Hanna Krzemieniecka  FATUM  Czy pan doktór jest w domu ?  — Tylko co go nie widać !  Zaraz przyjdzie !  Posłaniec odsapnął z rezygnacyą .  — A no !  to zaczekam na niego .  Odpowiedź kazano przynieść .  Domowy lokaj uprzejmym ruchem ręki wskazywał drzwi .  — Wejdźcie !  co macie na próżno na schodach nogi zrywać ?  Na dworze widzę zamieć sypie .  Przemarzli ście pewno ?  W przedpokoju ciepło , zaciszno .  Spocznijcie sobie .  Posłaniec sztywny , wyprostowany z angielskiemi bokobrodami i wyniosłą miną służalca pańskiego domu , wszedł do przedpokoju , zdjął kapelusz i z westchnieniem ulgi opuścił się na ławę .  — Cóż to ?  chorych nie macie , panie Franciszku ? — zapytał , wodząc wzrokiem dokoła .  Pan Franciszek , gruby , rumiany , z siwiejącym zarostem , zacierał ręce uprzejmie , robiąc honory domu .  — Nie ich godzina .  Przed południem pełno tego mrowia .  Teraz czysto .  Wszystkiem już drzwi i okna po nich pootwierał .  Posłaniec roześmiał się sarkastycznie , gładząc od niechcenia filc eleganckiego kapelusza , i z poczuciem wyższości rozpierając obciągnięty granatową liberyą grzbiet , na poręczy ławy .  Pan Franciszek z powagą stanął przed nim .  — Dawno tu już was nie widać , panie Wincenty .  Dawniej , pani prezesowa dostanie swoich ataków , taj szle po mego pana , kto w Boga wierzy .  Teraz nic was niby tutaj nie ciągnie .  — A no , tak zwykle bywa na świecie , — odparł filozoficznie przysłany lokaj , wyciągając wygodnie nogi i patrząc w sufit .  — Dzisiaj z ludźmi tak , jutro inak .  — Panienka — tfu !  młoda pani — zdrowa ?  — A cóż ma jej być ?  Niczego sobie .  — Z młodym panem się nie swarzy ?  Posłaniec wzruszył ramionami .  — Pani prezesowa z zięcia kontenta ? — indagował dalej pan Franciszek .  Elegancki przybysz otrząsnął się niecierpliwie .  Nic go to nie obchodziło .  — Ależ ładnego męża sobie wasza panienka wybrała ! — szydził dalej domowy lokaj , — suchy , chuderlawy , wszystkie żebra porachować na nim można .  Gość ziewnął przeciągle .  Ale Franciszek nie mógł powściągnąć rozgoryczenia , które mu na sercu leżało .  Dziwnie na świecie się dzieje !  Człowiek układa sobie , kalkuluje : zdawało się , że szczęście tuż — tuż .  Gdzież tam !  Los , to taki młyn dyabelski , co jak go chwyci za włosy , jak wepchnie między kamienie , to wierci i kręci , póki zgoła na miazgę nie zetrze , jakby tam komuś na ciasto ta mąka była potrzebna .  A insze ziarno to precz odrzuci , i tak go zdepczą .  Lata to i myśli , głupie , że po własnemu żądaniu , a nie widzi niebożę , że młynarz korbą kręci , że rucha się tak , jak mu przykazano .  Co tam ! krzycz , nie krzycz , a nie pomożesz , tyle tylko , że sobie gębę a ludziom uszy rozedrzesz .  Oooj !  Westchnął ciężko i żałośnie pokiwał głową .  Posłaniec spoglądał w sufit , obojętnie i dyskretnie poziewał .  Franciszek z zawstydzonym uśmiechem podniósł głowę i zaognionemi oczyma rzucił niechętnie :  — Dyabeł chyba splątał to małżeństwo , bo jużciby i sama pani prezesowa nie poradziła .  Dobrali się !  niema co mówić !  jak ogień z woda .  — Już dajcie pokój , — panienka robi co sama chce .  — Aha !  właśnie ! robi co chce ! — albo to ona sama wie , czego chce ?  Zakręci się , zatrzepocze i już .  Ale gdy na to zeszło , za sprawiedliwością obstaje .  Gdzież sens ?  alboż to mąż dla naszej panienki ? — mówił , usiłując przybrać ton suchy i drwiący .  — Albo co ?  czegóż mu jeszcze wedle was brakuje ?  — Już ja tam , gdyby m był panną , pewno by m wiedział , czego brakuje . . .  A kwaśny jakiś , — a zasępiony — i twarz ma taką bogobojną a chytrą . . . jak lis , który się modli , a ukradkiem podpatruje , jakąby gęś uchwycić .  Jużci też mogła panienka sobie wziąć kogo innego .  Na ten przykład , choćby mojego pana , — kończył niedbale , przybierając minę niewzruszoną i obojętną .  Gość zacisnął usta powściągliwie i dyplomatycznie .  — Tak się zdaje wedle prostego rozumienia rzeczy sądząc .  Państwo mają swoje insze kombinacye .  — Ajjaj !  jakie kombinacye !  pani prezesowa rada całym światem kręcić , drży , żeby zięcia na stanowisko wysforować .  Toż dopiero przechwalać się lubi , jako jeden dygnitarz jej zięcia na schody wyprowadza , drugi mu palec podaje , trzeci pod same drzwi podjeżdża i przez galonowego kartę przysyła .  Tfu ! do licha .  Jakby i mój pan nie mógł dostąpić tej łaski , gdyby ino chciał .  — Nie na wasz rozum zważyć te wysokie stosunki , — to i nie sądźcie .  — Tak i palicie jak z książki !  Nie rozumiem !  — Aha !  nie rozumiem — bo źdźbła , sensu w tem niema .  Psu na budę się nie zdały wszystkie te wasze wykrętne mądrości , — ot co ! a nie widzicie tego co przed nosem !  co samo w oczy bije !  Gość siedział ze znudzoną powagą , oglądał łosiowe rękawiczki , to końce szpiczastych butów ; czasem pocierał sobie włosy i uważnie spoglądał na palce .  — Ona , — jak róża — a on . . .  Spojrzyć tylko na gębę jego . . . toć że to wyduszona cytryna — mówił Franciszek z wymuszoną ironią i zagiętymi palcami nakreślił w powietrzu gest , naśladujący wyciskanie owocu .  — At ! wymyślacie ! — obruszył się nakoniec przybysz z flegmą .  — Dobry pan .  Pan Franciszek przystanął chwilę , zbity z tropu przeniesieniem sprawy na inny grunt .  — Wam kużdy jednakowo dobry , — odparł z żywością i uniesieniem , a małe jego oczki prędko powiekami łypały i policzki krwią nabiegły .  — Obchodzi was co ?  Od jednego przejdziecie do drugiego , ani się obejrzycie .  Tfy ! nie przymierzając , gorzej jak pies .  Dobry ! pewnie , że dla was dobry , byleby płacił tylko .  — No , — a jeszcze co ? — zapytał posłaniec sucho i drwiąco .  Pan Franciszek ochłonął z ferworu i splunął .  — Nie !  inni wy ludzie , — mówił , kiwając pogardliwie ręką , — szczerości w was za grosz nie znajdziesz .  Duszy w was niema , ot co !  Pan Franciszek znowu rozognił się i rozindyczył .  — Wamby tylko wyperfumowane maniery , o człowieka ani dbacie .  Co wam po zacności , jeśli nią ani pochwalić się , ani też sprzedać jej nie można ?  Wszystkieby żyły z człowieka wyciągnęli , aby tylko powoli i grzecznie .  Choćby i ta pani prezesowa .  Harda to i nieprzystępna , i na człowieka patrzy przymrużonemi oczyma , jakby go nie widziała , — ano ! trzeba jej , to potrafi być tak słodką , jakby się chciała miodem rozpłynąć .  Mówi to delikatnym , mdlejącym głosem , jakby co chwila duszę Bogu zbierała się oddać , — a chytrości to w niej ! hej , hej ! Jak też , bywało , mojemu panu słodko w oczy patrzała , a cukrowemi słówkami częstowała !  okazuje się , że cała jej przyjaźń , warta była tyle , co ot !  Złożył pięść z charakterystycznie wysuniętym wielkim palcem — i dla nadania większej wyrazistości swoim dowodzeniom , podsunął ją pod nos interlokutora .  Gość oderwał wzrok od sufitu , w który był utkwiony z wyniosłą rezygnacyą i z oburzeniem , a estetycznym wstrętem patrzał na nieparlamentarne ruchy towarzysza , który w osobie eleganckiego famulusa gromił jego panią .  — Przyzwoity lokaj dużo może wybaczyć , prostemu , bez ułożenia człowiekowi , z którym się nie chce zbytnio wdawać w dysputę , ale nakoniec , nawet święta cierpliwość musi mieć swoje granice .  Pod wpływem tych uwag zwrócił się do Franciszka z mniej powściągliwem i dystyngowanem obliczem , niż zachowywał dotychczas .  — Czego się pan czepiasz — ofuknął , wyzuwając się ze swego lekceważącego dostojeństwa .  — Mucha was ukąsiła , czy co ?  At ! ubrdał coś sobie i baje — ludziom głowy zawraca .  Ja się tam w rezolucye moich państwa nie wdaję .  To nie mój jenteres .  Ani mnie to ziębi , ani grzeje .  A niech choć przepadną sobie !  Ale mi się widzi , że ście sami pokpili sprawę .  Co tam gadać ?  Kto na wierzchu , ten lepszy !  Odwrócił się plecami od Franciszka , który zaczerwieniony , z zaciśniętemi pięściami , zabierał się bronić swoich argumentów .  — Toś ty taki !  przekabacił się na arystokratę !  Aby głowa do góry i wszystkie guziki pozaciągane , w łeb ci nic nie włazi , i tylko za Maryśką wytrzeszczasz ślepie .  Co się u państwa dzieje , to tobie do tego nic ?  To to można tak człowieka marnować ?  ha ?  Niby to ja nie widzę , jak teraz " mój " z kąta w kąt łazi , jak ta przybita ćma .  Ślepy ma być chyba Franciszek ? co ?  Niby to nie uważam , jak u niego światło po nocach się świeci ?  Nie nad robotą , nie !  Swoich szpargałów od dawna nie rusza .  Mam ja dobre na wszystko oko .  A dniem jakby to nieraz nie wejdę do gabinetu , chodzę , kurz ścieram niby .  Patrzę : siedzi , głowę oparł na ręku , książkę trzyma niby , a ze wzroku mu znać , że nic nie widzi przed sobą .  Ale co to kogo obchodzi ?  Potrzebny wam będzie , to po niego przyślecie .  Ale on się teraz już nie da ! o nie ! potrafi sobie dać radę i bez waszej dzierlatki .  Czego tak paskudnie gębę krzywisz ?  Co się u państwa dzieje , to nie twój jenteres ?  Patrzcie mi go !  jaka grzeczna lala !  Głowę wymaże sobie czarną farbą , że i klepki zasmaruje , tak , że mu przez nie nic nie przełazi — i tylko za Maryśką lata ; choć tam w domu żona i czworo dzieci piszczy !  Pan Franciszek wpadł w zapał , oczki mu latały ze wściekłości , prychał , jak kot i cofał się , to podskakiwał z zaciśniętemi pięściami .  — Dajcie pokój , proszę !  — Nie !  nie dam !  bo mię krzywda moja boli .  Zbereźnik jesteś !  Wiechę farbujesz sobie !  Stary !  — Odstąpcie !  bo tak dam !  — Oj ! oj ! popróbuj tylko !  — I popróbuję ! . . .  U dołu rozległ się dzwonek , oblewając jak zimną wodą zapaśników , z których jeden zaperzony był i trząsł się ze wzburzenia , a w drugiego bladych oczach już złość migotała .  Pierwszy porwał się Franciszek i poleciał drzwi otwierać , oswobadzając przeciwnika , który odetchnął mocniej kilka razy , uspokoił się , uśmiechnął sam do siebie i ręce zimno założył .  Wracał właśnie pan mieszkania , mimowolny sprawca kłótni — nie podejrzywając , jak gorący udział bierze lokaj w jego serdecznych sprawach — i po odbyciu obowiązkowych wizyt , wolnym , zmęczonym krokiem wchodził na górę .  Posłaniec nie śpiesząc się wstał z ławy , przybierając postawę pełną uszanowania .  Franciszek z trudem powściągał swoją niechęć , rzucając gromowe spojrzenia i sapiąc rozognionym ze wzruszenia nosem .  Wszedł trzydziestoletni mężczyzna w angielskim paltocie , z ciemnym zarostem i bladą , o regularnych zarysach twarzą .  — Listów niema ? — zapytał machinalnie Franciszka , który ściągał zeń gorliwie palto , otrzepując z zapał em z rękawa jakiś mikroskopijny pyłek .  — A jest !  od tej tam pani prezesowej — mówił , ciskając w stronę przeciwnika piorunującym wzrokiem .  Doktór odwrócił się żywo , jakby pod wpływem elektrycznego wstrząśnienia .  Posłaniec stał wyprostowany , pełen godności , podając z powagą bilet o złoconych brzegach .  Różowa łuna przemknęła po obliczu doktora .  Poczem otrząsnął się z niedostrzegalną niecierpliwością , wziął kopertę z wyciągniętej ręki lokaja , odwrócił się pochmurno i niechętnie — i zniknął za drzwiami .  Przeciwnicy zostali sami .  Posłaniec stał sztywny , pełen wyższości , w wyczekującej postawie , trzymając w ręku galonowy kapelusz , ze sceptyczną pogardą krzywiąc usta .  Franciszek , usunąwszy się do kąta , mruczał zajadle , pożerając wroga wściekł em spojrzeniem .  — Franciszku !  dało się słyszeć wołanie z za drzwi .  Sługa poskoczył z pośpiechem .  — Nie przyjmuję już dziś nikogo .  Jutro obudzisz mię o siódmej , powiedz praczce , żeby mi bieliznę przygotowała .  — A ten tam w przedpokoju ?  co mam z nim zrobić ?  — A ! — doktór zdawał się budzić z zadumy .  — Nie mam teraz czasu .  Powiedz mu , żeby przyszedł po odpowiedź jutro .  Franciszek ociągał się jeszcze z wyjściem , i nieśmiało przestępował z nogi na nogę .  — Chcesz czego ode mnie ? — pytał doktór z bladym uśmiechem .  Franciszek odzyskał rezolutność i odwagę .  — Proszę pana , u Marcina , stróża , jutro wielkie święto .  Syna Pan Bóg mu dał .  I dzień ten , jak Pan Bóg przykazał , chce godnie uczcić w wesołej kompanii , — mówił z obfitą swadą , gestykulując rękami .  — Otóż wedle tego , jak się należy , chcieli by na chrzestnego ojca człowieka porządnego .  Więc tedy mnie na kuma prosili — rzecz naturalna .  Myślę sobie , że jeżeli mnie łaska pańska potrzebować nie będzie — to i pójdę .  Doktór słuchał z roztargnieniem tej perory .  Wydawał się pochłonięty rozważaniem jakiejś upartej myśli w końcu podniósł wzrok na Franciszka i skinął niecierpliwie ręką .  Dobrze , idź .  Nie będę cię potrzebował .  Komnata wysoka , obszerna , z wielkiemi oknami , wgłębionemi we framugi , nie osłonionemi żadną draperyą .  Wkoło ścian stoją rzeźbione z czarnego drzewa szafy , zapełnione mnóstwem bezładnie rzuconych książek i broszur .  Krzesła z wysoką poręczą , obite ciemną skórą .  Pod oknem stoi stół założony papierami , wśród których przezierają jakieś medyczne , tajemniczo wyglądające narzędzia .  Na posadzce perski kobierzec o jednostajnych , przyćmionych barwach — żadnych świecideł ani ozdób .  Przez uchylone drzwi do sypialni , widać wązkie , żelazne łóżko z rozwieszoną po nad niem skórą tygrysią .  Doktór stanął na środku , podniósł ręce i niecierpliwym ruchem przesunął je po skroni .  — Wzywają go ! po co ?  Od dwóch miesięcy unika z niemi widzenia , zaprzestawszy bywać w domach , gdzie mógł by spotkać panią prezesową i resztę szanownej rodziny .  Nie rozumieją więc , że każde zbliżenie jest dla niego męczarnią ?  Kiedyż mu nareszcie dadzą spokój ?  Czuł się znużonym , chorym prawie .  Nie jest już w stanie nieść na swych barkach cudzych trosk , urojonych może — i nie udzielać z siebie nic innym .  Wierzą mu !  wzywają jego pomocy !  — Pewno jakieś małoznaczące niezdrowie , zwykle niedomaganie młodej mężatki , dla którego narzucają mu odświeżenie dawnych stosunków .  Czemuż się nie zwrócą ze swoją wiarą i rzekomą życzliwością do kogo innego ?  — Nic nie chcę ja przecież !  ani waszego pożałowania , ani waszego współczucia ; spokoju i tylko spokoju .  Nie narzucajcie mi nowych wrażeń , które mogą dla mnie być tylko boleścią ; dosyć ja mam trudu uporać się z własnemi myślami , które mnie męczą i gnębią .  Nie gnębcież mię waszą przyjaźnią ! zostawcie w spokoju !  Oburzał się , wiała na ń jakaś niejasna wieszczba boleści , od tego wiszącego nad nim zbliżenia ; wydawało mu się , że wymagają od niego czegoś , co przenosi jego siły .  Dlaczegóż teraz właśnie , gdy czuje się tak osłabłym , zmęczonym , bezsilnym , przypominano sobie o jego egzystencyi i ciśnięto kamieniem , aby ją zburzyć ?  Przedtem , dokąd był podniecony ostrym zawodem , organizm przedstawiał by zapewne więcej odporności , później możeby powrócił do równowagi , ale dzisiaj spadł na ń w chwili największego rozprężenia , kiedy jest bierny , uginający się i bezwładny .  Czegóż więc chcą od niego ?  Ażeby powrócił do okresu życia zamkniętego dlań bezpowrotnie ?  ażeby śledził życie domowe tych dwojga istot , których każde zetknięcie się będzie dla niego męczarnią , i poważnym lekarskim głosem kierował jej postępowaniem ?  Więc tak ufają jego nieskażonej surowości i panowaniu nad sobą ?  Czyż dlatego , że miał nieszczęście zakochać się w pannie i niezręczność jej nie dostać , wiecznie ma dźwigać na sobie ciężar problematycznej przyjaźni jej rodziny i rolę doradcy w sprawach domowych ?  Albo też ona chce igrać nim ?  przeprowadzać przez cały szereg wzruszeń i niepewności , i bawić się dowoli jego kosztem ?  Dobrze , że ona nie wie wielu ustępstw i podłości , w celu zbliżenia się do niej , w duchu już się on dopuścił .  Siedział zasępiony i ponury z opuszczoną głową i zwieszonemi rękami .  — Tyle razy przedtem , pomimo chłodnego postanowienia unikania jej , myśl jego podniecana gorączką zmysłów , pracowała nad sposobem zbliżenia ; teraz , gdy mu wrota na oścież roztwierają , czuje tylko niesmak i znużenie .  Jak go męczyła ta brudna , powszednia rzeczywistość !  Gdybyż choć cierpieć dla wielkich celów , wybranych własnowolnie , zadowalających najgłębsze przekonania i wartych poświęceń człowieka !  Ale jego miażdżyły koła ślepej a samowładnej maszyny bytu pospolitej w przyczynach , nędznej w objawach .  — Ach ! gdyby tak schować się gdzieś !  zapaść się pod ziemię przed tą nędzą rzeczywistości .  Oddzielić się jakimś murem nieprzeniknionym od świata od własnych myśli !  — Nie pójdę ! — zadecydował krótko i stanowczo , odwracając się od konsoli , na której leżał nieszczęsny dokument .  — Niech sobie szanowny małżonek obdarza zaufaniem kogo innego .  Niech pani Felicya próbuje na kim innym siły swych wdzięków .  Zakrył twarz rękoma i siedział nieruchomy , pogrążony w zadumie , słuchając chaotycznych uczuć dziwnej trwogi , co szamotała się w głębi jego istoty .  Niepokój bardzo żywy , bardzo silny , podziemnym nurtem wstrząsał jego rozumowania , obalał je , wywracał , przeciskając się ostrą nutą chaotycznego podniecenia .  — A jeśli ona . . . naprawdę . . . pragnie ze mną zbliżenia ? . . . . .  Na chwilę zabrakło mu tchu .  Palący nurt wzmagał się gwałtownie , płynął w żyłach trucizną , parząc , jak jad skorpiona , zamieniał serce w ranę piekącą .  Twarz mu się zmieniła , usta wykrzywiły bólem , rękę podniósł do piersi i chwilę trzymał , jakby coś nasłuchując .  — Ach ! gdyby tak schować się gdzieś !  zapaść się pod ziemię przed tą nędzą rzeczywistości .  Oddzielić się jakimś murem nieprzeniknionym od świata od własnych myśli !  — Nie pójdę ! — zadecydował krótko i stanowczo , odwracając się od konsoli , na której leżał nieszczęsny dokument .  — Niech sobie szanowny małżonek obdarza zaufaniem kogo innego .  Niech pani Felicya próbuje na kim innym siły swych wdzięków .  Zakrył twarz rękoma i siedział nieruchomy , pogrążony w zadumie , słuchając chaotycznych uczuć dziwnej trwogi , co szamotała się w głębi jego istoty .  Niepokój bardzo żywy , bardzo silny , podziemnym nurtem wstrząsał jego rozumowania , obalał je , wywracał , przeciskając się ostrą nutą chaotycznego podniecenia .  — A jeśli ona . . . naprawdę . . . pragnie ze mną zbliżenia ? . . . . .  Na chwilę zabrakło mu tchu .  Palący nurt wzmagał się gwałtownie , płynął w żyłach trucizną , parząc , jak jad skorpiona , zamieniał serce w ranę piekącą .  Twarz mu się zmieniła , usta wykrzywiły bólem , rękę podniósł do piersi i chwilę trzymał , jakby coś nasłuchując .  Podniósł się i usiadł , śledząc niespokojnym wzrokiem urocze zjawisko , które " przemknęło się w jego wyobraźni :  " Idź !  Przeznaczenie woła .  "  Woła mie — szepnął roztargniony .  Więc wrócić ?  widywać ja znowu ?  nową dawkę morfiny wstrzyknąć w żyly , rozżarzyć dawne uczucie — tym razem już beznadziejne .  — A potem co ?  Oglądać ich domowe pożycie ?  Być świadkiem jej małżeńskich wstrętów ?  czy też może rezygnacyi i zadowolenia ?  Rozśmiał się sarkastycznie , pocierając czoło , jak człowiek otrzeźwiony .  — Albo też skorzystać z nadarzonej sposobności ?  szeptać o prawach miłości niezależnych od ustaw kościoła ?  namawiać ?  przekonywać ?  Może ta uczciwa kobieta niczego tak nie pragnie , jakby ją kto pierwszy sprowadził z ciasnej drogi obowiązku ?  A później spożywać w wygodzie i spokoju zakazane owoce , dzieląc się nimi z prawowitym właścicielem !  Wstrząsnął się z niesmaku i obrzydzenia .  — Pragnął em przecież uczynić ją założycielką swej rodziny .  Przypuszczam , że chociaż niezupełnie zadowala mię duchowo , niema w niej jednak nic takiego , coby mię nieodwołalnie odstręczała Dlaczegóż teraz podejrzenie ukrytych celów w tym nakazie powrotu , przejmuje mię taką ohydą ?  Dziwna rzecz , ile samo przypuszczenie zbliżenia kobiety po za małżeństwem wzbudza w mężczyźnie pogardy .  — Nie jestem przecież tak dobrodusznym , aby świętość miłości widzieć w ślubnym obrządku .  A jednak , wbrew wyrozumowanym poglądom , może tak jest . . .  Jest li to bezwiedny instynkt , mocą dawnych obyczajów w krew wszczepiony , czy też pomimowolne uznanie , że przysięga , która oddaje kobietę w wyłączne posiadanie jednego , bądź co bądź uszlachetnia związek ?  Tylko cel wydania na świat istoty udoskonalonej — uświęca miłość ; wszystko inne jest rozpustą .  Nie !  on nie jest ślimakiem gotowym zasklepić się w obowiązkach , nie jest uczonym eunuchem , któremu wiedza wystarczyć może .  On jest człowiekiem z żyjącem sercem i wibrującemi fibrami , — i jako człowiek pragnie szczęścia .  Ale szczęścia , od któregoby go nie odtrącały wydelikacone estetyczne i etyczne uczucia .  Pewna kategorya czynów jest i pozostanie dlań wstrętną .  Niech inni delektują się unurzanem w błocie winnem gronem : on go do ust nie poniesie .  Pragnął jej , ale czystą i nieskalaną . . .  Po ślubie widział ją przelotnie parę razy .  Przed miesiącem , wracając z dyżuru w szpitalu , tej gehenny cierpienia , gdzie noc przepędził obok dogorywającego na suchoty pacyenta , w jasny dzień zimowy mrozem iskrzący , spotkał ją na Szła strojna , z żywemi , wesołemi oczami i zręcznemi poruszeniami kształtnej postaci .  Wiało od niej świeżością i weselem , cała radość życia lśniła w tej rzeźwej postaci .  Usunął się z drogi blady i oddał ukłon chłodny i sztywny .  Ona go powitała rozjaśnionem wejrzeniem i zalotno mayzącym uśmiechem i poszła dalej , lekka i żywa , jak promień słoneczny .  Widział ją po raz drugi : dzień był posępny i szary ; szła wolno po wilgotnym chodniku , jakaś znużona , blada , znękana .  Zdawała się uginać pod ciężarem posępnych rozpamiętywali .  Spojrzała na ń szklistemi , bez wyrazu oczyma i poszła dalej , pogrążona w sobie , nie widząc go .  — Kto wie , jakie smutki nawiedzają ją przy tym narzuconym małżonku ?  jakiem brzemieniem udręczeń przygniata ją spóźnione rozmyślanie ?  Jakich nieziszczonych marzeń gorycz jej dolega ? — jakich dróg , mylnie skierowanej egzystencyi , żałuje ? — do jakich chwil minionych tęskni ?  Wstrząsnął się , odpędzając natrętne przypuszczenia , które rojem obiegły mu mózg .  — Czyż wiecznie będę pływał w obłokach fantazyi ? — myslał — biczowany rzeczywistością i własnem pośmiewiskiem .  Ona od dawna przyzwyczaiła się do sakramentalnego jarzma i o mnie ani myśli .  Z dróg , roztwierających się przed nią , wybrała zapewne dla siebie najwłaściwszą , najwięcej schlebiającą jej upodobaniom i popędom .  Dlaczego dopuszczam w niej tęsknotę za głębszem , bogatszem w treść duchową , życiem ? — tęsknotę , której istnienia niczem dotąd nie przejawiała ?  Potrzeba im tylko mojego medycznego autorytetu , do którego się przyzwyczaili .  O człowieku ani pomyślą .  Przymknął oczy .  Ból gryzący przeszył mu piersi .  — To ja był em dotknięty bielmem idealizacyi ; fantazyował em , marzył em .  Tam serce jest w porządku .  Trochę może rozbujałych nerwów , ekscytowanych przez nieudane rozrywki i różne damskie fatałaszki , do których szanownego orszaku i ja chwilowo się zaliczał em .  Myślała o mnie — w przerwach między dobieraniem kapelusza , a zamówieniem do tańca .  Osobiście mam dla niej wartość porządnie ubranego człowieka .  Szarpnął niecierpliwie książkę i usiłował czytać dalej .  Śmieszne to ! a jednak od myśli o niej oderwać się nie może !  Nie lepsza od innych , tysiąca powabnych kobiet ; może nawet i nie piękniejsza .  A jednak ma ją tu , w fibrach ukrytą , co chwila zjawia się w jego wyobraźni , niekiedy przyczaja się i cichnie — ale nie opuszcza go , jak łańcuch galernika .  Jakżeby sam już rad był , wyrwać się z tej niewoli duchowej , która go upokarza !  Jakżeby chciał zająć się pracą , inną kobietą , głupstwem — czemkolwiek .  Ale myśl krąży leniwo w jego mózgu mija wszelkie inne obrazy i powraca wciąż do jednego punktu , automatycznie — bezustannie .  Przed dwoma laty przyjechał do Kijowa z odległych prowincyi , gdzie długi czas , po ukończeniu studyów uniwersyteckich , przebywał , mając za jedyne towarzystwo wpół dzikich Tatarów i Kirgizów .  Osiedlił się niedaleko centrum miasta , w ogromnej , starej kamienicy , która zmurszała i jakby zastygła w kontemplacyi , rozsiadła się na wzgórzu , spoglądając mętnemi oknami , w sennem zamyśleniu , na faliste arterye odwiecznego miasta , stromo wspinające się do góry , to gwałtownie lecące w dół , wijące się w nierównych podrzutach , jakby gnane jakimś niepokojem .  