Zuzanna Morawska  Na zgliszczach Zakonu  Powieść historyczna z XV wieku  — Oo ! ? — spytano go chórem ciekawie .  „ Nadstawiajcie uszu , a ja tymczasem nadstawię gębę ” .  To mówiąc stanął za rozwartą furtą podwórca , nachylił konew do ust szeroko rozwartych i łykał chciwie , jakby chciał wynagrodzić czas stracony .  Ale ten właśnie konew do szczętu wypróżnił , a obcierając dłonią usta , mówił :  — Biber się zestarzał …  Fals poskrobał się w gęstą czuprynę i leniwym krokiem od furty odchodził .  — Poczekaj , będziesz ty się miał z pyszna .  I kulejąc podążył za towarzyszem .  Ten zaś mówił :  — Ale z kim ?  Z kim ? — ozwały się głosy .  Fals tymczasem z najzimniejszą krwią rozpowiadał :  — I cóż ?  I cóż ? — zapytano dokoła .  — No ?  — Przecie … — nalegano .  — Eee ?  — Młodych , ale i możnych — dodał inny .  — I ja ich znam — ozwał się jakiś przyciszony głos spomiędzy pachołków .  — Zły to omen , zły — mruknął Anton .  — Nie , nie .  Nie oni .  — Na pozór niewart garści kłaków !  Mówił też w sobie :  I szybkim już krokiem opuścił komnatę .  — Och , wiesz dobrze , stary i jedyny przyjacielu , żem wszystko już dokładnie rozważył — odparł książę .  „ Nie , nie !  Ale kto to ? … ”  Niejeden też pytał ze zdziwieniem :  — Co to za uroczystość ?  Szemranie to było uzasadnione .  — Nie , nie !  Ulryk zaś pytał :  — Witaj , rycerzu !  — Próżna nasza droga .  Dziś nic nie wskóramy — szepnęła duża .  — Czatownik obaczy — ostrzegała pierwsza .  — Byleby ś jeno srogo nie okupiła zbytniej swojej śmiałości — szepnęła stara .  Wtem dzwony umilkły .  I obie poczęły nasłuchiwać .  Wrzeszczał też na całe gardło :  — Nein , nein , kann nicht !  — A nie połknij jagód wraz z kobiałką ! — rzucił za nim Fals , oblizując się zawczasu na tyle pożądane przysmaki .  — A jak mi cię porwą wraz z jagodami ? — mówiła stara .  I wzruszyła ramionami .  Stara podążała za nią również niezgrabnym , niedołężnym krokiem .  — Kiedy wyruszają , jaką drogą ? — pytała stara .  — Za trzy dni będziemy o świcie — szepnęła Sala .  — Przy której furcie ? — rzekła stara .  — Pięćdziesiąt kroków od tej , cegła z białym brzegiem , naprzeciw dębu — odszepnął knecht .  — Synu , pamiętaj , coś winien ojczyźnie !  Noś skórę wilczą , wślizguj się jak wąż , dowiaduj , a sercem bądź tym , kim być winien eś — szeptała stara .  Ten wszakże , nie chcąc przedłużać swego pobytu za murami , szepnął teraz :  I ostatnim wysiłkiem wydzierał kobiałki .  Jakub haniebnie się w tej chwili skrzywił i splunął gwałtownie .  Ale zaraz rzekł :  — Znać w jagody jakiegoś robaka wsadziły .  — O , jak tu wonieje !  — Coś jakby lasem wonieje !  — Czarownice to tak umieją omamić , nawet wonią — mówił Biber , oglądając kobiałkę .  — Eh , toć wiecie , że krzyż święty wszelką nieczystą siłę odpędza — zachęcał dowcipniś .  — Po samej woni poznał em i dlatego nienaruszone w darze wam przynoszę — mówił Fals , oblizując się łakomie .  Fals zaś myślał :  „ Jemu wciąż się zdaje , że wali czarownice ” — pomyślał Fals .  Odchrząknął też i rzekł :  — Zawszeć te jagody od wiedźmy pochodzą …  A nuż tam , na dnie , są jakie szkodliwe ?  