LUDWIKA GODLEWSKA ( EXTERUS )  PO ZDROWIE  POWIEŚĆ  Błądząc po krętej ścieżce doli i niedoli ,  Widział em ludzkie nędze i ludzkie uciechy ,  Płacz i śmiech , cień i światło , i cnoty i grzechy . . .  I widział em , jak sprawy społecznej kajdany  Pętają wolę ludzką . . . . . .  Rodoć .  Był październik , ale w alpejskiej dolinie , przerżniętej na dwoje kamienistą Passerą , panowała wiosna .  Po ulewnym , nieczęstym w tych stronach deszczu , liście platanów , magnolii i bluszczów jaśniały zielenią tak świeżą , że pomimo czerwieni i złota , w jakie już poczęły się stroić winnice , przypomniał mi się maj , nasz maj polski , i cieszył em się jak dziecko , że w jednym roku dwie wiosny oglądam .  Dolina , do której zaniosły mię bogi łaskawe , znaną jest całemu światu , wszyscy jednogłośnie przyznają jej wielką urodę , a nikt do niej chętnie nie zagląda , bowiem jest to siedziba chorych i nieszczęśliwych , a na imię jej : Meran .  Oglądał em tedy miejscowość , wracającą podobno zdrowie suchotnikom , a zagnał mię tu prosty wypadek .  Interesa zmusiły mię przejechać się do Paryża , że jednakże niewiele jeszcze w życiu widział em , na wiosnę przechodził em influenzę , po ciężkiej pracy potrzebował em odpoczynku , a w Meranie bawiły moje dwie nietylko milutkie , ale i bardzo ładne znajome , więc spakowawszy manatki i bez żalu pożegnawszy w październikowych łzach i błocie tonącą Warszawę , wyjechał em wcześniej — i oto wczoraj stanął em w miejscowości , sławnej z pięknego położenia i dobrych winogron .  Wyspawszy się w wygodnym hotelu znakomicie i utopiwszy w tym śnie całe , nieodłączne od długich podróży zmęczenie , od rana wybrał em się na oględziny merańskiej doliny .  Wolnym krokiem człowieka zadowolonego z siebie i swego otoczenia szedł em szeroką promenadą , wijącą się równolegle do fantastycznych skrętów Passery .  A Passera szumiała , stroiła w gipiurę piany olbrzymie , na jej dnie leżące głazy , przykuwała zachwycone oczy takiego zwykłego jak ja śmiertelnika i pędziła dalej — coraz dalej — w objęcia starszej siostrzycy , Adygi .  Było gorąco , ale ja był em stałym wielbicielem pięknej natury , pogrążył em się w kontemplacji przejrzystego błękitu nieba , wdzięcznych will , spowitych w róże jeszcze kwitnące , ciemnej zieleni bluszczów , przytulonych do skał nagich — i nie czuł em zmęczenia .  — Uroki ! — czary ! — powtarzał em w duchu , wchłaniając w siebie całą wesołość i promienność otaczającej mię natury i dziwiąc się potrochu , że zamiast wynędzniałych suchotników co krok spotykam ludzi , czasami bladych wprawdzie , ale także wesołych , śmiejących się i rozbawionych .  Minął em mnóstwo will , promenada skręciła się pod kątem prostym , znów wyprostowana pobiegła w ślady Passery , wreszcie skręciła się raz jeszcze i urwała u stóp olbrzymiej pionowej skały , tworząc maleńką płaszczyzną , otoczoną u dołu falami rzeki , u góry żelazną barjerą .  Passera , z wysokości kilku łokci , nie z szumem już , ale z głuchym łoskotem wyrywała się z objęć urwistych skał i staczała na dół po omszałych głazach .  Grono ciekawych podziwiało jej biały płaszcz , z pian utkany , i kolory tęczy , drgające w miliardach rozpylonych kropelek wody ; ja przystanął em także i także podziwiał em .  Naraz wśród huku rozszalałego miniaturowego wodospadu usłyszał em własne imię .  Nadzwyczajnie zdziwiony , odwrócił em się szybko i niepewnym wzrokiem patrzył em na mężczyznę , stojącego przedemną i uśmiechającego się wesoło , zapewne z mego zakłopotania .  — Więc stanowczo nie poznajesz mię , koleżko ? — mówił bardzo starannie ubrany pan , mogący mieć około lat trzydziestu , a mający na pewno czarne , prawdziwe polskie wąsy i wyraziste rysy , rzeczywiście coś jak gdyby przypominające mi .  — At , starość nie radość — ciągnął dalej właściciel czarnych wąsów i szykownego garnituru ; — musiał em zmienić się porządnie , jeżeli i ty mnie już nie poznajesz .  W jego śpiewnej mowie czuć było lekko akcent podolski .  — Ruszczyć ! — jak Boga kocham Ruszczyć ! — zawołał em nagle , szczerze ucieszony jego widokiem , a więcej jeszcze zachwycony własnym talentem szybkiego orjentowania się w kłopotliwej sytuacji .  — A to niespodzianka !  Prędzej śmierci , niż ciebie tu ! — wołał em dalej , ściskając mu ręce serdecznie .  On się wciąż uśmiechał .  — No ! widzę , że ci zrobił em przyjemność — rzekł , — ale przedewszystkiem chodźmy stąd , bo Passery nie przekrzyczymy , a Niemcom tymczasem oczy do reszty powyłażą .  Ujął mię za ramię i poszli śmy razem wśród róż i laurów .  — Widzę , że nie spodziewał eś się zastać mię w Meranie , ale i ja ciebie również — mówił dalej , przyglądając mi się uważnie .  — Suchot chyba nie masz ?  — A nie mam .  A ty ?  — I ja nie .  Roześmieli śmy się obydwaj , a jego śmiech dźwięczny , czysty , przypomniał mi czasy młodości , zachwytów , marzeń i nadziei . . .  Zamyślił em się .  — Dawno przyjechał eś ?  Dokąd szedł eś ? — począł znów Ruszczyć .  — Przyjechał em wczoraj , a dziś wyszedł em , aby patrzeć i zachwycać się .  — No i cóż ?  ładnie tu , co ?  — Ślicznie !  U nas deszcz , zimno , wiatry zawodzą . . .  tak przynajmniej było , gdy m z Warszawy wyjeżdżał . . . a tu wiosna , raj !  Chorym musi być żal przenosić się do lepszego może , ale nie piękniejszego świata .  — Toż przecie nie umierają znów tak bardzo , jak wam się w kraju zdaje .  Prawdopodobnie przypuszczał eś , jak zresztą przypuszcza wielu , że chorzy padają tu na promenadzie jak muchy i że ich zaraz miotłami zmiatają do rzeki , co ?  Ale pójdźmy wyżej , napijemy się kawy w Ortensteinie , a ty będziesz miał sposobność podziwiać Meran z wysokości .  — A gdzież ten Ortenstein ?  ¦ .  — Ot tam , ale podnieś głowę .  — Aha , patrz , nie wiedział em , że promenada aż tam się ciągnie .  Gdzież mi ona u licha zginęła ?  — Nigdzie ci nie zginęła , tylko skręciła w górę , a ty tego zauważyć nie mogł eś , bo nie był by ś sobą , gdyby ś się nie zapatrzył na wodospad i Zenoburg , czyli tę oto skałę , najpiękniejszą w Meranie .  Obejrzał em się .  — Ładna jest , to prawda , ale czy najpiękniejsza , powiem dopiero , gdy zobaczę wszystko .  — No , to przyglądaj się .  Promenada na Ortenstein — to prawdziwy pomnik pracy i wytrwałości ludzkiej .  Niemało trzeba było ponieść trudów i niemało wyłożyć energii , by w takim szczerym kamieniu taką szeroką drogę wykuć .  Pięli śmy się w górę .  Wśród pełzających potwornych kaktusów i zielonych bukietów dracen i latanii , nie wiedzieć skąd czerpiących życie , wił się wężykowato , coraz wyżej i wyżej , szeroki , żółty pas , zwany promenadą .  Postępowali śmy obok siebie wolno i oddychając ciężko , słońce dopiekało jak w lipcu , z pod nóg wymykały nam się szare i zielone jaszczurki i z błyskawiczną szybkością w szczeliny głazów się kryły .  Ruszczyć stanął .  — No , odpocznij , bo widzę , że maluczko a ducha wyzioniesz .  Za pięć minut będziemy na miejscu , a teraz przyjrzyj się urodzie Meranu .  Był em zgrzany i zasapany , ale wrażliwość na piękno przemogła wszystko .  Patrzył em i czuł em w duszy tyle rozkoszy , ile jej czuć musi smakosz wobec stojących przed nim młodych kurcząt , polanych majową śmietaną , literat , czytający o swem pierwszem dziele pochlebną krytykę , lub kolejarz , wygrywający w totalizatora na biegunie , którego zwycięstwa nikt nie przewidział , tylko on jeden , i to przypadkiem .  — Wiesz co , Ruszczyć — zawołał em , czując , że mię coś po prostu rozsadza i że się muszę wygadać , — niech djabli porwą sztukę wobec takiego oto arcydzieła natury !  Gdzież taki Ruisdael , Van der Meer lub Hobbema , coby odtworzył choć jedną cząstkę z tych blasków , cieni , powietrza , barw , z tego wszystkiego , co ja chciał by m wchłonąć w siebie , w czembym się chciał nurzać , rozpływać , zatracić świadomość własnego ja , co by m pożerał całym sobą ?  Daj mi takiego Wynants’a albo nawet Alberta Cuip’a , owego mistrza światła , przeźroczy i perspektywy , co był by w stanie oddać pędzlem i farbami tę tęsknicę bez dna i brzegu , i tę ciszę zasłuchaną w sobie .  Nie , gadaj co chcesz , ale niema nic nad piękną naturę , nic !  — Nieprawda — przerwał mi Ruszczyć — jest .  — Co ? — rzucił em się zaperzony — trzeba chyba nie mieć duszy . . .  Ale jego spokój podziałał na mnie jak zimny tusz .  Ochłonął em i po chwili roześmiał em się z samego siebie .  — No widzisz — mówił em , — zestarzał em się , a zapalam się po dawnemu , jak student .  W życiu niewiele widział em , ty przewędrował eś pół świata i jako wykwalifikowany krytyk masz zasłużone prawo głosu .  No , powiedz , co stawiasz dzisiaj ponad piękną naturę : sztukę jak dawniej , czy może piękną kobietę ? . . .  Ruszczyć stał zwrócony do mnie profilem i patrzył w dal , na ustach pokazał mu się uśmiech trochę smutny , trochę szyderski , i znikł .  — Natura . . . sztuka . . . piękna kobieta . . . — mówił wolno i jakby do siebie — wszystko to , mojem zdaniem , głupstwo wobec rozkoszy , jaką mogą dać uczucia , na które zdobywają się niektórzy . . . ale może i to głupstwo wobec śmierci , która wszystko zatrze , wygładzi , zapomnieniem nakryje . . .  Machnął ręką jakby zniechęcony , odwrócił się i począł iść znowu , rzuciwszy krótko :  — Pójdźmy na kawę .  Podążył em za nim , idąc i rozbierając w myśli rzucone przez niego , urywane wyrazy , a w pięć minut potem siedzieli śmy na werendzie Cafe Ortenstein , nad dymiącemi filiżankami kawy .  Ruszczyć był jakiś chmurny czy zamyślony i milczał , co u niego było rzeczą niezwykłą ; ja zastanawiał em się nad jego nową filozofią i przyglądał em mu się z uwagą .  Lat temu dwadzieścia parę spotkali śmy się po raz pierwszy .  Studjował em w Wiedniu prawo i był em na ostatnim kursie , gdy on się zapisał na pierwszy .  W jakich okolicznościach nastąpiło nasze poznanie , nie pamiętam już dziś dokładnie , ale to wiem , że pomimo naszej różnicy wieku , usposobień i położenia towarzyskiego , przylgnęli śmy do siebie odrazu .  On był bogaty — ja średnio zamożny , oh przyzwyczajony do ślizkich arystokratycznych posadzek — ja znał em tylko życie koleżeńskie , on był żywy , wesoły , nadzwyczajnie zdolny i inteligentny — ja znów był em entuzjastą , przepadał em za ładnemi widokami , śpiewem i muzyką , usposobienie miał em powolne , nad nauką musiał em ślęczyć .  Co było naszym łącznikiem i spójnią , nawet dziś nie umiał by m powiedzieć .  Sprzeczali śmy się zawzięcie , stale różnili śmy się w zdaniach , ale żyć bez siebie nie mogli śmy .  On rozumiał sztukę i jej filozofię , zamiast kursów studjował estetykę i wiecznie włóczył się po galerjach , gdzie i ja , choć znudzony i nierozumiejący jego zimnych zachwytów nad martwemi płótnami , włóczył em się także .  Był em niemal profanem w sztuce , ale za to po swojemu kochał em piękny śpiew i muzykę , i mogł em płakać na widok zwyczajnej chaty , rzuconej nad brzegiem krętego strumienia i oświetlonej promieniami gasnącego słońca .  