  — Przywołaj pokojowca , niech mnie rozbiera , sam nie odchodź .  A propos …  Pibrac !  — Słucham , najmiłościwszy panie !  — Infantka ?  — Infantka ?  — Tkwił eś przecież w komnacie jak tyka …  — Tkwił em , najjaśniejszy panie …  — No , więc ?  — Nie wiem , o co raczycie pytać .  — Proszę cię , nie udawaj !  Infantka ?  — Bardzo … bardzo niemłoda , miłościwy panie .  — Tak i mnie się zdaje .  Dobranoc ci , Pibrac !  — Najlepszej nocy śmiem życzyć miłościwemu panu !  *  Dnia 21 lutego przed południem miała się odbywać koronacja .  Całe prezbiterium katedralne , zamknięte dla publiczności , przeznaczone było na pomieszczenie wysokiego duchowieństwa , senatu Rzeczypospolitej i posłów państw zaprzyjaźnionych z Polską .  — Prostakom też nie miejsce na królewskiej koronacji … — odcięła baba .  Umilkli .  W ławeczce przy kracie szeptała Krysia do ucha swej przyjaciółki :  — Maryś … widzisz ty ?  — Co takiego ?  — A tam … naprzeciwko nas … po drugiej stronie …  — Cóż tam ma być ?  — Jakżeż !  Jędruś stoi .  — Jaki Jędruś ?  — Ee … no , mój Jędruś i dość .  Zawoła m go .  — Ano , to ino ręką na niego kiwnę .  — Nie wolno .  — Aha … uwidział mnie ! — pisnęła , zapominając o strasznej , drewnianej halabardzie .  — Cicho , Krysiu , bo cię wyprowadzę precz … rozumiesz ?  — A to z czego ? — spytali ze współczuciem .  — O rety … jakżeś się tak snadnie wydobył z tłoku ? — szeptała Krysia z uwielbieniem .  Pochylił głowę do jej ucha .  — Skłamał eś , skłamał eś , jeszcze się wykręcasz !  — Et … głupstwa pleciesz , ni w pięć , ni w dziewięć .  Patrzał by ś lepiej , co oni tak z miłościwym królem wyprawiają .  — Skwapliwie korzystam z łaski waszej królewskiej miłości — odpowiedziała pani Zborowska pochylając się , by pocałować rękę królewny .  Wyszły do przedsionka , za nimi panny dworskie .  — No , Baśka !  Lecisz na mnie ; dobrze , com się klamki chwyciła , byłabym runęła jak długa — burknęła Ewunia .  — Cóż ja winna , żem się potknęła ?  — Chodź , chodź , ino prędko , prędko uciekajmy !  — O , Maryś , Maryś … ten dziad z Częstochowy … ten bez zęba … ten , co mnie chciał porwać …  — Przyśnił ci się ?  Czy co takiego ?  — Widziała ś go naprawdę ?  — Oj , widziała m !  Już on tu pewno po mnie przyszedł …  Krysia płakała cichutko .  *  Burmistrz przemówił :  Król kazał tłumaczowi zapewnić burmistrza o swym wielkim zadowoleniu i podał mu rękę do pocałowania .  Odeszli .  — Niech się zbliżą — odpowiedział król .  Drobnej budowy i wypieszczonego ciała książątko francuskie wyglądało przy tych olbrzymach jak dziecko .  Król uśmiechnął się mimo woli …  Skończyła się i ta pańszczyzna .  — Tajemnicza mowa ; jakoż ją mam tłumaczyć ?  — Jakże to ?  Prosto z majestatu , w królewskim płaszczu ? — wahał się Henryk , ale mu oczy błyskały ochotą .  — A panna młoda ładna ? — spytał król , przymrużając figlarnie jedno oko .  — Tak jest , proszę waszej wielmożności ,  Jan był moim bratem .  — Był ?  Jakoż to rozumieć ?  — Oboje braterstwo pomarli na morową zarazę przed czterema laty .  — Jako jedyny brat odziedziczył em puściznę .  