Toćeście jeno z wierzchu je odżegnali …  — Żeby cię , psi synu , z twymi jagodami ! — przerwał przestraszony dozorca .  — On dał by się zniemczyć , on ?  Sala przycisnęła znów jej ramię i rzekła :  Sala z miłością przycisnęła się do jej ramienia .  I znów obie zamilkły .  — Pozwoliła m , a teraz ciągle to sobie wyrzucam ! — odrzekła Sienicha .  — Pamiętam to , pamiętam , a jednak …  — Pozwoliła ś pójść z sobą , a teraz zniechęcasz .  Obie westchnęły .  — Za trzy dni dość będzie czasu — odrzekła stara .  Stara aż stanęła ze zdumienia .  — Posil się , dziecino .  Sił ci potrzeba .  Sala ocknęła się z zadumy i rzekła :  — Potrzeba i mieć je muszę .  Pierwsza zerwała się dziewczyna .  — Dość już wypoczynku .  — Dość — powtórzyła baba .  — Wracajmy więc niezwłocznie ! — rzekła Sala .  Dworzanin spojrzał na nią zdziwiony .  Po czym skinęła głową i wyszła .  — Osobliwa dziewka — szepnął Marek .  — Taka była od dziecka — odrzekł Przybora .  I poszli gotować się do drogi .  Potem zwróciła się myślą ku rodzicom :  I pokrzepiona modlitwą , wybiegła .  Przybora położył dłoń tuż przy strzemieniu .  Sala lekko się na niej oparła , wskakując na siodło z oparciem .  Sala , nie znając dobrze dworskiej etykiety , złożyła na jej ręce pocałunek .  Kasztelanowa spojrzała z góry na mówiącą i znów chłodnym swym głosem wyrzekła :  — Jest to rzecz wielkiej wagi … — poczęła Sala .  I wstawszy , majestatycznym krokiem wyszła z komnaty .  — Proszę za mną — ozwała się ochmistrzyni wyniosłym głosem .  Sala ze ściśniętym sercem za nią podążała , myśląc wszakże :  Marek nic nie odpowiedział , jeno z wielkim uszanowaniem ukłonił się Sali i rzekł :  — Jaśnie wielmożny kasztelan oczekuje .  — Jan z Tarnowa , kasztelan krakowski !  Król rozpogodził nieco oblicze , skinął głową na znak , że pozwala , i siadł na wywyższeniu za stołem .  W tej chwili wszedł Jan Tarnowski .  — Pięknie , pięknie — przerwał z zadowoleniem monarcha .  — Jakżeby m mógł o tym zapomnieć , a jeżeli nie wspomniał em , to jeno żeby nie rozdrażniać tym jego królewskiej mości .  Król westchnął i rzekł :  — Skąd wiesz o tym ? — spytał król ciekawie .  — Książę Witold jest już zapewne w drodze od wschodu — mówił spokojnie kasztelan .  — Ale my , my ? ! — przerwał mu król .  — Nieszpetne siły — rzekł półgłosem .  — Wojna — powtarzały wszystkie piersi .  — Wojna ! — zdawały się wołać w każdym parsknięciu konie .  — Wojna ! … — szumiały lasy .  — Wojna ! — przywtarzały wartko płynące rzeki .  A echo na wszystkie strony wołało donośnym głosem :  — Wojna !  Wojna !  Stawiono go przed króla .  — Wysłać na pomoc pięćdziesięciu najsprawniejszych ! — rozkazał tenże , wysłuchawszy opowiadania .  — Nie dogonią !  Krzyżacy już są za rzeką — wtrącił Wojtek .  — Za rzeką ? — zdziwił się król .  — Po drugiej stronie rzeki ? — spytał Jagiełło .  — Słyszał eś , mości kasztelanie ? — spytał monarcha .  — Słyszał em wieści o ukrytych Krzyżakach po drugiej stronie rzeki .  — Więc to prawda ? — spytał król gorąco .  — Nie czekać , aż się zbiorą , jeno uderzyć ! — zawołał gorąco Ziemowit .  Król się uśmiechnął na tę gorącość młodego jeszcze księcia , a Witold zaraz tę gorącość poparł :  — Niezwłocznie !  