Wyśmiewał em jego , on wyśmiewał mnie , ale pomimo to on towarzyszył mi zawsze na wszystkie koncerty i wycieczki w okolice Wiednia , ja towarzyszył em mu po muzeach .  Przy końcu roku Ruszczyć przeszedł na drugi kurs , ja nie zdał em dyplomowych egzaminów i musiał em jeszcze jeden rok w Wiedniu odsiedzieć .  Gdy z tą nowiną przyszedł em do niego , jak warjat rzucił mi się na szyję :  — No widzisz !  jeszcze rok będziemy razem .  Każde zło ma swoją dobrą stronę !  Każde zło ma swoją dobrą stronę !  To zdanie powtarzał zawsze i ono było streszczeniem jego wesołej filozofii .  Jeśli zdarzyło mu się zgubić pieniądze — a przy jego żywości wypadki takie powtarzały się dość często , — machał ręką i powtarzał stale :  — Pewno znalazł jaki biedak , który zrobi z nich lepszy użytek odemnie .  Na życie zapatrywał się nie jak na ścieżkę ciernistą , ale jak na równą , wygodną , szeroką drogę , po której miał przejść , śpiewając i śmiejąc się .  Uczynny był , wrażliwy , szedł zawsze za pierwszym popędem serca , ale te popędy ograniczały się zazwyczaj do pomocy pieniężnej .  Wyzyskiwano go pod tym względem , a on pomimo to dawał chętnie , w głębsze szczegóły nie wchodząc nigdy .  Słabostki nie miał żadnej , chyba jedną — do starych płócien .  Kobiety robiły na nim tylko przelotne wrażenie , zapominał jeszcze prędzej , niż poznawał .  Przepowiadał em mu zawsze , że kiedyś natura zemści się na nim , a serce upomni się o swoje prawa z większą siłą , niż u innych śmiertelników ; ale on się śmiał z tego .  — Co się ma upominać — mówił — narzeczoną już mi wybrali . . . podobno ładnie wyrasta ;  ożenię się , podam się na posła , jeśli zobaczę , że to warto i że będę mógł coś zrobić niezłego ; jeśli nie , osiądę na wsi , rozszerzę ciasne wnętrza chat i pojęcia głów chłopskich , urządzę dla własnej przyjemności galerję starych obrazów i kilka dorocznych polowań , i jakoś to będzie .  Wytrzymam do końca .  Takim był Ruszczyć za czasów studenckich i takim wydawał mi się jeszcze w lat kilka potem , gdy nadsyłał mi listy z Paryża , Londynu , Kairu , Neapolu i różnych innych zakątków świata .  W ostatnim liście , jaki od niego odebrał em , doniósł mi , że się żeni , poczem zamilkł , ale jego nazwisko poczęło się coraz częściej ukazywać w dziennikach .  Nazywano go dobrą głową , liczono na niego wiele , wybrano go posłem , a ja czytał em z radością i dziwił em się , jakim sposobem ten człowiek tak przewidział całą swoją przyszłość .  W kilka lat potem spotkali śmy się we Lwowie .  Ja wyłysiał em , on spoważniał , zmężniał , ale obydwaj poznali śmy się odrazu i powitali z radością .  Kilka dni zeszło nam na wspomnieniach o dobrych czasach , — o teraźniejszości mówili śmy niewiele — ja nie miał em bardzo o czem , on wydał mi się jakiś zniechęcony czy znudzony , a zaczepiony przezemnie , oświadczył krótko , że ma zamiar wycofać się z politycznej karjery i osiąść na wsi na stałe .  O żonie swej wspominał bez niechęci , ale i bez zapału .  Na moją prośbę pokazał mi jej fotografię , a ja długo przyglądał em się prześlicznej grupie , złożonej z jasnowłosej kobiety , dziewczynki , przypominającej pucołowate rubensowskie aniołki , i chłopcO wyrazistych i poważnych oczach .  — Chłopak do ciebie podobny , tylko oczy jakieś smutne — odezwał em się .  A on spojrzał na obrazek i zawołał z niezwykł em u niego wzruszeniem w głosie :  — Ten dzieciak to moje wszystko !  I oto dzięki przypadkowi czy też może wyższej jakiej woli , spotkali śmy się znowu .  Przyglądał em mu się pilnie , ale niewiele się zmienił .  Rysy te same , włosy bujne , tylko na ustach osiadło coś , czego dawniej nie było — niby szyderstwo , niby duma .  — Wiesz co — przerwał em milczenie pierwszy , — ty się chyba nigdy nie zestarzejesz ; masz at . . . no , ile ty masz lat ?  — Kończę czterdzieści .  — No widzisz , wyglądasz na trzydzieści ; ja przy tobie jak stary dziad .  — Za to masz dawny zapał ; trudno , wszystkiego mieć nie można .  — Tem gorzej dla mnie ; zapał , zachwyty i tym podobne romanse , i przytem łysina .  — Wielka rzecz łysina , kiedy cerę masz jak młodzieniec i wyglądasz jak ćwik .  Ale powiedz mi , po co ty tu właściwie przyjechał eś ? . . . chyba nie na kurację ?  — Choćbym ci nawet powiedział , że tak , nie uwierzył by ś mi , więc wolę przyznać się z góry , że jestem tylko w przejeździe .  Jadę do Paryża , ale chciał em odpocząć parę tygodni i na odpoczynek wybrał em Meran .  Są tu moje dwie dobre znajome , które jeszcze dziś muszą odszukać koniecznie .  A może ty znasz panią Keszmarową i pannę Marję Zawiłłównę ?  Skinął głową .  — Znam , i to nie od dziś .  Byli śmy razem w Aussee , a tu jesteśmy już na stopie starych przyjaciół .  Na obczyźnie ludzie poznają się łatwiej , węzły przyjaźni i sympatji zawiązują się szybko .  — Mój drogi — zaczął em po chwili , — to są córki mego szkolnego kolegi ; ta biedna Julka straciła w zeszłym roku męża i rozchorowała się ciężko .  Powiedz mi szczerze , jak ona jest ze zdrowiem ? . . . czy jest nadzieja wyleczenia jej ?  — Ależ naturalnie ; w Aussee było z nią różnie , ale tu z każdym dniem wygląda lepiej , a gdy jeszcze zimę spędzi na Rivierze , jak ma zamiar , wróci do domu zupełnie zdrowa .  Możesz mi wierzyć , że jestem poinformowany dobrze , bo dziś widział em się z doktorem , który ją leczy .  Zresztą zobaczysz sam .  O dwunastej zaprowadzę cię do Parvy .  — Cóż to Parva ? — zapytał em , odetchnąwszy wolniej po usłyszanej dobrej wieści .  — Parva to willa , zresztą dość ładna i wbrew swej dewizie wcale nie mała .  Mieszka w niej pani Keszmarowa z panną Marją i córeczką , pani Adela Przygodzka i pan Julian Dolski z siostrą , panną Zofią .  Wszyscy poznali śmy się w Aussee , a tu nie rozszerzamy już kółka naszych znajomości i bawimy się na wspólnych spacerach lub na tarasie Parvy , jak możemy i jak umiemy .  — Więc ja muszę dziś zapoznać się z całem tem towarzystwem ? — zauważył em zgnębionym głosem .  — A musisz , tylko nie jest to rzecz straszna .  Pani Przygodzka jest młodą wdową po adwokacie z Warszawy .  Może znał eś jej męża ?  Potrząsnął em głową .  — Nie , nie przypominam sobie .  — Zatem jest młodą i podobno bardzo ładną , a że ty jesteś wrażliwy na piękno . . .  Machnął em ręką .  — Co mi to teraz po tem ! . . . choć lepiej , że ładna . . . mam wstręt do brzydkich kobiet .  — No widzisz !  Prócz tego pani Przygodzka jest serdeczną przyjaciółką twej pani Keszmarowej i śmiało można powiedzieć , że tylko swoją troskliwością wyrwała ją śmierci w Aussee .  Patrzył em na ń zdumiony .  — Wyrwała ją śmierci , powiadasz ?  swoją troskliwością ?  Czyż one znały się dawniej ?  — Nie , nie znały , ale pani Przygodzka straciła w Aussee dziecko , a raczej pasierba , do którego była bardzo przywiązana , pani Keszmarowa okazała jej wtedy dużo współczucia , poznały się bliżej i stąd obecna przyjaźń .  Pani Przygodzka jest bardzo uczuciowa , a gdy kogo polubi , zrobi ze siebie wszystko .  To jest trochę dziwna kobieta .  Zamyślił em się .  — Dziwna , powiadasz ?  Ty bo się zawsze dosyć znał eś na ludziach . . . cóż o niej myślisz ?  — Nic nie myślę , ale za to może ty powiesz mi coś nowego , gdy ją poznasz ; tylko . . . zanadto jesteś wrażliwy na piękno , będziesz stronny .  — Czyż ona taka piękna ?  — Nie w moim guście , ale tak mówią .  Zamyślił em się znowu , próbując przy pomocy fantazji wyobrazić sobie twarz i całą postać kobiety tak bardzo pięknej , a tak umiejącej się poświęcać dla bliźnich , obcych zupełnie , za to , że okazali jej trochę współczucia .  Wyrwała ją śmierci , Julkę , tę moją złotowłosą . . . na ręku to maleństwo nosił em . . . i ona ją uratowała !  Uczuł em w duszy rozrzewnienie .  — Ona nie musi być dziwną , tylko dobrą — zadecydował em głośno .  Ruszczyć skinął głową .  — Bardzo być może .  Ale teraz słuchaj dalej , bo chcę zapoznać cię z resztą naszego kółka .  — Słucham .  Mówił eś coś o Dolskich .  Czy oni z Królestwa ?  Może z Białowoli , z pod Warszawy ?  — Tak , z Białowoli .  Czy znasz ich ?  Ruszczyć utkwił we mnie wzrok badawczy .  — Ze słyszenia tylko .  Białowola to dom znany , staroświecki , patryjarchalny , ale synalek podobno szaławiła , nie brzydzi się kartami , winem i innemi przyjemnościami życia , a przytem artysta , muzyk , czy coś podobnego .  — Muzyk i rzeczywiście gra dobrze , choć nie powiem , aby lepiej od siostry .  W Parvie odbywają się często koncerty .  Ostatnich słów Ruszczyca wysłuchał em z zadowoleniem .  — No , to ty miał eś rację , że Parva nie straszna .  Marynia Zawiłłówna śpiewa wcale nieźle , ty masz także dobry głos , możecie sobie urządzać artystyczne uczty , do których i ja jako amator- słuchacz przyłączę się z przyjemnością .  — Dolskiego teraz niema — wtrącił Ruszczyć — wyjechał do Medjolanu na parę dni , a siedzi już dwa tygodnie .  Siostrę zostawił na opiece pani Przygodzkiej .  Ja przestał em już śpiewać , ale tu zastępuje mięMartynow , Rumun .  Ma bardzo ładny głos tenorowy , a jeśli lubisz rumuńskie hory , nasłuchasz się ich dowoli .  — Czy to także członek waszego kółka ?  — A tak , i także znajomość z Aussee , bardzo przyzwoity człowiek i dobrze wychowany , co u nich rzadko się zdarza .  Uczy się teraz po polsku , bo biedaczysko zakochał się w pani Przygodzkiej .  — Aha , więc i Amor jest .  — A jest .  Włastowicz , poczciwe Litwinisko z Wileńskiego , ostatni już członek naszego grona , którego mam ci zaszczyt przedstawić , zakochał się znów w twojej pani Keszmarowej , modli się do niej , ale tylko oczami , i wątpię , czy kiedykolwiek odważy się przemówić .  Spojrzał em na niego ciekawie .  — I cóż na to Julka ?  — Pani Keszmarowa pewno nie domyśla się niczego , ubóstwia swoją Janię i wątpię , czy jej kiedykolwiek da ojczyma .  Wstał , zapłacili śmy , wśród nizkich ukłonów kelnerów opuścili śmy werendę i poczęli śmy się spuszczać na dół .  Wydostawszy się na dolną promenadę , minęli śmy Cafe - Gilf i wielki , ciężki most murowany , łączący oba brzegi Passery .  Ruszczyć rzucał od czasu do czasu po kilka słów objaśniających .  — Oto Passer - Schlosschen — rzekł , wskazując mi maleńki pałacyk , zdobny w balkony i lekką kolumnadę i uczepiony u skały jak biały ptak . — Mieszkał em tu , ale okazało się za wysoko i przeniosł em się bliżej Curhaus’u .  To Sandhof , a to Deutscheshaus , pensjony , zamieszkałe przeważnie przez Polaków .  To willa Fanny ; ślicznie wygląda w tych bluszczach , ale że ich za wiele , więc jest podobna zimna i wilgotna .  Cały brzeg Passery to właściwy Meran , a lewa strona , ot tam , złączona z prawą kilkoma mostami , to Ober-Mais , najzdrowotniejsza część miejscowości .  Poniżej , także z lewej strony rzeki , hen , ku łąkom , ciągnie się Unter- Mais .  Położenie nizkie i wilgotne , choć i tam są wille bardzo ładne i jest największy ze wszystkich pensjon , Unter-Mais , nie poszukiwany przez chorych .  