Z okien miał widok na przestrzeń ogromną , przerżniętą kaskadami ulic , piętrzącą się wzgórzami , uwieńczoną gmachami , zanurzonymi w zielem , co dzika i niesforna , tocząc bój z ręką człowieka , wdziera się przemocą na pochyłe stoki gór .  Dom miał wielu mieszkańców , nie znających siebie nawzajem , a przy spotkaniu nie mogących się nawet nazwać po imieniu .  Przypadek chciał ze w kilka dni po zamieszkaniu , został wezwany do jednej ze współlokatorek , która nagle zachorowała .  Rodzina była zamożna , pseudo - arystokratyczna ; sama pani wydelikacona , rozdrażniona , nerwowa .  Choroba jej , lubo nie ciężka , wymagała troskliwego pielęgnowania ; powrócił raz , drugi i trzeci .  U boku rozstrojonej nadmiernem użyciem uciech światowych matki , rozkwitała dwudziestokilko letnia panna Felicya .  Panna miała rozkoszną kibić , gibkie ruchy i powabne na policzkach dołki .  W całej jej postawie było coś uroczego , świecącego , lekkiego .  W oczach zwykle zalotnie , banalnie wesołych , malowała się nierozbudzona dusza , jakiś senny urok i czar .  Wrażenia przelatywały nad jej ciemnowłosą , ufryzowaną główką , nie sięgając głęboko , nie budząc jej i nie płosząc drzemiących ze stulonemi skrzydłami marzeń — uśpionej , a może i bezdusznej Galatei , czekającej na Pigmaliona .  W domu ich przepędzał długie wieczory .  Przy szeslongu , na którym spoczywała wykwintna pani Amelia , wzdychając , skarżąc się i co chwila wzywając pomocy doktora — prowadzili z sobą urywane , ciche rozmowy , lub w półzmroku czerwonej lampy siedzieli milcząc , czując magnetyczny czar wzajemnej obecności .  Dziki odludek , stroniący od towarzystwa kobiet , nieznacznie przyzwyczaił się i wciągnął .  Gdy wieczór nadchodził , — na niebie zapalały się gwiazdy , a na horyzoncie lasy migocących , gazowych latarni , z okien pierwszego piętra lała się fala czerwonego światła — i doktór nie mógł nad książkami usiedzieć spokojnie .  W głowie mu się mąciło , przedstawiał sobie groźny stan chorej , i złożywszy pracę , biegł na dół , gdzie go zawsze z równem upragnieniem i uprzejmością witano .  Horlicz odsunął książkę , ręce zarzucił pod głowę i leżał nieruchomy z twarzą zwróconą do sufitu , przeżywając tak jeszcze niedawne , a bezpowrotnie ubiegłe chwile .  Po nadaremnych wysiłkach utrzymania myśli w obrębie kwestyi naukowych , pozwolił jej błąkać się samopas i wyswobodzona z pęt , mknęła ku coraz odleglejszym wspomnieniom .  W wyobraźni stanął mu widok starego domu pod nizka , słomianą strzechą , nad którą potężne dęby , szumiąc rozciągały , niby boleśnie powykręcane , konary .  Cisza , — na szmaragdową murawę sieją się cicho południowe blaski , złociste smugi przesuwają się przez gałęzie i biegają po trawie .  W rozsłonecznionem powietrzu , przesiąkł em żywiczną wonią sosen i szyszek jodłowych , brzęczą owady o świecących skrzydłach , miga ruda kita wiewiórki i żółte bąki huczą basowo i ciężko .  W oknie , oplecionem dzikim głogiem , po za bladoróżowym puchem roztrzepanych kwiatowych płatków , widnieje jasna , łagodna twarz kobiety , pochylonej nad robotą .  Twarz młoda jeszcze i niezwykle piękna , z pasmem srebrnych nici w bujnych , ciemnych włosach i ustami pełnemi słodyczy i smutku .  Po za nią wychyla się druga postać o siwych , krótko uciętych włosach , sumiastym wąsie i bystrych , przenikliwych oczach , które groźnie weń się wpatrują .  Horlicz leżał nieruchomo , śledząc stare , znajome , mgłą czasu zasnute obrazy , które pojawiały się w jego umyśle , rad , że go odrywają od tamtych , oplątujących go rozpamiętywali , które bezustannie ssały mu duszę .  — Ulgi mi i stamtąd nie zaczerpnąć — szepnął .  Z dzieciństwa mało wyniósł wspomnień wesołych .  Pochodził z rodziny dawnej , niegdyś zamożnej , zubożałej w skutek rozmaitych przejść , od kilku lat wlokącej żywot zagonowej szlachty .  Ojciec , stary żołnierz , z wysoką prostą postacią , której nie złamały ani wiek ani niepowodzenia , z nieugiętym wyrazem ściągłej twarzy i siwą krzaczastą brwią nad surowemi oczyma — dzierżył ostro , milcząco władzę w rodzinie i nie pieścił jedynaka .  Nie dawano mu wygodnej pościeli , ciepłego ubrania ani przysmaków .  Rówieśnicy , z którymi się bawił , śmieli się z jego odzieży , przerobionej ze starej ojcowskiej garderoby .  Ojciec nie lubił papinkowatości i gniewał się gdy malec przychodził ze skargą .  '  — Nie w pochwałach ludzkich twoja wartość , smarkaczu — mówił srogo , a chłopiec patrzał na ń zalęknionym , zastanawiającym się wzrokiem .  W dziewiątym roku oddał Antosia do szkoły .  — Ucz się i pracuj , a szanuj się i nie pobłażaj sobie ! — mówił , kiedy ten przyjeżdżał do domu zmizerowany , ubrany w stary , wytarty mundurek .  Matka , młoda jeszcze , miała ślady niezwykłej piękności na drobnej , bladej twarzy , wysokie czoło pod zwojami ciemnych włosów , żywe oczy i smutne usta .  Poślubiona człowiekowi przeszło trzydzieści lat od siebie starszemu , wcześnie wprzęgła się w surowe jarzmo obowiązków , mocą ogromnego natężenia energii zmieniając bujny , porywczy , płomienny charakter w łagodny , cierpliwy i cichy , i nie przeżywszy młodości , więdła jak róża polna wśród samotnej głuszy , w ciężkich i wytrwałych pracach , niemo naginając się do despotycznej woli męża , nie wglądającego nigdy w jej życie duchowe i ciche walki wewnętrzne , których możliwości nie dopuszczał nawet .  Podtrzymywała ją cześć dla idei i wielka miłość dla syna ; własnego szczęścia się zaparła , właściwie o niem nie myślała nawet .  — Bądź użytecznym ludziom — mówiła synowi .  Antoś uczył się , nie pobłażał sobie , kolegom pomagał .  Rósł przytem cienki i prosty ; z bladego czoła dziecka spoglądały oczy ciemne , surowe , poważne , oczy dorosłego , myślącego człowieka .  Zasoby domowe uszczuplały się coraz , pod strzechą rodzicielską pusto było .  Ojciec nadrywał siedemdziesięcioletnie siły , chodząc z fuzyą około Pańskich lasów .  Matka o piątej z rana wstawała i ostatnia się kładła , długo w noc ślęcząc nad cerowaniem odzieży , coraz szczuplejsza wątlejszą , ze smutnym a cichym uśmiechem na twarzy .  Ciągnęło się to lat kilka — nakoniec padł grom .  Ojciec dostał zapalenia płuc i umarł .  Przeziębił się w czasie obchodu lasu , wśród ciemnej nocy listopadowej , gdy ostry wiatr hulał po lesie i ciął w twarz , drobny lodowaty deszczyk przenikał do kości , a nogi zapadały do kostek w grząską ziemię .  Staremu zdało się , że wkońcu sosnowego boru , powierzonego jego nadzorowi słychać stuk siekier , zabrał więc z sobą dwóch podwładnych leśników i poszedł .  Masztowe sosny zostały ocalone — stary padł .  — Mamo ! — jęknął chłopiec , przypadłszy do kolan matki , — co teraz z sobą poczniemy ?  Co z tobą będzie ?  Matka miała bladą twarz pogodną i spokojne warzenie .  Podniosła z ziemi zgiętego , łkającego jedynaka i przycisnęła głowę jego do piersi .  — Nie trwóż się , dziecko moje ; nie zginiemy .  Ja pracować będę u obcych .  Ty pójdziesz o własnych siłach .  Rozstać się z sobą musieli .  Patrzyła mu długo w oczy i miękką dłonią włosy pieściła .  — Bądź zawsze w zgodzie z sobą samym ! — szepnęła , a po zamyślonej twarzy , wzniesionej w górę ze skoncentrowanym , mistycznym wyrazem , płynęły wolno dwie wielkie łzy .  Nie zobaczył jej więcej .  Zabrała ją epidemia tyfusu , w czasie której doglądała chorych wioskowych , spełniając przepisy lekarza , za co bogata obywatelka , wyręczająca się nią , dostała pochwalną wzmiankę w kilku gazetach i honorowy , powszechnie przyznany jej tytuł " matki cierpiących " .  Chłopiec szedł o własnych siłach .  Uczył się i uczył innych , — oczy jego coraz trzeźwiej i chmurniej na świat patrzyły .  Młodość upłynęła mu surowo i czysto : w borykaniu się o chleb codzienny , wśród trosk szarego bytu , obojętności otoczenia , łaskawego pomiatania pracodawców , chłodu sierocego osamotnienia ; w pogoni za fantasmagoryjnemi ideami , które błyskały naówczas młodzieży .  Marzył o świetnych zdobyczach dla rozwoju cywilizacyi , o nowych torach pochodu ludzkości , o jednakowem prawie do chleba i słońca wszystkich klas społecznych ; o sobie nie myślał .  W kobietach widział towarzyszów i ludzi o odrębnych właściwościach umysłowych i moralnych , — czasem darzył je poważaniem lub chłodną przyjaźnią — wedle uznania ; inne uczucia miał w pogardzie .  W jego trzeźwej , rozumującej głowie zjawił się jakiś zamglony obłok , niby rozmarzenie szesnastoletniej dziewicy , i przemagał inne głosy :  — Oddam siebie tej , którą pokocham , jeśli pokocham kiedy , — dodawał z drwiącem powątpiewaniem ,  W chwilach omdlałości duchowej , oderwania się do srogich rysów rzeczywistości , zawczasu już stroił obraz swej wybranej we wszelkie tęcze doskonałości .  Miała go porywać na wyżyny , wznosić się po nad tłumy , w krainie duchowej roztwierać przed nim całe horyzonty .  Działalność polityczno - społeczna pochłaniała go .  Za całe prawie najbliższe stronnictwo , złożone z ludzi słabych , rozumował , przewidywał i przedsiębrał .  Agitacye nie udały się ; plany runęły .  On sam wreszcie uznał czczość i marność usiłowań chwili obecnej .  Burze , oddawna nad nim zawisłe , obruszywszy się , uwięziły w nieruchomości i oczekiwaniu  Po przeminięciu ich i powrocie w strony rodzinne , dostał się do większego miasta , pierwszy raz rozejrzał się po świecie i odetchnąć swobodnie Życie biegło teraz swobodniej , w rezultatach swych od jego własnych usiłowań zależne .  Mógł rozporządząc własną pracą , oddychał .  Pierwsza kobieta , do której się zbliżył , pochwyciła go .  Lokaj wysłany po spieszną pomoc dla chorej pani , zwabiony blizkością tabliczki z nazwiskiem doktora , nacisnął z impetem guzik dzwonka , który w odpowiedzi zajęczał , zapłakał , — i w ten sposób wypełniły się losy doktora .  Odzwyczajonego od życia rodzinnego i bezwiednie za niem tęskniącego , szczególniej pociągnęła atmosfera ciepła domowego , któremu obecność pięknej kobiety osobliwy nadawała urok .  Stopniowo , powab , który na ń wywierała , przybrał charakter mistyczny i uogólniający , a cech realnych pozbawiony .  Przestała być dlań panną Felicyą , elegancką szatynką średniego wzrostu , córą tonącej w zbytkach rodziny , a zaczynała być " kobietą " , uosobieniem swej płci , istotą streszczającą w sobie wszystkie uroki i czary kobiecości .  Odtąd była ona dlań nie jedną z wielu , nie taką , jak wszystkie , ale jedyną i wyłączną .  Cierpki filozof , trzeźwy działacz społeczny , sceptyk względem uczucia — zakochał się .  Po tem wewnętrznem przeobrażeniu , skoncentrowaniu wszelkich pociągów w jedno uczucie , wszystkie inne kobiety stały się dlań doskonale obojętnemi .  Obecność ich nie przedstawiała dlań żadnego powabu , nie zajmowały go .  Obraz panny Felicyi wyidealizowany i upiększony duchowemi cechami , które jej przypisywał , coraz bardziej promieniał w jego wyobraźni , coraz więcej miejsca zajmował w jego mózgu .  Z nim dzielił się w chwilach uniesienia i zapału , do niego zwracał się z wynurzeniami zamiarów lub zawodów , w pytaniach i wątpliwościach Weltschmerzu , oblegających mu duszę , w nim szukał pogodnych twierdzeń i uspokojenia .  Niezwalczona potęga , ciemna i tajemnicza w swej mocy , owładnęła nim , wlokła jak niewolnika do miejsca ubłogosławionego jej przytomnością .  Cichy pokój chorej , w którym obok niej przepędzał wieczory , wydawał mu się jedynym ożywionym zakątkiem na ziemi , o którym myśl wlewała mu ciepło do duszy , siły do życia , a cały świat wokoło , rozpościerał się , jak głucha , bezbarwna pustynia .  Myśląc o niej czuł oblewającą go ciepła falę upojenia , która chaotycznie mąciła mu myśli , opływając słodką , omdlewającą błogością .  W godzinach samotności , z przyśpieszonym oddechem , gorączką i tęsknotą , czuł ją obok siebie ; jej głos dźwięczał mu w uszach , jej słowa zalewały serce .  Czas biegł , chora dźwigała się ; wieczory z zacisznego buduaru przeniosły się do salonu , urozmaicone pojawieniem się znajomych .  