Pokłonił się raz jeszcze królowi i zeszedł na dół , przypatrywać się turniejom .  — Sługę swego nasadzasz na mnie ? — krzyknął wściekle .  — Bij się sam , tchórzu !  — Nie za miasto !  Tutaj !  Natychmiast ! … — krzyknął Zborowski .  — Broń się , bo ubiję !  — A mnie wolno ! — zuchwale odparł Zborowski , odtrącając Wapowskiego .  — Miejcież pomiarkowanie !  — Nie mam pomiarkowania !  Precz !  — Nauk nie żądam … precz , mówię !  — Na rany Boga was zakli …  Wapowski umarł w cztery dni później .  — Musiała by to być chyba śmiertelna chorość , a i tę zwyciężyła by nadzieja krzepiąca serce , że was tutaj zobaczę .  — Mogę mówić śmiele ?  — Jako pani do swego służebnika .  — Co ta żaba wyplata ! — zawołał z wymuszonym uśmiechem .  Zakręcił się i wybiegł do drugiej komnaty ze śmiechem .  — Czyżby kto … — szepnął król do dworzanina .  — Broń Boże !  Ot , błazen , gada trzy po trzy , więcej nic .  Westchnęła , przeżegnała się i uspokojona zawołała Kasieńki .  Panna Leszczyńska wbiegła z przyległej komnaty .  — Słucham pokornie waszej miłości .  — Jakoweś tajemne znaczenie … gdyby rozważyć …  — A cóż uczyni z Krysią ?  — Domine , exaudi orationem meam … — żałośliwym głosem odpowiedziały dziewczęta .  — Marysiu …  Zamiast zwykłej , uspokajającej odpowiedzi — milczenie .  — Maryyysiu … — odezwało się dziecko znowu .  Otworzyła drzwi ostrożnie , wyjrzała ; ciemno , straszno , kamienna posadzka zimna jak lód , w którą stronę się zwrócić ?  Krysia uczuwa pod ręką przerwę w murze .  — Co to ?  Jakaś szpara …  Nie , to okienkol Mur gruby , wsunę się głęboko , może mnie nie zobaczą …  Wdrapuje się do framugi , wstrzymuje oddech …  Otucha wstąpiła w serce Krysi …  — Mario , królowo … to nie dziad !  — Oho … gdzieś się podzieli … czy zgasili latarki ?  — Już wiem … schodki jakieś …  Gdzież oni idą ?  Posuwa się ku baszcie .  — Matko Boska , święta … nie zabijajcie ! — przeszywa powietrze donośny krzyk dziecka .  Cisza .  Kroki się oddalają .  Spoza muru wychodzi jakiś człowiek , chwiejąc się na nogach .  Oczy Krysi , przywykłe do mroku , widzą dobrze .  — Antoni , kuchta !  A ty co tu ro …  — Kto taki ?  — Kogo ?  *  — No i cóż ?  — Z czym że wasza miłość wracasz ?  Tęczyński rozkrzyżował ręce bezradnie .  — A z niczym .  — Jak to ?  Nie dopędziiiście króla ?  — Aha … za granicę zdołali ujść !  — I cóż ?  — Ano co ?  Mówić sobie nie dał o powrocie .  — Boś wasza miłość nie nalegał ostro … — gniewnie mruknął wojewoda Firlej .  — Trzeba mu było powiedzieć , że Rada nie będzie się przeciwić , niech ino z naszą wiedzą i zgodą jedzie , a nie potajemnie .  — To te kukły francuskie namówiły go do wszystkiego …  — Licho ich wie , kto kogo namawiał , dość że ujechali .  — Pohańbił Rzeczpospolitą ! — krzyknął Mniszek .  — Spoliczkował cały naród ! — zawołał Bonar .  Głęboko osadzone czarne oczy księcia osłoniły się powiekami ; nie można było odgadnąć , czy podziela zdanie Zborowskiego co do treści listu .  Tu skłonił się nisko , patrząc bystro w twarz księcia .  Batory potrząsnął głową ze wstrętem .  Ciężkie westchnienie i smutek beznadziejny w oczach przeczyły tym słowom .  