Waleria Marrené  BOŻEK MILJON  Powieść  W piękny letni poranek , młody człowiek przechodził zwolna przez jednę z głównych ulic Warszawy .  Była to niedziela .  Uboga ludność śpieszyła do kościołów lub na zamiejskie przechadzki , bogata nie pokazywała się jeszcze ; powozy rzadko wstrząsały brukiem , dorożki nawet mało krążyły .  Powietrze miało tę orzeźwiającą siłę , tę woń wiośnianą , która czasem o tej godzinie dolatuje nawet do wielkiego miasta .  Młody człowiek oddychał pełną piersią jakby spragniony był ruchu i słońca ; wpatrywał się w błękit nieba , w białe obłoczki przysłaniające go gdzie niegdzie , w tumany kurzu złote od słonecznych promieni , okiem marzącem myśliciela .  Może dostrzegał w nich mirjady jestestw wzbijające się ku światłu , powołane do bytu ożywczą siłą jego ; może duch jego tonął w pogodzie błękitu — bo czoło miało wyraz dziwnego spokoju .  Szedł zwolna , mało zważając na przechodzących ; aż dochodząc do ozdobnego pałacu na Nowym Świecie , zatrzymał się jakby mimowolnie , jakby siłą nawyknienia , i spojrzał wkoło siebie .  Pałac był niewielki ale wykwintny , arystokratycznej powierzchowności , co zresztą , poświadczało i nazwisko właściciela : " Hrabia Felix Horecki , " wypisane ponad bramą .  Żelazna krata oddzielała od ulicy dziedziniec zasłany zielonym kobiercem murawy , wykrojonej w rozmaite klomby kwiatów .  Do głównego budynku w głębi , prowadziły szerokie wschody , których balustrada okrytą była wazonami egzotycznych krzewów ; ganek pierwszego piętra wspierały marmurowe karjatydy , a z poza dachu wyglądały gałęzie starych drzew ogrodu , świadcząc że właściciele nie dbali o zużytkowanie każdego łokcia ziemi , i byli dość możnymi by nie żałować sobie największych zbytków miejskich : powietrza , przestrzeni i zieloności .  Młody człowiek zatrzymał się przy kracie dziedzińca , jak gdyby zdawna przywykł tak czynić , i spojrzał wewnątrz dziwnym wzrokiem , a twarz jego pogodna spochmurniała nagle .  A jednak cóż wspólnego być mogło pomiędzy nim a mieszkańcami tego eleganckiego pałacu ?  Ubranie jego czyste i noszone z pewną wrodzoną wytwornością , było zwykł em ubraniem rzemieślnika ; ręka pięknych , rzeźbiarskich kształtów , była jednak szorstka i spracowana .  W tej chwili dziedziniec był pusty , story i żaluzje szczelnie pozamykane świadczyły , że tu wszyscy byli jeszcze pogrążeni w śnie głębokim .  Jednakże on oczy badawcze zatopił w tych oknach przysłoniętych , w tych drzwiach pozamykanych , z tak dojmującą , siłą , jak gdyby chciał przejrzeć te zasłony i dostać się do głębi zaciemnionych komnat .  Widać nie czekał tu na nikogo ; bo gdy jedne z drzwi bocznych otworzyły się , drgnął i oddalił się szybko , jak dziecko schwytane na gorącym uczynku .  Jednak nie odszedł daleko .  Ruch o tak wczesnej godzinie , w tym domu którego widać znał nawyknienia , zaciekawił go ; przeszedł na drugą stronę ulicy i patrzał .  Z pałacu wyszedł służący i zawołał dorożki , która zatoczyła się przededrzwi boczne ; służący wyniósł kuferek , parę pudełek i paczek , które dość niedbale umieścił w dorożce .  Za nim ukazała się młoda kobieta , tak młoda , tak wątła , że raczej trzeba ją było nazwać dziewczyną , gdyby nie to , że wyraz dziewczyna oznacza zazwyczaj istotę , która jeszcze nie weszła w życie , zostając pod opieką i odpowiedzialnością cudzą ; która zaznała tylko radosną stronę życia , i zamiast pamiątek posiada nadzieję .  A na tej twarzy młodej i cudnie pięknej , wyryły się już bruzdy cierpienia .  Samotna , zbolała , opuszczała progi tego doma , i wychodziła z niego nieżegnana i nieżałowana — bo wyjazd jej nie zmienił nic w zwyczajach jego mieszkańców , nie zbudził ich nawet ze snu rannego .  Wsiadła do dorożki nie oglądając się prawie ; włożyła w rękę służącego datek snać skromny , bo on przyjął go z pewnym lekceważącym uśmiechem .  Ale kobieta nie zważała na to ; zasunęła się wgłąb powozu , chcąc ukryć może łzy cisnące jej się do oczów .  — Gdzież ma jechać ? — spytał służący zamykając drzwiczki .  Kobieta zadrżała .  — Ja mu wskażę drogę — odparła niepewnym załzawionym głosem .  Służący uśmiechuął się znowu , szepnął coś dorożkarzowi , zauważył jego numer , i powóz wytoczył się z dziedzińca i zwrócił ku miastu .  Te wszystkie szczegóły nie uszły bacznego oka młodego człowieka , który znowu zbliżył się był do kraty tak , że mógł słyszeć zamienione wyrazy .  Może też odgadł więcej jeszcze , bo stał w miejscu niepewny , wahający się : brwi jego gęste , w łuk zagięte ściągnęły się , zmarszczki wystąpiły na jasne czoło , a usta przybrały wyraz zaciętej , nieubłaganej woli .  I ta twarz przed chwilą tak plastycznie spokojna , zatopiona w cichem marzeniu , odbijająca błękit niezmącony nieba , zmieniła się do niepoznania , stała się surową i groźną jak sprawiedliwość .  Z rękami skrzyżowanemi na piersiach przechadzał się wkoło pałacu , odbywając straż jakąś , czekając na coś — i nie czekał długo .  W niespełna pół godziny , taż sama dorożka powróciła próżna przed bramę dziedzińca , wyszedł tenże sam lokaj , a dorożkarz w zamian za rubla powiedział mu adres domu na ŚtoJańskiej ulicy , dokąd zawiózł młodą , kobietę .  Wiadomość ta widać potrzebna była człowiekowi stojącemu przy kracie , bo oddalił się szybko we wskazanym kierunku .  Jeszcze raz — cóż wspólnego być mogło pomiędzy nim a mieszkańcami pałacu ?  co go obchodziła ta smutna kobieta ?  Nie znał jej — bo ani się zbliżył ani ukrywał przed nią .  A jednak stał tuż koło bramy , gdy przejeżdżała ; spojrzenia ich się spotkały i rozbiegły obojętnie .  Dla czegóż teraz on szedł za nią ?  Nie wyglądał na człowieka goniącego za ładną twarzą .  Czoło jego zachowało wyraz surowy .  Daremnie wokoło niebo i ziemia zdawały się uśmiechać ; on przestał zważać na harmonję świata .  Burza wewnętrzna widać kipiała w jego myśli , ale na zewnątrz wybijała tylko bruzdą na czole i płomieniem wzroku .  Dom do którego dążył , jeden z pierwszych od zamkowego placu , wązki i wysoki jak prawie wszystkie domy Starego Miasta , był dość biednej powierzchowności .  Wchodziło się przez ciemny korytarz na ciasny dziedzińczyk .  Młody człowiek jednak , snać świadomy był dobrze miejscowości — bo nie zastanawiając się ani chwilę , przebiegł korytarz i skierował się ku oficynie , gdy na jej progu ukazał się stróż z miotłą w ręku , jako godłem swego urzędu .  Na widok młodego człowieka skłonił mu się z radością i uszanowaniem , i stanął przed nim jakby czekał rozkazów lub zapytań .  — Wszak mieli ście tutaj izdebkę obok mojej na czwartem piętrze do najęcia ? — zapytał młody człowiek oddając mu powitanie przyjaźnie .  Głos jego był stłumiony a wyraźny , znać w nim było stanowczość myśli i energję woli ; brzmienie jego metaliczne wzbudzało sympatję .  Słysząc go chciało się słuchać jeszcze — jakby to brzmienie samo kazało przeczuwać , że człowiek ten ma wiele do powiedzenia .  — Tak jest , panie Kiljanie — odparł zagadniony , — ale teraz izdebka ta już najęta .  — Przez kogo ?  — Przez jakąś młodą panie , która teraz tylko co sprowadziła się mimo święta .  — Kiedy najęła tę izdebkę ?  — Wczoraj wieczór dopiero , zapomniał em o tem panu powiedzieć .  Ot widzi pan , oto otwiera sobie okno .  I wskazał na sam szczyt domu .  Trzy okna zajmowały go cały ; to które się w tej chwili otworzyło , wychodziło na rodzaj tarasu czy balkonu , umieszczonego wśród ostrych szczytów dachów , w załomku pomiędzy oficyną a głównym budynkiem .  Rzeczywiście młoda kobieta otworzyła to okno , i stanęła w niem na chwilę blada , zmęczona , smutna — a jednak tak piękna , iż sama jej obecność jak promień słoneczny , rozjaśniła ten wilgotny dziedziniec i omszone mury .  Kasztanowate ciemnozłociste włosy obejmowały jej białe czoło lśniącemi promieniami ; igrało w nich światło , bo włosy te skręcały się w karby i zwoje jak to widzimy na Greckich posągach .  Rysy jej wyraziste a jednak delikatne , pieszczone , tworzyły okrąg cudnego wdzięku ; pełne wiśniowe usta , jakby przez igraszkę losu , zdawały się stworzone do samych uśmiechów , a oczy czarne , przyćmione długiemi rzęsami , pomimo smutku i łez przedchwilowych , widnych jeszcze z różowych powiek , miały prostotę i przejrzystość oczów dziecka .  Jakiś dziwny urok skromności i wdzięku otaczał tę kobietę .  Mogła ona być nieszczęśliwą , ale zpewnością nie zawiniła nigdy ; bo pomimo smutku i znękania , widną w niej była czystość i wewnętrzny spokój ducha .  Chwilę tylko stała w oknie , i po otwarciu go usunęła się w głąb pokoju nie spojrzawszy nawet na dziedziniec .  Pokoikto był ciasny i ubogi ; atmosfera jego , nawet pomimo pogody dnia , przesiąkła była wonią pleśni .  Znajdowały się w nim tylko niezbędne sprzęty ; kufer i pudełka nie rozpakowane jeszcze stały na środku .  Kobieta z rodzajem przerażenia obejrzała się wkoło ; może straszyła ją samotność do której nie przywykła , to poddasze kontrastujące dziwnie z jej całą powierzchownością , z pieszczonemi kształtami , z pałacem z którego przybywała .  — Boże mój ! — zawołała składając ręce ze skargą boleśna ; " Boże mój " , odpowiedziało jej echo tylko , rozlegające się po pustej izdebce .  Pozostała tak chwilę ze spuszczoną głową , a łzy wstrzymywane gwałtem drżały na jej rzęsach , i spadały deszczem na śnieżne ręce podniesione do piersi .  Wkoło niej była cisza straszna , cisza wielkiego miasta ; ruch , turkot i wrzawa daleka konała szmerem w powietrzu , rojne mrowisko ludzi przesuwało się pod jej stopami , — a wśród tego tłumu ona była samą jedną , i skonać mogła w tej izdebce z bolu , tęsknoty lub nędzy , zanimby jaka ręka ludzka dostała się do niej z pomocą .  A któż mógł wiedzieć jakie bóle pozostawiła w przeszłości ?  jakie wspomnienia tłoczyły jej wątłe piersi , i zaludniały nieodstępnemi widmami tę samotność , w której jej młodość i piękność więdnąć miały ?  Któż wie , czy paląca troska o chleb powszedni , o owo niepewne jutro , nie miała stać się nieodstępną towarzyszką jej życia ?  Snać dotąd nie spotkała się jeszcze z nędzą .  Ubranie jej i drobne rozłożone sprzęty , świadczyły o pewnym dobrobycie , o nawyknieniach wykwintnych . "  Jakimże sposobem rzuconą została tak sama w to wysokie i nędzne pustkowie ?  jaka przedwczesna burza życia oderwała ją od rodzinnego gniazda i zaniosła aż tutaj ?  Po długiej chwili smutnego namysłu , ozwała się w niej wrodzona energja młodości ; podniosła głowę , obtarła oczy , i jakby szukając powietrza dla ściśnionej piersi , wyszła na ganek .  Fala powietrza letniego obwiała ją , słońce rozgrzało jej ciało i rozjaśniło myśli , dając jej współudział w tych bogactwach , które Bóg hojną ręką rozrzucił na ziemi dla wszystkich zarówno , co czuć i patrzeć umieją , .  Tutaj także była sama — a jednak pod czystym błękitem nieba czuła się mniej trwożna , mniej opuszczoną .  Wkoło niej unosiły się lotne jaskółki lepiąc gniazda nad jej głową , i muskając prawie jej czoło skrzydłem przyjaznem ; gołębie szybowały w powietrzu , a wróble świegotały nutę wesołą , przefruwając z dachówki na dachówkę .  Stała tu długo wlepiając w niebo wzrok smutny lecz spokojny ; odwaga i wiara powracały w jej serce .  Młodości tak łatwo o pociechę , młodość tak o niczem nie wątpi , — że budziła się w niej wola do tej zaciętej walki życia , która dla niej tak ciężką snać była .  Wróciła do swojej izdebki , rozpakowała rzeczy starając się nadać biednym sprzętom ład i wdzięk właściwy kobiecej ręce .  Wydobywała jednę po drugich zabytki lepszych czasów , przystrajając niemi mieszkanie .  Zawiesiła nad łóżkiem rzeźbiony krucyfiks z kości słoniowej i dwie fotografje , przedstawiające kobietę młodą jeszcze , i średnich lat mężczyznę , — wizerunki zapewne rodziców swoich .  Książki starannie oprawne ułożyła na sosnowych półkach , i ukończywszy pracę swoją , obejrzała się wkoło weselszem okiem .  Słońce też wzbiło się wysoko , i przechylając ku zachodowi zajrzało do pokoiku , któremu brakło tylko kwiatów by zupełnie wyglądał świątecznie .  Wsparła głowę na ręku i zaczęła myśleć nad przyszłością .  Dotąd obecna chwila zajmowała ją wyłącznie ; teraz spojrzała w to jutro tak twarde , tak trudne w naszem dzisiejszem społeczeństwie dla samotnej kobiety — w to jutro , które zapewne zdobyć i wywalczyć sobie miała .  Ubóstwo skazywało ją na pracę — a praca kobieca to rzecz tak nieprodukcyjna , tak mozolna , tak trudna do znalezienia , a tak mało opłacana !  Ona może jeszcze nie wiedziała o tem , i zapewne nigdy nie była zmuszoną sama myśleć o sobie i wystarczać sobie ; bo czas upływał , długi dzień zbliżał się do końca , a ona nie pomyślała nawet o posiłku .  W sąsiedniej izdebce , oddzielonej tylko ścianą drewnianą , było cicho zupełnie .  Młody nieznany jej sąsiad wyszedł z domu , lub też żadnym hałasem nie zdradzał obecności swojej .  I nic nie przerywało milczenia na tem poddaszu , gdy niespodzianie zastukano do drzwi .  Kobieta zatopiona w myślach nie zwróciła na to uwagi ; wówczas zastukano mocniej , i głos zewnątrz ozwał się wołając .  — Panno Cecyljo ! panno Cecyljo !  Słysząc imię swoje wymówione znienacka , zadrżała i pobiegła do drzwi , ale nie otworzyła ich , tylko z pewną trwogą , przysłuchiwała się głosowi .  — Panno Cecyljo !  powtarzał stróż — gdyż on to był , — panno Cecyljo !  — Zkąd znacie moje imię ? spytała .  — Jest tu list do panny , odparł stróż nie wdając się , w odpowiedź na to pytanie .  — List do mnie ? — wyrzekła zdziwiona otwierając drzwi .  — List , tylko co go przyniesiono .  I oddał jej bilecik elegancki , wonny , z wymalowanym herbem na kopercie ; jeden z tych jakie odbierają na srebrnych tacach w wykwintnych buduarach , i który odbijał dziwnie od czarnej podającej go ręki .  Ale Cecylja zaledwie rzuciwszy okiem na pismo , odrzuciła go ze wstrętem i załamała ręce .  — Więc on już zna mieszkanie moje — zawołała nie zważając na oddawcę listu , który patrzał na nią ciekawie .  Po chwili dopiero przypomniała go sobie , i zwróciła mowę do niego .  — Kiedy oddano ten list ? — spytała .  — Przed chwilką .  — Oddajcie go nierozpieczętowany , to cała odpowiedź moja .  — I wskazała na list leżący na stole , jakby nie chciała go się dotknąć nawet .  — Nikt nie czeka na odpowiedź !  — Gdyby kto przyszedł po nią lub pytał o mnie , powiedzcie że mnie niema , żem wyjechała , że tu nie mieszkam .  — Kiedy tam dobrze wiedzą , że panienka tu mieszka — odparł stróż ; zresztą , to i w cyrkule zapisane .  — To powiedzcie że mnie niema , żem wyszła na miasto , że listów nie chcę , nie przyjmuję .  I znów mu wskazała nieszczęśliwy bilecik porzucony na stole .  Ale stróż snać wprzódy inną odebrał instrukcję , i uważał za stosowne tej pierwszej się trzymać , bo wyszedł nie zważając na to powtórzone żądanie Cecylji .  Dziewczyna została samą w obec tego pisma , które boleśnie pobudziło jej trwogi i wspomnienia .  Zrazu chciała je podrzeć i wyrzucić ; ale po krótkiej chwili zaniechała tej dziecinnej zemsty nad martwym przedmiotem , i pomyślawszy że ten co go pisał wiedzieć o tem nie będzie , a ona sama coś z niego dowiedzieć się może , otworzyła pismo drżącą ręką .  Ale zaledwie rzuciła na nie okiem , rumieniec oburzenia czy wstydu wybiegł pałający na jej twarz zbiedzoną przedchwilnemi łzami .  I nie dziw ! list ten mógł wywołać te wszystkie uczucia .  " Cecyljo , pierwsza groźba moja się spełniła , wypędzono cię haniebnie z naszego domu , i próżno kusiła by ś się o inne miejsce ; każden zapyta się gdzie była ś dotąd , każden będzie chciał zasięgnąć zdania matki mojej — a wiesz sama najlepiej co ona o tobie sądzi .  Daremnie powiedziała by ś czystą prawdę ; pomiędzy tobą a nią któż wahać się będzie ?  Szalona dziewczyno !  opieka moja jest nad tobą ; nie znajdziesz nigdzie przytułku ni pracy , nie potrafisz nawet wydobyć się z tego miasta bez wiedzy i woli mojej , dopóki nie zrozumiesz swego własnego dobra , i nie przyjmiesz ofiar moich " .  List ten nie miał podpisu , ale ona wiedziała dobrze od kogo pochodził , wiedziała że to nie były próżne groźby , — doświadczyła potęgi tego człowieka .  A jednak nie uwierzyła by potęga ta rozciągała się po za pewną sferę i pewne położenie ; sądziła że teraz przynajmniej chroniąc się pod opiekę pracy , znajdzie chociaż w biedzie niepodległość i spokój .  Czyż ta ostatnia nadzieja omyloną być miała ?  Z rozpaczą prawie potoczyła wzrokiem wokoło — była samą .  Cecylja była sierotą , a biada sierocie której całem mieniem jest młodość , piękność i wykształcenie !  Wzięła się do twardego chleba nauczycielki , i doświadczyła tych wszystkich goryczy , które świat dorzuca tak hojną ręką do każdej niedoli .  Pomimo to , nie odrazu mogła zrozumieć życie ; nie było przy niej żadnej przyjaznej istoty , coby jej rozjaśniła przyczynę przechodzonych kolei .  Trafiała na złych ludzi , ścigało ją nieszczęście — oto co nieraz mówiła sobie , nie domyślając się , że ludzie wszędzie są jednacy , że los jest podłym jak oni , i ściga tych tylko , którzy mu czoła stawić nie umieją .  Rzuciła się w świat z wiarą w prace i w czyste serce swoje , — nie powiodło się jej ; przymioty jej nawet obracały się przeciwko niej .  Piękność jest straszną klęską w pewnych położeniach .  Piękność jej była z tych co czarują , co podbijają serca , zawracają głowy , i kochać się każą koniecznie .  Przez jej wielkie ciemne oczy przeglądała jasna dusza ; niewinność myśli wyrytą była na jej białem czole .  Patrząc na nią zdało się , że można czytać wrażenia i uczucia których doświadczała , jak zobaczyć krew krążącą pod jej przezroczystem licem .  We wzroku miała tyle światła , tyle prostoty i ufności , że trzeba było uszanować ją koniecznie ; a ten co jej wyrządził krzywdę , musiał być winnym podwójnie , i zupełnie nie mieć sumienia .  A jednak spotkała takich tylko ; nikt dotąd nie ulitował się nad jej młodością , nad jej wdziękiem , nad jej wiarą ; jedynym mistrzem jej , twardym , nieubłaganym , było życie .  W kilka miesięcy później ,  Cecylja była znowu sama w swojej izdebce , szyła coś pilnie siedząc przy oknie , a drobne białe paluszki pracowały zawzięcie .  Ale na czole jej pochylonem nad robotą znać było dojmującą troskę .  Łzy nieraz zasłaniały jej oczy ; ocierała je szybko i z nową energja przesuwała igłę .  Rysy jej wyciągnęły się i pobladły w tym krótkim przeciąga czasu , a jednak młodość ma tak niewyczerpaną siłę , ma wdzięk tak nieprzeparty , że mimo to była piękniejszą może jeszcze niż dawniej .  Wzrok nabrał głębokości , promieniał cierpieniem .  Skromna płócienkowa suknia obciskała jej ramiona i uwydatniała kształty ; włosy skręcone niedbale w bogatych zwojach piętrzyły się nad karkiem , którego delikatne zarysy mszyły się złotym puszkiem przy poroście włosów , w promieniach zachodzącego słońca .  Malarz był by się zapatrzył na tę postać wdzięcznie pochyloną nad pracą , oświeconą różowemi blaskami zachodu ; ale ona snać nie pomyślała wcale o piękności swojej — nie było na ścianie nawet lusterka , w któreby mogła rzucić przelotne spojrzenie .  Zastukano do drzwi .  — Kto tam ? — zapytała niespokojnie .  — To ja panienko , ja Franciszek — odezwał się znajomy głos stróża .  Otworzyła mu .  Wszedł niosąc jej skromny obiad , który postawił na stole .  — Dziękuję wam Franciszku — wyrzekła , — czy nie przysłano dla mnie pudełka z robotą z magazynu ?  — Nie panienko , tylko tę oto karteczkę .  Cecylja rozwinęła ją z gorączkowym pośpiechem .  Odbierano jej robotę — nie była więcej potrzebną .  Załamała ręce z rozpaczą .  Zdarzało jej się to już poraz dziesiąty .  Daremnie brała się do wszystkich zajęć , daremnie wykonywała pracę jak najsumienniej , przestając na najmniejszej płacy ; zawsze robotę dawano jej jak z łaski , i odbierano po dniach kilku ; a tymczasem nędza zaglądała już do biednej izdebki .  Stróż spoglądał na nią z pod oka , a wzrok jego nie wzbudzał zaufania ; ale Cecylja nie zważała na to .  Przygnębiona tym ostatnim ciosem , który skazywał ją na bezczynność , blada , z zaciśniętemi rękami , stała na środku pokoju .  — Panienko — odezwał się w końcu Franciszek niepewnym głosem , jakby nie śmiał skończyć zaczętej mowy ; panienko , wczoraj minął pierwszy .  — Pierwszy — powtórzyła Cecylja , w której to słowo nie budziło snać żadnej myśli .  — Tak jest , należy się już pięćdziesiąt złotych za komorne ; gospodarz czekać dłużej nie chce .  Cecylja zarumieniła się gwałtownie .  Pieniędzy tych nie miała ; trzeba było wybrać coś z ubogich sprzętów , z niezbędnych rzeczy , przedać coś lub zastawić — a ona nie wiedziała nawet jak to uczynić .  Trzeba jej było uczyć się schodzić jeden po drugim na wszystkie szczeble nędzy , i przywyknąć do tych cochwilnych poniżeń towarzyszących nędzy .  — Za chwilę — rzekła nie podnosząc oczu na Franciszka , — za chwilę wyjdę i przyniosę wam pięniądze .  Stróż zawahał się chwilę spoglądając z ukosa , nie rad widocznie z siebie i z drugich , i wyszedł machnąwszy ręką , jakby chciał powiedzieć , że cudze sprawy nie obchodzą , go wcale .  Cecylja stała zawsze tam gdzie ją zostawił , tak zatopiona w boleśnych myślach , że zapomniała nawet drzwi zasunąć ; obiad jej stygnął na stole , nie była w stanie nawet go skosztować .  W tej chwili szybkie męzkie kroki dały się słyszeć na wschodach ; poznała je , pobiegła ku drzwiom by je zamknąć , ale już było zapóźno .  Młody człowiek ukazał się w progu .  Rękę obciśniętą jasną rękawiczką położył na klamce , a sam wsparty na odrzwiach , zamykał jej drogę odwrotu .  Postawa jego wyniosła miała wdzięk wykwintny i pewny siebie , znamionujący człowieka który przywykł do rozkazywania , któremu majątek , imię , położenie towarzyskie , otwierały wszystkie drzwi bez wyjątku .  Grzeczność jego nawet miała odcień lekceważenia .  Rysy miał piękne , a jednak sucha linją profilu przypominała nie wiedzieć czem drapieżnego ptaka , którego instynkta kryć się musiały pod powierzchownością wytworną .  Ciemne włosy , lśniące i miękkie jak jedwab , osłaniały czoło trochę wązkie ale dumne i wysokie ; usta pięknego rysunku , pełne , krwią nabiegłe , zdawały się spieczone jakiemś wiecznem pragnieniem ; nos orli o hardych zarysach , ściśnięty ciemnemi brwiami , nadawał ostry wyraz całej twarzy , a oczy zbyt blisko siebie osadzone powiększały go jeszcze .  Oczy te były czarne , śmiałe , bezczelne prawie ; niebieskie białka podnosiły ich blask gorący , i przykrem czyniły spojrzenie .  Zresztą , nozdrza rozdęte i wydatna szczęka świadczyły , że w tym człowieku namiętności wzięły górę nad moralną istotą , i rządziły nią samowolnie .  Stał chwilkę wpatrując się w Cecylję , a we wzroku jego była litość , szyderstwo , żądza , i poszanowanie — mieszanina dziwna uczuć co nim miotały .  Zmiana jej twarzy nie uszła jego uwagi ; zresztą może i znał dokładnie jej położenie , i umyślnie przyszedł w chwilę zniechęcenia i upadku ducha .  Ona drżała pod jego wzrokiem , jak ptasze pod spojrzeniem węża .  — Panno Cecyljo — wyrzekł miękko , czy dość ci już tej smutnej próby ?  I swobodnie postąpił parę kroków zbliżając się do niej .  Wówczas ona także przyszła do siebie , i podnosząc czoło zmierzyła go okiem pełnem pogardy .  Ale on rozśmiał się tylko , odsłaniając dwa rzędy białych zębów pomiędzy purpurowemi wargami .  — Panie hrabio — wyrzekła Cecylja cofając się przed nim , sądziła m że tu przynajmniej jestem u siebie , i wolną od obecności twojej .  Te słowa podrażniły go , bo odparł szyderczo .  — Więc wojna trwa dalej , piękna Cecyljo ?  — Dopóki panu podoba się mnie prześladować — odrzekła dziewczyna , której pomimo dumnych słów łzy zakręciły się w oczach .  — Wszakżeż wojna i pokój jest w twoich rękach — odparł młody człowiek widocznie podraźniony , odpowiadając na jej hardość lekceważeniem .  — Ale mieszkasz pani piekielnie wysoko , zmęczył em się na prawdę ; więc pozwól niech odpocznę .  — I nie czekając odpowiedzi , sięgnął po krzesło i usiadł jakby u siebie , nie spuszczając jednak oka z Cecylji .  Ona była bladą śmiertelnie ; łzy oburzenia drżały na jej rzęsach , ale im spłynąć nie dała .  Bezczelność tego człowieka powiększyła jej dumę ; nie chciała pokazać mu się rozpłakaną , i nie mówiąc słowa skierowała się ku drzwiom .  Hrabia nie tracąc na chwilę uśmiechnionej swobody , którą umiał pokrywać wszystkie uczucia , stanął przed nią .  — Zwolna , zwolna , panno Cecyljo — wyrzekł — jak widzę nie jesteś wcale gościnną ; ale ja nie przyszedł em tak wysoko , by tak prędko stracić przyjemność twego towarzystwa i sposobność rozmowy .  — Panie hrabio , daremnie dorzucasz szyderstwo do obrazy , nadużywając swego położenia ; zdanie moje o tobie nie zmieni się nigdy .  — To ty , okrutna dziewczyno , nadużywasz władzy swojej nademną .  — Więc zostaw mnie pan w pokoju ; czyż zemsta twoja nie była zupełną , czyż nie pozbawił eś mnie schronienia i dobrej sławy ?  On uśmiechnął się nawpół litośnie , nawpół zwycięzko .  — To prawda — wyrzekł ; — ale dla czegóż odrzucasz pani tak uparcie wszystko co chcę ci dać w zamian ?  Wszak ofiaruję więcej daleko niż stracić mogła ś .  Cecylja zacisnęła ręce gwałtownie ; gniew wrzał w jej piersi i błyskał w spojrzeniu .  — Oszczędź sobie pan słów próżnych , puść mnie ztąd .  — Chwilę jeszcze cierpliwości , rzekł hrabia nie ruszając się z miejsca ; — uspokój się pani , chociaż doprawdy prześliczną jesteś gdy się gniewasz .  Pomówmy rozsądnie jeśli to być może .  Pomyśl tylko coś zyskała dotąd w tej walce dziecinnej ; doświadczyła ś już że groźby moje próżnemi nie są .  Nie wyzywaj mnie dalej .  — Tak jest , doświadczyła m że podłość twoja nie cofnie się przed kłamstwem , przed oszczerstwem ; i wiedz o tem : pogardzam tobą hrabio Wilhelmie .  Złowrogi cień przesunął się po czole jego ; widocznie zuchwałość tej dziewczyny przechodziła wszystko co dozwolone pięknej kobiecie .  Ale niby nie zważając na to , mówił dalej spokojnie .  — Liczyła ś na pracę , panno Cecycljo — czy masz jej wiele dotąd ?  — I cóż ztąd ?  możesz przyprowadzić mnie pan do ostatniej nędzy — nic więcej .  — Więc upór twój trwa ciągle ? — mówił Wilhelm napróżno chcąc ukryć gniew pod pozorem lekceważenia ; głos jego drżał , oczy pałały .  — Widzę że przyszedł em zawcześnie — powrócę później .  — Nigdy nie usłyszysz pan innego słowa — nigdy , nigdy !  — Jakiemże dzieckiem pozostała ś dotąd , panno Cecyljo , kiedy z taką pewnością wymawiasz ten wyraz : nigdy !  zaręczasz za jutro ; dla tego już samego wierzyć ci nie mogę .  Kobieta podniosła na niego wzrok promienny niezachwianem przekonaniem .  — Wszak dotąd nie zmieniła m się w niczem — rzekła tylko .  — Nie , ale prędzej lub później zmienić się musisz ; ty wiesz , że ja się cofać nie umiem .  — Ani ja także , — odparła dziewczyna z dumą i powagą nieszczęścia — oszczędź pan sobie gróźb próżnych .  Cokolwiek spotkać mnie może , nie schylę głowy przed koniecznością , nie stanę się igraszką , okoliczności .  Oddal się pan , zapomnij o mnie — wówczas będę ci mogła przebaczyć .  — Zbyt piękną jesteś Cecyljo — przerwał jej Wilhelm z wybuchem — by można o tobie zapomnieć ; wiesz o tem dobrze , wiesz , że choćbym nie chciał , kochać cię muszę .  Władza twoja nademną jest nieograniczoną .  — Więc dobrze , daj mi pan tego dowód — odejdź .  — Odejdę , ale z tobą Cecyljo ; zawiozę cię ztąd daleko , gdzie rozkażesz tylko , ale wyrwać cię muszę z tej nędznej izdebki , w której więdnieje piękność twoja w samotności i opuszczeniu .  Ja chciał by m stworzyć ci raj rozkoszy .  Miej litość sama nad sobą .  I gdy to mówił , głos jego dźwięczał prośbą , wyciągnął ku niej ramiona .  — Boże mój ! — zawołała dziewczyna — czyż nikt nie uwolni mnie od widoku tego człowieka !  Czyż na domiar złego słuchać go muszę !  Zaledwie domawiała tych słów , drzwi o które stał oparty Wilhelm zatrzęsły się gwałtownie , otwarły pomimo ciężaru jego — i jakby wywołany rószczką czarnoksięzką , ukazał się na progu młody człowiek , który kiedyś tak zawzięcie wpatrywał się w pałac Koreckich .  Z kolei ręka jego spracowana spoczęła na klamce , i postać wynurzyła się z półcienia .  