Mistrz Jungingen , dowiedziawszy się o zdobyciu Dąbrowna , zawrzał gniewem .  — Jak on śmiał , ten litewsko - polski poganin , ten lis chrześcijańską skórą powleczony coś podobnego uczynić ! — wołał w uniesieniu .  — Co ? ! — zawołał tenże .  — Tak , obdarowani wolnością jeńcy widzieli go na placu boju — odrzekł marszałek .  W duszy zaś myślał sobie :  I wydawał rozkazy do niezwłocznego marszu ku Lubawie .  — Ten urodzony na wodza !  — Pod takim łacno zwyciężyć !  A król , skinąwszy ręką , rzekł :  — Polecić się Bogu , nacierać śmiało !  Bitwa , to najpiękniejsza chwila w życiu wojaka .  I błogosławił ich jako ojciec .  — Właśnie też czas na takie zabawy !  — Niechaj się stawią ! — rozkazał Jagiełło .  A przez myśl mu przebiegło :  — A bodaj żywcem mistrzowi dostawić — dodawano .  I zrobiła się cisza .  Cisza , jaka zwykle bywa przed burzą .  — Perkun , sam Perkun stanął do wojny .  Padł pierwszy szereg .  I oto nagle nieszczęśliwych opanował jakiś niebywały lęk .  — Żmudź pierzchnęła ! — powtórzyli inni .  Opamiętali się uciekający .  I zwracać się poczęli .  — Bronić !  Bronić !  Bronili jej bez tego rozkazu .  — Wielki mistrz zabity ! — wołają rozpaczliwe głosy krzyżackich zastępów .  I tak dalej , i dalej .  — Klęska !  Klęska ! — powtarzają zdławionym głosem .  — Zwycięstwo !  Zwycięstwo !  — Zwycięstwo !  — Zwycięstwo …  — Nasi wracają — wykrztusił zdławionym głosem knecht .  — Bić we wszystkie dzwony , głosić zwycięstwo ! — porwał się starzec .  — Jak śmiesz podobne wymawiać słowo ! — zawołał komtur , przystępując z podniesioną pięścią do niego .  — Co zacz , co ? — nalegał starzec .  — Klęska !  — Co , jak , opowiadaj ! — mówił trzęsącym się głosem komtur .  — Wielki mistrz zabity !  Groza przebiegła wszystkich , opowiadający zamilkł na chwilę , wzruszenie nie pozwalało mu mówić .  Wreszcie , zaczerpnąwszy powietrza , począł :  — I to Jungingen , Jungingen — westchnął Leuchter .  — A inni , inni ? — wołał komtur .  — Gadaj wyraźnie , biją się ? ! — wrzeszczał Leuchter .  — Kto ? ! — zawołał z urągowiskiem opowiadający i dziko się roześmiał .  A zaraz któryś znów podjął :  — Hańba ! — dał się słyszeć głos zdławiony .  — Hańba !  Klęska !  I naraz w obszernym podwórcu malborskiego zamku słychać było jeno :  — Klęska !  Hańba !  — Klęska !  Hańba !  A Henryk Leuchter wołał wciąż bezprzytomnie :  A w myśli mówił :  — Bóg zawsze sprawiedliwy .  Aż oto i poległych znamienitszych Krzyżaków u stóp monarszych składać poczęto .  Aż i jego sen dobroczynny ukołysał .  Po rannym posiłku , który się wiernie należał wygłodzonym wczorajszego dnia żołądkom , król zawołał :  — Godzi się wszystkie ciała , tak nasze , jako i nieprzyjacielskie , uczciwie pogrześć !  I oto na cmentarzu w Tannenbergu poczęto kopać wielkie mogiły .  — Pod rządami króla Władysława Jagiełły nikt ucisku nie doznaje .  — Książę Kazimierzu na Szczecinie i Konradzie na Oleśnicy , wolni jesteście !  Witold zaś szepnął w sobie :  „ Dobrze , że nie dodał ten przechera :  » I wielki książę litewski « , był by m mu wielkiego księcia mieczem w gardło wpakował ” .  