Postępowali śmy czas jakiś w milczeniu , ale Ruszczyć przerwał je znowu .  — A ot masz Curhaus .  Właśnie muzyka przestała grać i goście się rozchodzą .  Ten duży dom z przeciwległej strony rzeki to Meranerhot , olbrzymi pensjon , głównie przez Anglików i Amerykanów zamieszkały , o którym ci już wspominał em .  Stąd patrząc to zwykła kamienica , ale od strony południowej Meranerhof przedstawia się okazale .  Urządzono go z całym możliwym przepychem , a kuracjusze i goście , zamieszkujący amerykański hotel , stworzyli także rodzaj kolonii , tylko na wielką skalę .  Mają salę balową , bilardową , fortepianową , czytelnię ; bawią się , tańczą , grają i nawet żenią .  — Suchotnicy ? — zdziwił em się .  — At , tu niewiele prawdziwych i nieuleczalnych suchotników .  — Czy uważasz , że tu wszystkie domy są stawiane frontem do słońca ?  — A prawda !  — Od tyłu — objaśniał dalej Ruszczyć — są tylko kuchnie i pokoje dla służby i właścicieli .  Doktorzy zalecają pacjentom południowe i południowo - zachodnie pokoje , aby słońca mieli jak najwięcej ; słońce też jest tu najgłówniejszem i prawie jedynem lekarstwem dla chorych .  Pokoi północnych można dostać w Meranie po cenach bajecznie nizkich , bo nikt ich nie chce .  Ale . . . jesteśmy u celu .  Zatrzymali śmy się przed niewielką , dwupiętrową willą , przedzieloną od promenady ogrodem .  Na zielonem tle platanów i magnolji ściany pałacyku jaśniały białością alabastru , pod pięknie rzeźbionym gzymsem lśniły się złote litery napisu : „ Parva sed apta “ .  Po kamiennych schodaclj zeszli śmy do ogrodu , położonego o cały parter niżej od promenady , i zagłębili śmy się w prawdziwy las palm , tui i laurów .  — Jak tu zacisznie ! -- zawołał em głośno , gotowy do nowych zachwytów , ale Ruszczyć mi przerwał :  — Czekaj , zobacz wpierw taras ; drugiego tak dużego niema w całym Meranie .  Minęli śmy klomb dracen i latanii i ujrzeli śmy cały front willi , nadpowietrzne balkony drugiego piętra i taras , zajmujący całą długość pierwszego .  Z obu stron szerokie stopnie prowadziły zeń aż do ogrodu , po wdzięcznie wygiętej balustradzie pięły się bluszcze , glicynie i kwitnące jeszcze róże .  Zebrane na tarasie towarzystwo , składające się z kilku osób i tyłem do nas zwrócone , rozmawiało i śmiało się wesoło .  — Cudów . . .  — Pst ! — syknął Ruszczyć — nie trzeba , żeby nas zobaczono ; chcę zrobić niespodziankę pani Keszmarowej . . .  Chodź !  Cofnęli śmy się szybko , niepostrzeżeni wśród klombów zieleni , obeszli śmy willę dokoła i weszli śmy do obszernego , wyłożonego marmurem przedsionka .  — Brr ! . . . jakżeż tu zimno ! — odezwał em się .  — Jedyna , ale duża wada tej willi ; różnica temperatury w przedsionku i na dworze jest tak znaczna , że bardzo łatwo można się zaziębić — mówił Ruszczyć , idąc po schodach .  — Czekaj — zatrzymał em go ; — do kogóż my właściwie idziemy ?  Czy taras ten należy do Keszmarowej ?  — Nie , do Dolskich ; pani Keszmarowa zajmuje drugie piętro , ale taras to zborny punkt dla wszystkich .  Jeśli niema spaceru , cały dzień na nim przesiadujemy .  — Więc gospodynią jest tu panna Dolska ?  — Tak , i pani Przygodzka w czasie nieobecności Dolskiego .  — No , to przedstaw mię i wytłómacz . . .  — Ależ dobrze , dobrze ; nie martw się .  Weszli śmy do obszernego pokoju , pełnego kwiatów i słońca .  W rogu stało śliczne , rzeźbione pianino , pod ścianami fantastycznie poustawiane maleńkie kanapki , foteliki i stoliki różnych kształtów ; całość robiła wrażenie mieszkania prywatnego , w którem baczną zwracano uwagę nietylko na wygodę , ale i na estetykę .  Przez szeroko otwarte drzwi , przysłonięte koronkową firanką i ciężką portjerą , dochodził nas gwar bawiącego się towarzystwa .  — Zaczekaj — rzekł do mnie Ruszczyć szeptem , który mi przypomniał całe jego studenckie amatorstwo do psot i niespodzianek ; — stań za portjerą ; ja wejdę pierwszy .  Wzruszając ramionami , uległ em jego życzeniu .  — A , pan Ruszczyć ! pan Ruszczyć ! — zabrzmiały kontraltowe i sopranowe głosy .  — Cóż tak późno ?  Zepsuł nam pan projekty !  Ruszczyć stał we drzwiach , z miną skruszonego winowajcy , pochylił głowę i bił się w piersi .  — Mea culpa , piękne panie ; przyznaję się do wielkiej zbrodni spóźnienia i prócz tego jeszcze do innej , daleko większej i daleko okropniejszej !  — Co takiego ?  co pan zbroił eś ?  Chodźżeż pan tu i opowiadaj ! — zabrzmiał świeży głos , po którym poznał em Marynię .  — Nie , pani , nie ruszę się z tych drzwi , póki spowiedź publiczna nie zmaże mego ciężkiego grzechu i póki nie otrzymam przebaczenia .  — Ależ dobrze , tylko mówżeż pan wreszcie ! — zabrzmiał znów chór głosów unisono .  — Wiadomem jest wszem wobec i każdemu z osobna — zaczął z powagą , swoim śpiewnym głosem Ruszczyć , — że do naszej , ściśle w sobie zamkniętej korporacji ausseskiej nie wolno jest wprowadzać żywiołów obcych i to pod żadnym pozorem .  I oto ja , najpoważniejszy wiekiem i urzędem członek szanownego zgromadzenia , ośmielił em się zdeptać miesiącami uprawnione statuty i przyprowadził em mego kolegę i przyjaciela , o którego przyjęcie na taras upraszam z pokorą i z całem poczuciem mej winy .  — Ależ wybornie !  doskonale !  dawaj nam pan swego kolegę !  — Tak , teraz panie mówicie : wybornie , doskonale !  Ale ja wiem , że pani Keszmarowa i panna Marynia nie przebaczą mi nig . . .  — A toż co nowego ? — przerwała mu oburzona Marynia — od kiedyż to przekonał eś się pan o naszej niegościnności ?  — Ha ! zobaczymy .  Chodźno tu , Antek !  — Oj , Ruszczyć , Ruszczyć ! — mówił em zgnębionym głosem , ukazując się wreszcie na tarasie i pochylając głowę w ukłonie — co ty ze mną wyrabiasz !  — Pan Antoni ! — przerwały mi równocześnie dwa radosne głosy , i naraz moje wielkie , adwokackie łapy zostały pochwycone przez dwie pary delikatnych rączek .  Julcia i Marynia Zawiłłówna stały przedemną uśmiechnięte , wzruszone , ze łzami w jasnych oczach .  — Ot , co to jest obczyzna ! i starego przyjaciela zaraz się serdeczniej wita — zaczął em wesoło , siłą woli hamując wzruszenie , także mnie ogarniające .  Julka chciała coś mówić , ale głos jej się łamał , usta drżały .  — Droga , złota pani JuljoL .  jakże można ! . . , niechno się pani uspokoi .  Chciał em ją poprowadzić do krzesła , ale moja lewa noga została naraz uwięzioną .  — Jania !  A ten mały bąk czego znów chce odemnie ?  Maleństwo obejmowało rączynami moją nogę i z odrzuconą w tył główką szepleniło :  — Jania tyz !  Pochwycił em je i uniosł em w górę , a to trzepotało się , jak biały motyl , śmiało , radośnie powtarzając :  — Jania tyz !  — Patrzcie ! . . .  Alboż ty mnie znasz , urwisie jeden ?  — Jania zna !  Jania jedziala wisienty !  — Aha , wisienty . . . jak to pamięta taki mały robak !  Ale poczekaj , robaku , pan musi być grzeczny , pan musi się przywitać .  Postawił em dziecko na ziemi i zwrócił em się do towarzystwa , ugrupowanego wkoło naszej czwórki i wzruszonego nie mniej od nas .  — Państwo darują , że tak . . . nieznany , pozwolił em sobie . . .  Ale całą , kwiecistą , z góry ułożoną przemowę zepsuł mi Ruszczyć .  — Mój przyjaciel i kolega , adwokat R . — rzekł , wskazując na mnie ręką .  — Ot masz , jesteś już znany i do klubu przyjęty .  Nieprawdaż , panno Zofio ?  — Najzupełniej — uśmiechnęła się szczupła , średniego wzrostu panienka , podając mi serdecznie prawie przezroczystą rączkę .  — Radość Julki i Maryni dzielimy wszyscy , choć pana nie znamy — dodała wysoka brunetka .  Mężczyźni zbliżyli się także .  — Jestem Włastowicz — rzekł blondyn .  — Martynow — dodał brunet .  Uścisnęli śmy się za ręce , ceremonia odbyła się nader szczęśliwie .  Odetchnął em .  W pół godziny był em jak u siebie .  Między panią Julją i Marynią , z Janią na kolanach , było mi tak jakoś dobrze , jak gdyby m wszystkie , zgromadzone tu z różnych stron kraju osoby znał nie od dziś , ale od wielu lat .  Z początku rozmowa była ogólna i toczyła się swobodnie i wesoło , ale powoli towarzystwo podzieliło się na luźne grupy .  Odpowiadając na tysiące pytań , zadawanych mi przez Marynię i Janię , przyglądał em się ciekawie to pani Przygodzkiej , to pannie Dolskiej .  Przygodzka była stanowczo ładną , a jeśli Ruszczyć nie poznał się na niej , to nie miał gustu — myślał em w duchu , patrząc na jej długie , spuszczone rzęsy i słodki uśmiech na ustach .  Od Ruszczyca wiedział em już o nieszczęściu Martynowa , ale gdyby m nawet nie wiedział , domyślił by m się sam po płomiennym wzroku , jakim ogarniał panią mecenasową .  Ona wyglądała jak gdyby nie wiedziała o wrażeniu , wywieranem na niego — siedziała spokojna , uśmiechnięta i wesoło poprawiała błędy , jakie popełniał co chwila , mówiąc po polsku .  — Pani Przygodzka ma dziwnie sympatyczną twarz — rzekł em do milczącej i zamyślonej Keszmarowej .  — Adelka ?  o , tak ! bardzo sympatyczna .  Znamy się zaledwie kilka miesięcy , a kochamy ją wszyscy .  Ona ma jakiś dziwny dar zjednywania sobie ludzi i wzbudzania w nich zaufania .  Julka kiwnęła główką i uśmiechnęła się do Przygodzkiej , patrzącej w tej chwili na nas .  — Obmawiam cię , Adelko — rzekła — ale pan Antoni nie pozwala .  Przygodzka roześmiała się wesoło .  — Nie wierzę .  — Czy temu — wtrącił em , — że ja nie pozwalam obmawiać pani ?  — O , nie !  nie wierzę w złośliwość Julki .  — To bardzo źle ; takie jasnowłose kobiety umieją być złośliwe , choć na to nie wyglądają — mówił em , patrząc na Adelę z prawdziwą przyjemnością .  A ona uśmiechnęła się łagodnie i , rzuciwszy mi : „ Trudno , nie wierzę i nie uwierzę nigdy ! “ —  Odwróciła się do siedzących obok niej Włastowicza i Martynowa .  — Czy wiesz pan — mówiła dalej Julka , — gdy zachorowała m w Aussee i było ze mną źle , ona przesiedziała przy mnie trzy dni i trzy noce , nie kładąc się wcale ?  A czemżeż ja dla niej jestem ? . . . przelotną znajomością .  Śmiało powiedzieć mogę , że , na moje szczęście czy nieszczęście , jej zawdzięczam życie .  — Jak pani możesz mówić o jakiemś tam nieszczęściu wobec tego oto ślicznego maleństwa ! — odezwał em się , gładząc płową główkę Jani .  Spojrzała na dziecko , lecz w tem spojrzeniu było tyle smutku , że serce mi się ścisnęło .  — Julciu , odezwała się poważnie Marynia , — doktór zabronił ci myśleć o rzeczach niewesołych .  Powinna ś nie żyć , lecz wegetować , jak roślina , i nie myśleć nic , wcale .  — Alboż to można sobie nakazać ?  Ja i tak dziwię się nieraz sama sobie , że śmieję się razem z wami .  — Bo to lekarstwo dla ciebie , takie samo , jak stare wino i górskie powietrze , a ty musisz być zdrowa , dla nas i dla Jani .  Dziecko słuchało z tak szeroko otwartemi oczętami , jak gdyby rozumiało , o co rzecz idzie .  Przy ostatnich słowach Maryni zsunęło mi się z kolan i przytuliło do matki , a ona porwała je w ramiona , przycisnęła do serca i załzawioną twarz ukryła w jasnych włosach małej .  — Otóż tak ! — odezwał em się z zadowoleniem — warto żyć , gdy się ma żyć dla kogo , a pani na to nie możesz się skarżyć . . . masz Janię , rodziców , pannę Marynię , no i mnie , starego , wiernego przyjaciela .  Uśmiechnęła się przez łzy i ścisnęła mi rękę gorąco .  — Jak się panu podoba Zosia Dolska ? — zaczęła nagle Marynia , pragnąc widocznie zwrócić rozmowę na inny , weselszy temat .  — Panna Dolska ?  Spojrzał em w stronę , gdzie w biegunowym fotelu , wpół leżąc , kołysała się panienka szczupła i przezroczysto biała .  Nad jej głową chwiały się szerokie liście latanii , promień słońca przedarł się przez nie , ozłocił ciemne włosy i padł żółtą plamą na splecione z sobą wątłe paluszki .  Obok siedział Ruszczyć , opowiadał coś z niezwykłą u niego powagą , i lekko dotykając poręczy krzesła , wprowadzał je w jednostajny , wolny ruch .  — Wydaje mi się bardzo chora — rzekł em , ze współczuciem patrząc na bladą twarzyczkę i podkrążone oczy , dziwnie wielkie i poważne .  Czy ona cierpi na płuca ?  — Tak , ale głównie na nerwy .  Ja ją bardzo lubię , bo ona jest zabawna z tą swoją powagą .  Jak zacznie czasami malować świat na czarno , i ona się popłacze i ja się popłaczę , a w końcu śmiejemy się z tego obie .  — A mnie się zdaje — wtrąciła Julka , — że ona ma teraz trochę równiejsze usposobienie , nie tak często płacze bez powodu i nie miewa już dawnych napadów szalonej wesołości .  Ta jej wesołość zawsze mię przerażała , bo po niej następowała zwykle tem czarniejsza melancholja .  Marynia spojrzała na chorą uważnie .  — Tak , teraz jest zdrowsza , ale dzisiaj bardzo mizernie wygląda .  Nie miała listu od tego szkaradnego chłopaka , swego braciszka , i podobno nie spała całą noc .  Nie wiem właściwie , za co ona go tak kocha .  Julka patrzyła w stronę latanii , zamyślona .  — Za co ?  prawdopodobnie za to , że jest jej bratem ; zresztą oni wszyscy kochają się razem .  Czytała m raz list jej matki i wtedy pomyślała m , że gdyby to biedactwo nie przyszło do zdrowia , był by to dla nich cios okropny .  — Nowy sąsiad pań ! — zawołał nagle Włastowicz , patrząc w ogród .  Marynia i pani Adela podniosły się i podeszły ku niemu ;  Jania zsunęła się z kolan matki i podbiegła także .  — O , jaki blady ! — zauważyła półgłosem Marynia , a Adela dodała ze smutkiem w głosie :  — Biedaczysko ! w wózku jedzie .  — Od kilku dni — objaśniła mię Julka — mamy na parterze sąsiada .  Podobno Polak , ale nie wiemy , jak się nazywa , bo służąca tak przekręciła nazwisko , że trudno się domyślić czegośkolwiek .  Miały śmy się postarać o ostatnią kurlistę , lecz jakoś skończyło się na zamiarach .  — Czy tutaj każdy nowy Polak budzi takie silne zainteresowanie ? — zapytał em .  — A naturalnie , czasem może być znajomy . . ,  Proszę , pomóż pan Jani .  Jania próbowała rozsunąć gałęzie róż i wcisnąć główkę pod balustradę , ale nie udawało jej się .  — Jania tyz !  Jania nie widzi ! — wołała , ciągnąc Marynię za suknię .  Nikt na nią nie zwracał uwagi , więc podszedł em , wziął em dziecko na rękę i postawił em na balustradzie .  Żwirem wysypaną uliczką , wzdłuż tarasu , szedł siwy posłaniec i zwolna popychał wózek , ponsowym aksamitem wybity .  Chory , w wózku siedzący , oparł jasną głowę o aksamitną poręcz , ręce złożył na okrywającym go pledzie i patrzył przed siebie spokojnie , nieświadomy obudzonego zajęcia .  — Ten to już chyba naprawdę chory ; wątpię , czy nawet pani Adela pomogła by mu cokolwiek — szepnął Włastowicz .  Nagle Jania nachyliła się , obiema rączkami zerwała różę i , nim zdążył em przeszkodzić , rzuciła ją na zbliżających się .  Róża zakreśliła łuk i ku ogólnemu przerażeniu upadła wprost na piersi nieznajomego .  Zbudzony z zamyślenia młody człowiek drgnął , ale ujrzawszy niewinną przyczynę swego przestrachu , uśmiechnął się , podniósł głowę i zdjął kapelusz .  Panie cofnęły się zmieszane , ale Jania poczęła klaskać rączkami i słać mu od ustek pozdrowienia .  — Przepraszam pana za małego roztrzepańca — odezwał em się do chorego po polsku .  — Niema za co — odpowiedział .  — Taki pocisk , i to z rączek polskiego dziecka , może być tylko miłą niespodzianką na obczyźnie .  Dia , ma*  lenka ! — zwrócił się do Jani ze smutnym uśmiechem na bladych ustach .  Wózek potoczył się dalej , Jania wyrwała mi się z rąk i pobiegła do matki , ale ja stał em wciąż , ręką pocierałem czoło i usiłował em zebrać rozpierzchłe wspomnienia .  Tak , znam go , znam na pewno . . . ale skąd , kiedy , jak ?  I głos mi znany , głos może jeszcze więcej jak twarz . . .  Patrzył em za nieznajomym , a on obejrzał się także i wzajemnie zamienili śmy badawcze spojrzenia .  Ktoby to mógł być ?  Odwrócił em się .  Na tarasie był gwar , wszyscy mówili razem ; jedni opowiadali , drudzy zadawali pytania .  Julka zabierała się z powagą strofować swoje maleństwo , ale przerwała jej panna Dolska .  — Dajcie pokój dziecku ! — zawołała , wyciągając ręce — pójdź tu , Janiu , do cioci . . .  Dobrześ zrobiła i ciocia cię za to pocałuje .  — Moja Zochno , trzebaż ją przecie nauczyć , bo gotowa narazić nas kiedy na nieprzyjemność .  Ale Jania siedziała już na kolanach młodej dziewczyny .  — Nie narazi , nie . . .  Jania dlatego to zrobiła , że ten pan chory i Polak . . . prawda Janiu ? — mówiła dalej Zosia , pieszcząc dziecko .  Wtedy mała zarzuciła jej rączki na szyję i rozpłakała się .  — Otóż macie !  biedactwo płacze najniepotrzebniej w świecie .  Nie płacz , maleńka , nie ! . . . mamusia nie gniewa się i wszyscy Janię kochają . . .  O patrz , jakie pan Ruszczyć ma duże wąsy . . . widzisz ?  Rusza nimi , jak chrabąszcz .  Zosia odjęła rączki dziecka od zapłakanych oczu , dziewczynka spojrzała przez łzy , a Ruszczyć nachylił się , nasrożył minę , mającą wyobrażać chrabąszcza , i poruszył wąsami .  Mała roześmiała się .  — Jesce laz !  jesce laz ! — prosiła , usiłując wąsy te pochwycić .  — O , nie można ! — odsunęła ją Zosia — chrabąszcz gryzie .  — Nie glyzie , nie ! — śmiała się już na dobre dziewczynka , zapominając o całem swem chwilowem nieszczęściu , choć łzy nie zdążyły jeszcze obeschnąć na jasnych rzęsach .  — Wszyscy ją psują , a Zosia najwięcej — zadecydowała Julka , udając niezadowolenie , a z wdzięcznością patrząc na Ruszczyca i Zosię .  A ja wciąż szperałem we własnych wspomnieniach i wciąż powtarzał em w duchu : a jednak ja go znam i to znam na pewno .  — No i cóż ?  na dziś nie zrobimy już chyba żadnego projektu ? — odezwała się pani Adela , stając na środku tarasu .  Ruszczyć spojrzał na zegarek .  — Trzecia godzina , więc chyba za późno na projekty .  Ten obiad o czwartej psuje nam cały dzień .  — Chorym nie psuje — odpowiedziała młoda kobieta , — bo o wpół do piątej słońce chowa się za górę i do domu trzeba uciekać .  No , ja idę na pocztę i do czytelni .  Może komu co przynieść ?  — Pójdę z tobą ! — zerwała się Marynia .  Pani Adela zacisnęła zlekka różowe usta , ale w tejże chwili uśmiechnęła się i skinęła głową przyzwalająco .  — Pozwolicie panie iść mnie z sobą ? — odezwał się nieśmiało Martynow , patrząc na nią prawie pokornie .  Pani Adela wzruszyła nieznacznie ramionami , ale skinęła głową przyzwalająco .  — Jeśli to panu zrobi przyjemność .  — Idźcież sobie , a ja tymczasem prześpię się , bo mnie głowa boli — odezwała się Julka , wstając .  Włastowicz począł się żegnać .  — A co zrobimy z wieczorem ? — zapytał , stając przed Zosią .  — Przyjdźcie panowie do nas , jeżeli macie ochotę .  — A zagra nam pani ?  — O , nie wiem ; takie mam dziś ciężkie ręce . . .  Spojrzała na swe bezsilnie splecione palce i westchnęła .  Taras się opróżnił .  Pani Adela popatrzyła na Ruszczyca i rzekła :  — A pan , panie Ruszczyć ?  czy pan zostaje z Zosią ?  Mówiła to z ironicznym uśmiechem , dziwnie wyglądającym na ustach , do których słodycz jak gdyby przyrosła .  Ruszczyć wstał .  — Jeżeli panna Zofia życzy sobie zostać samą . . .  Zosia oblała się rumieńcem i zaczęła z widoczną przykrością :  — Ja nie wiem . . . mnie jest wszystko jedno . . . panowie pewno pójdziecie na obiad . . .  Patrzył em na tę co najmniej dziwną scenę , ale jasna głowa nieznajomego rysowała mi się przed oczami tak uparcie i tak silnie poruszała jakieś bardzo dawne wspomnienia , że nie był em w stanie zastanowić się nad zachowaniem się pani Adeli .  Drgnął em , gdy Ruszczyć stanął przedemną i rzekł :  — Idziemy .  Była ósma , gdy uporawszy się wreszcie z interesami , polegającymi na zjedzeniu obiadu i mojem przeniesieniu z hotelu do willi Helwecji , w której mieszkał Ruszczyć , stanęli śmy znowu przed willą Parvą .  Wieczór był cichy i ciepły , księżyc zdążył już ubiedz kawał drogi ; na ciemnym szafirze gwiazdy mrugały zawzięcie , milczenie , kołyszące do snu Meran , mącił tylko jednostajny szum rzeki .  Na tarasie zastali śmy całe towarzystwo w ruchu nadzwyczajnym .  Było ciepło , więc panie , chcąc nam zrobić niespodziankę , kazały wnieść stół ogrodowy i pod gwiaździstem sklepieniem , przy blasku lampy , zawieszonej nad światem ręką Bożą , przyrządziły wieczorną herbatę na tarasie .  W przygotowaniach brali udział wszyscy zebrani .  Włastowicz układał owoce , Martynow ciasta , Zosia i Marynia wędliny i zimne zakąski , pani Julja smarowała masłem miniaturowych rozmiarów bułki ; pani Adela w wielkim szafirowym fartuchu uwijała się przy samowarze , który kipiał i szumiał wesoło i dziwnie jakoś wyglądał na tem tle nieswojskiem .  Gdy ukazali śmy się na tarasie , powitała nas burza wymówek i wyrzutów ; panie śmiały się i groziły nam paluszkami .  Pani Adela wyglądała prześlicznie .  — Piękny z pana przyjaciel ! — wołała do mnie Marynia — zbuntował eś nam pana Ruszczyca i tyle !  — Ja zbuntował em ?  — A tak , pan .  Dawniej pan Ruszczyć nigdy się nie spóźniał .  — Bardzoście panowie dobrze zrobili , bo w nas tu orzą — skarżył się zgnębionym głosem Litwin ; — pracujemy jak woły w jarzmie , i za to nie usłyszymy nawet dobrego słowa .  — Rzeczywiście ! — rzuciła Marynia , odwiązując białą serwetę — gdyby pan Ruszczyć był , miałyby śmy z niego pomoc , ale z panów . . .  Wzruszyła ramionami i wzgardliwie wydęła usta .  — Ot , masz pan kobiety ! — jęczał w dalszym ciągu Litwin — człowiek się napracował , a kobieca wdzięczność powędrowała do nieba i drabinę z sobą zabrała .  Drugi raz nie złapią nas panie , oho !  co nie , to nie ! nieprawdaż , panie Martynow ?  Martynow zgodził się na wszystko , ale prawdopodobnie nie wiedział , o co idzie , gdyż w tejże chwili odbierał filiżankę herbaty z białych rączek pani Adeli i , jak w objawienie , patrzył w jej oczy , pociemniałe teraz i rzeczywiście bardzo piękne .  Tymczasem Ruszczyć rozmawiał z Zosią , która stała przed nim z rękami schowanemi poza siebie .  — Czy i pani gniewa się na nas ? — pytał .  — Nie . . .  A ja czegóżbym się gniewać miała ?  