Twarz jego była na pozór nieporuszoną , a jednak jakie dziwne wzruszenie , jakaś burza niepohamowana zdawała się wrzeć po za tą maską spokoju , i wstrząsać piersią jego falującą gwałtownie .  Żaden muskuł nie drgnął na twarzy , tylko oczy jego południowe sypały iskrami .  Cecylja korzystając z tej niespodzianej pomocy , rzuciła się ku drzwiom .  — Panie ! — zawołała — ktokolwiek jesteś , uwolnij mnie od niego .  Wilhelm zrazu gniewny i dumny spojrzał przez ramie na śmiałka , który odważył mu się przeszkadzać ; ale skoro ujrzał twarz jego , stanął jak osłupiały i pobladł gwałtownie .  Pewność siebie , czelność niezachwiana , opuściły go w jednej chwili ; był jak winowajca przed sędzią , jak dziecię przed mistrzem , a z ust jego , jak okrzyk tłumionej zgrozy , wyrwało się to jedno imię .  — Kiljan !  — Tak jest Wilhelmie — odparł Kiljan głosem stanowczym lecz cichym , jak gdyby usta zaciśnięte wypowiadały mu posłuszeństwo — nie spodziewał eś się spotkać mnie tutaj .  Hrabia milczał ; żaden z sarkazmów któremi odpowiadał bezbronnej dziewczynie , nie przyszedł mu teraz do myśli .  Kiljan postąpił krok naprzód i przed piorunującym wzrokiem jego spuściły się śmiałe źrenice Wilhelma .  Kiljan nachylił się ku niemu .  — Idź ztąd , szepnął tylko — i nie powracaj nigdy ; a śpiesz się , by m nie zapomniał że jedno nazwisko nosimy .  Tego rozkazu Wilhelm nie dał sobie dwa razy powtarzać ; wyszedł śpiesznie , a kroki jego słychać było po stromych wschodach , aż ucichły w oddaleniu .  Kiljan i Cecylja pozostali sami .  Wówczas młody człowiek zbliżył się do niej ; twarz jego była bladą jeszcze — ale gdy przemówił , głos jego stracił całą ostrość brzmienia , miał tylko dźwięk sympatyczny .  — Przebacz mi pani — wyrzekł z wytworną grzecznością , kontrastującą dziwnie z ubraniem rzemieślniczem i z poddaszem , w którem się znajdowali ; — przebacz mi to najście twego mieszkania .  Ale przechodząc usłyszał em jak wzywała ś pani pomocy , poznał em głos człowieka , który cię krzywdził samą obecnością swoją .  Cecylja zrazu nie była w stanie odpowiedzieć " .  W obec prześladowcy swego potrafiła wstrzymać łzy ; teraz pogwałcone uczucia odzyskiwały swe prawa .  Z twarzą ukrytą w dłoniach , łkała gwałtownie .  Kiljan obejrzał się niespokojnie po mieszkaniu , świadczącem o nędzy znoszonej wytrwale , o nieszczęściu z którem walczono , i wzrok jego pałający przed chwilą nabrał tej nieskończonej słodyczy , jaką mają czasami oczy południowców , w których każde uczucie maluje się silnie .  Kiljan , trafem , igraszką losu , czy też z prawa urodzenia , miał aksamitne źrenice Hiszpanów lub Kreolów ; długie czarne rzęsy zakręcone , przysłaniały je zazwyczaj ; ciemne powieki łagodziły ich wyraz ; zresztą rysy jego szlachetne i wyraziste nie miały nic obcego .  Z pewnością człowiek ten nie pomyślał nigdy o powierzchowności swojej i dla tego powierzchowność odbijała właśnie wewnętrzną istotę jego .  Znać w nim było i przebyte niezachwianem sercem koleje i rany odebrane w walce życia , a zabliźnione wolą ; znać było siłę ducha i ciała czerstwość i pogodę myśli .  Widać zaznał cierpienie , bo spoglądał na Cecylję z głębokiem współczuciem .  — Pani — wyrzekł miękko i cicho zbliżając się do niej — przebacz mi jeśli jestem natrętnym ; uspokój się przez litość !  powiedz czy mogę ci być w czem użytecznym ?  Te słowa podwoiły tylko łzy dziewczyny .  Tak dawno odwykła od współczucia , tak dawno samotna walczyła z sobą , że teraz siły wypowiadały jej posłuszeństwo .  Młody hart jej ducha topniał w obec tych wyrazów pociechy ; płakała ciągle , próżno siląc się przemówić .  Kiljan zrozumiał , że teraz spłakać musiała łzy długo tłumione ; zobaczył spazmatyczne łkania , wstrząsające jej całą postacią .  Nie tracąc czasu nalał szklankę wody , zaprawił ją laurowemi kroplami które przyniósł od siebie , i odejmując lekko jej rękę od twarzy , podawał jej napój .  Cecylja spojrzała na niego z za łez z nieopisanym wyrazem wdzięczności ; on teraz dopiero dostrzegł i zrozumiał , jak bardzo ona piękną była .  Oczy jej spoglądały na niego tak smutnie , tak ufnie !  blade usta składały się do uśmiechu , a białe ręce złożone na piersiach zdawały się przyciskać rozburzone serce .  I mimowolnie współczucie jego zmieniło się w inne uczucie .  Ręka którą podawał jej wodę , drżała ; słowa któremi przemawiał , byłyto zwykło słowa pociechy , ale dźwięk głosu nadawał im głębsze znaczenie i moc przekonywającą .  Cecylja zwolna odzyskała panowanie nad sobą , podniosła głowę , otarła łzy i spojrzała dokoła z pewną trwogą .  — Me lękaj się pani — wyrzekł Kiljan , który zrozumiał znaczenie tego spojrzenia — niema go już tutaj , nie powróci więcej .  — O nie znasz go pan — odparła dziewczyna .  Dziwny , tajemniczy półuśmiech przebiegł po ustach Kiljana .  — Nie znasz go pan — powtórzyła ; wola jego niezłomna , kaprys nieubłagany , zemsta niemiłosierna .  Powiedział że powróci i dotrzyma słowa .  — Me pani !  przysięgam ci , że noga jego nie przestąpi więcej tego progu .  Taka była stanowczość w tych słowach , że Cecylja mimowolnie zmierzyła okiem człowieka , który dawał jej to zapewnienie .  Cóż on za władzę posiadał nad hrabią Wilhelmem Boreckim ?  dla czego tamten na pierwsze słowo jego opuścił to poddasze ?  dla czego sam widok jego potrafił zniweczyć bezczelną spokojność , z jaką znosił jej wyrzuty i wzgardę ?  Na to spojrzenie pełne zapytań , Kiljan odpowiedział tylko smutnym , właściwym sobie uśmiechem ; ale w tym uśmiechu , w obejściu się jego , było coś wzbudzającego taką ufność , że Cecylja śmielej spojrzała w przyszłość .  On zwolna , ostrożnie , jak człowiek przywykły dotykać ran palących , wybadał jej położenie .  Doszła już do stopnia zrozpaczenia , które ukryć się nie może ; czuła się tak opuszczoną , tak na łasce losu , tak znękana walką , że bez oporu powiedziała mu wszystko .  W przeszłości jej nie było nic , czegoby wyjawić nie mogła , a zresztą z Kiljanem spowiedź była tak łatwą !  on odgadywał to co jej usta wahały się wymówić , dopełniał słów , których jej brakło , jak gdyby żył pomiędzy tymi co ją pokrzywdzili , jakby znał mowę , obyczaje i myśli tajemne tego świata , co ją odpychał dla tego tylko , że nie chciała zrobić mu ustępstwa , że nie uznała tego krwiożerczego władcy dzisiejszego wieku — bożka Miljona .  I słuchał ją z cichem poszanowaniem , z współczuciem bratniem .  A kiedy przyszła do dni ostatnich , gdy pokazała mu pismo odebrane przed chwilą , które skazywało ją na przymusową bezczynność , gdy wyszeptała , że jutro może nie będzie miała schronienia i dachu , wymowne oko jego zapałało .  — Bądź pani spokojną — wyrzekł drżącym głosem — Biedni powinni wspierać się wzajemnie ; pracę odpowiednią ja pani wynajdę .  Zresztą , powtarzam to raz jeszcze : ani hrabia Wilhelm , ani nikt inny bez woli twojej nie przerwie smutnego spokoju twego życia .  Dziwną była przekonywająca władza tego człowieka .  Cecylja uwierzyła mu bez wahania , czuła że obiecywał to tylko czego potrafi dotrzymać , że we współczuciu jego nie było ni czczej ciekawości , ni dziecinnej przechwałki .  Siła wewnętrzna , pogodna , pewna siebie , promieniała mu z czoła , podbijała mu myśli i serca ludzi dobrej woli ; a przytem w głosie jego , w spojrzeniu , zdawała się dźwięczeć jakaś struna tajemna , skazana siłą woli na milczenie .  Zdawało się , że myśląc o drugich , odrywał się od skrytego cierpienia ; że pocieszając obcą boleść , sam znajdował pociechę .  Gdy Cecylja była spokojniejszą , on obejrzał się po izdebce , jakby szukał czy jej czego nie brakło , i dostrzegł jej biedny obiad ostygły oddawna .  — Pani nie jadła ś nic dzisiaj , zawołał z pewnym wyrzutem .  Cecylja uśmiechnęła się wzruszając ramionami .  — Nie mogła m jeść — odparła jak dziecko przyznające się do winy .  — To źle bardzo , rzekł młody człowiek pół żartem pół serjo ; — nie zbadała ś jeszcze pani wszystkich tajemnic ubóstwa , nie nauczyła ś się wielu twardych prawd naszego życia .  My ludzie pracy , panno Cecyljo , powinni śmy szanować samych siebie , jako jedyny kapitał posiadany .  Zdrowie nie jest dla nas tylko przyjemnością , ale potrzebą , niezbędną ; choroba to zbytek na który nas nie stać .  Nie wolno nam poddawać się rozdraźnieniu nerwów , nie wolno nam zważać na ból żaden ; nieubłagana konieczność każe nam iść naprzód , bo biada temu co ustaje na drodze .  Bądź jak bądź , w dniu każdym trzeba sił nabrać na jutro , więc nie można zapominać o posiłku .  — Masz pan słuszność — odparła dziewczyna z pewnym dreszczem przerażenia — wiele bardzo nauczyć mi się potrzeba .  I zniechęcona oparła głowę na ręku ; te powszednie prawdy zbyt twarde były dla niej .  — Więc — dodała po chwili — na co walczyć ; czyż śmierć nie jest lekarstwem na wszystko ?  Nie był to czczy frazes rozpieszczonego dziecka , ale ostatni wyraz istoty , która długo bardzo znosiła nad siły .  Kiljan spojrzał na nią z wyrzutem , i wzruszenie silniejsze od woli wybiło mu na twarz .  Mógł jej powiedzieć , że nie umiera się od razu ; że choroba w nędzy , to opuszczenie , to głód i zimno najczęściej ; a śmierć to prawie zawsze łóżko szpitalne , w ogromnej sali pośród jęków , skarg , wyrzekań ; że nim się skona , trzeba patrzeć na konanie drugich , i widzieć ich konwulsje przedśmiertne .  Ale nie uczynił tego ; zrozumiał że nie pora była dodawać goryczy i trwogi tej zbolałej kobiecie , i rzekł tylko z przymuszonym uśmiechem :  — W twoim wieku panno Cecyljo , śmierć to próżna zachcianka ; wierzaj mi , nie umiera się tak łatwo , zwłaszcza gdy się umrzeć pragnie .  Więc nie mówmy o tem daremnie ; mówmy o życiu , które chociaż ciężkie , ma jednak swoje piękne chwile .  Nieprawdaż ?  — Ja nie zaznała m ich dotąd — odparła — ja nie wiem nawet jak szczęście wygląda .  — Tembardziej zaznać go pani powinna ś ; kto wie co chowa ci przyszłość .  Ale ona wstrząsnęła smutnie głową .  — Jesteś pan dobry — wyrzekła — chcesz koniecznie pogodzić mnie z losem , który znosić muszę , ale nie potrafisz wmówić we mnie , że on jest słodkim .  Kiljan patrzał na nią przez chwilę głęboko i łagodnie .  Każden los — odparł poważnie — ma gorycze i słodycze sobie właściwe ; wszystko zależy na tem by ich dopatrzeć , by odszukać w głębi własnego ducha strunę wesela , i rozszerzyć granice myśli tego królestwa , danego każdemu na własność nienaruszalną , nad którem powinni śmy panować samowładnie .  Patrz pani na to słońce chylące się do zachodu ; czyż ono nie przyświeca zarówno każdemu co patrzeć umie ?  czyż cuda świata nie powinny napełniać każdej piersi harmonją i spokojem ?  A w krainie ducha , czyż nie napotykamy tyle czystych rozkoszy ?  dla człowieka co je zaznać umie , cóż znaczą zewnętrzne okoliczności ?  Wszak szczęścia nie daje ani położenie , ani fakt żaden ; ale zdolność użycia , idea którą do każdej rzeczy przywiązujemy .  Mógł mówić długo .  Cecylja słuchała go chciwie , zawieszając swe jasne spojrzenie na jego oczach promiennych przekonaniem , jak gdyby piła spragniona pogodną mądrość słów jego .  Poraz pierwszy przemawiano do niej w ten sposób ; pod wpływem tych wyrazów budziły się w niej myśli , instynkta zmieniały w przekonania .  — Mów pan jeszcze — zawołała gdy zamilkł — twoje słowa dają siłę i pokój .  Uśmiechnął się pogodnie , wesoło prawie .  — Więc , spytał , przyznajesz mi pani słuszność , zawierzysz radom moim ?  jestem wiele starszy od ciebie panno Cecyljo , wiekiem i doświadczeniem .  — O wierzę panu — zawołała .  — Masz pani słuszność — odparł poważnie — dotąd niezawiodłem nigdy nikogo .  Przez chwilę zdawał się zapominać o niej , myśl jego biegła w przeszłość ; ale to trwało krótko .  — Więc naprzód — dodał żartobliwie — wracając do realnych warunków życia , musisz się pani zupełnie poddać władzy mojej .  Promień wesela nadawał nowy urok jego wyrazistej twarzy .  Cecylja zapominając o wszystkiem , musiała odśmiechnąć się nawzajem , skłaniając głowę na znak posłuszeństwa .  — Naprzód , musisz być pani spokojną , musisz porzucić wszystkie troski .  Zaręczam , że jutro będziesz pani miała więcej roboty niż jej podołać potrafisz ; ale trzeba postarać się o taką , która najbardziej produkcyjną będzie .  Czy znasz pani rysunek ?  czy potrafisz malować wachlarze , kolorować sztychy ?  Tu spotkała by ś mniej konkurencji niż w szyciu i zwyczajnych kobiecych robótkach .  — Probowała m malować , i udawało mi się nie źle ; jednak nie wiem czemu wszędzie odmawiano mi roboty .  — Domyślam się , że to była sprawa hrabiego Wilhelma ; ten człowiek nie cofnie się przed żadnym środkiem dla osiągnięcia celów swoich .  Na tej drodze mógł on zwalczyć samotną , niedoświadczoną kobietę ; ale ja stawię mu czoło , obaczymy kto z nas silniejszy .  Kiljan wymówił te ostatnie słowa powolnie , z brwią ściągniętą , niby sam do siebie .  Cecylja słuchała go z coraz większem zdumieniem ; zdawało jej się , że ma do czynienia z jakimś czarodziejem , władającym ukrytemi siłami .  Jednak nie wątpiła wcale o prawdzie słów jego , i pytała znów samej siebie : kto był ten człowiek kryjący pod ubiorem rzemieślniczym tak wykwintne obejście , tak głębokie myśli ?  jakim sposobem on posiadał tyle siły i tyle słodyczy zarazem ?  — Więc będziesz pani spokojną do jutra ? — zapytał zwracając znów mowę do niej głosem tak miękkim , że w nim dźwięczała prośba prawie ; pamiętaj o tem co mówili śmy przed chwilą : zdrowie , to jedyny kapitał ubogiego .  Ja chcę aby ś pani spała spokojnie ; musisz mi to przyrzec .  Ciche łzy wdzięczności zbierały się w oczach Cecylji , spojrzenie jej zwilżone było wymowną odpowiedzią .  Kiljan je zrozumiał .  — To nie dość jeszcze — mówił dalej — na początek jestem bardzo wymagający .  Teraz powinna ś pani wypić herbatę , a tego już sam dopilnować muszę .  Dnia tego było święto w ubogiem poddaszu .  Stół wysunięty na środek pokoju , a na nim wkrótce zakipiał samowar i stanęły wszystkie herbaciane przybory , które znalazły się u Kiljana .  Cecylja nakryła stół białym obrusem i ustroiła kwiatami ; mała lampka rzucała na wszystko wesołe światło ; przez okno otwarte na balkonik obwinięty bluszczem , widać było niebo zasiane gwiazdami .  