Podjechał , gospodarz stał właśnie przed bramą .  Jędruś zupełnie ocucony przylgnął twarzą do szpary , patrzył i słuchał z bijącym sercem .  „ Zbójcy jacyś … zmawiają się na kogoś … ” — pomyślał .  — Więc słuchaj i rób , co ci kazuję — szeptał głos pierwszy .  — Stara nie mieszka na zamku , ino w dworcu książąt mazowieckich .  — Jaka stara ?  — Tożeś motoł nad motoły : królewna Anna przecież .  — Aże coś na wnątrzu boli od takiego gadania .  Nie rezonuj — a nastaw uszy .  — Nastawiam .  — Słuchasz uważnie ? — burknął ostro głos pierwszy .  — Co by m nie słuchał … dy mam uszy — odpowiedział zuchwale głos drugi .  — Dy mi już nie kładźcie łopatą w głowę , ino gadajcie dalej .  Jędrusiowi aż w uszach zadzwoniło .  — Królowo niebieska ! — jęknął .  — Co powiadasz ? — spytał głos za ścianą .  — Nic nie gadam , ino słucham .  — Ktoś gadał , tylko co .  — Tu obok , za ścianą …  — Jużci , bez pół nie będę robił , ino akuratecznie .  Chciał by m was jeszcze o coś zapytać …  — No , co takiego ?  — Sprawiedliwie się bać można ; ci dwoje nad żywot miłowali pańską dziecinę .  — A może już dawno pozdychali …  Światło w alkierzu zgasło .  Nagle przystanął … uderzył się ręką w czoło …  Chłopak skrzywił się nieznacznie i przygryzł wargi .  Jędruś schylił się , udał , że coś z ziemi podnosi , i zawołał :  — Szczęśliwej drogi !  Jędruś dosiadł konia i puścił się galopem .  Tuman kurzu zasłonił go przed oczyma karczmarza .  Niebawem zaczęły się ukazywać pierwsze domki przedmiejskie , a w promieniach wschodzącego słońca połyskiwały krzyże na wieżach kościelnych .  — Niech będzie pochwalony … zdrowiście wszyscy ?  Zamilkł , usunął się na bok i zerwał czapkę z głowy .  Anna Jagiellonka ukazała się w progu domu .  — Czy do mnie cię przysłano ? — spytała zatrzymując się .  — O co chodzi ? — spytała królewna .  — O życie — odparł krótko Chwalibóg .  Dziewczynka spuściła oczy .  — Miłościwa pani złocista … nie swarzcie !  Tak mi pilno było pochwalić się …  — Ciekawam czym ?  Nauczyła ś się już może obrębować , hę ?  — Coś lepszego , sto razy le …  Spojrzała przed siebie i klasnęła w rączki .  — Jędruś !  Pan Andrzej Chwalibóg stał bardzo poważny , bardzo wyprostowany i czerwony jak burak .  — Krysiuniu , dość tego .  Powtarzam ci , że się już nie gniewam .  — A do pani ochmistrzyni mam iść o karę się dopominać ?  — Nie , nie , już tym razem i karę daruję .  — A miłujecie mnie ?  — Miłuję .  — No , to mnie pocałujcie .  — Mogę się przywitać z Ję … z panem Andrzejem ? — spytała Krysia , patrząc spod oka na miłościwą panią .  — Pierwsze słyszę o tej znajomości — dziwiła się królewna .  Za to w Krysi dzielność urosła .  — A mój pan przyjechał do Łomży z nowinami o elekcji — wpadł jej w mowę Jędruś .  — Więc mnie przywołała k'sobie , proszę miłościwej pani .  — A ja mu pokazała m moje lalusie i zaraz pojechał na polowanie .  — A ona siedziała w oknie i śpiewała .  — A on był moim mężem .  — A ona była moją żoną i na koronacji króla Henryka byli śmy społem .  — O , tak … widzę jasno , że nic nie rozumiem .  — Będziesz na mnie czekała ?  — Będę .  — No i cóż , panie krajczy ? — spytała Anna piątego wieczora , spotkawszy Kumelskiego w korytarzu .  — A jeśli ów człek mocniejszy od was … niech Bóg zachowa …  Kumelski zeszedł po cichu ze schodów i schował się w najciemniejszym kącie za jednym z filarów wspierających sklepienie przedsionka .  Wytężył wzrok w kierunku otwartej bramy i czekał z niezmąconą cierpliwością .  I znowu szmer … jakby ostrożne stąpanie bosych nóg …  Kumelski odczuł raczej , niż dojrzał , zbliżanie się człowieka …  Coś przystanęło … za chwilę wyraźne stuknięcie …  „ Aha , uderzył nogą o słupek … — pomyślał Kumelski — teraz maca rękoma , żeby znów o co nie zawadzić … ”  Wysunął się po cichu zza filara , a potem szedł już swobodnie ku podwórzu .  Na kamiennej ławie przed wozownią siedziało dwóch stajennych i kuchta .  — Nie miał by m ?  Toli wisi na murze w stajni .  — Jużci .  — Kuba , naprzód !  Płynie Wisła , płynie , do morza , do morza ,  A moja Kondusia rumiana jak zorza !  — zahuczał sobie kuchta , aż mury odpowiedziały .  — A ty tu czego szukasz na schodach , zbójeckie nasienie ! — wrzasnął Jacek wyrywając się naprzód .  — Zaraz , zaraz , dy nie uciekam … po co wiązać .  — Co tam za hałas ? — dał się słyszeć głos pani Świdnickiej .  *  Zajechawszy , prosili o posłuchanie .  Stefan Batory przywitał wszystkich łaskawie i rzekł :  — I nam !  — I nam !  — Pójdziemy w ogień za wami , najmiłościwszy panie !  Gospodarz domu zbliżył się do najjaśniejszego pana i rzekł :  — Jakież to nowiny ? — spytał Batory ciekawie .  — Nie chcecie , to ja opowiem ; ale jakby m co zmylił …  — Nie dajcie się prosić , panie starosto — dodał król — ciekaw jestem okrutnie .  — Więc jakże to było ?  Urwał i ręką machnął pogardliwie .  — No i cóż się stało ? — spytał Batory .  — Jakże to ?  Mówili ście przecież , że bez krwi rozlewu ?  — Wiadomo waszmościom — rzekł król — że Korona złożyła już na cele wojny pół miliona złotych ; zali Wielkie Księstwo Litewskie postanowi jakie podatki na tę potrzebę ?  — Już uchwalone ! — zawołał Sapieha .  — Grosz się sypie , nie damy się prześcignąć Koronie ! — dodał Konstanty Łaba .  — Ja dwustu ! — rzekł Kiszka .  — I ja dwustu !  A mój brat tyleż zobowiązuje się — oświadczył Rudowski z Nowogródka .  — Niech żyje nasz król !  Nasz hetman nad hetmany ! — krzyknął ktoś w tłumie .  — Niech żyje ! — powtórzyli wszyscy za nim .  — Niech nas prowadzi !  — Hajże na Moskwę !  — Zwyciężymy !  — Niech żyje król Stefan !  *  — Miłościwy pan śpi ?  Gość odchrząknął z cicha , król podniósł oczy od księgi .  — A … pan hetman … jak to dobrze , że ście przyszli , pogadamy .  — Nie pomylili ście się , wojewodo ; odpoczynku miłego zażywam po pracy — odparł król .  — Oto siedzę w ciszy , wygodnie .  — Dusza ?  — Czytali ście przecież …  Król podsunął milcząc księgę ku hetmanowi .  — Commentari de bello Gallico …  Pisma Cezara ?  Mielecki słuchał z podziwem tej mowy .  — O najmiłościwszy panie … przy was żyć , waszych rozkazów słuchać — to takoż w jasności przebywać !  Batory zamknął księgę i odsunął ją na bok .  — Jak myślicie , będzie temu koniec jutro ?  Co dzień upatruję białej chorągwi , toć szpieg , powiadają …  — I cóż ?  — Jakże to ?  Urwał , zmarszczył brwi , przesunął ręką po twarzy i odetchnął głęboko .  — Coś wam srodze dolega , wyrzućcie tę gorycz z siebie .  — Uciekały , chudziaki , rade , że śmierci umknęły , a tu sroższa ich w polu czekała niż za murami .  — Co powiadacie ?  — Wiadomo wam , najjaśniejszy panie , że załoga moskiewska chyciwszy cztery dni temu kilkunastu oblegających Niemców z naszej piechoty najemnej …  Król się żachnął .  — Ukarali ście surowo bezecników ?  Batory brwi zmarszczył , ale nic nie odrzekł ; po chwili mówił :  — One wieże drewniane , które im kniaź Iwan dał pobudować , to nasz wróg najgorszy .  Te zniszczyć , a Połock nasz .  — Raczcie wyjrzeć , panie hetmanie , co się tam dzieje — prosił król .  Mielecki wyszedł na pole .  — Co to za hałasy ?  Jak śmiecie ?  — Co to za człowiek ? — zapytał .  — Krucicę miał za pasem i nóż za pazuchą ; o , jaki ostry ! — dodał drugi żołnierz .  — Chce zyskać na czasie , coby mógł uciec przed stryczkiem — dodał drugi .  — O mój Boże … a gdzie ?  W jego pułku chciał em służyć .  — Kto to wołał ratunku tak żałośliwie ? — spytał Mieleckiego .  — Schwytano szpiega , kazał em go obwiesić — odpowiedział hetman .  — Moskwicin ?  — Podał nazwisko ?  — Jakoby Andrzej Chwalibóg , ale to …  Stefan Batory chwycił Mieleckiego silnie za ramię .  — Hej , ty ! … — zawołał król do żołnierza na warcie .  — Biegaj za nimi … niech wracają natychmiast !  Pojmanego puścić wolno …  Wiesz , którędy poszli ?  Westchnienie ulgi wydarło , się z piersi hetmana i króla .  Przytulił twarz do kolan królewskich i szlochał głośno .  — Mości Chwalibóg … wybaczcie … zgrzeszył em ciężko przeciw wam … — jąkał hetman — nie pamiętajcie mi tej krzywdy …  Na Boga ukrzyżowanego was zaklinam , podajcie mi rękęl  Batory położył mu rękę na ramieniu łagodnie i uśmiechnął się .  Mielecki nie czekał odpowiedzi , objął chłopca wpół i przycisnął do piersi .  Tego już nie mógł znieść Jędruś obojętnie .  Ileż to lat minęło od śmierci ojca !  Ile już lat nikt mu nie powiedział … synu !  Schylił się pokornie jak dziecko i pocałował hetmana w rękę .  *  Stefan Batory po naradzie z pułkownikiem Bekieszem , hetmanami Zamoyskim i Mieleckim kazał ruszyć piechotnym oddziałom na zdobycie bardzo przez poprzednie walki nadwerężonej warowni .  — Mój Racz chce zebrać ochotnika i pójść podpalić wieżę .  — O panie miłościwy … niech idzie , niech idzie !  A spoza gruzów palisady , z okienek wieży biły kule …  Przystanęli u stóp wieży .  Hetman liczył sekundy przyśpieszonym , huczącym w uszach biciem swego serca .  Każdy żołnierz odpiął połowę chruścianego pancerza i wtykał , gdzie trafił , w szczeliny między deskami …  Zmora oblegających rozwiewała się z dymem , straszna wieża płonęła .  Jędruś Chwalibóg powracał wśród ochotników pana Racza .  Teraz dopiero ochłonął .  Odeszli .  — Co to było ? — krzyknął ostro do swego adiutanta .  — Panie hetmanie …  — Jak śmiał eś się dopuścić takowego zuchwalstwa !  