Ręki nie podała m , bo gospodarując , pobrudziła m się .  — Nie wierzę . . . nie dlatego .  Zosia spoważniała i popatrzyła na niego wzrokiem tak przezroczystym , jak woda .  — Ależ serjo , jak Julka kocham . . . ja zawsze mówię prawdę .  — Więc wierzę . . .  A czy pisał pan Juljan ?  — Pisał , pisał !  Szaławiła jest i kwita ! — zadecydowała Marynia .  — Śliczny wyrok ! — śmiał się Włastowicz — gdyby pan Juljan słyszał , był by kontent .  Dziewczyna wzruszyła ramionami .  — Oj , prawda — rzekła ; — dużo dba o to !  Modli się tam do swego Palmy młodszego i Wenecjanek , objada makaronem i ani myśli o powrocie .  — Jakto ?  czyżby był w Wenecji ? — zapytał Ruszczyć ze zdziwieniem .  — A jakże !  Poleciał za jakąś śpiewaczką , która występowała w La Scala , a teraz śpiewa w La Fenice .  Na pociechę pisze , że dzień i noc myśli o nas , bo włoskie niebo przypomina mu w dzień moje oczy , a w nocy oczy Adelki .  Zosia parsknęła śmiechem , odrzuciła serwetę , którą starannie wycierała sobie paluszki , i dłonią zamknęła usta oburzonej przyjaciółki .  — Daj mu pokój !  Cóż on winien , że jest taki , a nie inny ?  W chwili , gdy siedział nad listem , ręczę ci , że tęsknił do nas i wierzył święcie we wszystko , co pisał .  Ale Marynia nie dała się przekonać .  — At , szkaradnego masz brata ! — wołała , odsuwając jej rękę — ty się martwisz , nie sypiasz , jeśli którego dnia nie masz listu , a on lata po operach i omdlewa z zachwytu , gdy byle Włoszka zaśpiewa mu : Non conosci il bel suol . . .  — Panowie i panie , herbata gotowa !  Pan Juljan jest moim faworytem , napadać na niego nie pozwalam , zatem dajcie mu pokój i zasiądźcie do stołu !  Pani Adela , mówiąc to , zdjęła fartuch i wdzięcznym ruchem ręki zaprosiła nas do zaimprowizowanej wieczerzy .  Zrobiło się gwarno , siadano gdzie kto chciał i gdzie kto mógł , żartowano , śmiano się , a samowar wtórował jednostajnym szumem .  W życiu każdego człowieka zdarzają się chwile , których najdrobniejsze i najsubtelniejsze szczegóły tak się wrażają w pamięć , że potem już ich nic zatrzeć nie zdoła .  Od owej wesołej herbaty na tarasie upłynęło lat kilka , a ja dziś jeszcze mam przed oczami cichą noc , niebo bez chmurki , drzewa skamieniałe wśród idealnego spokoju , krzewy przyprószone srebrem księżyca i ten biały taras , i owe młode , piękne i szczęśliwe twarze .  Jak dziś , widzę wesołą twarzyczkę Maryni , przekomarzającego się z nią , poczciwego , kaszlącego Litwina , panią Adelę z twarzą Madonny i falującymi włosami cyganki , poważne oczy Zosi i czysty profil Ruszczyca .  Pani Adela była dziś wesoła , rozbawiona i wyglądała obok jasnowłosej Julki jak kwiat lotosu obok skromnego modraku .  Miała u stanika białą różę , a takąż samą wpiął w klapę surduta Martynow , zapatrzony i prawie nieprzytomny .  — Czemu pan nic nie jesz ? — zwróciła się do niego swobodna i jakby nieświadoma wywieranego przez siebie uroku — o ! co za wspaniałe grono !  Czy można panu położyć na talerzyk ?  Martynow drgnął .  — Co tylko pani rozkaże — odpowiedział po francusku .  — Adelciu ! — zaśmiała się Marynia — podaj panu Rumunowi puhar cykuty , a ja ręczę , że wypije duszkiem .  — Wypiję — odparł z przekonaniem Martynow ; — pani Adela wie o tem .  — O , co to , to nieprawda .  Skądżeby m wiedziała ?  Odwróciła głowę zmieszana i podała ciastka Włastowiczowi , a przy stole zapanowało chwilowe milczenie .  — Gdzie jest Jania ? — zwrócił się do Julki Ruszczyć , pragnąc widocznie przerwać niemiłą ciszę .  — Śpi .  Zosia ją uśpiła , bo my nie mogli śmy dać sobie z nią rady , tak się nam dziś rozgrymasiła .  Proponują Zosi , by przyjęła u mnie obowiązek niani , inaczej minie się ze swem powołaniem .  — Pani droga  — Włastowicz wzruszył ramionami , — nie zminie się , nie . . . wyjdzie zamąż i będzie niańczyła własne aniołki , które . . .  — Porozpuszcza , jak cygańskie bicze ! — wpadła mu w słowo Marynia .  Litwin pokiwał głową .  — Właśnie , właśnie , z ust mi pani wyjęła ś , co mię dziwi nadzwyczajnie , albowiem do tej pory zawsze różnili śmy się w zdaniach .  Zatem panna Zosia porozpuszcza swoje aniołki ; co zaś do panny Maryni , to wiem tylko , że męża weźmie w karby okrutne . . .  Biedny , nieszczęśliwy człowiek . . .  — Pańskie współczucie marnuje się najniepotrzebniej w świecie — odrzuciła Marynia — nie mam zamiaru unieszczęśliwiać nikogo .  — Wiem , wiem ; słyszał em to już kilka razy . . . tylko że ja jestem z natury niedowiarek i . . .  — Oo ! naturalnie ; alboż można wierzyć w to , co mówi kobieta ?  Wy wszyscy tak twierdzicie , a zastanawiającem jest to tylko , że każdy z panów stworzenia , z wyżyn spoglądający na ogół kobiet , dla jednej zawsze robi wyjątek , w tę wierzy święcie i ta prowadzi go na pasku , gdzie chce i jak chce .  — A panie to niby inaczej .  Każda , ledwie wdzieje cokolwiek dłuższą sukienkę , już stawia ołtarz i przemyśliwa , kogoby też na nim postawić .  — Nieprawda , nie ! — wołała zaperzona Marynia , a Zosia dodała żartobliwie :  — No , my przecież pod każdym względem jesteśmy niższe od królów świata , ale , pomimo to , na poparcie obustronnych twierdzeń możeby tak uciec się do przykładów ? . . .  — Bójcież się panie Boga !  tylko bez przykładów !  Włastowicz poruszył się na krześle niespokojnie i spojrzał lękliwie w stronę Julki , spokojnie obierającej tyrolskie jabłko .  Marynia parsknęła śmiechem .  — A naturalnie !  Teraz , gdy metoda doświadczalna rządzi światem uczonych , wszystko powinno być oparte na żywych przykładach . . . doskonale ! . . .  Jest nas tu cztery , panów trzech . . . nie , także czterech . . . ale mniejsza z tem , nawet to rzeczy nie zmieni . . .  — Oj , panno Maryniu ! — pogroził em jej palcem — nie żartować , bo jak przyjdzie kreska na Matyska . . .  — Jak wrócą wędrowcy z Medjolanu i Wenecji . . . — dorzucił Włastowicz półgłosem .  Maryni zaiskrzyły się oczy .  — Bardzo się pan mylisz ; nie umieszczam kapitałów mego serca na takiej artystycznej hipotece !  — No , tak .  Hipoteki artystów i poetów nie bywają dość pewne , ma pani rację ; ale dziękujemy za objaśnienie , że kapitały już są nagromadzone i że się szuka lokacji .  Julka i Zosia roześmiały się , a Marynia zerwała się z krzesła , ale z wielkiego oburzenia słowa wymówić nie mogła .  — Każdy Litwin jest uparty , wiadomo . . . nigdy i nikt go jeszcze nie przekonał ! — wybuchnęła wreszcie , siadając i bokiem odwracając się do Włastowicza .  — No , to pani i na siebie wyrok podpisała ś .  — Ja jestem Żmudzinka , z Litwinami nie mam nic wspólnego !  Pani Adela wstała , przeszła na drugą stronę tarasu , oparła się o balustradę i patrzyła w ogród .  Martynow , jak zahypnotyzowany , poszedł za nią .  Po ostatnich słowach Maryni ożywiona rozmowa raptem się urwała i , co zdarza się nawet w bardzo licznych towarzystwach , zaległo milczenie tak zupełne , że usłyszał em , jak z wielkiego platanu oderwał się się zeschły liść i , z ledwie dosłyszalnym szmerem trącając o gałązki , spadł na murawę , cichy jak westchnienie .  Zosia podniosła się i zniknęła za portyerą , a po chwili przez drzwi otwarte spłynęła na nas nieporównana harmonja Quasi una fantasia Beethovena .  Po pierwszem uderzeniu poznał em artystkę umiejącą przemawiać do tłumów nie szaloną biegłością palców , ale duszą wkładaną we własną grę .  Czar księżycowej nocy podnosił wrażenie , ową grą wywołane , harmonja tonów zlewała się z harmonją zasłuchanej w ciszę natury , a tony rosły , potężniały , brzmiały całą siłą uczucia , i znów słabły i cichły , przechodząc w ledwie dosłyszalne szmery .  Nikt nie poruszył się , każdy pozostał pod wrażeniem , każdy wstrzymywał prawie oddech , by czaru nie rozwiać , a mnie się zdawało , że gwiazdy są dziś jakieś inne , jakby zdziwione , że księżyc się zasłuchał i nieruchomy stanął w połowie drogi , że cały świat przemienił się w pieśń , a w tej pieśni moje własne ja rozpłynęło się i zanikło .  Adagio skonało w ostatniem westchnieniu , rozwiały się lekkie , prawie figlarne tony allegretta , w powietrzu , jak burza , zadrgały pierwsze pasaże wspaniałego presta .  Fortepian skarżył się , jęczał , łkał i znów szalał , jak człowiek miotany rozpaczą lub wielką namiętnością .  Stracił em zupełnie świadomość miejsca i czasu , a choć ostatni akord przebrzmiał oddawna , ja słuchał em jeszcze . . .  Na taras znowu spłynęła cisza . . . i znowu powietrze zadrgało pieśnią , ale pieśnią Chopin’a , piękniejszą nad wszystkie fantazje świata .  O dziwy !  toż to fujarka , nasza , rodzima !  toż to krakowiak !  Pod lasem łąki , zielone , wilgotne , bezbrzeżne ; opary się podnoszą i płyną , niby senne duchy ; niebo ciemnieje , gwiazdy na wyścigi otwierają oczy złociste , księżyc wszedł i patrzy .  Zdała majaczy szereg chat , a w każdej płonie czerwone światełko ; psy poszczekują ode wsi ; na łąkach rżą konie spętane ; na wielkiej szarej kopce siedzi chłopię - artysta i z prostej , na jarmarku kupionej fujarki takie cudne wydobywa tony , że kto je raz usłyszy a zrozumie , nie zapomni nigdy .  Słyszał je i zrozumiał Chopin — Zosia może także słyszała , może tylko pojęła Chopin’a .  Ukrył em twarz w dłoniach .  Fujarka grała raz głośniej , raz ciszej , a nuta krakowiaka po rosie i na oparach , wywołanych czarodziejskimi palcami artystki , spływała mi aż gdzieś na samo dno serca ; a gdy urwała się i zbudziła mię z marzeń , sprawdził em ze wstydem , że po mojej twarzy płynęły łzy .  Opodal siedział Ruszczyć , bardzo blady ; Julka i Marynia oplotły się ramionami i , przytulone do siebie , patrzyły w gwiazdy ; Włastowicz ukrył twarz w dłoniach , pod latanią , w cieniu ; pani Adela , opanowana takiem samem pewno jak ja wrażeniem , zapomniała o świecie i nie wyrwała ręki , którą Martynow do ust przyciskał .  — Piękno prawdziwe po wiek wieków rządzić będzie duszami ! — pomyślał em , zrywając się i biegnąc do saloniku .  Zosia siedziała z rękami opuszczonemi na kolana , była zarumieniona , oczy jej błyszczały .  Ukląkł em , porwał em jej rączki , całował em je , chciał em dziękować , ale widocznie mówił em same głupstwa , bo dziewczyna poczęła się uśmiechać i kiwać główką .  — Proszę , przynieś mi pan wody . . . zmęczyła m się bardzo — rzekła wreszcie , odbierając mi rączki i chowając za siebie .  — Czy pani słabo ? — usłyszał em za sobą niespokojny głos Ruszczyca .  — Nie , i owszem , jest mi zupełnie dobrze , tylko zmęczyła m się i napiła by m się wody .  Ruszczyć wybiegł na taras , a ona podniosła się , chciała iść , ale nagle zbladła , zachwiała się — i gdyby m jej nie był pochwycił , była by upadła na ziemię .  W tejże chwili wbiegł Ruszczyć ze szklanką , z której rozlewał wodę na talerzyk i na posadzkę .  Za nim szła pani Adela .  Zrobiło się małe zamieszanie ; odebrano mi Zosię , posadzono ją na kanapce ; salonik napełnił się w mgnieniu oka .  — Proszę , przynieś mi pan z sypialnego pokoju wodę kolońską . . . flaszeczkę , stojącą przy łóżku Zosi , i szklankę ! — zawołała pani Adela .  Ruszczyć wybiegł , a ona klękła obok pobladłej dziewczyny , całowała jej przezroczyste ręce i rozcierała delikatnie .  — Oj , ty dzieciaku ! — mówiła — czemuś ty grała dzisiaj , czemu ?  Koło serca zrobiło mi się dziwnie miękko .  Zosia starała się uśmiechać , ale nie udawało jej się .  — Widzisz , Adelciu — mówiła , z wysiłkiem łzy hamując , — ja nigdy nie będę zdrowa . . . nawet grać już nie mogę .  Julka i Marynia miały oczy pełne łez , a ja , w obawie , że także ryknę , jak baba , wybiegł em na taras .  Otoczyła mię noc — odetchnął em pełną piersią , a po chwili zaczął em sobie prawić morały .  — Warjat jesteś , panie mecenasie ! warjat , idjota i kretyn !  Przyjechały sobie cztery młode kobiety , wynajęły ładną willę , jedna zagrała , potem zrobiło jej się słabo , a ty węszysz zaraz jakąś tragedję , śmierć , pogrzeb i masz ochotę odegrać rolę wynajętej płaczki .  Tak , to prawda , ale swoim porządkiem gdyby ten wątły dzieciak był mojem dzieckiem , a ja jego matką . . . nie , ojcem . . . nie oddał by m go śmierci nie !  wziął by m się z nią za bary . . .  Wtem we drzwiach stanęła Zosia .  Jak miną wysadzony , rzucił em się do niej .  — Czy już pani lepiej ?  — O , tak .  Ja mam zabawną naturę : choruję , płaczę , znów się śmieję , i tak w kółko .  Jestem nieznośna .  Przysunął em jej krzesło .  — Może pani usiądzie na tarasie ?  — Dobrze , dziękuję .  Umyślnie przyszła m tu , bo tam duszno .  Chciała m odetchnąć świeżem powietrzem , zostać trochę sama . . . i Adelcia mi pozwoliła .  — To ja teraz odejdę .  — O , nie . . . proszę , zostań pan ze mną . . .  Czasami nie mogę znieść , gdy odrazu dużo osób do mnie mówi ; ale z panem będzie mi bardzo przyjemnie .  Pan Ruszczyć tak pana lubi . . .  — Czy to jest dla mnie czemś w rodzaju listu polecającego do pani ? — zapytał em z uśmiechem .  Skinęła główką .  — Tak .  Wszyscy , których on lubi , muszą być warci , by ich także lubić .  Pan to chyba wiesz lepiej odemnie , bo znasz dawniej pana Ruszczyca .  Umilkła , ja się zamyślił em , a w saloniku Litwin przekomarzał się z Marynią .  — Nie powie mi pani ?  No , to nie . . . ja i tak się dowiem .  — A to jakim sposobem ?  — Takim , że miłość i kaszel nigdy się nie ukryją .  — Ale kiedy ja panu mówię , że się w nikim nie kocham .  — Nie kocha się pani , to się pani będzie kochała ; już ja się tego doczekam i zrobię zyg , zyg , marcheweczka .  — Marynia chce gwałtem przekonać pana Włastowicza , że zamąż nie wyjdzie — odezwała się Zosia .  — A pani także myśli , że wyjdzie ?  — Ja nie wiem ; bardzo być może .  Ona teraz wierzy święcie , że nie , ale wszystkie moje koleżanki wierzyły tak samo i wszystkie wyszły , prócz mnie .  — I pani wyjdzie .  Potrząsnęła główką .  — Chyba nie . . . nigdy nie przychodzi mi do tego ochota i zdaje mi się , że całe życie już będę kochała tylko muzykę .  — I więcej nikogo ?  Zawahała się .  — Tak jak muzykę . . . nikogo .  Gdy gram , dzieje się ze mną coś niezwykłego . . . zapominam o całym świecie , w duszy mam i rozkosz i ból równocześnie ; jakieś dziwne uczucie po prostu rozsadza mi piersi .  Jeżeli tego wszystkiego nie mogę wygrać z siebie , jestem nieszczęśliwa i płaczę ; ale czasami mogę i wtedy czuję wyraźnie , że nad wszystko kocham mój fortepian .  Umilkła i oddychała szybko .  — Pani jesteś artystką z Bożej łaski — odezwał em się , patrząc na nią z zajęciem . —  W grę wkładasz duszę i dlatego umiesz przemawiać do innych dusz .  Uśmiechnęła się z goryczą .  — Artystka !  I co mi z tego ?  I co z tego światu ?  Nie , ja jestem przedewszystkiem egoistką , ja nawet nie umiem grać przy ludziach tak , jak się grać powinno , i zdaje mi się , że dopiero wtedy oddała by m w tonach wszystko , co mam w duszy , gdyby m się znalazła sama jedna i ujrzała wkoło tylko wielki , pusty świat .  Oparła głowę o poręcz krzesła , i patrząc w niebo , mówiła jakby do własnych myśli :  — Ja jestem inna niż wszyscy , i pewno dlatego mi smutno .  Każdy kogoś kocha , ma jakiś cel , dla kogoś żyje , do czegoś dąży , cierpi , poświęca się .  Mnie tak pusto czasami , że zazdroszczę ludziom cierpienia .  Rodzice mię psuli , świat mię psuł i życie także .  Nie nauczyła m się kochać nikogo i niczego .  Żyję tylko dla siebie , dla samej przyjemności życia , a tę moją namiętność do muzyki , tę rozkosz , na którą nie zapracowała m i nie zasłużyła m niczem , wyrzucam sobie jak grzech .  Chciała by m kochać ludzi , bardzo , nad wszystko . . . i nie umiem , chciała by m być użyteczną . . . i nie wiem jak .  — Nie widział eś pani nędzy i cierpienia — odezwał em się poważnie , — znasz je tylko z teorji , jesteś młoda . . . i dlatego zdaje ci się , że nie umiesz kochać ludzi i nie wiesz , jak być użyteczną .  Zwróciła się do mnie szybko .  — I pan Ruszczyć tak mówi !  Podobno trzeba nietylko widzieć cierpienie , ale i samemu cierpieć , inaczej nie jest się człowiekiem .  Ludzie , którzy wiele w życiu przeszli i wiele walczyli , mają być lepsi od ludzi szczęśliwych i bogatych , a ja , jeśli zawsze będę chodziła po różach , jeśli nie będę nawet potrzebowała zadawać sobie trudu , by te róże zrywać , bo inni mi ich narwą , zawsze pozostanę bezużytecznem zerem .  — Jakto ?  Ruszczyć to pani mówił ?  — Tak , to jest nie .  Pan Ruszczyć mówił trochę inaczej .  Mówił , że ja jestem jeszcze dziecko , ale że na ziemi każdy musi poznać dwie strony życia i że ja je poznam także , a wtedy będę umiała i kochać i poświęcać się .  Ból oczyszcza , cierpienie uszlachetnia człowieka , i dlatego chciała by m ich doznać .  Muzyka była by mi wtedy ukojeniem .  Umilkła , ja dumał em nad słowami młodej dziewczyny , a w saloniku tymczasem zrobił się jakiś ruch niezwykły .  Włastowicz szybko przebiegł taras , wpadł do ogrodu i zniknął w cieniach .  We drzwiach ukazał się Ruszczyć .  Zosia się zerwała .  — Co się stało ?  — Nic , niech pani będzie spokojna .  Zbliżył się do niej szybko , ujął za ręce i poprowadził z powrotem do krzesła .  Usiadła , posłuszna jego woli , trwożnie patrzyła mu w oczy , a on mówił dalej :  — Widzę , że pani mnie się boisz .  Ale to nic :  taki strach nie przyprawi cię o chorobę . . . a tymczasem na dole nowy sąsiad pań , dowiedziawszy się , że tu jest taka niegrzeczna , zdenerwowana pacjentka , powiedział tak jak Jania : „ ja tyz “ i także się rozchorował .  Naturalnie nic wielkiego . . . zemdlał prawdopodobnie i zaraz przyjdzie do siebie ; pani Adela poszła do niego , pan Włastowicz po doktora , a my tymczasem poczekamy sobie cichutko i niedługo dowiemy się , że jest wszystko w porządku . . . prawda ?  Mówił spokojnie , prawie żartobliwie , ale w jego oczach , skierowanych na Zosię , widniał niepokój .  — Czy tylko pan mówisz prawdę ? . . . może on bardzo chory ? . . . może jabym pomogła co Adelci ?  — Nic pani nie pomożesz , bo pani Adela nie chce pomocy i nawet pani Keszmarowej nie pozwoliła iść z sobą .  Poczekajmy jeszcze trochę , a niedługo dowiemy się wszystkiego .  Podniosł em się i niepostrzeżenie wsunął em do saloniku .  Pod oknem stały Marynia z Julką , obok nich Martynow .  Na mój widok urwali rozmowę , a kobiety zapytały przyciszonym głosem :  — Cóż Zosia ?  — Nic , wszystko dobrze ; ale co się tutaj stało ?  — Nic pan nie wiesz ? . . .  Okropność !  Wpadła służąca z wiadomością , że ten pan na dole umarł !  Młode kobiety trzymały się za ręce i drżały jak w febrze , a ja doznał em wrażenia , że po plecach przeszło mi krocie mrówek .  — Jakto !  umarł faktycznie ?  — Czy faktycznie . . . nie wiemy ; ale chyba nie , bo w takim razie Adelcia nie bawiła by tak długo .  Wtem się drzwi otworzyły i weszła służąca .  Chory żył i pani Adela prosiła na dół Keszmarową .  Julka wybiegła , my odetchnęli śmy .  — No , chwała Bogu ! — zawołała Marynia — nie musi być nic bardzo złego , kiedy Adelcia zawołała do pomocy Julkę .  Strach , żeby on tak umarł tutaj !  Wstrzęsła się i pobladła .  — Czy pani boisz się umarłych ? — - zapytał z uśmiechem Martynow .  — Nie , ale zawsze niebardzo to przyjemnie wiedzieć , że na dole trup !  Podziwiam Adelcię , że poszła sama .  — A czemuż nie towarzyszył jej żaden z panów ? — zapytał em zdziwiony .  Marynia zmrużyła oczy filutemie .  — O !  Adelcia w swoich wierzytelnościach wdzięczności nie znosi spółki i nie przyjmuje nigdy ani pomocnic , ani pomocników .  Czy Zosia nic nie wie ?  — I owszem , wie , ale tylko , że chory — odparł em .  — Ruszczyć powiedział jej to w taki sposób , że się nie bardzo przeraziła .  — Oho ! pan Ruszczyć to Mettemich !  Chodźmy do nich !  Ale oni właśnie ukazalisięwe drzwiach .  Ruszczyć za plecami Zosi dawał nam porozumiewawcze znaki .  — Lepiej , lepiej ! — zawołała zaraz Marynia , poczem objęła przyjaciółkę i pociągnęła ją na kanapkę .  — Wiesz ?  Julcia też tam poszła .  Usiedli śmy wszyscy i , milcząc , czekali śmy na świeże wiadomości .  W jasnym saloniku było mi jakoś mroczno i chłodno .  Czyżby naprawdę anioł śmierci zajrzał do cichej i tak niedawno jeszcze wesołej willi ?  Co chwila spoglądał em na zegarek , ale minuty upływały jakoś leniwie .  Pięć — dziesięć — kwadrans — pół godziny .  Przed oczami majaczyła mi znowu twarz nieznajomego , ale na korytarzu dały się słyszeć lekkie kroki .  Weszła Julka , a my zerwali śmy się wszyscy .  — I cóż ? i cóż ? — posypały się pytania .  — Nic wielkiego , zwykłe zemdlenie .  Teraz jest już zupełnie dobrze , leży na szezlongu i spokojnie rozmawia z Adelką .  A to biedactwo ?  Julka przyciągnęła do siebie Zosię i pocałowała ją serdecznie .  — O ! ja jestem zdrowa zupełnie .  Zosia przy tych słowach starała się uśmiechnąć , a ten uśmiech rozjaśnił i twarz Ruszczyca , wpatrzonego w nią z niepokojem .  Wszedł Włastowicz .  — A doktór ? — zapytała Julka .  — Doktór już jest na dole u pacjenta , ale pacjent podobno zdrów . . .  — No , tak dalece nie . . . lepiej jest .  — Chwała Bogu !  — Myślę , że teraz pożegnamy panie , bo panna Zofia wygląda jak mara , panna Marynia pobladła i wszystkim paniom należy się wypoczynek .  Poczęli śmy się żegnać i wyszli śmy razem .  Włastowicz i Martynow , uścisnąwszy nam ręce serdecznie , udali się na lewo , my zwrócili śmy się w stronę Curhaus’u .  Milczeli śmy obydwaj .  Ruszczyć szedł wolno , zapatrzmy w ciemniejące przed nami szczyty Alp , i nie zdawał się mieć ochoty do rozmowy ; ja dumał em nad całym tym dniem , dziwnie w wrażenia obfitym .  Urok pięknej natury , spotkanie z Ruszczycem , niespodziewane poznanie tylu naraz osób , wczoraj jeszcze obcych mi zupełnie , a dziś jakby już bardzo blizkich , Jania ze swoją różą , muzyka , wrażenie , wywołane zasłabnięciem Zosi i nieznajomego — wszystko to mieszało się z sobą , plątało i budziło mnóstwo sprzecznych uczuć .  