Oboje zasiedli wówczas do skromnej wieczerzy , przy której Cecylja gospodarowała z prostotą i wdziękiem swobody .  Poraz pierwszy od lat wielu czuła się w atmosferze przyjaznej , rozwijała się w niej , rozkwitała niejako ; bratnie słowo powróciło jej wiarę w życie , i według przepisów Kiljana myślała o jutrze bez trwogi .  On był poważnym jak zwykle ; żart jego i uśmiech nawet miały tę bolesną pogodę , do której dochodzi się tylko przez zawody , próby i cierpienia znoszone z niezachwianem męztwem .  Oczy jego chodziły za nią z jakimś wyrazem miękkim i przyjaznym , mgliły się słodyczą zapomnianą oddawna .  Czy tylko uczucie spełnionego obowiązku wywołało na twarz jego ten wyraz ?  któż to mógł odgadnąć ?  On sam w tej chwili nie badał wrażeń swoich ; ale błogo mu było gdy kobieca ręka przygotowywała mu napój , gdy twarz jej piękna i przyjazna rozweselała mieszkanie samą obecnością swoją , gdy wzrok jej zwracał się na niego promienny ufnością , i uśmiech wykwitał na usta .  Rozmawiali o tem jutrze tak groźnem dla biednych , o sposobach wywalczenia go dla osamotnionej kobiety — gdy ciężkie kroki dały się słyszeć na wschodach , i Franciszek zastawszy drzwi niezamknięte , wszedł do izdebki .  Ale na widok Kiljana siedzącego naprzeciw Cecylji zmięszał się i chciał odejść ; młody człowiek zauważył to odrazu .  — Co to powiecie Franciszku ? — zapytał patrząc mu w oczy .  — Ej nic panie — mówił stróż widocznie zakłopotany tem niespodzianem spotkaniem ; przyszedł em bo . . . bo . . .  Kiljan wstał od stołu i zbliżył się do niego .  — Czy chodzi wam o komorne ?  — Tak panie . . . to jest . . . ja chciał em . . . przypominał em . . .  Panna Cecylja powiedziała , że dziś zapłaci . . .  To nic , nic , powrócę kiedy indziej .  I cofał się ku drzwiom .  — Nie Franciszku , ja muszę dzisiaj rozmówić się z tobą .  Zbliżył się do niego bardziej jeszcze .  — Czy pamiętasz , — spytał tak cicho by Cecylja słyszeć go nie mogła — gdy żona twoja chorowała na tyfus , kto ja leczył i doglądał ?  Franciszek podniósł oczy zdziwione , bo pierwszy raz w życiu Kiljan wspominał dobrodziejstwo swoje .  — Pan , panie Kiljanie — odparł , jakżeby m to mógł zapomnieć ?  — Zapomniał eś o tem i właśnie dzisiaj .  Czy pamiętasz kiedy właściciel tego domu chciał cię oddalić ze służby , którą zaniedbywał eś przy kieliszku — kto cię utrzymał na miejscu ?  — To pan także .  — Kto syna twego oddaje do szkół , kto córkę umieścił w haftami ?  — To pan jeszcze , i wdzięczni mu będziemy do śmierci .  Kiljan lekko brwi ściągnął na ten wyraz .  — Nie chcę wdzięczności żadnej , wiesz o tem dobrze ; ale zapomniał eś tego com ci powtarzał codzień , co chwila , zapomniał eś haniebnie .  Franciszek spuścił oczy ; widać sumienie jego obciążone było , bo nie mógł znieść wzroku Kiljana .  — Zapomniał eś — mówił dalej młody człowiek , że biedny biednego wspomagać powinien ; że krzywda samotnej sieroty , to grzech wołający o pomstę do Boga ; zapomniał eś , że zamiast dorzucać bliźniemu ciężaru , powinien eś ulżyć go ile ci sił stanie .  Zapomniał eś , że to com uczynił , nie uczynił em dla ciebie osobiście Franciszku , boś na to nie zasłużył ; ale dla tego , że dopełniając mego własnego obowiązku , wskazywał em go i tobie także .  A teraz powiedz mi , dla czego dręczył eś tg biedną kobietę listami , których odbierać nie chciała ?  dla czego wpuścił eś tu hrabiego Horeckiego ?  dla czego upominał eś się o komorne w imieniu właściciela , który o tem nic wiedział ?  — Powiedz mi , ile zapłacono ci za to ?  — Panie , wyjąkał stróż — jestem biedny , pan to wie najlepiej ; mam dzieci . . . hrabia rzucał rublami . . . a panna Cecylja . . . panna Cecylja . . . jak zwykle . . .  — Wiele wziął eś ? — przerwał mu Kiljan głosem cichym ale tak stanowczym , że Franciszek odparł bez wahania .  — Dwadzieścia rubli panie .  — Jutro te dwadzieścia rubli odniesiesz hrabiemu , rozumiesz ?  — Nie mam już ich panie ; rubla tylko co wydał em , może się pan zapytać w sklepiku na rogu .  — Ty wiesz , że mnie nie łatwo oszukać ; oto masz tego rubla , pożyczam ci go .  Pieniądze te są źle zarobione Franciszku , to grosz Kaimowy !  czy wiesz wiele on łez kosztował , czy wiesz , że mógł kosztować drożej daleko ?  Oddasz je jutro , a jeśliby ś tego nie uczynił , to ja zupełnie zapomnę o tobie , bo będziesz ostatnim niewdzięcznikiem .  Franciszek ze spuszczoną głową wyszedł z izdebki ; nie w smak mu był rozkaz Kiljana , a jednak moralna potęga jego była tak wielką , iż czuł że go spełnić musi .  Młody człowiek powrócił do Cecylji .  Ona stała na balkonie , głowę wsparła na złożonych rękach , i spoglądała w górę .  Kiljan zatrzymał się w progu i patrzył na nią przez chwilę wzrokiem , jakimby matka patrzeć mogła na biedne cierpiące dziecko , i milczał , jakby lękał się jej przerywać to spokojne marzenie .  Ale dziewczyna usłyszała kroki jego , i zwróciła ku niemu głowę z uśmiechem .  — Teraz , rzekł Kiljan — panno Cecyljo , muszę ci powiedzieć dobranoc , i przypomnieć uczynioną mi obietnicę spokoju .  Jutro rano sam zobaczę się z właścicielem tego domu ; znam go trochę — on pewno niepokoić cię nie będzie , a w południe postaram się o robotę .  Cecylja wyciągnęła ku niemu rękę .  — Jak podziękować panu — szepnęła .  — Nie dziękując wcale ; czyż w danym razie nie uczyniła by ś pani dla mnie tej małej przysługi , którą mam sposobność wyświadczyć ?  To panię zupełnie uwolnić powinno od wszystkich obowiązków wdzięczności , na którą nie zasłużył em niczem dotąd .  — Niczem !  zawołała dziewczyna — pozwól pan sercu memu o tem sądzić , ale powiedz mi przynajmniej kto jesteś ?  — Cóż panię imię moje obchodzić może ?  Jestem sam , rzucony w życie jak pani , nie mam rodziny , i pracuję na twardy chleb powszedni .  Czyż to nie dość by stworzyć pomiędzy nami rodzaj braterstwa ?  — Więc nie chcesz mi pan nawet powiedzieć imienia swego ?  — Imię moje jest Kiljan ; imię to mało używane jest w kraju naszym , i dla tego służy mi ono prawie za nazwisko ; pracuję w fabryce wyrobów chemicznych .  Czy to pani wystarcza ?  Te ostatnie słowa dodał zwykłym sobie smutno żartobliwym tonem .  Dziewczyna spojrzała mu w oczy .  — Rozumiem , — wyrzekła zarumieniona — ukrywasz pan nazwisko swoje , przebacz mi niewczesne pytania .  Wiem że jakiekolwiek są powody pana , z pewnością muszą być słuszne i szlachetne .  — Nie pani — odparł młody człowiek z pewną dumą , — ja nie mam nic do ukrycia , nazywam się Kiljan Horecki .  I nie czekaiąc dalszych zapytań , pożegnał Cecylję .  Gdy się to działo w domu przy Śto Jańskiej ulicy , hrabia Wilhelm , po niespodzianem spotkaniu z Kiljanem , zły i gniewny zbiegł z czwartego piętra , i spotkawszy swój tilbury czekający na niego na Zamkowym placu , pochwycił lejce z rąk grooma i popędził Krakowskiem Przedmieściem .  Brama dziedzińca pałacu Horeckich była na oścież otwartą , pełno powozów stało przed nim rzędem .  — Aha — mruknął młody człowiek , — to znowu ten przeklęty piątek !  matka moja pracuje dla biednych .  Rzeczywiście w wielkim salonie dolnych apartamentów , znajdowało się liczne grono pań .  Piątkowe godziny robocze hrabiny bardzo uczęszczane bywały ; ubiegano się o to by do nich należeć , bo zbierały się tam tylko najdystyngowańsze kobiety , sam puch kwiatu arystokratycznego towarzystwa stolicy .  Być przypuszczoną do piątków , znaczyło to samo co mieć patent na wysokie stanowisko w społeczeństwie , na wykwint i miłosierdzie zarazem ; one otwierały zarówno podwoje świata i wrota niebieskie , i prowadziły prosto do zbawienia , drogą usłaną różami .  Było to poświęcenie bez ofiary , i dobroczynność bez kosztu głośno objawiona światu , sławiona przez usta modnych kaznodziei ; nie dziw więc że w dzień ten , tak długi rząd powozów stał przed gankiem pałacu . . .  Salon hrabiny przedstawiał obraz godny pędzla Mierisa lub Velasqueza — tyle tam było świetnych barw , lśniących materij , mistemie ułożonych włosów i pięknych twarzy .  Gwar miejski konał tutaj ; wysokie pokoje ustrojone kwiatami nie przypominały niczem dusznych mieszkań Warszawy , rzeźwiły chłodem i wonią , wiosenną .  Wielkie balkonowe okna otwarte na ogród , przepuszczały do pokoju światło złagodzone ciężkiemi draperjami firanek a w tym półcieniu ; migotały szeleszczące jedwabie , któremi ustrojone były szlachetne pracownice .  Na stołach z mozajki , na lakowych konsolach obok Etruskich wazonów i Sewrskich kandelabrów , rozłożone były grube płótna i wełniaki , odbijając dziwnie od kosztownych sprzętów , od białych paluszków i wytwornych postaci tych co je trzymały w ręku .  Hrabina Marja Horecka , jako gospodyni domu , rozdawała robotę z nieporównanym , sobie tylko właściwym wdziękiem — bo umiała władać swemi ruchami , głosem , spojrzeniem , z mistrzostwem które nawet jej towarzyskie koło admirowało i próżno starało się naśladować .  Wzruszenie jej ramion , równało się wyrokowi zaguby .  Biada człowiekowi który je ściągnął na siebie .  Skinienie jej ręki wymazywało z rzędu żyjących ; uśmiech otwierał na oścież podwoje łaski ; spojrzenie wzniesione , było całym poematem , skargą , oburzeniem i zgrozą pobożną .  Nawet lekkie poruszenie brwi i nozdrzy wystarczało do spiorunowania śmiałka , coby się dopuścił jakiegobądź przekroczenia przeciwko temu co podobało jej się uważać za właściwe , nietylko pod względem form towarzyskich , ale nawet postępowania , pojęcia i smaku .  A przyznać należy , iż to co hrabina uważała za właściwe , zamykało się w straszliwie ciasnych granicach , i zdawało się wyjęte z jakiego średniowiecznego kodeksu , którego epoka wydawała się jej ideałem socjalnego ustroju .  Obdarzona tak znakomitem pojęciem historycznem , hrabina mówiła mało ; czcze słowa i nic nie znaczące frazesa spadały z jej ust z Olimpijską powagą ; całą doniosłość nadawało im dopiero brzmienie głosu lub ruch wymowny .  Była to kobieta lat pięćdziesiąt kilka mająca , w której resztki niepospolitej piękności sprzymierzone z całym doborem kosmetyków , zwycięzko walczyły z czasem .  A jednak w jej obejściu nie było nic zalotnego , coby usprawiedliwiało żądzę podobania się jeszcze , ten cały arsenał podrobionych wdzięków .  Przeciwnie , hrabina Marja była zimnego serca , czy też surowej cnoty .  Zresztą miała rodzaj pogardy dla wszystkich gorętszych uczuć ; a jeśli stroiła się i malowała , czyniła to tylko przez wzgląd na swe wysokie stanowisko .  Miała się w dobrej wierze za wyjątkową w ludzkości istotę , która nie powinna podlegać zwyczajnym kolejom .  Starość , była według niej rzeczą gminną , niedozwoloną w pewnych socjalnych sferach .  " Fi donc , estce qu'on vieillit " !  Słowa te wymawiała na serjo , ściśle stosując się do nich .  I dla tego obsypywała twarz pudrem a la marechale , różowała lica , wodziła pędzelkiem po brwiach i włosach , z głębokiem przekonaniem , iż dopełnia tyra sposobem obowiązku względem towarzystwa , nieledwie względem kraju i ludzkości .  Nie zastanowiła się nawet nad tem , czy jej to było przykrem lub mił em ; bo trzeba oddać jej tę sprawiedliwość , że miała za zasadę nie uchylać się nigdy od żadnego obowiązku .  Ale jeśli hrabina nieubłaganą była dla samej siebie , surowość tę rozciągała i do drugich ; najmniejsze uchybienie przeciw formom przyjętym , było dla niej zbrodnią wołającą o pomstę do nieba , może jedyną zbrodnią , jaką rozumiała .  To też sumienie jej było czyste jak bursztyn , jak kryształ ; podobnej zbrodni nie dopuściła się nigdy .  Życie jej było jednem pasmem konwenansowych zajęć , nieskalanych żadnym serdecznym wybuchem , żadną myślą wyższą .  " Tak się nie robi — w ten sposób się nie mówi — to nie jest przyjęte " .  Te proste formuły wystarczały jej zupełnie do spokojnego życia ; pojęcia jej nie przechodziły po za nie , i żadna wątpliwość nie zaniepokoiła nigdy bezmyślnej niewinności jej duszy .  Wyraz " dlaczego " nie istniał w jej słowniku ; nie wymawiała go nigdy sama i nie cierpiała w ustach drugich .  I gdyby w raju ziemskim zamiast matki Ewy towarzyszką Adama była hrabina Marja Horecka , ludzkość z pewnością wegetowała by dotąd w pierwotnym pokoju ; nie przechodziła by nigdy zaszczytnych kolei swoich , nie dobijała by się z trudem wiedzy i chwały .  Z wychowania , usposobienia i stanowiska swego hrabina była zapamiętałą stronniczką każdego statu quo .  Każda rzecz istniejąca , chociażby i najgorsza , wydawała jej się doskonałą już dla tego samego , że istniała ; chcieć zmienić ją w czemkolwiek , było to popełnić grzech , na ukaranie którego niebo i ziemia nie miały dość piorunów .  Byłto uosobiony ideał ślepego serwilizmu .  Gdyby los ją był rzucił w starożytną społeczność , była by bez wahania się na skinienie arcykapłana rzuciła własne dziecko na stos ofiarny ; w średnich wiekach , na rozkaz rodziny była by wstąpiła w mury zakonne i poświęciła się Bogu ; za czasów wielkiej monarchji Francuzkiej , markiza Montespan lub pani du Barry , nie miały by wierniejszej sługi .  Dzisiaj hrabina nie mając tak zaszczytnych obowiązków do spełnienia , wzdychała nieustannie nad bezbożnością i rozkiełznaniem tego wieku , który nic uszanować nie może , i pilnowała ściśle linji demarkacyjnej , jaka rozciągać się powinna pomiędzy wielkim światem a pospolitą rzeszą śmiertelników .  W wielki tydzień kwestowała w modnych kościołach ; w czasie zimy uczęszczała na wszystkie dobroczynne bale , koncerta , teatra , strojąc się i bawiąc na intencję nieszczęśliwych .  Co więcej , w każden piątek aż dwie godziny poświęcała robocie dla biednych , gromadząc wkoło siebie szlachetne panie , równie gorliwe jak ona o dobro społeczne , oraz dojrzewające , dojrzałe i przejrzałe panny .  Pomiędzy temi ostatniemi , niestety !  wypadało pomieścić pierworodną jej córkę , hrabiankę Amelję .  Hrabianka należała do rzędu arystokratycznych piękności , wiotkich , smukłych , białych i mglistych jak dziewice Ossyana ; była czarującą gdy miała lat szesnaście ; ale ile upłynęło wiosen od tych błogich lać szesnastu , niedyskretnie było by liczyć .  