A Jagiełło , chcąc ułagodzić ponure wejrzenie stryjecznego , rzekł :  Udobruchało to nieco nachmurzone oblicze księcia i uczta zwycięzców żadnym zatargiem zakłócona nie została .  — Spisać wszystkich znakomitszych jeńców ! — rozkazał monarcha .  — Już uczynione ! — ozwał się młodziutki pisarz nadworny , Zbyszko z Oleśnicy .  I zbliżywszy się z należytym ukłonem , podał królowi pergamin .  — Przeczytaj ! — rozkazał Jagiełło .  „ Rozporządza się , jak gdyby sam wszystkich do niewoli zabierał ” .  Król uśmiechnął się i rzekł :  — Dzięki ci , kasztelanie , żeś o tym pomyślał .  „ Może go nie wołali na wojnę ?  Może zginął ?  O knechta nikt się nie troszczy ” — myślała .  I Sienicha toż samo pytanie sobie powtarzała .  Słowa dobadać się z niego nie można było , lecz temu nikt się nie dziwił , boć wszyscy byli zgnębieni i mimo wypoczynku jedno mieli tylko słowo : hańba , klęska !  Ale i tego młody knecht nie powtarzał .  — Polacy zajęli Morąg w pruskiej marchii .  A też i Dzierzgów !  A inni wołali :  — Teraz już tylko zgliszcza Zakonu !  — Poddać się !  — Poddać się , uratować życie !  — I tak są to już tylko zgliszcza Zakonu — mówił Leuchter , były komtur Kwidzynia , kręcąc się bezładnie .  — Przecie radośnie zatrąbiono z czatowni — ozwał się Hilt .  — Klęska !  — Hańba !  — Ilu was jest , pod broń !  — Opatrywać broń , szykować się do obrony zamku ! — rozkazywał .  — Anton Ludwigsburg ! — wrzasnął .  Ten zbliżył się leniwym krokiem .  Słuchano tych rozkazów z niedowierzaniem i zdziwieniem .  — Ty , kulasie , jak ci tam ? !  — Hilt , starszy knecht z dziesiątego podwórca , do usług jego miłości .  A  Plauen rzekł jakby do siebie :  — Nowy mistrz ? — spytał tenże zdziwiony .  Plauen zatarł ręce .  To jeden z uformowanych przez niego po wszystkich komandoriach oddział ciągnął do zamku .  Ale nikt go przy nasypach nie widział .  — Zaliż skończymy walkę na tym szczęśliwym zwycięstwie ? — zapytał monarcha .  — Nie , nie !  — Boga mi , nie ! — odpowiedziano jednogłośnie z zapał em .  — Gdyby śmy wilkowi ostawili główne jego legowisko , łacno by się w nim rozrodził — rzekł poważnie Witold .  — Na Malbork !  Na Malbork ! — wyrzucono ze wszystkich piersi .  Król z zadowoleniem pogłaskał skąpy zarost i rzekł :  I po jednodniowym wypoczynku wyruszono ku krzyżackiej stolicy .  Odniesione po drodze zwycięstwa , posłowie od poddających się miast jeszcze większy budzili zapał .  Niepokoiło jednak Jagiełłę , że nie wiedział , jakie są siły w Malborku .  — Krzyżacy cię może na zwiady przysłali ! — wrzasnął ktoś z zapalczywszych .  Był nawet ktoś , co go widział wśród uciekających Krzyżaków .  — Na gałąź z nim ! — zawołano .  — Dobrze , pójdę i na gałąź , pierwej jednak stawcie mnie choćby przed samym monarchą .  — Ho , ho , ho !  — Ho , ho , ho ! — wołała coraz donośniej .  Rozstąpili się wszyscy , boć znali ją dobrze i w wielkim mieli poszanowaniu .  Położywszy raz jeszcze dłoń na jego ramieniu , ruszyła z powrotem .  Teraz zupełnie inaczej spojrzano na przybyłego .  Niebawem stawiono go przed królem .  — Co rzekniesz ? — spytał monarcha .  — Zamek to wielce mocny — mówili niektórzy .  — Trudno mu będzie poradzić , ile że żywności nagromadzili — dodawali inni .  