Mimowoli dotknął em ręką własnej twarzy , jak gdyby m pragnął upewnić się , że nie śnię i że naprawdę wracam z Parvy , gdzie pozostali : Julka i Marynia , nieznajomy , pani Przygodzka i Zosia .  Zosia !  jak ona gra ! jak gra !  Ciekawy jestem , czy zawsze tak , czy tylko dziś wyjątkowo , pod wrażeniem pięknej nocy , lub może innego uczucia ?  A może ja był em w wyjątkowem usposobieniu ?  może w jasny dzień , w innem otoczeniu ta muzyka nie była by mi przemówiła do duszy tak silnie ?  Skąd w takiej młodej dziewczynie taka pełnia uczuć ?  jakim ona sposobem pojęła i zrozumiała wielkich mistrzów harmonji ?  jak taki dzieciak , wychowany przez szum lasów i szerokie przestrzenie , nie znający życia , ani jego cierpień i rozkoszy , mógł oddać tyle namiętności ?  Zadziwiające !  — Co takiego ? — zapytał Ruszczyć .  Doznał em wstrząśnienia , jak gdyby mi kto nad samem ućhem palnął z rewolweru .  Ruszczyć roześmiał się .  — Patrz !  nie wiedział em , że umiesz myśleć głośno .  — Ale bo widzisz , jestem jakiś rozstrojony . . .  Jak ona gra !  — A ! panna Zofja . . . o , gra . . . na żywych strunach .  — Gdzie ona się uczyła ?  — W domu ; najpierw od nauczycielki , a potem od brata , który jest artystą patentowanym , skończył konserwatorjum w Lipsku i dwa lata siedział u Leszetyckiego w Wiedniu . . . ale , według mnie , gra gorzej od niej , a przynajmniej inaczej .  Stanęli śmy .  U nóg leżał nam Unter-Mais , przez mgły do snu utulony ; dalej , jak okiem sięgnąć , ciągnęły się łąki , podobne do olbrzymiego jeziora .  Na ciemnem niebie ukazał się jasny punkt , zakreślił długą , białą smugę i zgasł .  — Meteor ! — szepnął em .  Ruszczyć drgnął .  — Panna Zofja utrzymuje , że co się myśli w takiej chwili , to się sprawdzi .  Ot , przesąd ! . . . a jednak . . . chciał by m być teraz przesądnym .  Nazajutrz , pomimo niespokojnie przespanej nocy i snów dziwacznych , zbudził em się dość rano , wypoczęty i rzeźki .  Przez spuszczone rolety nie mogł em sprawdzić stanu pogody , ale gorący półcień , zalewający pokój , pozwalał się domyślać , że Meran kąpał się w słońcu .  To mi dodało humoru .  Z pewnem zadowoleniem zaczął em rozmyślać nad dniem wczorajszym i stawiać horoskopy co do dni następnych , a zwłaszcza dzisiejszego , jako że był najbliższy .  Prawdopodobnie pójdziemy do Parvy , bo Ruszczyć wspominał , zdaje się , że codzień tam chodzą .  Ot ! zeszli się ludziska z krańców świata , zbliżyli , przeżyją razem kilka chwil przyjemnych i znów rozjadą się , pójdą każdy swoją drogą , zapomną .  Ta myśl sprawiła mi pewnego rodzaju przykrość .  Dopiero jeden dzień przeżył em na zimowych leżach , a już poczęło mię ogarniać rozleniwienie .  Mimowoli poddawał em się urokowi tego życia , z góry przeznaczonego na odpoczynek , oderwanego od trosk i kłopotów , nieopatrznego , — życia , którego jedynym celem : miłe zabicie czasu — i żal mi się zrobiło , że jednakże musi przyjść chwila , w której trzeba będzie wrócić pod mgliste niebo , do jarzma i ludzi . . . obojętnych , goniących za groszem , pchających ciężką taczkę życia , wielkich i maluczkich , depczących i deptanych .  Wszedł służący , a widząc , że nie śpię , z powagą ambasadora postawił mi ultimatum :  — Kawa , czekolada , albo herbata .  Gdy po głębokim namyśle zdecydował em się na pierwsze , wyszedł , a w kwadrans miał em już przy łóżku stolik , a na nim kawę , dwie bułki warszawskiej miary , kwadratową tafelkę masła i świeżą „ kurlistę " .  Polecił em jeszcze podnieść rolety i otworzyć okna , — a gdy poprzez firanki dzikiego wina wpadły całe snopy blasków , znowu na sercu zrobiło mi się raźniej , wobec wesołych , jasnych plam na posadzce i meblach nieprzyjemne myśli ustąpiły miejsca weselszym .  Przejrzał em spis gości , ale że był wczorajszy , nie znalazł em nikogo znajomego .  Parterowy sąsiad mieszkanek Parvy nie figurował na liście , moje za to nazwisko zostało wydrukowane bez błędu , wyglądało jakoś lepiej , a przynajmniej inaczej niż inne , i widokiem swoim zrobiło mi przyjemność .  — Dlaczego ludzie zawsze widzą się chętnie na drukowanym papierze ? — myślał em , zabierając się do kawy , ale rozwiązywanie tego niealgebraicznego problematu przerwał mi Ruszczyć .  Był ubrany do wyjścia i mój wygodny sposób spożywania śniadania zdziwił go .  — Bój się Boga !  dziesiąta godzina , czas cudowny . . .  Myślał em , że pójdziesz ze mną do wodospadu , a ty leżysz !  — Przedewszystkiem niema jeszcze dziesiątej ; następnie , w tak błogosławionym kraju , jak Meran , niema klijentów , którzyby z łóżka ściągali , więc po cóż rano wstawać ? . . . po trzecie zaś , nietęgo spał em .  — To tak , jak ja ; ale że jestem wieśniak , wstał em o zwykłej porze , załatwił em korespondencję i przejrzał em już dzienniki .  Ruszczyć położył kapelusz , usiadł i zapalił papierosa .  — Phi ! — odezwał em się tak pełen podziwu , jak gdyby m nigdy w życiu nie pisywał listów i nie czytywał warszawskich kurjerów — toś ty pracowity człowiek jak na kuracjusza !  Ja , dopóki tu będę , solennie przysiągł em sobie nic nie robić .  — Masz rację . . . po toś przyjechał .  Ja jestem jakiś zdenerwowany , sypiać nie mogę , na miejscu usiedzieć nie mogę i z konieczności muszę sobie wymyślać zajęcie .  Popatrzył em na niego uważnie .  — Po co ty tu właściwie siedzisz ?  Odwrócił głowę i spojrzał w okno .  — Albo ja wiem ?  Przyjechał em niewiedzieć po co , siedzę niewiedzieć po co i w dodatku nie wiem , kiedy wyjadę .  — Ot , zwykły wpływ życia próżniaczego — zauważył em filozoficznie ; — gdy raz zdecydujesz się na wyjazd , otrząśniesz się z apatji . . .  Słuchaj , czy my pójdziemy dziś do tych pań ?  — A naturalnie , i ja nawet chciał em iść trochę wcześniej , bo , co prawda , niespokojny jestem , co tam słychać .  Pani Przygodzka umie sobie radzić w każdym wypadku , ale zawsze jakoś wypada dowiedzieć się . . . same kobiety , ten Dolski nie wraca . . .  Ale wstawajże , bo cię zostawię i pójdę sam !  — Co ! już do Parvy ? — zawołał em , zrywając się przerażony .  — No , nie . . . ale trzeba się przecież przejść , zjeść drugie śniadanie .  Szkoda czasu i słońca na siedzenie w pokoju .  Począł em się ubierać .  Ruszczyć chodził niecierpliwie wzdłuż i wszerz pokoju , chwilami zatrzymywał się przy oknie , patrzył w ogród i milczał .  — Wiesz co ? — zaczął em , czyszcząc zawzięcie paznokcie — myślał em właśnie przed chwilą , że takie życie , jak wy tu pędzicie , to rzeczywiście okrutne próżniactwo , ale też i prawdziwy odpoczynek .  Człowiek mimowoli odrywa się myślą od wszystkiego , co pozostawił za sobą , i żyje tylko chwilą obecną .  — Tyle też dobrego , ile się jest w stanie zapomnieć o tem , co się pozostawiło za sobą — mruknął Ruszczyć , nie odwracając się od okna .  Spojrzał em na niego trochę zdziwiony , ale zobaczywszy tylko plecy , powrócił em do poprzedniej manipulacji z palcami , on zaś mówił dalej , więcej do siebie niż do mnie :  — Człowiek zapomina o wszystkiem . . . zdaje mu się , że przedtem nie żył wcale . . . chwila obecna , poza nią nic .  Wie , co będzie robił za godzinę , i to niezupełnie dokładnie , a męczyło by go , gdyby był zmuszony myśleć , co będzie robił jutro .  Żyje jak roślina , wygrzewa się na słońcu , nie żąda niczego , niczego nie pragnie , chyba tylko tego , by tak , jak jest , pozostało długo , jak najdłużej . . . choćby zawsze .  Umilkł i po chwili mówił znowu , a głos miał jakiś senny , jakby znużony :  — Ani woli , ani energji . . . jest się jak ten liść oderwany od drzewa i rzucony na fale rzeki .  Woda unosi go gdzieś w dal niepewną , nieznaną mu , ale też i obojętną . . .  Powinien em myśleć , zastanawiać się , wyrwać się stąd , a nie mogę , bo sił nie mam .  Ostatnie słowa domówił prawie szeptem .  Zbliżył em się i ujął em go za ramię .  — Ruszczyć !  tyś chyba chory ?  Co tobie się stało ?  Ja cię takim nie znał em , nie widział em nigdy .  Jesteś jakiś inny , jakby nie ten sam człowiek !  — Inny , powiadasz ? . . . ano , może i inny . . . czy ja wiem ?  Może mię jeszcze zamkną na starość w Kulparkowie !  Nie śmiał em mu zadawać pytań , wiedząc , że ich nie lubi i że jeśli ma mówić , mówi sam .  Gdy umilkł , umilkł em także i ubierałem się śpiesznie .  — No , może wyjdziemy już ? . . . jestem gotów ! — rzekł em , znów budząc go z zamyślenia .  A on spojrzał na mnie nieprzytomnie , jak człowiek ze snu wyrwany .  — Aa . . . jesteś ! to dobrze .  Chodźmy .  Wyszli śmy .  Pogoda była wspaniała , na promenadzie rojno i gwarno , przed Curhaus’em grała muzyka .  Kuracjusze , zaopatrzeni w torebki z winogronami , spacerowali lub siedzieli na ławeczkach , śmieli się lub rozmawiali , jedli winogrona i zapamiętale wypluwali łupinki .  Cała promenada była w tem miejscu usiana jakby listeczkami , czamemi i zielonemi .  Zauważył em , że się za nami oglądano , ale nie mogł em dociec , co nam tę popularność zjednywa — moje zawiesiste wąsy , czy też charakterystyczna głowa Ruszczyca .  — Gdzież pójdziemy ? — zapytał em .  Spojrzał na zegarek .  — Na wodospad za późno , bo już wpół do jedenastej . . . więc jeśli chcesz , możemy przejść się trochę koło Curhaus’u i posłuchać muzyki , a potem pójdziemy na pocztę , do czytelni i na śniadanie .  Prawdopodobnie spotkamy tu gdzie Włastowicza i Martynowa .  — Czy panie z Parvy nigdy nie przychodzą na muzykę ? — zapytał em .  — Prawie nigdy ; zanadto im się przyglądają , a one są wszystkie cztery bardzo młode .  Przytem pani Keszmarowa utrzymuje , że to publiczne jedzenie winogron działa na nią jak emetyk .  Zrównał się z nami jakiś mężczyzna wysoki , szczupły , z siwemi bakenbardami , a mijając nas , podał Ruszczycowi rękę i zamienił z nim kilka wyrazów po francusku .  — Więc ty tu masz jeszcze znajomych poza stowarzyszeniem z Parvy ! — zdziwił em się , gdy siwy pan oddalił się dostatecznie .  — At , tego nigdy nie brak ; trzebaby się chyba schować do antypodów .  To był hrabia K .  — Minister ?  — Tak .  Poznał em się z nim jeszcze w Egipcie , ale wtedy nie był ministrem .  — No , a ty nie powrócisz już nigdy na arenę polityćzną ?  Prawdę mówiąc , przypuszczał em , że coś więcej zbudujesz .  Skrzywił się .  — Jeden kruk między wronami . . . może , co najwyżej , być przez nie zadziobanym , a przytem . . . nietylko ten buduje , co siedzi wysoko . . .  I u fundamentów nie brak roboty .  U mnie chłopi umieją czytać , mają czyste chaty i całe sukmany i prócz tego lubią mię .  Nie otrzymał em tego w spuściźnie , ale mój Jurek otrzyma . . . czasy się może zmienią . . . on zrobi to , czego jego ojciec zrobić nie mógł , a może tylko nie umiał . . .  Umilkł , bo zbliżył się teraz do nas młody człowiek , tęgi , wysoki , z twarzą szeroką i pozbawioną zarostu .  Obok niego postępowały dwie damy , przystojne bardzo i bardzo elegancko ubrane .  Mijając nas obrzuciły Ruszczyca spojrzeniem , a towarzysz zdjął pośpiesznie kapelusz i uśmiechnął się , co szerokiej jego twarzy i okrągłym oczom nadało wyraz zupełnej bezmyślności .  