Czas bywa nieubłaganym wrogiem dla podobnego rodzaju piękności ; nakształt kwiatów są one śliczne , dopóki nie zwiędną i nie staną się od razu szkaradnemu Niema dla nich przejść , ni półcieni łagodnego zachodu .  Naraz , delikatne rysy jak zwarzone szronem , nabierają ostrości ; nos i broda stają się szpiczaste , i barwią się różami schodzącej z lica ; śnieżna płeć mieni się w żółte cienie przy oczach i skroni , przywodząc na myśl stare alabastry lub opylone pastele — i eteryczna dziewica przemienia się nagle w starą pannę , suchą i wywiędły .  Taką stała się Amelja , tem bardziej , że wyraz jej twarzy dowodził , iż bez najmniejszej rezygnacji znosiła to przedłużone dziewictwo .  Nie spowodowało go żadne zapatrzenie się w jaki wymarzony ideał , ani wierność własnemu sercu ; ale po prostu to , że okoliczności silniejszemi były od woli , że jakieś majątkowe układy sprzeciwiały się matrymonjalnym zamiarom .  Hrabia starał się o utworzenie majoratu , wydziedziczającego córki na korzyść Wilhelma ; męża więcz odpowiedniem położeniem trudno było znaleźć w podobnych warunkach dla hrabianki Horeckiej , nawet wówczas gdy piękną była .  Z wdzięków młodości pozostały tylko Amelji słodkie illuzje ; opatrzność spuściła jej na oczy dobroczynną zasłonę .  Napróżno zwierciadło odsyłało jej wierny wizerunek obecny ; ona widziała się w niem zawsze taką jaką , była kiedyś , i nie mogła darować światu i ludziom , że nie podzielali jej złudzeń .  Słowa jej podobne były do miodu zaprawnego piołunem ; gorycz i żal istoty wydziedziczonej przebijały w każdem spojrzeniu .  Tłumiona niechęć do rodziców którzy ją krzywdzili , do brata mającego z jej krzywdy korzystać , objawiała się często ironicznym wybuchem .  Nieraz nawet jej sarkastyczna werwa szła dalej , i dotykała rzeczy uświęcone obyczajem — co znów wzbudzało najwyższe zadziwienie i niezadowolenie samej hrabiny .  " Amelie , mon enfant , que dites vous donc ? " — mawiała wówczas , wzruszając ramionami sobie tylko właściwym sposobem .  Amelja , której niewinnym celem było podrażnienie matki , milkła na chwilę ; ale za pierwszą sposobnością znowu wybuchała , jak gdyby i ona także miała do spełnienia opatrznościową , missję dokuczania drugim , a temu szlachetnemu powołaniu przeniewierzyć się nie chciała .  Raziła ją każda młodość , każdy spokój , każcie wesele , tak jak puszczyka razi światło dzienne ; pracowała by je gasić w koło siebie jawnie i skrycie , myślą , wolą i uczynkiem , z wytrwałością godną lepszej sprawy — mszcząc się na społeczeństwie całem za jakieś skryte bole i zawody .  Teraz hrabianka otoczona młodszem pokoleniem towarzystwa , szyła jakiś czepeczek , i za każdym ściegiem wpychała igłę z takim wyrazem , jakby nieszczęśliwy kawałek płótna był jej śmiertelnym wrogiem .  Hrabina patrzyła na nią zdaleka z pewnym niepokojem ; widocznie zły humor Amelji był wyrazistszym niż zwykle — a matka wiedziała z doświadczenia , że w podobnych razach nie było dla niej nic świętego .  Pomiędzy gruppami pracownic toczyły się rozmaite rozmowy .  — A propos comtesse — mówiła jedna z nich do hrabiny Marji — nic widzę już od dawna tej ładnej guwernantki ; coż się z nią stało ?  — Ah ! ne m'en parlez pas — odparła zagadniona , ze skinieniem ręki podobnem do całej pogrzebowej mowy ; te wszystkie guwernantki , to istny ród jaszczurczy .  Jesteś pani bardzo szczęśliwą " że masz samych synów ; doprawdy zazdroszczę ci tego .  — O ! niema czego doprawdy ! z guwernerami stokroć większa bieda .  Nie wiadomo zkąd się to bierze ; a przytem ma tak dzikie pojęcia o wszystkiem , takie nieuszanowanie dla rzeczy uświęconych , tak złe manjery !  Drżeć muszę prawdziwie powierzając im moich synów .  — Tak jak ja swoją córkę .  — Czy masz już kogo hrabino , na miejsce tej ładnej panny . . . panny . . . zawsze zapominam jej nazwiska .  — Zapomniała m i ja , ale nazwisko nic tu nie stanowi .  Imaginuj sobie pani . . .  I nachylając się do ucha sąsiadki , szepnęła jej słów parę przyjętych z rumieńcem oburzenia .  — Jużto , odparła po chwili zagadniona z uśmiechem — trzeba przyznać iż dowiodła dobrego smaku ; sans compliments comtesse , hrabia Wilhelm jest czarujący .  — Ależ on wcale nie zważał na nią ; sam nawet pierwszy zwrócił na jej manewra moją uwagę , sam ostrzegł mnie by ją oddalić .  — To się pojmuje . . . w domu rodziców , guwernantka siostry — fi donc !  hrabia Wilhelm est trop gentilhomme pour cela .  — Naturalnie , Wilhelm nadto się sam szanuje , a przytem mówiąc między nami , serce jego na prawdę , zajęte .  — Piękną księżniczką Stefanją , nie prawdaż ?  Hrabina uśmiechnęła się znacząco .  — Niech to jeszcze pozostanie entre nous — odrzekła uszczęśliwiona , że tak ważna tajemnica znaną już była światu .  — Sądziła m że to rzecz już ułożona .  Ułożona prawie , czekamy tylko na przyjazd księżnej Matyldy babki Stefanji , ażeby ukończyć nos arrangements cle familie .  Wilhelm tymczasem dowiedziawszy się że Ojciec jest w domu , udał się wprost do apartamentów jego .  Hrabia Felix Horecki nie miał jeszcze lat sześćdziesięciu , a jednak blady , suchy , wysoki i przygarbiony wiekiem lub jakimś wewnętrznym ciężarem , wydawał się starszym daleko .  Twarz jego wyniszczona , była jednak imponującą .  Pomarszczone czoło podnosiło się dumnie ; tylko usta przycięte miały wyraz dwuznaczny , harmonizowały z oczami kosemi , które nigdy nie spoczęły na jednym przedmiocie i gdy nie podniosły się spokojnie na twarz drugą , nie biegały nieustannie , jakby lękały się ludzkiego wzroku , jakby raziło je światło każde .  Głowa jego obnażona z włosów , ściśnięta w skroniach , o wydatnych pociągłych rysach , przypominała popiersia rzymskie z Cezarowych czasów .  Wypisana była na niej wyraźnie nie tylko starość człowieka , ale starość epoki i społeczeństwa , której był jednym z reprezentantów ; wypisane było na niej coś podobnego do moralnego bezprawia owych wyuzdanych czasów .  W uśmiechu jego cynicznym znać było przeżytego rozpustnika , któremu z wychylonej czary ziemskich rozkoszy zostały same męty tylko .  Starość jego nie wzbudzała szacunku ; nie było w niej nic z tego ukojenia i tej łagodnej pogody , cechującej schyłek szlachetnie przeżytego wieku .  Przeciwnie , znać w nim było jakieś bezsilne żądze , jakieś niewczesne żale , niewiarę w siebie i drugich , i troski tajone nie wzbudzające współczucia , jak gdyby kryły czyny nie znoszące dziennego światła .  Jednakże wyraz ten pochodził zapewne z choroby lub z dziwactw właściwych wiekowi ; bo hrabia Feliks znanym był światu całemu , jako jeden z dobroczyńców ludzkości .  Był członkiem wszystkich filantropijnych towarzystw , był pierwszym zawsze do niesienia głośnej pomocy bliźnim ; imię jego błyszczało na czele wszystkich składek dla dotkniętych jakąbądź klęską .  Szeptano wprawdzie pocichu , że hrabia Horecki za młodu jeszcze korzystając z nieobecności brata , wyzuł go z majątku ; ale musiała to być wierutna bajka — bo gdy tenże brat po długich latach powrócił do kraju , hrabia Feliks był zupełnie zrujnowany , a brat przeciwnie przywiózł ogromny majątek , który rzucił blask nowy na starożytny ród Horeckich .  Rzecz więc jasna jak słońce , że w działach oszukanym być nie mógł .  Szeptano także , iż brat ten miał jedynaka syna , którego umierając powierzył opiece stryja ; że syn ten potem odsuniętym został od mienia ojca , i przepadł bez wieści .  Byli tacy co utrzymywali , że widywano go w gronie ubogiej młodzieży uczęszczającej do uniwersytetu ; że nosił nawet ubranie rzemieślnika — ale to już wyglądało na bezsensowne bajki , wymyślone przez zawistnych .  Przecież w pewnym świecie takie rzeczy się nie dzieją ; przecież hrabia Feliks kochał synowca jak własnego syna — a człowiek jego stanowiska i urodzenia nie mógł się czegoś podobnego dopuścić .  Zresztą są prawa i sądy , nie dozwalające pokrzywdzeń takich — a nikt nigdy nie słyszał , by ogromna fortuna hrabiego Juljusza zaprzeczaną , była bratu jego , który od lat dziesięciu używał jej spokojnie , i nawet stracił jej część znaczną .  I to wszakże nie było rzeczą , dziwną wcale , bo człowiek tak jawnie dobroczynny , musiał wiele więcej tracić tajemnie na szlachetne uczynki ; zapewne wspaniałość serca unosiła go po za granice rozsądku — i wspomagając drugich zapominał o sobie .  Tak przynajmniej twierdzili ci , co zbliska znając hrabiego , zasiadali za jego stołem , jeździli jego powozami , ścigali się na jego koniach ; a przecież oni to najlepiej znać mogli codzienne stosunki domu , którego byli niejako członkami .  Teraz hrabia Feliks rozciągnięty w wygodnym fotelu palił cygaro , przeglądając jakieś rachunki .  Człowiek ten , który miljony przepuścił przez ręce , teraz nachylony nad cyframi mienił się wyraźnie ; blada twarz jego zachodziła żółcią , — znać opanowywała go ostatnia z namiętności : miłość złota .  Drzwi otworzyły się z trzaskiem , i Wilhelm wszedł niespodzianie do pokoju .  Ojciec podniósł na niego wzrok niby nie patrząc , zmierzył go niechętnem okiem , i chciał przemówić ; ale Wilhelm nie zostawił mu na to czasu .  Widocznie był on w jednej z tych faz , w których okoliczności zdzierają z twarzy człowieka zwykłą maskę spokoju , nałożoną prawem obyczaju .  — Ojcze — rzekł rzucając na sofę z gniewem kapelusz i rękawiczki — ojcze !  on jest znowu w Warszawie .  Papiery wypadły z rąk hrabiego ; podniósł głowę machinalnym ruchem , i spuścił ją na piersi z rodzajem znękania .  — Widział eś go ? — zapytał po chwili stłumionym głosem .  — Widział em .  — Wilhelmie , czy nie omyliło cię podobieństwo jakie ?  W tych słowach była nadzieja , którą się hrabia chciał łudzić .  Wilhelm wzruszył ramionami .  — Mówił em z nim — wycedził przez zęby .  — Gdzie , jak , kiedy , co on ci mówił ? — pytał ojciec urywanym głosem .  Syn jednak nie miał ochoty wdawać się w zbytnie szczegóły , dla tego odparł po chwili milczenia .  — Trzeba raz koniecznie coś stanowczego przedsięwziąść .  — Co ? — spytał powolnie hrabia podnosząc głowę .  I fałszywe wejrzenie jego spotkało się z okiem Wilhelma .  Syn i ojciec jednocześnie spuścili oczy , jak gdyby przelękli się wzajem tego co w nich wyczytali .  Nastało długie milczenie — ci ludzie nadto dobrze się rozumieli .  Hrabia pierwszy przemówił .  — Nie mam powodu go się lękać .  Może tem słowem chciał przekonać syna , a może wmówić w samego siebie spokojność , której nie miał .  — Nie chciał by m — wyrzekł Wilhelm — by teraz wznowiono mowy o naszych familijnych sprawach ; to mogło by utrudnić małżeństwo moje .  Ojciec uśmiechnął się pogardliwie .  — Alboż świat pamięta tak długo tych co z jego widowni zniknęli ?  kto go dziś pozna ?  Hrabia miał słuszność , a jednak słowa jego pełne ludzkiej mądrości nie przekonały Wilhelma , który goryczy dzisiejszego spotkania zapomnieć nie mógł .  — Na to spuszczać się nie można — odparł , jak gdyby czekał tylko zachęty by mówić dalej .  — Owszem , na to spuścić się trzeba — rzekł ojciec — bo . . . bo jakimże sposobem mogę oddalić go ztąd ?  — Ojciec bo lubi półśrodki , — powiedział syn z pewną przymówką .  — Dotąd jednak doprowadziły mnie one zawsze tam gdzie chciał em .  Bądź spokojny Wilhelmie ; cóż nas obchodzić może ten człowiek ?  Niemamy przecież powodu go się lękać ; a gdy zostaniesz mężem księżniczki Stefanji , nasze dwie rodziny złączone uczynią położenie nasze niezachwianem .  Te słowa krzyżowały się dziwnie ; bo jeśli hrabia nie miał powodu lękać się Kiljana , cóż znaczyło to małżeństwo jego syna ?  jakie położenie ono wzmocnić miało ?  Wilhelm zresztą nie pytał o to , a ojciec mówił dalej .  — Spodziewam się też , że w tym czasie majorat nasz zatwierdzonym będzie ; powtarzam ci bądź spokojny .  — Łatwo to powiedzieć — odparł syn — ja nim być nie mogę ; sam jego widok drażni mnie .  — I coż ztąd ?  trzeba postępować jak gdyby ś był spokojny , jak gdyby ś nie wiedział wcale , że on jest tutaj .  — Nienawidzę go ! — wybuchnął Wilhelm .  — A ja . . . — wyrzekł powolnie hrabia z takim wyrazem w głosie , że ten coby go słyszał zadrżał by nad losem człowieka , o którym wymówione były te dwa krótkie słowa .  — On zawsze stanąć musi na drodze mojej , zawsze , we wszystkiem .  — Jakto — spytał ojciec z ironja , świadczącą , że dobrze znał syna ; miałżeby współzawodniczyć z tobą o rękę księżniczki Stefanji ?  Wilhelm podniósł oczy na ojca widząc że żartował ; ale hrabia znów nachylony nad papierami pokonał już pierwsze wzruszenie , sprawione niespodzianą , wiadomością przyniesioną przez syna .  Byłto znów ten cyniczny starzec drwiący z wszystkiego .  W milczeniu wiec przygryzł Wilhelm wargi , a Feliks mówił dalej , nie odrywając wzroku od zajęcia swego .  — Między nami mówiąc Wilhelmie , nadużywasz trochę kawalerskiego życia i praw jedynaka robiącego długi ; to może zaszkodzić ci trochę więcej niż jego obecność .  — Hm — mruknął syn — czyż ojciec dużo więcej odemnie nie stracił ?  Hrabia wzruszył ramionami .  — Trać sobie wiele chcesz , byle dziś o tem nie mówiono ; każda rzecz ma swój czas właściwy , a niecierpliwość was młodych zawsze gubi .  Czyż nie możesz prowadzić porządnego życia dopóki się nie ożenisz ?  Wiesz przecież iż nie jestem Katonem ; po ślubie rób sobie co ci się podoba , zastawiaj sidła na ładne twarzyczki .  Ale teraz nie dawaj powodu plotkom towarzyskim .  Ożenienie to , w dzisiejszych warunkach , to kwestja ważna bardzo ; od tego nawet czynią , zależnem zatwierdzenie majoratu .  — O ! co do księżniczki Stefanji , z tej strony nie lękam się niczego — rzekł Wilhelm z dumą , właściwą zdobywcom serc .  Hrabia spojrzał na niego z pod oka , a w spojrzeniu tem był odcień zazdrości i pogardy .  W grze życia był on dużo mocniejszym od syna ; ród jego karłowaciał .  Widział to , bo nie zaślepiała go wcale miłość ojcowska , i miłość ta nie przeszkadzała mu zazdrościć synowi wszystkich sposobów użycia , które jemu starość wytrąciła z ręki .  Uznał więc za stosowne dodać .  — Zdaje się , iż nie potrzebuję ci zalecać , by ś o tem spotkaniu nie wspominał przed Amelją .  — Ah ! — zawołał młody człowiek z niechęcią , — za kogoż mnie ojciec bierze ?  — Wiem jak lubisz sprzeciwiać się siostrze , często nie przebierając w środkach .  Te ostatnie słowa zmieszały nieco Wilhelma .  Chciał wyczytać na twarzy ojca do czego on zmierzał ; ale swoim zwyczajem hrabia mówiąc nie patrzał wcale na niego , a wyraz żaden nie poruszał jego rysów .  — Nie rozumiem prawdziwie co ojciec chce powiedzieć ; czyż ona mogła by myśleć o nim ?  — Któż to wie !  Amelja jest złośliwa i skryta .  — I cóż ona zrobić może ?  — Hrabia wzruszył ramionami .  — Sądził em , że lepiej znasz kobiety ; oneto właśnie mają , zwyczaj czepiać się spraw zrozpaczonych , i targać na niepodobieństwa .  — Amelja nie uczyni tego .  — Nie spuszczaj się na to , i nie przywodź jej do ostateczności .  Hrabia zamyślił się , nic dodał nic więcej , i siedział dalej nieruchomy z głową zwieszoną .  Wilhelm przechodził się wielkiemi krokami po pokoju .  Każdy z nich szedł za kierunkiem własnych myśli , i nie miał nic do powiedzenia drugiemu .  Milczenie zaległo pokój , i było by trwało Bóg wie jak długo , gdyby go nie przerwało wejście lokaja z oznajmieniem , że obiad podano .  Dla starego hrabiego chwila ta , jak zwykle dla przeżytych rozpustników , miała pewną uroczystość .  Sam z kuchmistrzem układał zawsze program całodzienny , a obiady i kolacje jego słynęły pomiędzy smakoszami stolicy .  Pomimo dolegającej mu troski powstał więc skwapliwie i przeszedł do jadalnej sali , gdzie zgromadziło się wkrótce całe towarzystwo domowe , — bo trudno tym ludziom spoglądającym na siebie wzajem z nieufnością i niechęcią , dać świętą nazwę rodziny , chociaż łączył ich węzeł krwi i wspólne nazwisko .  Żaden też z jej członków nie przerywał ponurego i nudnego milczenia tej wykwintnej uczty ; a jednak nie brakło tam żadnego zbytku , na który Warszawa zdobyć się mogła w obecnej porze .  Nazajutrz , gdy Cecylja obudziła się po pierwszej nocy spokojniejszego snu , spojrzała w koło siebie ze zdziwieniem jakie wznieca każda niespodziana zmiana losu .  Otaczały ją .  te same bielone ściany , też sprzęty ubogie , a jednak spoglądając na nie czuła się swobodną , szczęśliwą prawie .  Zmiana więc była w niej samej , wiara i ufność zastąpiły ponurą rozpacz dni poprzednich ; czuła , że nowy żywioł wszedł w jej życie .  Cały ten dzień wczorajszy , w którym przechodziła przez tyle uczuć , mglił się w jej pamięci jak sen czarodziejski .  Zapytywała znowu samej siebie , kto był ten człowiek łagodny jak kobieta , a jak stal hartowny , który silną ręką odżegnał od niej nieszczęście , i samem ukazaniem się swojem przyniósł jej pomoc i pociechę .  Co znaczyło to arystokratyczne nazwisko , jakie zmuszony pytaniami rzucił jej w końcu z rodzajem niechęci ?  Jakim sposobem syn rodziny Horeckich pracował w zakładzie fabrycznym ?  Jednak widocznie miał prawo je nosić , bo śmiało spojrzał w oczy Wilhełmowi , który cofnął się przed nim .  Cecylja nie była w stanie rozwiązać tych zagadek , nad , któremi myśl jej pracowała daremnie .  Około południa zastukano do jej drzwi , i po chwili ukazał się Kiljan .  Młody człowiek zmęczony był bardzo ; widocznie krótkie chwile odpoczynku poświęcił na spełnienie wczorajszych obietnic , i przynosił jej na początek pęk wachlarzy do malowania .  Rumieniec radości wybiegł na twarz dziewczyny .  Mogła więc naprawdę wystarczyć sobie ! a przytem ta praca artystyczna nęciła ją wiele więcej niż szycie , i korzystniejszą była .  Kiljan wymienił nazwisko kupca od którego obstalunek pochodził ; był to ten sam dla którego pracowała poprzednio , który bez żadnej przyczyny odebrał jej robotę .  Powiedziała to Kiljanowi .  — Wiedział em o tem — odparł zagadniony , z tym nieokreślonym uśmiechem właściwym ustom jego , w którym była i litość , i pogarda i smutek pogodny ; tam była ręka hrabiego Wilhelma .  — Jak pan to wiesz — zawołała — jak potrafił eś wpływ jego zniweczyć ?  Młody człowiek podniósł głowę z jakimś wyrazem wyzwania i potęgi , ale wyrzekł spokojnie tylko te krótkie słowa .  — Znam go oddawna .  — I cóż ztąd ?  — Znać ludzi — mówił dalej — to znaczy zedrzeć myślą maskę nałożoną na ich twarz i czyny , a tem samem mieć ich na w pół w ręku swoim .  Bo mało ludzi dzisiaj nie ukrywa czegoś , nie ma tej słabej strony w sumieniu i życiu , którą , jak ohydną ranę tai przed światem .  Czyż pani nie domyślasz się tego ?  Ona dotąd nie wiedziała o tem ; życie było dla niej pełne tajemnic , których istnienia nie przypuszczała nawet .  Nie znalazła też jeszcze sama w sobie tej odśrodkowej siły , która wypręża się pod naciskiem cierpienia i umie zapanować nad każdem położeniem , dźwigając w górę jednostki zarówno jak społeczeństwa .  Cierpienie przyjmowała z bierną rezygnacją , i była by prędzej znalazła odwagę do męczeńskiej śmierci , niż odwagę do walki .  Dla .  tego z rodzajem zachwytu spojrzała na Kiljana , który stał wsparty o stół , na którym rozłożył jako zdobycz jej przyszłą pracę .  — Wiele — zapytał po chwili milczenia — płacono pani dotąd ?  Cecylja wymieniła nic nie znaczącą kwotę .  — Te warunki — mówił dalej Kiljan — zdawały mi się zbyt uciążliwe dla pani ; postarał em się o inne , sprawiedliwsze .  Rzeczywiście układ jaki uczynił podwajał prawie jej zarobek .  — Jakim cudem — pytała dziewczyna — potrafił eś pan to uczynić ?  On uśmiechnął się znowu łagodnie .  — Bardzo prostym ; pani była ś samotną , opuszczoną , więc rzuconą na pastwę chciwości świata , który każdą słabość wyzyskiwać musi .  — A pan ?  — Ja — odparł — potrafię zdobyć sobie życie i obronić się od świata , ludzi i nędzy ; to dość dla mnie .  Ale mówmy o pani .  Tym sposobem — dodał wracając do poprzedniej rozmowy , jak gdyby niechętnie mówił o samym sobie , — będziesz pani mogła za tydzień lub dwa opłacić mieszkanie , a do tej pory ręczę , że nikt cię niepokoić nie będzie .  — Pan jesteś moim zbawcą ! — zawołała dziewczyna z wybuchem mimowolnym .  — Nie panno Cecyljo , nie przyznaję ci wcale prawa wdzięczności .  Doświadczył em sam wiele złego , wiem jak niesprawiedliwość jest ohydną , i dla tego o ile to w siłach moich , staram się jej nie dopuszczać .  Oto wszystko .  Tak wielka była prostota w tych słowach , że Cecylja umilkła ; Kiljan patrzał na nią , przez chwilę .  — Gdyby ś potrzebowała mnie pani , to przyszlij pani Franciszka , a spełnię co zażądasz .  Widocznie nie chciał nawet narzucać jej obecności swojej ; stał ciągle jakby gotów do odejścia , chociaż śpieszno mu nie było , a wejrzenia jego dojmujące z trudnością odrywały się od młodej dziewczyny .  Ona patrzyła na niego nieśmiało , nie mówiąc słowa , bo wiedziała , że on poświęcał dla niej jedyny skarb ubogiego , czas drogi .  A jednak czuła , że on opuszczał ją niechętnie , że ona sama oglądać się za nim będzie .  I milczała nie mogąc znaleźć słowa coby odpowiadało jej uczuciu .  W tej chwili dźwięk zegara ozwał się w pobliżu ;  Kiljan wysłuchał go uważnie .  — Czas już na mnie — rzekł zabierając się do wyjścia .  Był już przy drzwiach , gdy tknięty nową myślą zwrócił się do Cecylji .  — Musisz mi pani uczynić jedno przyrzeczenie — wyrzekł z nieopisanym wyrazem w głosie .  — Przyrzeknę wszystko — odparła , — mów pan .  — Samotna dola do której nie przywykła ś pani , ma swoje gorycze i przerażenia ; przyrzecz mi więc , że w każdej złej chwili jakaby przyjść mogła , wezwiesz pomocy i opieki mojej .  — Czyż pan wątpił eś o tem ? — wyrzekła z pogodnym uśmiechem , który dziwny blask rozlał na jej śliczną twarz .  Ale nie lękaj się pan o mnie ; teraz czuję w sobie odwagę , zdaje mi się , że znieść potrafię wszystko co mi zły los przynieść może .  Kiljan zrazu nic nie odpowiedział ; oko jego z czcią i rozrzewnieniem spoczęło na tej wątłej istocie , stworzonej zda się do samych rozkoszy życia , a która tak łatwo pojmowała wszystkie twarde prawdy jego .  — A więc daj Boże — odparł z pewnym odcieniem smutku w głosie — by ś nie zapotrzebowała mnie pani nigdy .  — Chcesz pan więc by m dzieliła z tobą same złe chwile , — zawołała Cecylja , z wyrzutem mimowolnym .  I zatrzymała się nagle .  Te słowa wybiegły z jej ust zanim obrachować potrafiła ich znaczenie , a płomienny rumieniec który oblał jej czoło , powiększył jeszcze jej pomieszanie .  Stała naprzeciw niego różowa jak zorza , ufna , szlachetna i jak dziecko wydając wejrzeniem i słowem najskrytsze uczucia .  Ale Kiljan nie korzystał z tego i odparł z prostotą .  — Wezwij mnie pani w złej lub dobrej chwili , a przybędę zaraz .  Ścisnął jej maleńką rączkę , i oddalił się unosząc może z sobą niczem nie zatarty jej obraz .  Cecylja stała jeszcze minutę w miejscu gdzie ją zostawił , jakby zasłuchana w szeleście jego kroków ginących w oddaleniu , lub w bicie własnego serca .  Potem podniosła głowę , i z zapał em zabrała się do pracy .  Godziny mijały , a ona zapominała o nich ; myśl jej i ręka zarówno zajęte były .  Jednak praca ta nie musiała być uciążliwą , bo wyraz twarzy pozostał swobodny , a czasem uśmiech dziwnej słodyczy wybiegał na jej usta , jakby wiodła jakąś tajemniczą , rozmowę z samą sobą , jakby unosiły się wkoło niej złote sny młodości i opromieniały aureolą marzenia zajęcia codziennego życia .  W dwudziestym roku życia tak prędko przerzucić się można od rozpaczy do szczęścia !  Łzy nie zostawiają jeszcze śladu w myśli ni bruzd na twarzy ; życie wre i kipi , serce ufa tak łatwo , a przyszłość miga tęczowemi barwami wysnutemi z bogactw własnej piersi , i na przekor wszystkiemu .  W tej chwili Cecylja była szczęśliwą tem szczęściem niezależnem od ludzi i okoliczności , tem wewnętrznemi szczęściem , które przez wielkie prawo harmonji i równowagi odezwać się tylko może w całej potędze w piersi wydziedziczonych świata tego , w piersi tych , których życie jest ciężkie a sumienie czyste .  * * *  W jednym z dworków na Marszałkowskiej ulicy , w mieszkaniu od frontu , znajdowały się dwie osoby : podżyły mężczyzna i młoda dziewczyna .  Mieszkanie było dość obszerne i wygodne , chociaż na pierwszy rzut oka określić było trudno klassę i zamożność zamieszkujących je osób .  Były tam sprzęty zbytkowe silące się na pewną pokaźność , razem pomieszane z rzeczami służącemi do codziennego użytku .  Jakiś nieład i dyzharmonja cechujące ludzi , którzy wyszli ze sfery ubóstwa , na których powszednia praca ciążyć przestała , a którzy w zamian nie zdobyli sobie ani pojęć ani nawyknień innych .  Mężczyzna był ponury , dziewczyna była smutna .  Rysy pierwszego były brzydkie i pospolite ; ona miała bardzo ładną twarzyczka , bladą trochę i nacechowaną wyrazem pognębienia i niepokoju skrywanego starannie ; bo ile razy wzrok mężczyzny padł na nią , oczy jej odwracały się szybko od okna w którem były utkwione , a białe paluszki przerzucały brudne karty francuzkiego romansu , pochodzącego znać z przedmieściowej czytelni .  Ubranie mężczyzny było to coś nieokreślonego pomiędzy wszystkiemi stanami ; powierzchowność jego była zaniedbaną i wymuszoną , zarazem , gdy przeciwnie dziewczyna ubrana i uczesana starannie , przedstawiała z nim dziwny kontrast .  On miał wyraz przebiegłości bezczelnej , cechującej łotrów wszystkich klas społeczeństwa ; pewno nie jednego oszukać i wyzyskać musiał .  Ona miała bezmyślne i zaćmione oczy istot obdarzonych małym rozumem , w których życie nie wyrobiło własnowolności , i które loicznem prawem dla tego samego wyzyskiwanemi i oszukiwanemi być muszą .  Dotąd , wszystko pomiędzy tym dwojgiem ludzi było kontrastem ; a jednak przypatrzywszy im się bliżej , można było dostrzedz , że mieli wspólne rysy .  W nim i w niej zarówno uderzał brak naturalności ; oboje przybierali pewną maskę , naciągali się do pewnych form nie pasujących do ich ustroju właściwego .  Pozowali jedno przed drugiem , a może i przed samemi sobą .  W nim uderzała jakaś napuszoność , przesada w obejściu się , stroją i ruchach , połączona z wymuszoną swobodą , której nie czuł na prawdę ; ona zaś siliła się przybrać powierzchowność i mowę sfery towarzyskiej , której widać nie znała wcale .  Oboje zdawali się wytrąceni z właściwych kolei , szukali swego środka ciężkości by stanąć na niem stosownie do dalszych planów i marzeń życia ; ale jakiemi były te marzenia ?  odgadnąć trudno .  Twarz mężczyzny Wywiędła , ospowata , biaława , odbijała rażąco od czerwonawych , siwiejących włosów , których płaskie kosmyki obejmowały jego ścieśnione czoło .  Wypełzłe brwi , po nad szaremi oczami zaledwo znaczne , czyniły tę twarz przykrą bardzo , nadając jej jakieś dalekie podobieństwo z lisem , kuną , wiewiórką .  Wyraz jej był podstępny a chciwy .  Jakieś brudne , tajone żądze paliły się w jego wzroku przyćmionym , i mimo woli i wiedzy jego wybijały rumieńcem na twarz i żarem w źrenicy .  Rzadki uśmiech jego był podstępny , nadawał ohydne piętno całej fizjonomji , szpecił jeszcze i wykrzywiał rysy ukształtowane znać wpływem nizkich namiętności i stłumionych wybuchów .  Dzisiaj człowiek ten wzbudzał wstręt i obawę ; coś z niego wołało by go się strzedz i omijać zdaleka , jak zwierzę jadowite .  Siedział podparty na stole oświeconym przyćmioną lampą , a oczy jego chmurne i fałszywe spoczywające na dziewczynie , nabierały ludzkiego wyrazu .  Jakkolwiek człowiek ten był upodlonym , kochał córkę swoją .  Ona zdawała się nie uważać na niego , spuszczała głowę na książkę .  — I cóż tam czytasz Andziu ? — zapytał w końcu ochrypłym głosem .  Dziewczyna drgnęła .  — To bardzo zajmująca historja — odparła nie podnosząc oczów .  — Cóż takiego przecież ?  — Mój ojcze , to tajemnice Paryża .  — Tajemnice Paryża — odmruknął , — wielka rzecz !  i Warszawa ma swoje .  Córka usłyszawszy te ostatnie słowa , spojrzała na niego ukradkiem , z niedowierzaniem , prawie z trwogą ; i chcąc może ujść przed spojrzeniem jego lub wypowiadając swą myśl skrytą , mówiła dalej .  — To nie tak piękne jak ostatnia powieść którą czytała m ; tam książe żeni się z biedną dziewczyną .  — I cóż to dziwnego ?  pochwycił z emfazą ojciec ; dziś zniknęły już przecież czasy przesądów , porównały się stany , a każdy jest twórcą swego losu .  