Panna Felicya patrzała na ń , jak zawsze , wesołemi , roziskrzonemi oczyma , posyłała mu powabne i zalotne , albo mgłą melacholii przyćmione uśmiechy , rzucała dowcipne , pełne tajemniczego znaczenia słówka — tak , jak je rzucała wielu innym .  Lecz gdy inni prowadzili z piękną panną żartobliwą szermierkę , on w jej przytomności stawał się milczącym , niezgrabnym , skrępowanym jakąś niewidzialną potęgą , .  Zły na siebie , powracał do domu obiecując w duchu wydobyć się z pod tego jarzma , jakie na ń wkładała jej obecność ; w myśli wiódł z nią długie rozmowy , w których całą treść duszy przed nią odsłaniał ; zwracał się pamięcią do słów przez nią wypowiedzianych , rozpaczliwie szukając w nich odblasków uczucia ; znajdował pełne tajemniczej głębi wynurzenia — i przenikał się niemi , z dyszącą piersią , przejęty dreszczem upojenia .  A szafirowe oczy jej rzeczywiście szukały go wśród tłumu , śledziły go coraz wyłączniej , przeciągłej , z uporczywem zajęciem , zapalając się iskrą cichego rozmarzenia .  Gdy wpatrywała się weń , czoło jej promieniało , usta roztulały się lubością , jak pąk goździka muśnięty pocałunkiem słońca , głos pozbywał się pieszczotliwych modulacyi uczonego ptaka , a brzmiał poważniej i szczerzej , w uścisku ręka miękko i ciepło lgnęła do jego dłoni .  Tymczasem w sercu zakochanego doktora zły chochlik wzniecał złośliwe niepokoje : niepewność czy te objawy uczucia nie skrywają zwykłego manewru panny , pragnącej wyjść za mąż ; podejrzenie , że wabi go , jako przypuszczalną dobrą partyę .  Więc zwykłym trybem mężczyzn , gdy miłość kobiety wybiega na spotkanie bez osłon drażniących niepewności , szczera i jawna , — stał się nieufnym , podejrzliwym , oziębłym .  Gdy pozostawali sami na kanapie , za klombem podzwrotnikowych paproci , czując na twarzy jej oczy , lękliwej sarny spragnione wyznań gorących , patrząc na usta drżące trochę , zmieszane uroczystem oczekiwamem , — czuł chłodną jaszczurkę powątpiewania w piersi , i chmurny , surowy , opowiadał o ciężkiej doli nierozgłośnych lekarzy , o niezbędności hartu i męstwa ze strony tych , co zgadzają się z nimi połączyć swą dolę .  Trzeźwym , przenikliwym wzrokiem zdawał się ją badać :  " Czy przywiązanie moje zastąpi ci blask i świetność , których przyrzekać nie " mogę ?  Wystarczy ci moja troskliwość i opieka ?  czy oprzesz się bez trwogi na ramieniu , które oprócz powojów czułości kobiecej , inne podwaliny wspierać musi ?  I całą swą duszę , żądną wysokiej , bezgranicznej miłości przelewał w nią tak milczący , posępnem , zamyślonem spojrzeniem .  Piękna panna bladła , chmura przesuwała się po jej czole i usta wyginały się dziwnie , niby szyderstwem rozczarowania .  A kiedy odchodząc tulił do ust jej ręce , one już nie lgnęły do jego dłoni , ale osuwały się sztywne , jakby bez życia .  Doktór miał opinię człowieka wielkiej zdolności i pracy , ale dającego się ubiedz w pogoni za zyskiem , niepraktycznego i marzyciela .  Stosunki znajomości trwały dalej , na pozór jednostajne , chociaż we wnętrzu osób witających się jednakowym uprzejmym uśmiechem , coś się zmieniało i przekształcało .  Z oświadczynami stanowczemi zwlekał .  Niekiedy znikał na parę tygodni , wówczas zamykał się w swym gabinecie i pracował gorączkowo .  Szło o wykonanie pracy naukowej , do której materyały zbierał od dawna , zamierzając rozjaśnić garstkę poglądów , nie licujących z ogólnie przyjętem mniemaniem .  Długo odsunięty od dopływów cywilizowanego świata , obezwładniony przymusową bezczynnością , później porwany prądem przemożnego uczucia , — w chwilach częściowego wytrzeźwienia , dawał się cały pochłaniać tym zagadnieniom .  Wśród tej natężonej pracy , czuł się zadowolonym , prawie szczęśliwym .  W myśli widział ją obok siebie , a ciepło ożywcze wiało na ń z tej postaci ; uśmiechał się do blizkiej chwili , kiedy nigdy się już z sobą nie rozstaną .  — Dotychczas cierpiał em tylko — myślał , — teraz żyć zacznę .  Jego wieczny dotychczasowy niepokój , głód stęsknionej , a nienasyconej duszy , tajał w wewnętrznem uciszeniu i błogości .  Świat ze swem mnóstwem różnorodnych wrażeń usuwał się z przed jego oczu ; na świecie była tylko ona , — i nic więcej nie było mu potrzeba .  Czuł ją w sobie , obok siebie .  Do rezedowego w złote arabeski salonu , szeleszczących jedwabiów , dystyngowanie modulowanego głosu prezesowej i banalnych rozmów jej gości nie śpieszył się .  — Niech ona dostrzeże brak mej obecności — myślał — niech zatęskni za moim głosem , za memi słowami .  Niechaj mię porówna z całem kołem tych , co ją tam otaczają .  I pełen nadziei , że ona bez niego myślami mu towarzyszy , zatapiał się w swej pracy .  Sam przeżywając silne , głębokie wzruszenia , poetyzując tęsknotą jej obraz , upajając się słodyczą marzeń miłosnych , z rozkoszą wierzył , że ona podlega podobnym duchowym procesom .  Tak w oddaleniu od niej , w ciszy i samotności , organizm zmęczony nadmiarem wzruszeń , nabierał sił do nowych wrażeń , wyczerpane długiem napięciem nerwy odpoczywały i pożądały świeżego karmu , umysł kombinował zasadnicze składniki wyobrażeń , wchłaniał jedne , usuwał drugie , przetwarzał się niejako .  A w tem wewnętrznem przeobrażeniu najsubtelniejszych tajników uczuć i myśli , gwiazdą przyświecającą odnawiającej się strudze żywotnej , płynącej wciąż falami świeżych przekształceń — była panna Felicya .  Wracał ze wzmożoną energią , z podnieconymi nerwami , jak do źródła , chwilowo opuszczonego , ku któremu znów przygnało piekące pragnienie , — i nadal wieczory spędzał w ich domu .  Matka przyjmowała go uprzejmie ale chłodno , i badawczo śledziła go wzrokiem , gdy na zaciemnionej w rogu pokoju kozetce , prowadził z Felicyą ożywione rozmowy .  W tym czasie wypadła mu urzędowa , kilka tygodni trwająca podroż .  Z początku doznał trwogi i niechęci oddalenia się od tej , która w chwili pożegnania patrzyła na ń roztargnionym , zagadkowym wzrokiem .  Później sobie wyrozumował :  — Należy dać jej czas rozważyć swoje uczucia , — zadecydował .  — Niechaj ma sposobność przekonać się , czem ja jestem dla niej .  Odjechał .  Powróciwszy , zastał ją już zamężną .  Dostał ją człowiek miernych zdolności i powierzchowności mizernej , na którego dotąd w otoczeniu swej bogdanki nie raczył nawet zwracać uwagi ; jego dawny kolega szkolny , który właśnie otrzymał posadę niewielką , na której jednak przy elastyczności przekonań i giętkości pleców , posunąć się można było daleko .  Z początku doznał zadziwienia graniczącego z osłupieniem .  Nie pojmował , nie wierzył , w głowie mu się to pomieścić nie mogło .  Zdawało mu się , że leży w letargu , w śnie ciężkim bezmyśli i apatyi , w którym go trapią ciężkie zmory , a on dla odegnania ich bezwładną ręką poruszyć nie może .  Powoli zaczęło mu się w głowie rozjaśniać .  Było to jakby wytrzeźwienie z długiego upojenia , połączone z ciężką dusznością , znużeniem i ołowianym bólem głowy .  Istotna treść ludzi i stosunków życiowych odsłaniała się przed jego oczyma .  Doznawał wrażenia zawodu i niesmaku , jakby upokorzenia z własnej ślepoty .  — Pomylił em się na niej — osądził , — trzeba ten epizod wyrzucić ze swego życia .  Ogarnął go chłód niezmiernej pustki , niemocy , poczucie jakby wydarcia czegoś , z samego wnętrza człowieka .  Ocknął się nieraz wśród swojej pracy z twarzą ukrytą w dłoniach , z myślą odbiegła .  Trucizna działała powoli .  Ból gryzący objął w posiadanie wszystkie jego fibry .  Po natężonych nerwowym wysiłkiem dniach , nadchodziły wieczory wlokące się leniwo , — w których nie wiedział , co ma zrobić z sobą .  Przyzwyczajenie do pewnego otoczenia osób i rozmów , wsiąkło w jego żyły i , jak morfina , domagało się zaspokojenia .  Miasto dlań puste było z chwilą , gdy dom ich został dla niego zamkniętym , a raczej on sam zabronił sobie do ń wstępu .  Ssała go niewymowna tęsknota ; sam nie wiedział , dokąd skierować swe kroki .  Zwierzę ludzkie budziło się z czasowego odrętwienia , na razie doznając wstrząśnienia — nie myśli — ale jakby wrażeń fizycznych .  Czuł dotkliwy brak jej obecności , i brak ten zasłaniał przed nim inne następstwa .  Jeździł po balach , bywał w teatrze , nadskakiwał damom , — a wszędzie czuł tę straszną , przygniatającą pustkę , ten brak jej obecności , gryzący , ciężki , tę tęsknotę głuchą , zatrutą , chwilami milczącą , która przy każdem żywszem obudzeniu się myśli , przenikała go rozdzierającym ostrzem , przy każdem wstrząśnieniu wyprowadzającem z apatyi , — znowu go przenikała i pożerała .  Poczuł , że ma ją nieodstępną w mózgu , utajoną we wszystkich myślach , burzącą się w sercu , zaczajoną we krwi ; — że się od niej oderwać nie może , że przenika jego całe jestestwo , pochłania gorączką i , jak morfina gwałtownie , niepohamowanie domaga się zaspokojenia .  Chciał się uspokoić we flirtowaniu z innemi kobietami , — a od nich wiało na ń chłodem i pustką ; one dla niego kobietami nie były .  Chciał się którąkolwiekbądź zająć , — a nic go do nich nie pociągało .  Starał się ożywić i uśmiechać — a czuł dotkliwie swą obojętność i ich dla siebie nicość .  Czuł , że na świecie jest dla niego ona tylko jedna .  Dziwna zagadka natury ludzkiej !  Jeśli mając nadzieję dostania jej , kochał ją rozbujałą wyobraźnią , wyszlachetniając jej moralne rysy , idealizując jej postać barwami , czerpanemi z własnej duszy , — to po utracie cierpiał głównie zmysłami .  Nie mógł się łudzić : — była to miłość , z której przypuszczalne przymioty umysłu i serca panny Felicyi , grały bardzo podrzędną rolę .  Nie było to poetycznosentymentalne kwilenie , ani rozmarzony platonizm — ale siła ciemna w swej władzy , nie opierająca się na jego duchowych właściwościach i od rozumu niezależna .  Siła zmysłowego pociągu , która wlecze ku sobie pomiwoli dwie istoty , odpycha inne ; moc tajemnemi prawami narzucona , potężna jak fatalizm , burząca przeszkody , rozbijająca pierś , w której się umieściła .  Stara Ananke , ciążąca nad ludzkiem istnieniem .  Idealista , doszukujący się w miłości zachwytów duchowych , wspólności pojęć i dążeń , — miał ochotę śmiać się z siebie po dostrzeżeniu swej pomyłki .  Panna Felicya mogła nie posiadać wysokich zalet , o których niegdyś marzył dla swojej wybranej , mogła być pospolitą , zwyczajną istotą , przeciwko której jego władze rozumowe protestowały , mógł urągliwie traktować własne uczucie , — namiętność jego pozostała by tąż samą .  Natomiast żywość jej oczu , świeżość srebrnego śmiechu , urocze linie biustu , wężowa zwinność ruchów , ważyły wiele na szali tego uczucia .  Z początku zraziło go to odkrycie , później z niem się pogodził .  — Przyroda wie , dokąd dąży — mówił sobie — i jakie cele są dla niej ważniejsze .  Doktór nie był człowiekiem uginającym się łatwo .  Twarda sieroca młodość zahartowała go .  Nie miał zwyczaju rozczulać się nad sobą .  Tę kartę z życia uznał za zmyloną ; żelazną energią opanował pragnienia , woli wyznaczył określony kierunek .  Jednak wśród pracy umysłowej , do której siebie nałamuje , wśród przykrych , naginających ku ziemi trudów swego zawodu , umysł zalega mu ciemna , nieprzejrzana chmura , na której krwawymi błyski migocze świadomość , że odrywa siebie od samej treści życia .  Sny jego nurtują jakieś tajemne echa samowiedzy ; budzi się z nich nagle , jakby tknięty sprężyną jakiejś niejasno sformułowanej myśli , która w ciszy nocnej z mózgu bezwiednie się wyłania .  Budzi go ostry blask w zamglonym chaosie pojęć , z głębin istoty wyłaniająca się trwoga , która mu serce tajemną zgrozą ściska i gwałtownie , niepohamowanie o szczęście się dopomina .  Wśród gorączkowej wesołości , w którą się mirza , ożywienia , którem stara się wewnętrzny ból zagłuszyć , gryzie go wciąż piekące , a uporczywe poczucie : — nie ! to nie to !  To nie życie , lecz sztuczne powstrzymywanie siebie od życia , samo — oszustwo .  Prawdziwe życie było by tam , — w cichym saloniku spoglądać na jej białe czoło , skąpane w blasku lampy i pochyloną nad robotą szyję , zatapiać się w jej oczach , pociągających słodko , a zawrotnie , jak przepaść , słuchać dźwięcznego głosu o miękkiem , wibrującem brzmieniu , doszukiwać się nut płomiennych wzruszeniem — i odpowiadać cichemi słowami , w których się cała dusza wylewa .  