Ruszczyć dotknął się kapelusza , ale spóźnił się ze zdjęciem .  — A to kto ? — zapytał em .  — Kiep ! — mruknął , podbijając laską kamyk i strącając go do rzeki .  Parsknął em śmiechem .  — Krótko , ale treściwie !  Komentarze zdają się zbyteczne , tylko , że prócz przydomku , nadanego przez ciebie ad hoc , ten posiada prawdopodobnie i nazwisko ?  — A posiada , ku chwale wszystkich Jałbrzykiewiczów .  — Aa ! Jałbrzykiewicz ! . . . to bardzo zamożna rodzina w Lubelskiem i na Żmudzi .  — Ta sama . . . i dostatecznie zamożna , by taki dureń mógł siać złoto i tarzać się w błocie .  — A te damy ?  — Jedna — praczka z Wiednia , druga coś w tym rodzaju . . . jednem słowem zupełnie dobrana i nigdy nie rozstająca się trójka .  — To fenomenalne !  I te panie w zgodzie ?  — W jak najlepszej .  — Zatem i tu można się przypatrzyć ładnym rzeczom ?  — Oo , można , można . . . tylko szkoda , że bardzo często Polakom przypadają w udziale główne role .  Koło kwiaciarni zwrócili śmy się na lewo i weszli śmy na ulicę .  Ta część Meranu to najzwyklejsze w świecie miasto — bruk , asfalty , doróżki , sklepy , przekupnie i kupujący .  Zabawili śmy krótką chwilę na poczcie , poczem weszli śmy w wązką i stromo pod górę idącą uliczkę i wydostali śmy się na niewielki rynek .  Ruszczyć stanął .  — Przyjrzyj- no się tej ulicy , na lewo z rynku — rzekł , wskazując mi dwa szeregi ponurych i wysokich domów , rozdzielonych bardzo wązką przestrzenią .  Ulica była dość długa , ale prawie zupełnie ciemna .  Po obu jej stronach , nad chodnikami , wznosiło się ciężkie sklepienie , rodzaj korytarza , czy też galeryi otwartej od strony ulicy i wspartej na grubych , murowanych słupach .  Pod galerją ciągnął się szereg słupów , roiła się publiczność nic nie podobna do publiczności z promenady .  Na ulicach ruch był prawie żaden .  — O , niewesoła dzielnica ! — zauważył em , rozglądając się ciekawie .  — Pewno , że niewesoła , ale inaczej ludzie nie wytrzymali by , gdy przyjdą upały .  Tu jest zawsze chłodno , a nawet zimno , powietrze ohydne , i dlatego nigdy nie spotkasz w tej części miasta kuracjuszów , choć to jest właśnie główny punkt handlowy .  Ten sposób budowania jest czysto włoski , a tu nazywa się „ Lauben " .  Załatwili śmy nasze interesy szybko .  Ja nakupił em w cukierni marcepanowych wisien , truskawek i malin dla Jani , Ruszczyć zabrał jakąś książkę z czytelni i znów zwrócili śmy się w stromą uliczkę .  Na rogu promenady Ruszczyć wstąpił jeszcze do kwiaciarni i wybrał sam kilka prześlicznych żółtych róż .  — Dla kogóż to ? — zapytał em .  — Dla panien .  — A to czekaj !  Maryni muszę przecież ja zanieść różę .  Wybrał em kilka i kazał em związać .  — Nie zabierzemy ich teraz — zadecydował Ruszczyć — niechaj leżą w wodzie .  Gdy zjemy śniadanie , wrócimy i zabierzemy świeże .  Przystał em na ten projekt , a w pół godziny potem , obładowani — ja cukierkami i kwiatami , on książką i także kwiatami , — dążyli śmy przez ożywioną Habsburger - Strasse .  Ruszczyć chciał mi pokazać cywilizowaną część miasta , ale ja go posądzał em , że może nie chciał pokazywać się na promenadzie z kwiatami .  Spojrzał em na własne ręce , potem na jego — i mimowoli uśmiechnął em się .  — Wyobraź sobie , że wyglądamy jak gdyby śmy szli w konkury .  W naszym wieku , a zwłaszcza w moim , to trochę zabawne .  Towarzysz mój zmarszczył się .  — W naszym wieku — rzekł sucho — można bezkarnie ofiarowywać kwiaty takim dzieciakom jak panna Zawiełłówna i panna Dolska ; przytem ja jestem żonaty , ciebie upoważnia stare kawalerstwo .  — Zatem jesteśmy w porządku — rzucił em wesoło , wchodząc do ciemnego przedsionka Parvy .  W saloniku nie zastali śmy nikogo , ale z tarasu dobiegły nas głosy ożywionej rozmowy .  — Nie wytłómaczysz mi tego ! — mówiła pani Przygodzka — to nie jest uczciwie .  — A mnie się zdaje , że ty bierzesz te rzeczy ze strony zbyt poważnej — zabrzmiał głos Keszmarowej .  — On musi być bardzo dobry człowiek , a ona , choć rzeczywiście jest zajmująca i , powiem nawet , nieco oryginalna , ależ to jeszcze dzieciak , zupełny dzieciak !  Pomyśl , co za różnica wieku !  — Kogo to panie tak obrabiacie ? — zawołał em wesoło , ukazując się na tarasie .  — A , ślicznie ! — ochłonęła pierwsza pani Adela — podsłuchiwał eś nas pan . . . bardzo ładnie !  Za karę nie powinny śmy panu udzielić nowiny , z jaką tu na niego czekamy . . .  Czy i pan Ruszczyć jest ?  — Jestem , łaskawa pani , i cieszę się , że na tarasie wesoło , bo widocznie wszystko w porządku .  Czy panna Zofia zdrowa ?  Pani Adela nieznacznie spojrzała na Julkę .  — Zosia , o , spójrz pan !  Z ogródka doleciał wesoły śmiech , a między klombami błysnęło coś białego .  Na ławeczce pod wysmukłą draceną siedziała Marynia z listem w ręku ; po chwili ukazała się Zosia , zarumieniona i zdyszana .  Za nią , jak biała kula , toczyła się Jania — szeroko rozpostarła rączki i wołała :  — Mam ciocię !  mam !  Na twarzy Ruszczyca odbiło się zadowolenie .  — A pacjent ? — zapytał .  — Pacjent też zdrów , o ile on może być zdrowym .  A wiesz pan — zwróciła się pani Adela do mnie , — kto jest mój pacjent ?  Patrzył em na nią pytająco .  — Mój pacjent zna pana doskonale i nazywa się Leon Krzycki .  Zerwał em się z krzesła .  — Niepodobna ! . .  Leon ! co on tu robi ?  A ja się tyle wczoraj namęczył em myślą , skąd go znam ! . .  Ale zaraz . . . pójdę do niego .  — O ! co to , to nie , — zatrzymała mię pani Adela .  — On teraz śpi , a dla niego sen to zdrowie : nie spał w nocy .  — No , to dobrze , pójdę później . . .  Jaka pani dobra !  Mój Boże ! ów Leonek . . . czy on opowiadał pani co o sobie i o naszej znajomości ? . , czy on chory na płuca ?  — Zaraz , zaraz . . . opowiem wszystko , co wiem , tylko niech pan przestanie latać po tarasie , usiądzie i słucha spokojnie .  — Już siedzę . . .  Ale jego matka ?  co się dzieje z matką ?  — Ależ pan niecierpliwy !  Jakżeż ja mogę odpowiadać na pytania , kiedy mię pan wcale nie słuchasz , a przytem nie wiem wiele .  Pan Krzycki poznał pana wczoraj na tarasie , ale nie był zupełnie pewny i o istotnej obecności swego protektora w Meranie dowiedział się dopiero dzisiaj ode mnie .  Ucieszył się tak nadzwyczajnie , że aż zlękła m się , czy mu to nie zaszkodzi .  Po wczorajszem zemdleniu jest osłabiony , nie powinien dużo mówić , ale nie była m w stanie go powstrzymać .  Zarzucał mię pytaniami i opowiadał sam , bez końca i ciągle o panu .  Podniosła się i wyciągnęła do mnie rękę .  — To tak miło usłyszeć , że są dobrzy ludzie na świecie !  Zaczerwienił em się jak podlotek .  — Panie łaskawe , ten chłopak musiał coś nakłamać !  Na Boga i honor mój przysięgam , że nie zrobił em dla niego nic , czego nie zrobił by każdy przeciętny człowiek .  — Daj spokój ! — przerwał mi Ruszczyć — był eś zawsze porządny homo , to wiadomo .  Wzruszył em niecierpliwie ramionami i , ciekawy dalszych szczegółów , zwrócił em się do pani Adeli .  — Czy Leon opowiadał pani , co się z nimi działo od czasu , jak wyjechał em z Lublina ?  — Bardzo niewiele .  Obawia się , czy pan nie masz do niego żalu . . . ale gdy przenieśli się do Warszawy , był podobno tak zapracowany , że na nic nie miał czasu .  — Wierz mu pani !  bieda musiała być , a oni ją skrywali , jak skąpiec złoto .  Zawsze jednacy !  Ta przeklęta duma jego matki Chleba im nie dała . . . to pewne !  — Nie wiem , tego mi nie mówił .  Pan Krzycki skończył trzy lata temu uniwersytet , doktoryzował się i mieszka razem z matką w Warszawie .  Na wiosną zachorował na zapalenie płuc , źle się wyleczył i wysłano go tutaj .  — Po pacjentach pewno latał , jeśli ich miał , albo po lekcjach , jeśli ich nie miał , zaziębił się bez ciepłego ubrania , niedojadł , niedospał . . .  Zerwał em się i znowu zaczął em chodzić po tarasie .  Keszmarowa i pani Adela ścigały mię niespokojnym wzrokiem .  — Więc oni nie są zamożni ? — zapytał mię Ruszczyć , stając i zagradzając mi drogę .  — Zamożni !  Ależ ten chłopak przeszedł prawie o własnych siłach szkoły i uniwersytet , i jeszcze utrzymywał matkę . . . bo co ona tam mogła zarobić swoim haftem ?  Jak oni się oboje kochali ! . .  I on miał by teraz umrzeć , teraz , gdy przeszedł najcięższe !  Taki zdolny chłopak . . . ależ to naprawdę było by bardzo smutne !  Usiadł em i , pochłonięty przez wspomnienia , mówił em :  — Tak to już dawno temu , że lat nie jestem w stanie obliczyć , ale przypuszczam , że od chwili , gdy po raz pierwszy zobaczył em matkę Leona , musiało ich upłynąć ze szesnaście albo i więcej .  Miał em wtedy kancelarję w Lublinie i porządkował em właśnie papiery po ś . p . adwokacie N . , gdy we drzwiach mego gabinetu stanęła wysoka , szczupła blondynka , lat może trzydziestu , może czterdziestu .  Miała twarz młodą , lecz wiek , a może cierpienie wyrzeźbiło jej koło ust sieć drobnych zmarszczek i pochyliło ramiona .  Obok niej stał dziesięcioletni chłopczyk , jak ona jasnowłosy i skromnie , prawie ubogo ubrany .  Kolega mój , ś . p . adwokat N . , zapisał cały , dość znaczny majątek na stypendja gimnazjalne i uniwersyteckie , a że bliżsi i dalsi jego sukcesorzy nie byli z tego zadowoleni i robili co mogli , by testament obalić , że od rana do nocy umęczali mię swemi wizytami , przeto w pierwszej chwili posądził em moich gości , iż przyszli w tymże samym interesie .  Ale omylił em się .  Pani Krzycka była wdową po urzędniku sądowym , miała po mężu dwa tysiące rubli całego majątku , utrzymywała się z haftu , a że chciała syna oddać do szkół , nie mając środków po temu , przyszła zasięgnąć informacji co do zapisów stypendjalnych .  Zajęła mię wtedy ta kobieta nieśmiała , przygnębiona , zapracowana , a jednak w swem ubóstwie dumna jak cezar — i ten dzieciak , zapewniający mię ze łzami , że będzie się uczył pilnie i że musi zostać doktorem , aby mamusia nie szyła w nocy .  Ułatwił em im otrzymanie stypendjum i umieszczenie chłopaka w pierwszej klasie miejscowego gimnazjum , a potem dość często odwiedzał em skromne mieszkanko ubogiej wdowy i jej syna .  Coś , z czego sam nie umiał em sobie zdać sprawy , ciągnęło mię do nich .  Te dwie kochające się istoty , oddane tylko sobie j pracy , w dwóch szczupłych , ale tchnących czystością pokoikach stworzyły sobie swój własny , maleńki światek i zdawały się nie tęsknić do innego .  Ile razy wychodził em od nich , czuł em wyraźnie , żem lepszy , spokojniejszy i więcej zadowolony z życia .  Żadna namiętność , żadna złość ludzka nie miała do nich przystępu ; miłość matki dla syna i miłość syna dla matki — to były jedyne uczucia , przenikające atmosferę cichego przybytku pracy .  Szczęśliwi ! — myślał em zawsze , ile razy patrzył em na Leona , zatopionego w książkach , lub na spokojną twarz Krzyckiej , pochyloną nad tamborkiem — szczęśliwi ! i kto wie , czy nie szczęśliwsi od wielu potentatów świata !