Andzia słuchała go poważnie , z uśmiechem ; znać słowa te odpowiadały jej myślom .  Ojciec siedział milczący czas jakiś , potem wziął czapkę leżącą w kącie , i wyszedł pogwizdując jakąś nieokreśloną nutę .  Zaledwie dziewczyna znalazła się samą , zmieniła szybko postawę i wyraz twarzy , odrzuciła książkę niecierpliwym ruchem i skoczyła do okna , które oddawna już wzrok jej nęciło .  Otworzyła je ostrożnie i wyjrzała na ulicę ; ale znać nie dostrzegła tego czego szukała,bo po kilku minutach powróciła na dawne miejsce , wołając " Małgorzato , Małgorzato ! "  W tej chwili drzwi w głębi pokoju uchyliły się , i rozczochrana głowa starej kobiety wsunęła się niemi .  — Panienko , czy panienka sama ?  — Sama — odparła ze łzami w głosie dziewczyna .  A widząc że stara milczała , dodała po chwili gwałtownie .  — Nie widziała ś go Małgorzato ?  — Ani widać ani słychać panienko , taki już pewno nie powróci więcej .  Andzia załamała ręce .  — To być niemoże Małgorzato , nie mów tak .  Małgorzata uśmiechnęła się złośliwie .  — Panienko , tak zawsze bywa .  — Nie , nie !  to obecność ojca odstraszyła go ; od dni kilku jak na złość o tej godzinie nie wychodził z domu .  Musiała ś nieuważać , on tutaj był pewno .  — Moje stare oczy jeszcze dobrze widzą ; nie było go .  Ja mówiła m zawsze że się na tem skończy .  — I cóż ja pocznę nieszczęśliwa — zawołała Andzia zalewając się łzami .  Stara patrzała na nią przez chwilę z wyrazem , w którym litość mieszała się z zawiścią .  I ona także kiedyś była młodą i piękną , i ją może oszukano także ; może teraz zazdrościła drugim darów życia , których uszanować nie potrafiła .  — I cóż ja pocznę — powtarzała Andzia .  — To co i każdy , panienko ; zapomni się , przeboli , jak nie jedno w życiu .  Dziewczyna spuściła oczy zarumieniona .  — Ja go nie mogę zapomnieć — szepnęła — on mnie już nie może opuścić .  Małgorzata spojrzała na nią znacząco i wzruszyła ramionami ; dziewczyna płakała .  Los jej różnił się wiele od losu zaklętych pasterek z romansów , których tyle czytała ; a młody człowiek kochany przez nią , nie przypominał niczem szlachetnych książąt co je poślubiali .  Andzia była to zwyczajna , rozpróżnowana dziewczyna bez opieki i moralnego kierunku ; znała świat jedynie z pensjonarskich marzeń , z romansów , i fałszywych deklamacij ojca .  I uwieść się dała pierwszemu lepszemu co stanął na jej drodze , tem łatwiej że olśnił ją bogactwem , wykwintem i nazwiskiem swojem , że znała go od dziecka i przywykła uważać go za wyższą istotę .  A teraz opuszczona wyglądała go daremnie .  Długo płakała jeszcze .  Małgorzata pocieszała ją po swojemu , a za każdym szelestem , za każdym zbliżającym się krokiem , obie kobiety podnosiły głowy i słuchały z za łez i szeptów .  — Panienko — mówiła służąca — na miłość boską , niechże panienka tak nie płacze !  Pan powróci i spyta o przyczynę ; cóż my mu powiemy ?  Na wspomnienie ojca łzy Andzi płynęły z nową gwałtownością ; lękała go się jak dziecko nieposłuszne obawia się kary .  Żadne inne poczucie moralne nie powstało w niej dotąd .  A tymczasem człowiek który wzbudzał taką trwogę , przechodził jedną z ulic łączących Marszałkowską z Nowym Światem , gdy niespodzianie , mijając sklep oświetlony , spotkał się oko w oko z Kiljanem .  Znał go , bo na widok otwartego czoła i pogodnego spojrzenia młodego człowieka zmięszał się , i jakby unikając go , w bok się rzucił .  Może zdziwiony był prostem ubraniem jego , może sam nie dowierzał sobie ; bo spoglądał na niego z boku z nieufnością i trwogą prawie .  Nic jednak w postawie Kiljana nie usprawiedliwiało tego uczucia .  Przeciwnie , jego bystre oko dojrzało od razu idącego naprzeciw siebie mężczyznę , i ruch jaki uczynił kryjąc się wgłąb cienia ; ale nie zważając na to zbliżył się do niego przyjaźnie .  — Jak się .  masz Ciarkowski — wyrzekł z pewnem odcieniem wzruszenia ; cóż to , czy mnie nie poznajesz ?  Przez tę krótką chwilę człowiek nazwany Ciarkowskim miał czas ochłonąć z pierwszego wrażenia , i nawzajem powitał Kiljana z tą mięszaniną przybranej swobody i czelności , która stanowiła właściwość jego , a do której teraz dołączało się jakieś uniżenie , które daremnie stłumić usiłował .  Znać było , że nawykł szanować i słuchać Kiljana , i nie mógł pozbyć się tego nawyknienia .  — Rzeczywiście — odparł po chwili — trudno mi było poznać pana ; niewiedział em nawet że pan znowu jesteś w Warszawie .  Sądził em że opuścił eś ją na zawsze według życzenia hrabiego Feliksa .  — Nie — wyrzekł młody człowiek — tej myśli nie miał em nigdy ; podróżował em tylko w interesie fabryki w której pracuję .  Zresztą sądzę , że nie powinien em więcej już obchodzić hrabiego Feliksa , tak samo jak i on mnie .  Mówił to naturalnie i na pozór tak spokojnie , że Ciarkowski podniósł nieznacznie wzrok na niego , jakby śledząc prawdy tych słów .  — Ale mówmy o tobie Ciarkowski ; jakże ci się powodzi ?  — Ot tak zwyczajnie , nieźle , to jest jak bywa w biedzie — odparł jąkając się zagadniony , podzielony widocznie pomiędzy uczucie próżności , a niechęć wydania się przed Kiljanem z obecnym dobrobytem .  — Porzucił eś służbę ?  — Tak panie , wolał em inną , pracę , któraby nie upadlała człowieka .  Kiljan uśmiechnął się nieznacznie .  — Żadna praca nie upadła — wyrzekł łagodnie ; ale do czegoż się zabrał eś ?  — Ot tak , z łaski pańskiego ojca nazbierałem trochę grosza , stracił em żonę , został em sam z córką .  Nie była to wcale odpowiedź na zapytanie Kiljana , ale on nie nalegał .  Ostatnie słowa zwróciły myśl jego na inny przedmiot .  — A Andzia ! — pochwycił — musiała wyróść na śliczną dziewczynę .  — Wyrosła , wyrosła !  posyłał em ją na pensję — odparł z pewną dumą Ciarkowski ,  — Ciągnął em się do ostatka by jej dać edukację ; umie po francuzku , gra na fortepjanie .  — I cóż z nią myślisz robić ?  — Trudno panie , trudno !  dziewczyna nie stworzona do pracy , nic A nie lubi tylko czytać .  Pan sam panie Kiljanie mógł by ś z nią rozmawiać .  — Chętnie bardzo Ciarkowski , radbym ją , zobaczył .  Gdzież mieszkacie ?  Czy nie zapomniała o mnie ?  — Jakto ?  pan raczył by ś — zawołał uradowany Ciarkowski ; ale mówiąc to rzucił wzrokiem na ubiór młodego człowieka , i dodał prostując się .  — A jakżeby miała zapomnieć !  Kiljan nie zwrócił uwagi na urywane sprzeczne mowy dawnego kamerdynera swego ojca .  Myśl jego biegła w przeszłość i w niej tonęła .  Ciarkowski miał wielką ochotę dowiedzieć się coś o zamiarach i obecnem położeniu jego ; ale obejście się młodego człowieka chociaż przyjazne , było tak harde , i tak od razu odkreśliło granice po za które przejść było niepodobna , że zaniechał niewczesnych pytań .  Uniósł tylko obietnicę odwiedzenia , Andzi , i objąwszy lisim wzrokiem szlachetną postać Kiljana , poszedł w swoją stronę .  Po tem spotkaniu , długo bardzo Kiljan przebiegał gorączkowym krokiem ulice miasta ; piersi jego kipiały warem .  Dawne pamiątki , zagasłe nadzieje , zabliźnione rany krwawiły się znowu , burząc spokój zdobyty wysileniem woli .  Krzywdy zapomniane odzywały się ponurym chórem w piersi jego .  Czyż daremnie walczył i pracował lat tyle , by jedno spotkanie i kilka słów marnych mogły umysł jego wytrącić z kolei , i rzucić znowu na straszne manowce ducha , które kiedyś przebywał ?  Byłże on dzieckiem tylko mającem słabość zapomnienia , lub człowiekiem dość silnym , by zwalczyć samego siebie i wyjść zwycięzko z próby cierpienia ?  To pytanie zadawał sobie , a jedyną odpowiedzią , było mu przyśpieszone bicie krwi , która szalonem tętnem rozrywała mu piersi i rozsadzała skronie .  Cała przeszłość upiorna zmartwychwstawała w nim i gryzła mu serce .  Kalejdoskop wspomnień przesuwał się w myśli jego .  Pasował się z niemi długo , aż w końcu obok dawno zamierzchłych postaci poczęła mglić się obecna chwila , i jasna twarz niewieścia .  Aż na tle brudnych żądz i ludzi których stał się ofiarą , wypłynęła czysta postać dziewczyny i rozświeciła chmurny widnokrąg pamiątek .  I fale wzburzonych uczuć uspokoiły się zwolna .  Czegoż mógł żałować , na co się uskarżać , gdy czuł że jedno nieskalane serce biło jednakiem tętnem z sercem jego ?  czyż mógł się nazwać teraz samotnym i wydziedziczonym na świecie ?  Powoli za myślą i kroki jego skierowały się ku Staremu Miastu .  Nie było późno jeszcze , bo wszedłszy na dziedziniec kamienicy na ŚtoJańskiej ulicy , zobaczył oświecone okno na poddaszu , i Cecylję stojącą na swym balkoniku .  Dziewczyna pochylona była naprzód , jak gdyby czekała kogoś , a postać jej wdzięczna rysowała się wyraźnie na jasnem tle okna .  Nie myślała ukrywać oczekiwania swego , i usłyszawszy Kiljana nie cofnęła się , ale przeciwnie z bijącą piersią czekała dalej .  Od dnia owego pierwszego wieczoru spędzonego razem w pokoju Cecylji , upłynęło już kilka tygodni .  Widywali się choć krótko , ale codzień prawie .  On starał się oszczędzać jej przykrości nierozłącznych od jej położenia ; w krótkich chwilach wolnych odnosił jej robotę , starał się o inną .  Dzięki jemu , spokój i względny dostatek zajaśniał w biednej izdebce dziewczyny , i hrabia Wilhelm nie pokazał się więcej .  To też Cecylja zwracała się do Kiljana jak kwiat do słońca .  Ufność jej była bez granic , ale wdzięczność chowała w głębi serca ; bo gdy mówić chciała , spojrzenie i uśmiech jego zapierały jej słowa na ustach .  Wydawał jej się innym jak świat cały ; bo być dobrym i dobrze czynić , zdawało się konieczną , potrzebą jego natury , jak gdyby sam był wdzięcznym za sposobność wyświadczenia przysługi .  Łagodna powaga jego , pogoda niezachwiana nigdy , miała urok niewypowiedziany ; trzeba było koniecznie kochać go i szanować .  On także ujrzawszy Cecylję podwoił kroku , i za chwilę na balkonie stały obok siebie dwie postacie .  — Czekała ś na mnie tak długo panno Cecyljo — rzekł młody człowiek wpatrując się w nią z zachwytem .  — Czekała m i niepokoiła m się , nie wiem czemu , jak dziecko ; ogarniała mnie trwoga , czy się panu co złego nie stało .  Mówiąc to podniosła wzrok promienny na niego , i dojrzała przy migotliwym gwiazd blasku bladość jego czoła i zmącony wyraz twarzy .  — Nie omyliła m się — zawołała , załamując mimowolnie ręce ; pierwszy raz widzę pana takim jak dzisiaj .  Co panu jest ?  Nie było w tych słowach śladu czczej ciekawości ; wymówiła je bez zastanowienia , jak wybuch współczucia i serca , bo rozumiała jak wielką być musi ta wewnętrzna burza , co wypiętnowała mu się aż na twarzy .  — Nic się nie stało , nic mi nie jest — odparł młody człowiek z przymuszonym uśmiechem , przesuwając ręką po czole , jakby chciał zetrzeć z niego ślad bolesnych myśli .  Dziewczyna wstrząsnęła głową .  — Przebacz mi pan — szepnęła — nie mam prawa do ufności twojej ; ale — powtórzyła smutnie wpatrując się w niego — ja się nie mylę .  — To prawda — odparł Kiljan po chwili wahania czy wewnętrznej walki ; masz pani słuszność — cierpiał em .  To była pierwsza skarga jaka wyszła z ust jego , pierwsze słowa o sobie samym .  Zamilkł , wsparł czoło na ręku , i tak zostawał czas jakiś zwyciężony wspomnieniami czy współczuciem , ogarnięty parną , rozstrajająca , atmosferą letniej nocy .  Hart jego ducha topniał widocznie .  Gdy podniósł głowę , Cecylja stała zapatrzona w niego jak w tęczę , a bladość jego przeszła na jej lice .  — Cierpiał eś pan — wyrzekła zwolna , nieśmiało , jak gdyby mówiła pomimo chęci , parta uczuciem silniejszem od woli , a lękała go się zadrasnąć ; cierpiał eś , pan co tak umiesz panować nad okolicznościami , i we wszystkiem upatrzyć słodycz i pociechę .  On uśmiechnął się lekko .  — Ja wiem że to nikczemność ducha tak się dać zwyciężyć złym wspomnieniom .  A jednak . . .  Nie skończył słów zaczętych i zamyślił się znowu , patrząc na głęboką kopułę nieba migającą tysiącem świateł , jak gdyby im zazdrościł niezachwianej pogody , którą postawił za ideał dla myśli i uczuć swoich .  Ale na próżno ; duch jego uniesiony niewidzialnym prądem , cofał się w przeszłość uparcie , tak że nawet te dwie zbawcze gwiazdy , błyszczące nad nim w jasnej twarzy Cecylji , nie mogły zupełnie oderwać go od niej .  W tej chwili lekka chmura przesłoniła niebo i przeszła bez śladu .  — Czemuż — mówił dalej Kiljan — przeszłość wpija się w najtajniejsze głębie istoty naszej , i tam tkwi nieubłaganie , wracając w danej chwili do myśli i na usta ?  czemu nie przemija pod tchnieniem czasu , nakształt tego obłoku wiatrem przegnanego , nie mącąc ducha tak samo , jak te nizkie pary nie zdolne są zmięszać się z promieńmi co błyszczą po nad niemi !  — Czyż tak być powinno ? — wyrzekła Cecylja — człowiek wyrabia się pod ręką okoliczności .  Bez tego coś pan przechodził wczoraj , czy był by ś tem czem dziś jesteś ?  — To prawda — odparł — jestem niewdzięcznym względem losu .  Ale dla czegoż pamięć mięsza mi obecną chwilę , dla czego myślą przychodzi odcierpieć mi znowu to co przebolał em już dawno ?  A jednak , gdyby to nawet było w mocy mojej , nie wyparł by m się przeszłości , nie przeinaczył jej wolą moją .  Bądź jak bądź , onato z rozpieszczonego dziecka zahartowała mnie na człowieka .  — Więc czegoż pan żałujesz — spytała , i umilkła nagle .  Przyszło jej na myśl , że wśród tego życia nieznanego jej , on zostawił może miłość jaką i dotąd może nosi w głębi piersi serdeczną ranę , wiecznie krwawą , wiecznie palącą .  Kiljan spojrzał na nią , i zrozumiał jak zawsze , bo trwoga i boleść żadna nie miały dla niego tajemnic .  Przez chwilę wpatrywał się wgłębie jej źrenic utkwionych w niego tak ufnie , a tak przejrzystych , że na nich myśl każda wypisywała się wyraźnie .  Wyciągnął rękę i dłoń jej pochwycił w swoje dłonie , niby rozbitek czepiający się zbawczej kotwicy .  Milczał długo , a gdy przemówił , głos jego był drżący i łagodny jak szept miłości .  — Posłuchaj pani i osądź sama , co z tej przeszłości mogło pozostać mi w sercu ; otworzę ci głąb piersi mojej spustoszonej przez wszystkie zawody , jakich człowiek doświadczyć może , a jednak bijącej zawsze jednakiem tętnem .  