A gdy powracał do domu zniechęcony , zgnębiony , zmęczony nie dającą się odpędzić świadomością , znużona wyobraźnia wymykała się z pod kontroli i falą rozkosznych wspomnień zalewała mu piersi .  — Ot !  ma ją tu , przy sobie ! — ona na jego wątpliwości odpowiada tkliwym uśmiechem i przeciągł em spojrzeniem mglących się szafirowych oczu , na dnie których migoczą iskry .  Bierze dłoń jego , miękką rączką , w której czuć tętna krwi żywo bijącej i wymawia mu , że o niej zapomniał , a ona tak dawno go wygląda , tak czeka . . .  Widzi , jak usta jej drgnęły palącym żalem , jak pochyla w zamyśleniu głowę , zdając się coś badać . . .  Widzi , jak po długiej nieobecności , zbliża się do niego ożywiona , podniecona promiennem wzruszeniem . . . i myśli , że było to tak niedawno !  ach ! jeszcze tak niedawno . . .  — A on wówczas milczał — i czekał .  Chciał być gruntownie ocenionym , mieć pewność , że jest kochanym wyłącznie dla samego siebie .  Spodziewał się , iż miłość jej wzrośnie , spotęguje się i rozżarzy .  Chciał to uczucie wznieść na wyżyny — i opuścił właściwą chwilę działania .  — Sam ! sam winien jestem ! — powtarza sobie — i ma ochotę siebie katować .  Gdyby zdobyciu jej stały na zawadzie jakieś ważne , nieprzezwyciężone przeszkody , — łatwiejby się pogodził z tym faktem .  Ale czuł , iż utracił możność szczęścia , przez jeden niepozorny błąd w obliczeniu — przez jedno nic .  Życie jego inaczejby się skierowało .  Nie dręczył by siebie , nie zabijał by swojej duchowej istoty , wysilając się nad tem , aby skamienieć .  Ale używał by pełnią istnienia .  Napił by się radości i szczęścia do syta .  Nie miał by tych oto białych włosów na głowie i błysków obłąkania w oczach , był by zadowolonym , spokojnym i sytym , — trochę lekceważącym i szyderskim .  Śmiał by się z oślepłych marzycieli swego zakroju i z cygarem w ustach pracował by nad dziełem , które oto stargane i zapylone od dawna na biurku leży .  " O fizyologii porównawczej układu nerwowego " — ciekawym , co go może obchodzić ta kwestya , jeśli tego , co dla niego jest treścią życia osiągnąć nie jest w stanie ?  Zadowolenie możeby go uczyniło zdrowem , normalnem i czynnem indywiduum , — ale odcięty od celu swych żądań , więdnie i schnie w gorączce i kresu swych męczarni nie widzi .  Nerwy rozszalały się i wymówiły posłuszeństwo .  Uczucia zerwały tamy i rozlały się niszczące , jak burza , obalając rozumowe zapory .  Co chwila spostrzega sprzeczność swych zachceń , zamiarów i czynności .  Szuka zapomnienia w pracy , — a z chwilą , gdy go ona zajmować zaczyna , rzuca ją .  Ta praca dusi jego siły w ograniczonych szrankach , wprowadza w labirynt wązkich i ciasnych rozmyślań , odrywa od tego , co jest dlań jądrem istnienia .  Rzucie się w wir ludzi ! — a każde wrażenie świata zewnętrznego , każdy ruch myśli dążącej wciąż do jednego ogniska , jest dlań rozgrzebaniem rany , przypomnieniem i bólem . .  Usunąć się w głuszę ? — a boi się w osamotnieniu pogłębienia i koncentracyi tych rozmyślań , które go doprowadzają do obłędu .  Gdzież on się schowa przed niemi ?  Gdzie uciec od tych dni przeklętych , w których chodzi , jak zatruty , nie wiedząc , co począć z sobą ?  Jak uniknąć tej bezpłodnej walki , co wyczerpuje go i nuży , odbiera przytomność , rozum i wolę i rzuca bezwładnego na pastwę hydry , która zduszona — wciąż odradza się na nowo ?  Ocknął się z tłoczących go rozpamiętywań i podniósł z otomany znużoną o bolesnym wyrazie głowę .  Atmosfera pokoju dusiła go .  Zerwał krawat i odsłonił okrytą kroplami potu szyję .  Przystąpił do okna , rozwarł je szeroko i pełną piersią pił świeże powietrze nocy .  Mrok ogarniał ziemię .  Noc zimowa , pełna tajemnych odgłosów , wilgotnych powiewów i śnieżnych chrzęstów , nieprzeniknioną oponą rozciągnęła się nad miastem .  Gwiazdy , jedna po drugiej , wymykały się na firmament ; świeciły , jak złote gwoździe wbite w ciemną nieskończoność , strzegące tajemnic zaświatowego milczenia .  Wpatrywały się nieruchomo w mroczny , niezmierzony przestwór , piły wiecznie rozwartemi źrenicami żałosną nędzę ziemskiego bytu , śledziły nierozwikłane zagadki istnienia , — i migotały tajemniczymi znakami zapytania .  Stał oparty o ramę okna , zapuszczając wzrok w ciemną przestrzeń .  Wiatr mu podnosił włosy , skręcał je nad wysokiem czołem i ponuro świecącemi oczami , i wdzierał się z oddechem do szybko , a nierówno pracujących piersi .  Na dworze już lecą wiosenne podmuchy .  Szary śnieg taje , płynąc strugami pod cienką warstwą lodu .  W powietrzu unosi się jakieś niecierpliwe oczekiwanie czegoś pożądanego a blizkiego ; ziemia zrywa z siebie lodowate okowy , gotując się uczcić święto miłości i życia .  Wiosna się zbliża , — uśmiechnięta — radosna .  Innym rozbudzi nadzieje , przyniesie czary zachwytów i upojenia ; jemu ożywi tylko usychające pragnienia , wzburzy rozpaczliwe bunty , które już zaczynały kamienieć , obnaży głęboki rozstrój , jaki zachodzi między świeżem i potężnem życiem przyrody , a jego wnętrzem , strawionem gorączką beznadziejności .  Wiosna rozbudzi omdlałą świadomość , przyniesie mu jeszcze cały bezmiar mąk .  Z chaosu rozbitych myśli , wyłoniła się jedna jasna świadomość , przedzierając się chrypliwym okrzykiem z uciśnionej piersi : — Cierpię !  — Cóż stąd , że wytężam wszelkie wysiłki , aby się przezwyciężyć ?  Duchowa organizacya człowieka jest wynikiem takiego mnóstwa nieobliczonych wpływów , że samorząd duchowy wydaje mi się fikcya .  Jaka możebność rządzenia siłami od nas niezależnemi , przez nas nieznanemi , a częstokroć nawet niepoznawalnemi ?  Mogę iść tylko za głosem potęgi twórczej , która przygotowała podścielisko i siew rzuciła .  Wszelkie usiłowania wyłamania się z pod jej władzy , są tylko daremnym , fałszywym zgrzytem .  — O cóż miał by m się oprzeć w swym buncie ? w przeciwnych tej niezmierzonej potędze dążeniach ?  Mogęż dowierzać rozumowaniu , opierającemu się na złudzeniu zmysłów i ograniczoności poznania ?  Czyż szał bezwiednych pociągów nie jest głębiej uzasadnionym , wszechstronniej umotywowanym , od wyniku ścieśnionej niepoznawalnością myśli , od spętanej przyczynowością woli ?  Zeznaję całe nicestwo pychy człowiekaatoma , któremu się zdaje , że czegoś własnowolnie dosięga , że kędyś przewidująco dąży .  Ponad wszystkimi jego wysiłkami , wszystkiemi cierpieniami , całą bolesną , a nikłą " sumą żywota , króluje ciemny , nieobliczony los .  Fatalizm , w obec którego wszelkie usiłowania są bezwładne ; igraszka przeznaczeń , czy wpływ jakiegoś złowrogiego " tak być musi " nieujętego w rozległości i niepokonanego w potędze .  Noc bladła i zastygała wstrząsana zimnym , dreszczem .  W białawych brzaskach , otulonego płachtami chmur miesiąca , bielała szeroka przestrzeń śnieżna , spowita jakby martwym całunem w tumany mgły , ze skamieniałemi sylwetkami gmachów i bezlistnym szkieletem drzew .  W tej mętnej szarości księżycowej poświaty , drżącej w wilgotnych oparach i zalewającej aż po krańce , rozesłane nieruchomo we mgle , blade , niby wymarłe obszary , pełzały błękitnawe cienie murów i przeświecały gdzieniegdzie krwawe płomyki okien , za któremi gorzało światło ; ktoś cierpiał i czuwał .  Z oddali dochodził gwar i łomot ludzkiego mrowiska , wiatr z jękiem przeleciał nad ziemią , a wśród tej głuchej , zmąconej ciszy , zdawało mu się , że ciemna przestrzeń ożywia się płynącymi przez nią prądami boleści , że skarży się na coś i żali .  — Przyroda sama kształtuje swe twory .  Człowiek jest jej wytworem i zlepkiem , wynikiem mnóstwa sił działających zewnątrz niego , a od jego świadomości i woli potężniejszych ; bezwiednem ogniwem nieskończonego łańcucha , gubiącego się w bezmiarze czasu i przyczyn ; automatycznem kółkiem w olbrzymiej maszyneryi wszechświata , pełniącem niewolnie swą mikroskopijną rolę .  Przyroda wytwarza materyał , ugniata formę , wtłacza w nią popędy i właściwości , które zgrzytają wzajemnem przeciwieństwem , rozszarpując istnienie — i własne swe dzieło bezlitośnie karze .  Gwiazdy płonęły i migotały tajemniczymi hieroglifami ; rozwierały zadumane źrenice , rozważały zagadkę ukrytych przeznaczeń — i bladły w przerażeniu .  I coś mściwego i okrutnego widniało dlań w tym przepaścistym przestworze ; jakaś niemiłosierna ręka , układająca wieczyste prawa istnienia .  — Dlaczego stworzywszy mię zwierzęciem , kazała ś cierpieć nad tem , iż zwierzęciem jestem ?  Dlaczego , skuwszy zmysłami , skrępowawszy nieprzekraczalnym kręgiem poznania — kazała ś wciąż rwać się bez oddechu w niebiosa , aby upaść pod ciężarem własnego ciała ?  Dlaczego łaknącego prawdy , palonego pragnieniem sprawiedliwości , karzesz nieświadomością i dręczysz niemocą ?  Biedny zwierz ze skrzydłami , prawdy i dobra spragniony , strącony na ziemię , rwie się w daremnych wysiłkach , widząc ich niemoc ; więc tarza się w prochu , gryzie swe ciało i jękiem napełnia powietrze .  Skrzydła zdruzgotane w bezsilnych wzlotach , w męczarniach upadku , w kajdanach zmysłów , rozpaczy niemocy , miota się i targa : — w milczące nieprzeniknione niebiosa wznosząc błagalnie rozmodlone , to złorzeczeniem i buntem gorejące spojrzenia ,  — Pocóż mu kazała ś pragnąć innego ideału dobra niż ten , wedle którego świat jest urządzony , i który cięży nad prawami bytu ?  Poco rzuciła ś jego oczom światła tylko tyle , aby mogły dojrzeć otaczające ciemności ?  Dlaczego w naczelnej zasadzie świata postawiwszy przemoc , żywienie się jednych krwią drugich , rzuciła ś weń straszną wewnętrzną rozterkę , wieczne piekło duchowej niezgody ?  Szarpnął się rękami za pierś , w której brakło oddechu .  W głowie krew mu szalenie tętniała , biła młotem w pulsach , rozsadzała skronie , zalewała bezprzytomnością mózg .  Jednocześnie serce szamotało się niespokojnie , bezładnie w klatce piersiowej — to znowu cichło , jakby zawieszone w trwożnem oczekiwaniu i zupełnie zawieszało uderzenia .  Nagle ogarnęła go fala przerażenia i zgrozy .  Ślepy i dziki podniósł się strach , jeżąc mu włosy na głowie i tamując oddech .  Przestwór był wypełniony wiekuistą mocą , co topi w swych głębiach marne wysiłki woli ludzkiej , jak ziarna piasku w oceanie .  Mocą , która wie wszystko i przenika , wyrokuje i wykonywa , co sama obmyśla dolę stworzonym przez siebie istotom , kierując życie ku nieznanym kresom ; we wszelkich okolicznościach i zdarzeniach , we wszelkiej przestrzeni i czasie — wszędzie , przez wieczność całą .  Wielka samowiedza przeznaczeń sięgająca prabytu , źródło wszechświata .  Zgroza rozwierała nieruchomym lękiem wytężone źrenice Horlicza .  Czuł się w posiadaniu niewidzialnej potęgi , bezbronnym .  Olbrzymia , niedościgła , groźna myśl , ciężyła nad światem , wypełniała bezbrzeżne krańce oddechem potężnej woli , obejmowała nieskończoność , przenikała najuboższe istnienie — jak jastrząb ważyła się nad spowitą w ciemności ziemią .  — Jestem tem , co było na początku , co jest i co będzie , z czego nikt nie uchylił nigdy rąbka zasłony .  I jakaś wielka , bezbrzeżna skarga szumiała w przestrzeni ; wichrem podnosząc się z uśpionej ziemi i bijąc skrzydłami o ciemne niebiosa .  Cofnął się od okna , zgnieciony tą rozmową , — jak ranne zwierzę chroniąc się przed nieprzyjacielem .  Rzucił się na otomanę i głowę ukrył w dłoniach .  Blady był i wyczerpany .  W zbolał em sercu struny zagadnień miotały się rozpaczliwie .  — Niesprawiedliwość i przemoc leżą w zasadzie istnienia i usunąć ich żadne wysiłki nie mogą .  Dopóki świat istnieje , póty jeden będzie wysysał drugiego , żył śmiercią innych tworów , posłuszny prawom istnienia .  W zapasach o byt zginie wszystko , co do wyzysku innych na swą korzyść niezdolne .  Przebiegłość , chytrość , podstęp ocala się , przekazując swe właściwości następcom .  — O ! jak mię prześladuje ta wrzawa nędz i okrucieństw , ten wir zajadłości i cierpienia .  Schronić się mógł by m tylko w miłości .  — I nie zadowala mię miłość , która się roztacza na ogół , dla siebie w zamian nic nie żądając ; która wyczerpuje siły , by je rozproszyć w nieujętej przestrzeni .  Wystarczyła by mi , gdyby m dla samego siebie nie potrzebował oparcia , gdyby m bolał jedynie nad niedolą powszechną , — nie nad własną , gdyby m był człowiekiemBogiem , nie zaś człowiekiemzwierzęciem !  — Ja pragnę miłości bardziej skoncentrowanej , wyłącznej i blizkiej .  Miłości , która ze mnie czerpiąc światłość i siłę , mnieby je przetworzone zwracała ; któraby wlała we mnie otuchę i ciepło , podniosła falę sił żywotnych , otuliła miękką pieszczotą moje znękane jestestwo .  Któraby ocaliła moje indywidualne " ja " , przekazując je w dalekie pokolenia , ochroniła mię od zagłady i śmierci .  — Muszę mieć chociażby jedną istotę , którejbym mógł oddać się cały , bez zastrzeżeń , bez wiecznie czujnej nieufności , bez obawy wyzysku ; — jedną , w obec której o strasznem prawie walki życiowej mógł by m zapomnieć .  Pragnę ciepłych ramion wkoło mej szyi , pragnę gorących ust na moich ustach , wówczas nie będzie mi na świecie tak smutno i ciemno ! . . .  Bezbrzeżne , granatowe tonie , rozbłysłe złotemi zgłoskami wiecznego pytania , drgającemi w nieskończonej ciemni , zasnuwały się obłokiem zadumy .  Z ich bezdennej głębi płynęło otchłanne milczenie .  W dole szara równina rozścielała się po krańce horyzontu , krwawiąca się migotliwymi płomykami światełek , splamiona bruzdami gęstych cieniów , pogrążona w ciemności i głuchej wrzawie .  Pokój tonął w zmroku , tylko okna jasnemi smugami słały się po podłodze , w brzasku ich niepewnie szarzały przedmioty .  I naraz , w snopie srebrnych blasków miesięcznych , co przedarły się przez białą gazę mgły z wiosennym podmuchem wiatru , co szeleszcząc kartami książek rozpłynął się w rzeźwem tchnieniu , — komnatę napełniła jakaś rozkoszą dzwoniąca , wonna czarami poezyi cisza ; jakieś świetliste przeczucie czegoś wielkiego , słodkiego — błogiego , — co spłynąć miało , stać się musiało , co drgało już oczekiwaniem i promieniało tęczami nadziei .  Roje dyamentowych iskier , jak ziarna niewidzialnych istnień , spłynęły pląsając w smudze świetlanej ; z wiosennem tchnieniem powietrza , falą rozwiewną , leciały świeże , rozkoszne zwiastuny wiosny — przenikały serca trwożnem upojeniem , unosiły skrzydlatą pieśnią szczęścia , szepcąc jakąś cudowną baśń młodości , pełną fantastycznej , a tajemniczej prawdy .  Ponurą ziemię zwolna jeszcze i trwożnie obejmowała w posiadanie moc czarodziejska , otulając skrzydłami nieprzepartych uroków , płomieniem radości — zapłata za nędzę ziemskiego bytu , wieczna potęga odrodzenia świata . . .  Zegar sycząc wydzwonił dwunastą .  Doktór żachnął się i mimowolnym ruchem zakrył twarz obu rękami .  — Leci czas , leci , leci ! . . . a on jeszcze nigdy szczęśliwym nie był . . .  — I nic w życiu ? nic ? . . . nic ? . . .  Ach ! nie bał by się tak nicości i śmierci , gdyby choć raz w życiu szczęścia się napił .  W salonie , wysłanym wzorzystym dywanem , pełnym miękkich , nizkich kanapek , malowanych ekranów , barwnych pluszów , kwiecistej porcelany i świecących bronzów ; zdobnym w wytwory taniego a błyskotliwego przepychu , — owiana koronkami strojnego negliżu , siedziała Felicya .  Twarzyczka jej w ostatnich czasach pobladła , była rozmarzona i cierpiąca , wielkie oczy ciemno podkrążone , połyskiwały gorączkowym blaskiem .  Słońce wesoło igra , kładzie złociste smugi na mozajkowym stoliczku , prześwieca się w wykwintnej bombonierce , dźwigającej wykwintne cukry w perłowem łonie ; do spożycia ich zachęca porcelanowy chińczyk , wyciągając rękę i kiwając ogolonym łbem z uroczystą powagą .  Jednak młoda kobieta , która niedawno jeszcze , z poza lustrzanej wystawy sklepu tak go pragnęła , a później cieszyła się nowym nabytkiem , dzwoniąc potokami śmiechu — dzisiaj spogląda na ń ze wstrętem .  Jakieś niejasne myśli oblegają jej głowę , uginają jej postać wiotką , chylącą się jak powój , z miękkim zmysłowym wdziękiem , gracyą czarującą , a leniwą , co wieje z każdego jej ruchu , upajając wonią rozkwitłej kobiecości .  Żywa , wesoła panna , przeistoczyła się w rozmarzoną , zdenerwowaną , wiecznie cierpiącą mężatkę .  Wzrosła w atmosferze kłamnych blasków , blichtru i szychu , pierwszy raz odczuwa jej czczość , zaczyna doznawać jakiegoś braku .  W jej ciemnej , ubogiej , nierozwitej duszy , nie świtały dotąd żadne promienie uczuć .  Czasami tylko odczuwała swą beztreściwość i pustkę — i męczyła się nią .  Zdawało się jej , że poza kratą jej świadomości , leżą całe horyzonty uczuć nieznanych , dążeń rozległych , ot ! trzeba tylko ocknąć się i oczy otworzyć .  Słowa Horlicza na chwilę przedzierały te ciemności i poza pociągiem zmysłowym , jaki w niej od niedawna się przebudził , czuła dlań niewyraźne , mistyczne i jakby trwożne uszanowanie .  Jego ręka mogła ją wprowadzić w inny świat , jaśniejszy , mniej duszny , którego nie przedstawiając sobie jasno — przeczuwa , za którym , nieznając go — tęskni .  Wytworne , nierozbudzone jeszcze zwierzątko , zaczynało marzyć .  W jaki kwiat mogła by rozwinąć się i zakwitnąć jej dusza ?  Czy długo wytrwała by na nowym gruncie ?  Czy zaklimatyzowała by się w tej surowej ojczyźnie lub też zapragnęła powrotu do dawnych sfer cieplarnianych , parta siłą wrodzonego pociągu ?  nie wiedziała i nie zadawała sobie zresztą tych pytań .  Pogardzała tylko dotychczasowem najbliższem otoczeniem , " tak sobie " wyniośle , obojętnie , wprost instynktownie , czując się , niewiadomo dlaczego , odeń wyższą .  Czasem — znów nie odróżniając jasno dlaczego — czuła się pokrzywdzoną od losu .  Wówczas miała ochotę , szarpać się , krzyczeć , tłuc flakony i obrywać koronki .  Chwile te niedługo trwały .  Natura jej wogóle apatyczna była i miękka .  Ten cechujący ją delikatny wdzięk , przy wszelkich pozorach duchowego wysubtelnienia , miał główne źródło we krwi sączącej się leniwo , z zaczajoną .  w głębi kreolską namiętnością .  Dotychczas uprawiała jedynie i pieściła swe wdzięki , strojąc najzwyklejsze pobudki w cudną formę poetycznego wyrazu .  Lecz zaronione słowami doktora , które z taką pozorną niedbałością słuchała , migoce przed nią jakieś czystsze światełko .  Jednocześnie z żalem za dobrem , bezpowrotnie utraconem , wzmaga się w niej wstręt i oburzenie na dotychczasowe warunki istnienia ; niezdolna zdać sobie sprawy z nurtujących ją tęsknot , pragnień i wstrętów : stąd zamieszanie w niej i chaos .  Cichym , skradającym się krokiem po kwiecistym kobiercu zbliża się prezesową .  Postawę ma wyniosłą , wzbudzającą szacunek , w czarnych , szeleszczących jedwabiach i dżetach , pełną dystynkcyi i wydelikaconego wdzięku .  Ruchy wystudyowane , uśmiechy powściągliwe i dyskretne — oczy często wznoszące się w górę , przymilające się i ciekawe .  — Posłała mama bilecik do pana Antoniego ? — chmurno pyta Felicya .  — Posłała m , moje kociątko ! — odpowiada : .  ze wzruszeniem ramion , wzdychając lekko .  — Który to już raz , pytasz mię o to ?  Wczoraj jeszcze , wieczorem .  — I cóż ?  — Mówiła m ci przecież .  Wincenty nie zastał go w domu .  Chwilę trwało milczenie .  — Mama myśli , że on przyjdzie ?  Prezesową wznosi oczy z ubolewaniem .  — Ależ przyjdzie , przyjdzie niechybnie !  Uspokój się duszko .  Taki idyota . . .  — Proszę go tak nie przezywać ! — odzywa , się córka posępnie .  — On tylko jest innym , niż my .  Pani Amelia białą , upierścieniowaną ręką , głaszcze włosy córki .  — Rozjaśnijże czoło , pieszczocho !  Przyjdzie , zapisze ci uspokajające środki , rozerwiesz się przytem , zabawisz . . .  Zrobiła m jak chciała ś .  Felicya rozciągnęła się na szezlongu , ręce zarzuciła pod głowę i , milcząc , odsunęła się od matki .  — Biedne !  biedne moje dziecko ! — patrząc na nią z zajęciem i niespokojną czułością , myślała prezesową .  — Ona ma niedobrze w głowie !  Ta rozsądna dotychczas , trzeźwo na świat patrząca dziewczyna , którą wychowała strzegąc od sentymentalizmu i egzaltacyi , której decyzyą przy wyborze partyi , bez zbytnich trudów zdołała przechylić w stronę zabiegliwej rozwagi i praktycznej przezorności , od pewnego czasu zmieniła się dziwnie , dąsa się , chmurzy , unikając otwartej rozmowy . . .  Ma widocznie chorą imaginacyę !  W gruncie rzeczy , nie bierze na seryo tego kaprysu rozpieszczonej jedynaczki , żądnej wciąż nowych cacek , których jej , kochającem sercem matki , nie umiała nigdy odmawiać .  — Dziecko smutne , niechaj się rozerwie ! —  Przytem nie zdaje sobie sprawy , że jej macierzyńskie serce spragnione jest drobnych , romansowych intryg , w których choć uboczny udział braćby mogła .  Sama dawniej z powodzeniem uprawiała flirt .  Bawić się lubi i umie . . .  Dopóki Felicya nie była zamężną , jej niezmordowana czynność i pomysłowość w zabiegach o ustalenie losu córki znajdowała sobie przedmiot i karmię .  Teraz jest jak powój po usunięciu głównej podpory , którą dotychczas owijał zielonymi listkami , " zbiera po ziemi patyczki " i chwyta , co się da dosięgnąć .  Z konkurentów wybrała Brzechwę , jako człowieka mocnego i sprytnego , który z pewnością pochwyci za czub kuryerę .  Doktora uważa za niepraktycznego marzyciela , niezdatnego do zdobycia przebojem lub protekcyą wysokiego stanowiska , za jednego z tych , co w pocie czoła orzą społeczną glebę , z której chleb zajadają inni , słowem , nieodpowiedniego na zięcia .  Może gdyby był trochę podlejszym , łatwiej pozyskał by u niej powodzenie .  Ale przeciwko flirtowi z nim córki , niema nic .  — Trzeba się bawić , póki młodość służy !  Niech każdy bierze z życia , co się da .  W gruncie rzeczy skłonność córki uważa za dzieciństwo .  Ale rozkoszne wzruszenia , przemyśliwanie dowcipnych forteli , zwodzenie czyjejś przenikliwości , knowanie czegoś ukradkiem , tajenie i ukrywanie się — oto co ją pociąga !  — Sztukę uprawia bez żadnych widoków korzyści — dla czystej miłości sztuki !  Nie znosi życia bez walki , porażek i zwycięstw .  Zanudziła by się .  Zauważywszy więc u Felicyi głuche niezadowolenie przeciwko mężowi , rozdrażnione nerwy i tęsknotę , połączoną z chęcią zbliżenia się do dawniej odtrąconego wielbiciela , jako kobieta doświadczona i praktyczna , sprawę ujęła w swoje ręce .  Młoda , niebaczna osoba , była by robiła sceny mężowi , naraziła się na skandal i zerwanie ; ale oto na straży małżeńskiego spokoju stoi ona , zbrojna znajomością życia : nie dopuści do głośnego wybuchu , urządzając wszystko zręcznie i cicho .  — Nie wie mama — rozmyślania jej przery wa Felicya , nie odwracając głowy od ściany — czy odpowiedzi dotąd nie przyniesiono ?  — Ależ niema listu , niema !  Jeśli chcesz jednak , to ja i tak potrafię się dowiedzieć . . .  Przyłożyła porozumiewawczo palec do ust , ożywiona zamierzoną działalnością , szeleszcząc jedwabiami i tajemniczo wypłynęła za drzwi .  Ach !  ona tak pracuje dla szczęścia córki , sił swych nie skąpiąc ! . . .  — Marcysiu !  zawołajno mi , duszko , tego woźnego z kancelaryi pana .  Zasadą jej było wszystkich ugłaskać i wprawić w dobre usposobienie .  Kto wie , do czego przydać się mogą ?  Przezorny a przewidujący wódz wszystkiemu naprzód zapobiega .  To też gdy wszedł woźny , chrząkając i naciągając nakrochmalone mankiety na grube , czerwone ręce , strojny , sztywny i uroczysty , natychmiast zabrała się umiejętnie do dzieła , zdobywając naprzód jego przychylność kilku słówkami " zręcznie schlebiającemi jego próżnością Eustachy ( woźny wydął wargi z zadowolenia słysząc to imię , które przybrał sobie dowolnie , aby się od grubiańskiego , danego na chrzcie " Wincentego " uwolnić , nie zadowalającego jego wyobrażeń o elegancyi ) , Eustachy , co tak odznacza się swoją inteligencyą i nawet powierzchownością , od ludzi pospolitego stanu wybitnie się wyróżnia , . . przy swej bystrości , musiał zapewne niejedno spostrzedz , podchwycić , i zauważyć .  Jej pańskiej dumy nie raziły wylewy zwierzeń przed służącymi ; po tym wstępie zasypała go pytaniami .  — No i cóż ?  oddał eś do własnych rąk ?  jak wyglądał ?  co mówił ?  