Wysłał em cię z rozkazem do pułkownika Montwiłła , a ty …  — Rozkaz zaniosł em , panie hetmanie …  — Miał em ich cały deszcz nad sobą , panie hetmanie … — wyjąkał Chwalibóg .  — Służba samowoli nie cierpi .  Jędruś chwycił za strzemię i pocałował Mieleckiego w kolano .  W twarzy hetmana coś drgnęło … przymknął oczy .  — Nie , nie przebaczę — szarpnął wąsy , odetchnął z fukiem .  — Pójdź do króla !  — Gdzież to waszmości tak usmolono ? — zaśmiał się król .  Chwalibóg padł jak długi na ziemię twarzą do nóg hetmana .  — Niech jedzie .  A kiedy wraca ?  — Według woli waszej królewskiej miłości .  — Za dwadzieścia dni , o tej godzinie ! … — rzekł półgłosem .  — Przekonam się , zali nauka nie poszła w las .  — O tej godzinie .  Chybabym nie żył .  — Najmiłościwsza pani …  Połock wzięty !  — Święta Patronko !  I stanęła jak wryta .  Podali sobie ręce .  — Waszmość co dzień … wszak na wojnie mogą zabić , zastrzelić , zarąbać , wojna taka straszna …  — Wrócę zdrów , niech panna Krystyna będzie spokojna — zerknął na bok , miłościwa pani czytała list pilnie .  — W złotogłów cię oblokę , diamentami obsypię … umiłowanie moje !  — Zgadywać ? — spytała dziewczynka , przechylając figlarnie główkę na ramię .  — Król jego miłość już wrócił ?  — Powie mi wasza królewska miłość , kogo ta panna poślubia ?  — Zaszczyt z obu stron : panna młoda — Batorówna , a narzeczony kanclerz i hetman wielki koronny — Jan Zamoyski .  — Sądzicie , miłościwa pani , że już nikt nie czyha na mnie ?  — Mała była m wtedy , ale mi się wierzyć nie chciało takowym posądkom .  Po cóż by go miano uśmiercać ?  — Wszak do więźnia nikogo nie dopuszczano ?  „ Ach , Boże , Boże … co mnie Kraków obchodzi , nijakie zabawy mi nie w głowie … — pomyślała Krysia wzdychając .  — Kto wie , gdzie się biedny Jędruś podziewa ! ”  Dnia 4 czerwca 1583 zjechała królowa na Wawel .  — Skoro zatem nic nie stoi na przeszkodzie , to każę powozem zajeżdżać .  *  Późno w nocy wrócono do Krakowa .  — Masz co do powiedzenia ? — spytała .  — Jego wielmożność pan miecznik Wolski uprasza o posłuchanie w pilnej sprawie .  — Mówił eś mu , żem jeszcze nie śniadała ?  — Tak jest ; powiedział , że zaczeka , pokąd rozkażecie .  Siedzi w antykamerze .  — Zaciekawiacie mię srodze , panie mieczniku …  — Mam zaszczyt przedstawić najmiłościwszej pani syna dobrego przyjaciela : Stanisław Żółkiewski , wojewodzic bełski .  — Tak jest , ale nie dorozumiewam się , w czym ja ?  Anna Jagiellonka uśmiechnęła się dobrotliwie .  — Łaska miłościwej pani stokrotnej ceny dodaje temu podarunkowi , nie rozstanę się z nim nigdy ! — zawołał Żółkiewski , całując rękę królowej , a ona dodała wesoło :  Żółkiewski powstał i usiadł znów obok Wolskiego .  — Spróbować nie zawadzi — odparła Anna żartobliwie .  — Ino że stroju potrzebnego nie mam , a do jutra …  Pochylił się ku miłościwej pani i szepnął :  — Samuel znowu grasuje po Rzeczypospolitej …  — Na miły Bóg … prawdę powiadacie ?  — Widziano go we Lwowie , przed tygodniem był w Kielcach , pewnikiem i Krakowa się nie zlęknie .  Drwi sobie z sądów i wyroków .  — Służby wierne składam u stóp waszej królewskiej miłości .  — Powodzenia w zabawie życzę waszmościom .  Do zobaczenia jutro .  — Był przed chwilą — odparł tenże — coś chyba ciekawego dojrzał , bo widział em , jak parł koniem ku ratuszowi .  — To ziemia inflancka oswobodzona orężem waszej królewskiej miłości .  Król powstał z krzesła , oparł się rękoma o kamienną balustradę i patrzył rozbawiony w rynek .  — Gdzież nam zawrócić i którędy jechać ? — spytał siostrzeniec pani miecznikowej , który był za woźnicę .  — Zuch Pluto !  Porwał Prozerpinę !  — Dzielnie mu się udało !  — Nie wiecie , który to ?  — Jeden ze Słuckich może ?  — Raczej Osiecki , bo ten chybki jak piorun .  — A to ci diabeł dopiero !  Pani miecznikowa siedziała przez chwilę jak skamieniała .  — Co to takiego ? …  Co się stało ?  Gdzie ten człowiek ? — wyjąkała wreszcie do siostrzeńca …  — Doścignie ! — krzyczano dodając mu otuchy .  — Nie doścignie ! — słychać było inne głosy .  — Ówten konia ma zacnego !  — Ale ten za to lekki i sam jeden !  — Oho , przeleciał bramę !  — Ależ pędził …  Dogania go !  — Oho , odsadził się … umyka , też to umyka !  — Jezus Maria !  — O , rety … puśćcie mnie !  Czym że wam zawiniła m ? — szlochała Krysia .  — Czym ?  Tym , że żyjesz ku mojej krzywdzie !  — Nie znam was .  — Milcz … nie mam czasu na gawędki !  Usłyszawszy tętent , obejrzał się .  — Tysiąc biesów ! — i ścisnął konia ostrogami .  Wyjął z olster krucicę i krzyknął odwracając głowę :  — Wracaj precz , bo ją w twoich oczach uśmiercę ! — a Krysi syknął w ucho : — Miała ś jeszcze dwie mile przed sobą , podziękuj ówtemu , że zginiesz pierwej !  — Nie słuchasz ?  Pilno ci ?  No to patrz !  Odwiódł kurek …  Huknął strzał …  Jędruś Chwalibóg dobiegał już miedzą .  Zeskoczył z konia .  — Krysia !  Umiłowanie moje !  — Co … to … kto … Matko Boska , Jędruś !  Podeszli do rannego na palcach , w milczeniu , przejęci grozą .  Jędruś odwiązał maskę i żachnął się .  — Co ci jest ?  — To ten sam …  — Kto taki ?  — Ten , który się z dziadem zmawiał w karczmie .  — Ach , jaki blady !  — Śmierć ma na twarzy wypisaną — szepnął chłopiec .  — Co tu robić ?  Ani we dwoje go nie udźwigniemy …  Pobiegli .  W rynku wrzała jeszcze zabawa , gdy ponury pochód zawrócił z Floriańskiej ulicy do domu Spiglera .  — Nie ; zda mi się , że go pierwszy raz widzę .  — Poślijcie po medyka , ja zejdę na dół .  Nie podobna weselić się w obliczu śmierci .  Zamoyski pochylił się nad umierającym .  — Teraz go poznaję — rzekł — to Hieronim Płoński , starościc barski ; widywał em go kilkakrotnie u kasztelana mińskiego .  Król spytał po raz drugi :  — Czy chory , czy ranny ?  Co się stało ?  — Ja go zabił em — rzekł Chwalibóg , patrząc królowi spokojnie w oczy .  Odetchnął głęboko , przesunął ręką po czole i pohamowawszy gniew , mówił dalej :  — Z jakiej przyczyny zabił eś tego rycerza ?  Przez tłum przeciskał się paź królewski , za nim szedł lekarz .  Pomacał skronie , wziął za puls .  Drgnął … otworzył błędne oczy … poruszył ustami …  Rzucił głową , na wargach pokazała się różowa piana .  — Nie ja go sądził będę — rzekł cicho Stefan Batory .