Ja nie chcę by przeszłość moja chowała ci jakąbądź tajemnicę , bo ciebie kocham Cecyljo , całą potęgą istoty mojej .  Ręka którą trzymał ścisnęła jego rękę , wzrok dziewczyny zatonął w jego oczach z zachwytem niepokalanej miłości — i to było całą jej odpowiedzią .  On nie potrzebował pytać o więcej ; oboje rozumieli się oddawna .  A jednak w tej uroczystej godzinie , gdy serca i życia tych dwojga wzgardzonych łączyły się świętym węzł em ; gdy te dwie dłonie bez skazy zespoliły się uściskiem , w duchach ich zapaliła się jasność tak czysta , tak wielka , że wszystko dawne zagasło w niej na zawsze .  Od te ] chwili zjednoczeni wszechwładną potęgą uczucia , zbrojni ufnością bez granic i wiarą wzajemną , wsparci jedno na drugiem , spojrzeli zgóry na nędze życia , odetchnęli pełną piersią rajską atmosferą szczęścia , i zapanowali nad marnemi warunkami świata całą siłą ludzi , co doszli do celów przeznaczeń swoich , i pełnego rozwicia wszystkich władz duchowych .  I oni pokrzywdzeni , odrzuceni przez ludzi , oni co przeszli przez wszystkie piekła życia , co doznali obłudy , zdrady i podłości , zapomnieli na raz gorzkich doświadczeń swoich ; a zwątpienie żadne , żadna przyszła trwoga nie zmąciła im tej błogosławionej chwili .  — Kocham cię Cecyljo — powtórzył Kiljan , opasując ramieniem jej kibić , i przyciskając ją do piersi ; kocham cię i błogosławię czas miniony , który mi podobną chwilę zgotował .  Wszak powierzysz mi życie swoje ?  — Życie i przyszłość — powtórzyła patrząc na niego promiennem okiem ; gdzie zechcesz , gdzie mnie zawiedziesz , pójdę bez trwogi , choćby podzielić mi przyszło zawody i bóle , choćby skonać mi przyszło .  On przycisnął ją mocniej do siebie , ale słowa te zupełnego oddania się nie zdziwiły go .  Uczucie jego było tej samej miary .  Więc rzekł poważnie , chociaż głos drżał mu na ustach .  — Masz słuszność Cecyljo moja , łączymy się na złą i dobrą dolę .  Ja wiem , że znajdę w tobie osłodę w pracy , pomoc w potrzebie , odwagę w walce , wiarę , ufność i przebaczenie ; ja wiem , że na twojem sercu jak na opoce wesprzeć się mogę .  — Kiljanie !  ja będę tobie tem wszystkiem czem zapragniesz , ja nie uczuję nawet bólów życia zapatrzona w ciebie .  Umilkła — i tylko gwiazdy co patrzyły na nich , były świadkami cichych łez rozkoszy , płynących po jej twarzy zrumienionej pierwszem wyznaniem .  Serce przy sercu biło silnie , jednozgodnie , i zdało się , że z za tych gwiazd brylantowych spoglądał wszechwładny archanioł miłości , i spłynął pomiędzy nich w promiennej chwale .  I nastała cisza długa , jak gdyby czuli wkoło siebie obecność nieśmiertelnego .  Kiljan przerwał ją pierwszy .  — I nie zapytasz mnie o nic Cecyljo ? — wyrzekł , ani nawet o tę przeszłość ?  — Cóż mi ona znaczy ?  musiała być szlachetną skoro wyrobiła cię takim jakim dziś jesteś .  A zresztą jakiebądź były minione fakta , ja teraz kocham ciebie .  On uśmiechnął się z zachwytem na ten wyraz bezwarunkowej wiary ; tylko to jedno serce do niej zdolne było .  Wsparty taka , miłością czuł się dumnym , wielkim , szczęśliwym , jak prawdziwy pan świata .  — A jednak — odparł — przeszłość moja także do ciebie należeć musi ; oddaję ci się cały z tem dziedzictwem życia .  Chociażby ś chciała nawet odrzucić je , nie możesz .  — Ja nic nie odrzucam — pochwyciła ; masz słuszność , to co jest twojem mojem także być powinno .  Ze wspólnego życia , ni wspomnienia ni myśli żadnej wykluczać nam nie wolno .  Mów mi o sobie Kiljanie ; jeżeliś cierpiał , ja mam prawo do cierpień twoich , do win jeżeliś przewinił , do szczęścia i miłości jeśliś był kochanym .  — Nie był em kochanym nigdy — odparł Kiljan wstrząsając głową .  — Ale posłuchaj przeszłości mojej , to powieść długa i bolesna ; ja raz zażegnać muszę sercem twojem to widmo wspomnień , które dotąd nieraz kłóciło mi obecność .  I z ręką w jej ręku , z oczami zatopionemi w jej oczach — mówić zaczął .  — Powiedział em ci nazwisko moje Cecyljo ; i szanowała ś dalsze milczenie moje , chociaż nazwisko to musiało budzić twą ciekawość .  Jestem synowcem hrabiego Feliksa Horeckiego , jedynym synem brata jego Juljusza , dziedzicem całego majątku który posiada .  Zrodził em się w zbytku , chował em w złotych pieluchach , do lat ośmnastu zaznał em same rozkosze .  Matki mojej nie znał em nigdy , niewiem nawet jej pochodzenia , ojczyzny , nazwiska z rodu .  I tutaj plącze się węzeł mego losu .  Zato ojciec był mi ojcem i matką zarazem ; w pierwszych nawet latach dzieciństwa , nie poczuł em straty mojej , nie doznał em braku matczynej opieki .  Ojciec zastąpić ją umiał .  Pierwszy wiek mój spędził em w nieustannych podróżach , bo zdało się , nie było kąta ziemi , którejby ojciec mój nie zwiedził przez długie lata koczującego życia .  Przebiegał on na przemian kipiące warem zwrotnikowe strefy , i ponure biegunowe kraje .  Niepokój wewnętrzny , smutek nieuśpiony niczem , zdawał się gnać go jak wiecznego tułacza ż miasta do miasta , i z kraju do kraju .  Ni dziewicze lasy Nowego Świata , ni południowa Europa zdobna cudnym klimatem i cudami cywilizacji , ni wyspy rozkoszne rozsiane po oceanie Australskim , nie zdołały zatrzymać go czarem swoim w tej wędrówce bez celu ni kresu .  Ogromny majątek pozwalał mu zadość uczynić wszystkim fantazjom czy potrzebom znękanego ducha ; bo odkąd go zapamiętam , był poważnym i smutnym bardzo , a czoło jego surowe rozjaśniało się dla mnie tylko jednego Jam był całą miłością jego , jedynym uśmiechem życia .  Chociaż sierota , był em szczęśliwym ; czuł em się troskliwie , rozumnie , niewypowiedzianie kochanym .  A czyż dziecku więcej potrzeba ?  Wzrastał em wśród różnych krajów , scen , klimatów , zawsze pod tą opieką która przewidzieć umiała potrzeby i prawie chęci moje ; rozwijał em się pod jej wpływem , umysł mój był szybki i jętny .  O matce niemówiono mi nigdy .  Raz tylko z nieoględnością dziecka rzucił em ojcu znienacka pytanie , gdzie była matka moja , i pamiętam dotąd tę chwilę i wywołane wrażenie .  Ojciec mój zadrżał cały , i zakrył twarz rękami ; czas jakiś zdawał się pakować sam z sobą , a ja pojął em że cierpiał , i obejmując kolana jego , bo wyżej dostać nie mogł em , tulił em się do nich z płaczem .  Wówczas on przygarnął mnie do siebie silnie , namiętnie ; podniosł em głowę , spojrzał em w twarz jego — był bladym bardzo .  — Matka twoja jest w niebie , Kiljanie , — rzeki głosem w którym łzy drżeć się zdawały — ty jeden został eś mi po niej .  Odtąd nie pytał em go już nigdy więcej .  Bo chociaż dziecko , wychowany pod cieniem cierpienia rozumiał em , że są struny których nie dotyka się bezkarnie .  Oto wszystko co wiem dotąd o matce mojej , oto co mi po niej zostało .  I dobył zawieszony na szyi złoty medaljon .  Była w nim miniatura zatarta , wypełzła , przedstawiająca młodą kobietę piękną jak marzenie .  Farby straciły świeżość barw , róże zeszły z jej ust i liców , i twarz ta podobną była do sennego widziadła .  Zdawała się wizerunkiem wiotkiego ducha bez krwi , o alabastrowych rysach , a nie portretem żywej kobiety .  Tylko oczy wielkie , czarne , świeciły namiętnym a słodkim blaskiem z za długich rzęs , z za ciemnych powiek , z jakimś wyrazem smutnym a głębokim , jakby przeczuwały , że tak prędko zagasnąć im przyjdzie .  A wejrzenie to miało urok tak dojmujący , że można było zapatrzeć się w nie bez końca , i nie zapomnieć go nigdy .  Na szafirowo kruczych włosach zarzucona hiszpańska mantyla , równie jak oczy i barwa włosów świadczyć się zdawała o pochodzeniu południowem .  — Ten wizerunek — mówił dalej Kiljan — znalazł em na piersiach umarłego ojca ; to cała moja spuścizna !  To też w dniach nędzy , zwątpienia i głodu nawet , nie rozstał em się z nim nigdy .  Umilkł , przez chwilę wpatrując się w minjaturę ; ale nie zważając na wzruszenie swoje , jakby oddawna przywykł nad niem panować , ciągnął dalej opowiadanie .  — Kończył em lat siedmnaście , gdy mój ojciec wrócił do Polski .  Tu po raz pierwszy poznał em hrabiego Feliksa i jego rodzinę .  Dotąd pomiędzy nim a bratem stosunki były zimne bardzo , z powodu dawnych zajść , których historji nigdy nie znał em dokładnie .  Podobno większą część rodzicielskiego spadku zagarnął hrabia Feliks , korzystając z nieobecności brata .  Za powrotem swoim jednakże , ojciec mój zastał go zrujnowanym prawie zupełnie ; nierząd , rozpusta i zbytki roztrwoniły źle nabytą fortunę .  Widząc to ojciec mój , zapomniał przeszłości ; nieszczęście brata zbliżyło go do niego .  Nietylko ofiarował mu dom swój , przypuścił do świetnego życia jakie prowadził , ale serce jego szlachetne , niepomne uraz , otworzyło się znowu dla rodziny .  Po też w Feliksie znalazł najczulszego brata ; tak , że nieraz patrząc na stryja zadawał em sobie pytanie , jak on mógł przebyć bez mego ojca długie lata życia ?  Ja był em ulubieńcem stryjostwa ; kochali mnie więcej niż wszystko , więcej niż własne dzieci nawet .  On nieustannie chciał mnie mieć przy sobie , ona chciała mi zastąpić matkę .  Wilhelm zdawał się zgadywać myśli moje , przewidywać życzenia ; a Amelja — nad Amelję ja nic nie widział em na świecie całym .  Był em bardzo szczęśliwy .  Pieszczoch ludzi i losu , wierzył em wszystkim i wszystkiemu .  Bo i dla czegóż wierzyć nie miał em ?  nikt dotąd nie zawiódł mnie , nie przeniewierzył mi się nigdy .  Wyciągał em do świata otwarte ramiona i serce pełne a spragnione .  Nie wiedział em nawet co to fałsz , podłość , obłuda ; uczucia moje były czyste , życie uśmiechało mi się w poranku swojem , pragnienia zamieniały się w czyn , marzenia stawały się faktem .  Dotąd na mojem niebie nie było cienia chmurki nawet .  To też wzrok mój błyszczał radością , uśmiech nie schodził z ust ; ślizgał em się po powierzchni życia z nieporównaną swobodą ducha , nie przewidując , jak dziecko , ukrytych przepaści jego .  Był em szczęśliwy , i szczęście to rozlewać musiał em w koło siebie , bo nieraz promień jego padał na poważne oblicze ojca i rozchmurzał je .  Znajomości moje były liczne ; gdziekolwiek zwrócił em się , wszyscy byli mi przyjaciółmi .  A jednak domowe koło najwięcej miało dla mnie uroku , bo tam była Amelja . . .  Kochał em ją .  Niech słowo to nie przeraża cię Cecyljo ; miłość ta przeszła dawno , niepowrotnie , bo ona sama ją zabiła .  A dziś , gdy ją sądzę zdaleka , gdy z rozwagą człowieka wspominam namiętność dziecka , dziś ja tego uczucia nawet miłością nazwać nie śmiem .  Ale wówczas miał em lat ośmnaście , serce moje rwało się do współczucia , kipiało warem żądz młodzieńczych .  Amelja chociaż starsza odemnie , była piękną , zręczną , znała serca ludzkie i sposób podbijania ich ; majątek ojca mego był ogromny , ona nie miała posagu . . .  Późno bardzo grę jej zrozumiał em , w chwili nieszczęścia dopiero .  Podbić mnie , było dla niej łatwą igraszką ; pragnął em kochać , i rozmarzony , upojony , poddał em jej się bez wahania , uwierzył em jej spojrzeniom , słówkom , obietnicom .  Kochał em ją — jednak tej miłości nie wyjawił em jeszcze ojcu , chociaż nie przyszło mi nigdy przez myśl , by on mógł się sprzeciwić zamiarom moim poślubienia Amelji .  Wszakże tworzyli śmy nietylko jednę rodzinę , ale dom jeden nawet .  Ulubieniec losu od kolebki , nie pojmował em nieszczęścia , a gromu , który tak nagle we mnie uderzył , nie był em długo w stanie zrozumieć .  Tu zatrzymał się , zbierając myśli czy siły na bolesne wspomnienia ; ale po chwili mówił znów spokojnie .  — Było to na wiosnę .  Niezwykle gorące słońce w maju dopiekało już upał em ; za kilka dni , według zwyczaju , mieli śmy opuścić Warszawę , i wyjechać na wieś .  Tam dopiero chciał em odkryć ojcu tajemnicę mego serca , której strzegł em dotąd z dziecinną skrytością pierwszej miłości .  Namiętność wrzała w piersi mojej , a jednak myśl sformułowania jej przed kim bądź na świecie , przejmowała mnie zimnym dreszczem .  A ilekroć mówić chciał em , nie znajdywał em ni głosu ni słów , bo żadne do miary uczuć moich nagiąć się nie chciały .  Milczał em więc ukrywając mój skarb serdeczny , bo zdawało mi się , że ojciec nawet mógł zranić mnie niebacznem słowem lub uśmiechem ; że każda obca ręka zetrze z kwiatu mej miłości pył i wonie — i wstyd jakiś niewytłumaczony zamykał mi usta .  Powoli towarzystwo każde stało mi się uciążliwe .  W chwilach , których nie mogł em spędzać z Amelją , lubił em błąkać się bez celu , z myślą o niej tylko , bo ta nie odstępowała mnie nigdy .  Dnia jednego , po zwykłej samotnej przechadzce wieczorem , wcześniej niż zwykle wracał em do domu .  Jakiś niepokój dziwny opanował mnie , bez przyczyny śpieszył em się , i pierwszy raz w życiu trwożył em się czegoś .  Pamiętam wszystko dokładnie , jakby to wczoraj było .  Powietrze było duszne i parne , niebo miało jakiś ciemny , miedziany koloryt w którym gasły łuny zachodu .  Błyskawice bez grzmotu nieustannie przebiegały ciężkie chmury .  Szedł em ku domowi , gdy ujrzał em powóz ojca pędzący cwał em .  Zaledwie miał em czas to zauważyć , gdy jeden z naszych służących biegnąc prawie naprzeciw mnie , potrącił mnie , i nie poznawszy w mroku wieczornym , biegł dalej nie słysząc pytań moich .  Są chwile w życiu w których najmarniejsze wypadki zdają się sprzymierzać przeciwko nam .  Gdyby ten człowiek wówczas był przemówił do mnie ! . . .  Zaniepokojony wszedł em w bramę pałacu naszego .  Była otwartą , szwajcar opuścił swoje stanowisko .  Co to znaczyło wszystko ?  chciał em zapytać , kierował em się ku gankowi — gdy nagle w jednem z okien ujrzał em białą postać wychyloną , czekającą na mnie .  Zapomniał em o wszystkiem .  Ona skinęła ; wszedł em bocznemi drzwiami , a ona przez korytarze puste w tej chwili , powiodła mnie w głąb ogrodu .  Czy to wszystko było wypadkiem ślepego trafu ?  Czemuż wówczas nie spotkał nas ktokolwiek , chociażby ostatni posługacz ludnego domu !  Jam nie pamiętał na nic , trzymając rękę Amelji , zapatrzony w jej oczy , poraz pierwszy może zupełnie sam na sam z nią w tej niepewnej godzinie mroku .