co opowiadał Franciszek ?  Eustachy , któremu zadowolona miłość własna , połechtana względami wielkiej damy , rozkosznie pierś rozpierała , podniecając do okazania się godnym jej zaufania , podgarnął palcami uczernionego czuba i począł pleść duby smalone .  — Rwetes tam taki , że Boże uchowaj !  Ten głupi Franciszek już teraz doszczętnie zwaryował , ale przed nim wygadał się ze wszystkiem .  Pan po całych dniach płacze , szczęka , palcami i zgrzyta , aż mu w zębach chrupie !  Skarży się też , komu popadło , przed wszystkimi na nich wymyśla , — a już co prezesowej to inaczej nie przezywa — niech jaśnie pani przebaczy — jak . . . suczką wściekłą .  Jeść też — nie je , a przed ludźmi i nie pije nawet , chmurny chodzi i nadęty .  Próbował ci on na prezesowę pomstować , kiedy zobaczył jużci niby list — ale zląkł się imponującej postawy Eustachego , który w obronie swej pani życiaby nie poskąpił . . . więc ani pisnął !  Ale on , Eustachy , nie w ciemię bity , dobrze wytężał uszy . . .  Doktór za ścianą krzyczał : " nie przyjmę nikogo , wszystkieby żyły z człowieka powyciągali " i pięścią w stół tłukł .  Marychna od pani sędziny z przeciwka — dobra dziewczyna , choć trochę wietrznica , — słyszała także ! — niech pani jej się rozpyta , jeśli jemu nie wierzy . . . wypadnie wprawdzie ofiarować jej jaki prezencik , tak dla wprawienia w dobry humor , — ale on , Eustachy , przez życzliwość dla jasnej pani , i tego gotów się podjąć . . .  A już co się rozpatrzył w sytuacyi — to się rozpatrzył !  nie chwaląc się , miał na wszystko oko !  Surdut sobie nowy sprawił pan doktór , i palto i spodnie w paseczki , i na stole nowa waza do biletów .  A w brodzie kilka mu włosów białych wyrosło , — wszystko to widać od wielkiego zmartwienia .  Praczkę też zmienił .  Dawniej była trochę krępa , rumiana , ale nie dogodziła mu widać ; teraz wziął cienką w pasie , z niebieskiemi oczami , Klarusia się nazywa .  Ładna dziewczyna , chociaż trochę wązka w ramionach , — ale to nic , jeszcze się rozwinie . . .  Język mu się rozpędził i plótł dziwolągi tak gładko , bez zająknienia , że aż właściciela swego w zdumienie pogrążał .  Był prawie zahypnotyzowany własnem krasomówstwem , popuścił mu więc wodze , zachwycając się obfitością swej swady .  Prezesową z zaostrzoną ciekawością , kręcąc z ubolewaniem głową , chciwie słuchała tej wymowy , kierując jej wylewem , rzucanem niekiedy słówkiem pytania .  Wincenty oryentując się naprędce w tych wskazówkach , wygłaszał odpowiedź z niezachwianą powagą , zabarwiając własnymi domysłami i okraszając niekiedy dyskretnie cynicznym , szybko powściąganym uśmiechem .  — Dziękuję ci , Eustachy !  widzę żeś istotnie przywiązany do naszego domu — wyrzekła , nasyciwszy wreszcie ciekawość , na zakończenie konferencyi rzucając mu z pod rzęs takie zamglone , ogniste spojrzenie , że Wincenty uczuł się prześwidrowanym do kości , pomimo względów Maryśki i gotowym ze skóry wyskoczyć .  — Jaśnie wielmożna pani niech wierzy w moją wierność , niech tylko raczy rozkazać ! ja . . . — mówił , gnąc się w ukłonach i uśmiechając przymilonym , brzydkim uśmiechem , którego wielka dama dostrzedz nie mogła , mając teraz oczy spuszczone z wielką powagą .  — No ! powiedzże mi duszko , czy to nie oburzające ? — rzekła do córki , której poszła zdawać relacyę .  — Patrz no !  co za kamienne bożyszcze !  my jemu robimy awanse , przepraszamy nieledwie , a on ani się ruszy i jeszcze dziwaczył Może on tam sobie i bardzo uczony , ale — daruj już kochanie — strasznie głupi !  Felicya słuchała , unosząc się na łokciu .  — Cóż teraz będzie ?  jak mama myśli — co on uczyni ? — pytała z niepokojem .  — Ee ! podroży się trochę i przyjdzie !  Podnosząc lekko głowę Felicyi , zajrzała jej z uśmiechem w oczy .  — Poczekaj , kochanie — nie takich my jeszcze potrafimy ugłaskać ! . . .  — Ach , mama zawsze tak ! — odezwała się Felicya z niesmakiem i odwróciła się .  Pani Amelia , w przystępie wesołości , wykonywała ożywione ruchy .  — Załóżmy się , iż się podroży tylko !  Będziemy go miały !  będziemy go miały !  zobaczysz : już moja głowa w tem !  Wyciągniemy tego niedźwiedzia z barłogu i naliczymy go przymilać się i tańczyć .  Ach !  dostojny pan wybredza ?  wzdraga się ?  poczekaj !  wkrótce będziesz przed nami na sznureczku skakał , mrucząc błagalnie i oblizując się .  Cha — cha — cha !  Pieściła się własnym pomysłem , śmiejąc się z zadowolenia .  — On nie przyjdzie ! — odezwała się stanowczo , odwrócona twarzą do ściany , Felicya .  Prezesowa podniósłszy brwi wysoko , rzuciła na nią zdumione spojrzenie , wzruszając lekceważąco ramionami .  — Co ci się też roi rybko ?  Żeby ładna kobieta nie dostała mężczyzny , którego chce . . .  A chybaby ostatnią " niunią " była !  Wyraz ten stanowił najwyższą obelgę , jaką pani Amelia rzucała w twarz swej płci .  — Każdego z nich !  każdego ! lada sprytna kobietka poprowadzi za nos dokąd chce . . .  A do tego ten niedźwiedź , co się zowie " zaszłapał się " , zakochany po uszy !  chybaby jego patron , Święty Antoni , zdołał się oprzeć podobnej pokusie i to schroniwszy się na pustynię . . . cha — cha !  — On ma tę moc . . dziwną ! jakąś upartą wolę . . . pojęcia odrębne . . . niezwyczajne , ale pociągające , jak przepaść , jak głębia . . . prawdy !  I gdyby żył w epoce męczeństwa . . . to pewno . . .  Felicya mówiła głosem powolnym i cichym , jak przez sen , zatrzymując się i urywając .  Prezesowa błagalnym gestem ręce ku niebu wyciągając , na znak boleści , jaką jej sprawiają dziwaczne słowa córki , przysiadła się do niej , tajemniczo głos zniżając .  — A wiesz , co ja ci powiem ?  Na męża Antoni był by nieznośnym !  Wymagający — purysta — despota — pedant !  Więził by cię w domu , stroił w stare suknie i niemodne kapelusze , zasadził do cerowania skarpetek i łatania bielizny , i kazał wierzyć , że na tem właśnie polega zadanie kobiety .  Nie mogę ja zbytnio chwalić twego małżonka — sama przecież widzisz , że jest niezdara i śledź marynowany . . . któż temu przeczy ?  A jednak porównaj , co za różnica !  Przy Dyziu choć życia użyjesz do syta . . .  A z tamtym kamieniem , głazem bezdusznym , nie wytrzymała by ś długo , szczerze ci to mówię .  — Kochała by m go ! — nie podnosząc powiek , posępnie rzuciła Felicya .  — Eee ! — odparła prezesowa .  Chwilę trwało milczenie .  — Przez ciebie , rybciu , czysta egzaltacya mówi !  Już ja cię znam !  tobie to w uniesieniu tylko tak się wydaje .  A zresztą , przypuśćmy , wytrzymała by ś miesiąc , no , rok może — na postnej strawie mężowskiego szacunku . . . . ale co potem ? a dalej ?  Zapragnęła by ś " taki " prawdziwego życia : zbytków , uwielbień męskich , zabaw , szału !  I bardzo słusznie !  ładnej kobiecie wszystko to się należy ; tyś stworzona do używania , a nie do włosiennicy i pokutniczej celi .  Tak ! — pełną czarę uciech wypić do dna !  żadnej rozkoszy nie odmówić sobie !  wszystko poznać i wszystkiem się lubować !  może nie mam racyi ?  Panią Amelię opłynęły roje wspomnień .  Unosząc delikatnymi paluszkami fałdy czarnej , jedwabnej sukni i kołysząc powabną jeszcze kibicią , zanuciła głosem przenikliwym i ostrym :  Tul mię więc luby  Coraz goręcej , Unoś w nadziemskie  Szczęścia krainy ;  Porzućmy świat ten .  Śpiewała dostojna matrona z przeszywającemi intonacyami zakochanej kotki , mimochodem z zalotną minką spoglądając w zwierciadło .  Lustro odbijało śmietankowej białości twarz , pokrytą rumieńcem podniecenia , czarne brwi i błyszczące oczy .  Pani Amelia z nadmiaru radosnej energii , wykonała w powietrzu maleńkie " entrechat " , cudo zręczności i gracyi i przez wstydliwie zmrużone rzęsy posłała kryształowemu pochlebcy tak kokieteryjne spojrzenie , jakby to był żywy hołdownik .  Felicya , wyciągnąwszy się niedbale z kreolskim wdziękiem , słuchała , przejęta rozmarzeniem .  Jak zapach kwiatu otaczał ją czar słodkiej , upajającej zmysłowości .  Prezesowa przestała fruwać i na chwilę spoważniała .  — A jeśli on . . . naprawdę . . . nie zechce ?  — Nie zechce ?  — Och , jakże go nienawidzę . . . zabiła by m go ! — mówiła Felicya przez zaciśnięte zęby , z błyskającym wzrokiem , szarpiąc nerwowo koronki .  Prezesowa wróciła znowu do roli kochającej matki , skłopotanej i zafrasowanej usiłowaniem dogodzenia fantazyom pieszczochy .  Felicya , z przymkniętemi oczami , oddychała ciężko .  Brwi jej zbiegły się złowieszczo , nadając piętno tragicznego fatalizmu .  Wyglądała , jak kapłanka zniszczenia .  — Chcę mieć wszystko . . . muszę mieć ! . . . i jego też . . .  — Wszystko !  wszystko , czego zapragniesz musi do ciebie należeć !  Tylko , uważasz , kotko , nigdy nie trzeba " być " , ale zawsze " wydawać się " tem , czego wymagają względy konwenansów .  I czy ty myślisz , że te cnotliwe kokosze , co gdaczą najsurowiej , tak już naprawdę . . . nie chcą ? . .  Ale gdzież tam ! chcą ! tylko nie umieją . . .  W ich cnocie jest połowa niedołęstwa .  Każda z nich zgodziła by się zostać porwaną " wbrew woli " , nie tracąc uroku nietykalności , z minkami ofiary . . .  Ale czyż one to potrafią ?  Ręczę ci , duszko , że w gruncie rzeczy każda z nich uważa się za pokrzywdzoną ofiarę , i że plugawiąc hojniej uposażone sprytem wybranki , każda im w duchu zazdrości .  Felicya , posępna , z odchyloną głową i przymkniętemi oczami , była pogrążoną w chmurach zamyślenia .  — Zdaje mi się , że mogła by m zadowolić się miłością Antoniego w ciszy , bez uciech światowych . . . — odezwała się głosem wahającym i niepewnym .  Pani Amelia przystanąwszy , zachichotała bardzo przyjemnie , przesuwając chusteczkę po rozognionej twarzy .  — Doprawdy !  wierzysz temu !  wierzysz sama temu , co mówisz ?  Podziwiam twoją naiwność !  Z wysiłkiem odzyskała powagę i chwilę zatopiła się w milczeniu , kręcąc rezolutnie głową , przędła nić jakiejś głębokiej refleksyi .  — Trzeba patrzeć trzeźwo na życie , — odezwała się , chrząkając surowo , i widzieć rzeczy tak , jak są , a nie w jakimś idealnym obłoku . . .  Raz tylko jest się młodym !  Trzeba wziąć od życia wszystko , co się da wziąć !  Sprytna kobieta zawsze powinna celu dosięgnąć , przytem urządzić się tak , aby i jej życzeniom i konwenansom stało się zadość . . .  To , moja duszko , cała filozofia życia !  Należy młodzież od fałszywych idei chronić . . .  Ty , kotko , jeszcze odrobinę sentymentalną jesteś !  — To nie ja jestem sentymentalną . . . to natura . . . — mówiła Felicya chłodno , z pewną mroczną biernością .  Nie rządzę , ale ulegam . .  — O ! to najgorzej właśnie !  nigdy nie trzeba dać się porywać uczuciu !  W stosunku do mężczyzn dawać mało , to jest . . . hm ! zapewne . . . wedle upodobania . . . ale zawsze okazywać , iż się ma nieprzebrane skarby do rozdania .  A głównie , nigdy tych panów nie brać na seryo !  Bo która wpadnie w ten samotrzask , to zginęła — rozumiesz ?  Nie mówię żeby im jawnie to okazywać , o nie ! chyba , że się znajdzie jaki zblazowany , żądny pieprznej przyprawy , — bo są i tacy . . .  Ale ciebie , rybciu , rozumu nie uczyć !  Felicya niedbale skinęła głową ; znała oddawna wszystkie artykuły katechizmu matki , w wykonaniu urozmaicając je pomysłowo i subtelizując .  — Dodam ci jeszcze , że jedynie pod tym warunkiem , mężczyźni kochać i prawdziwie cenić kobietę mogą .  Tylko , wiesz , — nigdy zapłakanych oczu , nigdy prawdziwego smutku .  Łez tyle tylko , aby były do twarzy .  Melancholijna poza , powłóczyste spojrzenie , przyćmiony wzrok , słodki głos , pełen cierpiącej modulacyi — o ! to działa !  Ale spróbuj tylko zaniedbać się , ugrzęznąć w obowiązkach , wiesz jaki z tego rezultat ?  Z powagą dyktatorską , upierścieniowany palec podniosła wysoko .  — Oto mąż znudzi się i poniesie serce i dary innym .  Mówię to ze szczerego przekonania , moja duszko : nic ludzi bardziej nie nudzi , jak cnota !  — Antoni kochał by mię . . . — mówiła Felicya przyćmionym tonem , jakby słowa wymykały się jej bezwiednie .  — Ale gdzież tam , moja rybko !  słowo ci daję — znudził by się !  Uważasz : żaden rozsądny mężczyzna nie może dbać o kobietę , której jest zupełnie pewnym .  Takie już powszechne prawo , że im więcej żona dba o dom , tem więcej mąż o nim zapomina .  — Gdy on był przy mnie . . . atmosfera , zdaje się , wibrowała jakąś cichą radością , szczęściem . . . nas wiązała jakaś siła . . . ciągnęła ku sobie . . .  Było mi tak dobrze , tak dziwnie błogo . . . i tak nic nie trzeba więcej . . .  Czy ja wiem ?  może nauczyłabym się pracować dla pozyskania jego szacunku ?  A teraz idzie nieszczęście . . .  Prezesowa usiadła i , podparta na łokciu , patrzyła na córkę , kiwając głową , z powagą i smutną wyższością .  — Dla pozyskania szacunku ?  — Boże !  co za absurdy wygaduje to nieopatrzne dziecię !  — W małżeństwie — widzisz duszko — trzeba , aby jeden niósł ciężary i obowiązki , a drugi miał swobodę do przyjemności . . .  I zgodzisz się chyba , że mając w alternatywie znudzone poważanie mężowskie i życie szerokie dla siebie , żeby jeszcze wahać się w wyborze , trzeba być na to idyotką !  — I takie też trafiają się na świecie , zapewne !  Mnie ich nawet żal , tych nieszczęśliwych !  chociaż powiem ci szczerze , że jeśli mężczyzna wyzyskuje ich głupotę i gorzko im za nią pokutować każe , to jest w porządku rzeczy i słusznie zupełnie .  Koń musi też nieść jeźdźca na grzbiecie i to jest właśnie dowodem wyższości rozumu człowieka , że potrafi osiodłać i do pracy zmusić głupie zwierzę !  Uważasz : takie kobiety to jak bydło robocze , których przeznaczeniem jest pracować , aby wyższym organizacyom uciech nie brakło .  Już nawet w królestwie zwierzęcem istnieje rozdział roli : królowa ula — i skrzętne , pracowite , niedorozwinięte płciowo , pszczoły robocze . . .  W zapale apostolstwa podniosła przenikliwy swój głos wysoko .  Urwała nagle .  Z przedpokoju dochodziły ożywione głosy i pośpieszne suwanie nogami .  Ktoś przyszedł .  Prezesowa , wyciągając głowę , posłała na zwiady ciekawe spojrzenie , — poczem , w mgnieniu oka , zatopiła się w czytaniu książki , przybierając postawę poważną i zaabsorbowaną .  Do salonu tymczasem wszedł gospodarz , z bladą , wyciągniętą , bez zarostu twarzą i bystro latającemi oczyma , w towarzystwie mężczyzny niewielkiego wzrostu , z krótką szyją i obwisłym karkiem , w mundurze , bogato haftowanym , na widok którego prezesowa na chwilę oniemiała i straciła przytomność .  Felicya zaś zarumieniła się i z niezrównaną gracyą , przybrała pełną uszanowania pozę .  Dygnitarz miał twarz obrzękłą , mały , zadarty nosek , brzuszek sięgający gardła i mocno uwydatniony ; mówił lekko charkocącym akcentem człowieka , przyzwyczajonego od dzieciństwa do cudzoziemskiej mowy — z wielką uprzejmością , chociaż trochę niedbale .  Brzechwie szło o pozyskanie głosów , na blizkich wyborach , na posadę dyrektora jednego z akcyjnych towarzystw , którą zamierzał zdobyć przy pomocy wysokich protekcyi .  Prezesowa , z początku trochę onieśmielona majestatem dygnitarza , prędko przyszła do siebie i okazała się na wysokości sytuacyi .  Głos jej górował nad innymi , miodowy i płynny , dźwięcząc tonami tkliwych zachwytów i słodkich rozczuleń , nad tematem podniesionym przez dostojnego gościa , zdaniom jego potakując z uniesieniem .  Okazywała się zahypnotyzowaną wielkością jego wzniosłej duszy , wrażliwą , jak mimoza , zwijająca listki za najlżejszem jego tchnieniem — delikatną , uczuciową , a przytem bardzo elegancką i wcale jeszcze powabną damą .  Ale gość patrzył tylko na Felicyę , owianą mgłą zadumy , uroczą w swym przejrzystym negliżu , jak świeży kwiat , tulącą się w puchy koronek : do niej jednej zwracał barwne słówka i olśnione spojrzenia .  Melancholia dodawała tylko powabu jej bladej , przezroczystej twarzyczce z mocno uwydatnionymi czarnymi łukami brwi , ciemnymi zwojami włosów , lekkich jak jedwab i oczami , jak niezabudki , napojone kryształową rosą .  Była jeszcze piękniejszą niż zwykle .  Gość rozpromieniony rozpływał się w grzecznościach i komplimentach , zacierał pulchne , białe ręce , o krótko uciętych palcach , i patrzał tak , aż mu wypukłe , żabie oczy na wierzch wychodziły .  A pod tym gradem gorących słów i spojrzeń , młoda kobieta wydawała się rozmarzoną i drżącą , jak kwiat , omdlewający od upału , pełną miękkiego oddania się i ciszy ; odpowiadała nieśmiałemi spojrzeniami , czarującemi słodyczą .  Mówiła mało , ale była cała symfonią wabiącego wdzięku .  Dygnitarz rozpływał się .  Brzechwa z ożywienia pocierał ręce , kręcił się , chwytał rozmaite przedmioty , wstawał — to znów siadał , palony radosną niecierpliwością .  W subtelnej mimozie też nastąpiła zmiana .  Odepchnięta w kokieteryjnych awansach , prezesowa naraz przeobraziła się w matronę , pełną dystynkcyi , powagi i pokory , o ruchach spokojnych i miękkich , sądach dyskretnych , uprzedzających , a pobłażliwych .  Nie porywała się wzniecać w księciu pożarów uczuć , ale siliła się wzbudzić zaufanie .  Nakoniec panowie wstali .  — Dzisiaj wyprawiam za miastem w Strzelnej piknik , dla najbliższych — podkreślił tonem — przyjaciół , który zresztą nie małe będzie miał znaczenie , zbierając w jedno ognisko rozstrzelone sympatye , na wybór męża pani — uprzejmie odezwał się dostojnik .  Zwrócił się do Felicyi .  — Mam nadzieję , że pani zechce go uświetnić swoją przytomnością .  Obecność pani upoetyzuje naszą ucztę , rozjaśni oczy i duszę — mówił z uczuciem , szepleniąc lekko zaślinionemi wargami i patrząc jej w oczy z rozmarzeniem .  Ścisnął jej rękę .  Zarumieniona , jak róża , na którą padł pocałunek słońca , odpowiedziała mu uroczem skinieniem głowy i przeciągł em , słodkiem spojrzeniem , które jak promień rozkoszy wybiegło z pod ciemnych rzęs .  Przytulił do śliniących się ust miękką , uległą rączkę i długo patrzył jej w oczy .  — W zamian , ja też nie mam pani do odmówienia nic . . .  Przyłożył pulchną swą rękę do piersi i skłonił się damom z godnością i przegiętą melancholijnie głową .  Panowie skryli się za drzwiami gabinetu .  — Co za honor !  co za honor ! — klaskając w ręce po jego odejściu i skacząc prawie , odezwała się prezesowa .  Głaskała palcami bilet z dziesięciopałkową koroną , układając go w koszyku tak , aby od razu rzucał się w oczy .  — Szczęśliwaś ty , moja Felciu ! — dodała z lekkiem westchnieniem .  Twarz Felicyi , jak krajobraz , z którego zsunęły się promienie światła , przybrała wyraz cierpki i ostry .  Stała odwrócona do oka , zadąsana i chmurna .  — Ale matka ci nie zazdrości !  Matka raduje się twem szczęściem , dziecko kochane !  Głos jej brzmiał naprawdę rzewnie , w oczach pokazały się łzy .  Felicya spojrzała na nią chłodnemi oczami .  To było rzeczą tak naturalną , że matka troszczy się o nią , — nie miała za co być wdzięczną .  Matka obchodziła ją o tyle , o ile potrzebowała jej pomocy .  Jeśli macierzyńskie uczucia pani Amelii drgały przywiązaniem do córki , w sercu tej ostatniej bardzo słabo odzywała się struna dziecięcej miłości .  Dopóki była panną w salonie okazywała się zawsze troskliwą , przymiloną , posłuszną , każdemu jej skinieniu .  Był to skutek zasady : " nie być , lecz wydawać się " .  Ziarno , zasiane przez matkę , w stosunku do niejże samej , pierwsze znalazło zastosowanie .  Prezesowa chodziła po salonie , podskakując nieledwie z ożywienia .  Ostatecznie kwestya nominacyi Brzechwy jest też i osobiście jej tyczącą się sprawą .  Bo czyż to nie satysfakcya mieć zięcia na wysokiem stanowisku ? w towarzystwie cieszyć się zwiększonem poważaniem , nadawać sobie tony osoby wszechwiedzącej i obdarzonej mocnymi wpływami , które przez dyskrecyę tajemnicą przysłania ?  Na zebraniach , wśród grona skrycie zazdroszczących przyjaciółek , ambitnych i zadraśniętych współzawodników i naiwych poczciwców módz , z lekka odchrząknąwszy , miodowym głosikiem wymieniać roje świetnych tytułów , wyliczać wykwintne ekwipaże , zatrzymujące się u jej progu , przyczem o właścicielach ich wzmiankować w sposób równie niedbały jak poufały i przyjacielski .  Być proszoną o wstawiennictwo , rozdzielać łaski — mniejsza o to , na ile skuteczne — obiecywać protekcyę . . .  Rola dyplomatyczna potężnej Egeryi , wielce jej pochlebiała .  Na tego rodzaju odznaczenia serce jej jest bardzo czułe .  Teraz , gdy rola miłości w jej życiu wydaje się skończoną . . . jej niestrudzone siły , szukając ujścia , wynoszą w górą ambicyę .  Horlicz nigdyby nie dał jej tego zadowolenia .  Widziała go raz w towarzystwie dostojnika , od którego widzimisię i skinienia zależała świetność jego karyery , jak pozwalał sobie prostować fakta przez mocarza głoszone i zbijać jego twierdzenia z taką śmiałością , swobodą i spokojem , że prezesowa , oburzona i piekąca raki za jego nieumiejętność form salonowych , solennie przyrzekła sobie , iż ów nieokrzesany dziwak nigdy nie zostanie jej zięciem !  Teraz ponownie przyklaskuje swej bystrości i trafnemu wyborowi .  Nakoniec niepospolite jej zdolności ukażą się w całym blasku .  Bo czyż to nie słuszne , aby taka kobieta , jak ona , z taką zręcznością , przebiegłością i dyplomacyą , wybiła się z tłumu pospolitych kokosz ?  Chodziła lekkim krokiem , chrząkając z zadowolenia i miluchno podrygując .  Surowy krytyk innych kobiet , o własnych talentach miała nadzwyczaj pochlebne wyobrażenie .  W duchu gotową była swej niepomiernej bystrości stawić ołtarz .  Panowie cicho rozmawiali w gabinecie , nagradzając się .  Wreszcie zabrzmiały wy razy pożegnania i drzwi zamknęły się za gościem .  Gospodarz wszedł do salonu , wstrząsając radośnie ramionami , jak człowiek , który pozbył się gniotącego ciężaru .  — Nominacya jakby w kieszeni ! — rzekł — jeszcze parę głosów — i już !  Protekcya księcia zapewniona . . .  Uśmiech niezmiernej lubości rozsunął jego blade wargi .  Pstryknął palcami i wykręcił się na pięcie .  — Moja Fela ustroi się pięknie — pięknie , — i pojedzie ze swoim DyńDyniem głowy zawracać . . .  Mówił z przymileniem , szepleniąc dziecinnie , z nadmiaru czułości .  Zaglądał jej pieszczotliwie w oczy i usiłował głaskać pod brodę .  Felicya milcząc , usuwała się od tych mężowskich pieszczot .  Brzechwa patrzył lubieżnie i czule , i uśmiechał się wieleznaczącym uśmiechem człowieka , który przeszedł wszechstronną szkołę stolicy .  — Rozum męski topnieje wobec podobnej pokusy . . .  Zamiast rachować , sprzeczać się , ważyć , staje na dwóch łapkach , ostrzy ząbki i łyka ślinkę . . .  Wobec szampana i ładnej kobiety , cała oporność się rozpływa . . .  Mówił , przymrużając oczy ze słodkawą zmysłowością , z zachwytu mlaskając językiem .  — Niechże na piątą po południu , moja różyczka będzie gotową !  — Ja wcale nie pojadę — chmurno odezwała się Felicya .  — Tak ! — ryknął ' gniewnie — i natychmiast powściągnął się .  — Taak ? — zasyczał cicho już , przeciągle ! i szyderczo .  Chciał coś mówić — ale pohamował się i tylko trzaskał nerwowo palcami .  Złość go dusiła .  Po chwili odezwał się głosem , pełnym strasznej słodyczy i uprzejmości .  — Pamiętasz , kochanie , tę bransoletę w witrynie , która ci się tak podobała , ?  Felicya milcząc trzepnęła rękoma .  — Szafiry i rubiny , osypane brylantami ; jest tam jeszcze brosza i zausznice ; piknik potrwa dwie godziny , mówił dalej , a z jego miękkiego , przewlekłego głosu , zrywały się syczące , groźne nuty .  Ale młoda kobieta spojrzała na ń z szydzącem lekceważeniem i podeszła do lustra , ruszając niedbale ramionami .  — La la laj — zanucił , opanowując się i ze śmiechem dodał : moja pani ma kaprysiki !  ale jeśli i ja na kieł wezmę ?  co wówczas będzie ? — aa ?  Felicya , odwrócona do zwierciadła , z wielką uwagą poprawiała włosy .  Utopił w jej wdzięcznej figurze zjadliwe , nienawiści pełne spojrzenie , ale pohamował się i wyszedł .  — Dustko ! — skoczyła ku niej prezesowa .  On teraz na wszystko zgodzić się gotowi . . .  Skorzystać trzeba . . .  — W czem ? — chmurno rzuciła Felicya .  — Ach ! jakaś ty nierozważna , koteczko !  szczęściem , że mnie masz przy sobie . . .  Chciała ś przecież odnowić znajomość z doktorem .  Ot , masz pyszną okazyę !  Wszystko teraz od twej chęci zależy .  Dyzio zgodzi się na wszystko .  — Poco ?