Obu oczy zabłysły .  Niebo wyiskrzone gwiazdami i jasny księżyc przyświecały przygotowaniom .  Mimo to nie wszyscy mieli ochotę na dalszą wyprawę .  — Ja ! — dało się słyszeć z ubocza .  I Jakub wysunął się z ukrycia .  — Ktoś ty ? ! — poczęto gniewnie pytać .  — Potrafisz ?  — A nie zdradzisz ? — ozwał sią głos jakiś .  — To ci bestia !  — To znaki krwawe , by dalej nie chodzić — rzekł ktoś z szeregów Witolda .  A tenże , jakby przeczuwając , że owe znaki mogą przestraszyć zabobonnych , objeżdżał wszystkie szeregi , mówiąc :  A w obozie polskim Jędrzej Półkozic mówił :  — Zlękli się naszych toporów !  — Dobra nasza !  — Zajrzymy im w oczy !  — Obaczymy , kto mocniejszy ! — powtarzano butnie .  Witold nie cieszył się z tej łuny , mówiąc :  A inni dodawali :  Kazimierz , książę mazowiecki , spojrzawszy na rozwalone , ziejące dymem , nie dopalone szczątki , zawołał :  Rozkaz ten podobał się wielu .  Zasypywano więc oblężonych ich własnymi zgliszczami .  Niejednokrotnie dawało się słyszeć szemranie :  — Żeby choć wiedzieć , na jak długo mają żywności — mówił król do swych przybocznych .  — Owszem , przybywa — odrzekł poważnie arcybiskup Trąba .  Pojrzano na ń ze zdziwieniem .  — Co to , to nie — ozwano się — ale …  Postanowiono wszakże od murów nie odstępować .  A w obozie krzyżackim psuło się jakoś .  Psuło się , lecz o tym nie miał kto oblegającym donieść .  — Hm — chrząknął obojętnie Zyndram .  — Za wasze zdrowie — rzekł Anton , wychylając puchar .  — Za wasze — odparł Zyndram , spełniając swoją kolej .  — Jak myślicie , mogli by się oni spotkać ? — spytał Anton .  Anton widząc , że nic nie wskóra , skończył rozmowę .  Jednocześnie Michel z Gołuba z Geradajosem , dowódcą litewskiej chorągwi , świadczyli sobie godność , nie szczędząc napitku .  — Niemało ich Krzyżacy do niewoli zabrali — westchnął Geradajos .  Litwin machnął jeno ręką .  Geradajosowi oczy zabłysły .  Spojrzał ciekawie na mówiącego , lecz milczał .  Ten słuchał , popijał miód litewski , którym częstował Krzyżaka , i milczał uparcie .  Rozeszli się .  Litwin rozważał :  Radość przeleciała jak błyskawica , zakołatała we wszystkich sercach nadzieją odwrotu .  Poglądano ciekawie .  — Poddają się ? — spytał monarcha .  — Nie , to coś innego .  I wskazał ręką na mury .  — Co to zacz ? — spytał Jagiełło , przysłaniając ręką oczy od słońca .  — Co to za sztuczka krzyżacka ? — mruknął .  — Najmiłościwszy panie … — począł Geradajos , ujrzawszy Witolda .  Lecz sekretarz Plauena nie dał mu dokończyć , jeno wysunąwszy się naprzód , począł :  — Motina !  — Tews !  — Dar od nowego mistrza Zakonu !  Król westchnął .  Po chwili zaś rzekł :  — Trzeba je jak najprędzej do dom odesłać .  — Jakoż ? — spytał król ciekawie .  — Że za murami żywności mało i wyzbyto się paru setek gąb — odparł Witold .  — Sekretarz z kancelarii najmiłościwszego pana , Zbyszko z Oleśnicy , ma coś pilnego do zameldowania .  Król skinął głową .  — Niech wejdzie !  — Kasztelan krakowski , Jan z Tarnowa .  Leuchter zaś , nabrawszy powietrza w płuca , tak dalej mówił :  Na to Jagiełło rzekł obojętnym głosem :  Krzyżak zwrócił wzrok na Witolda .  — Wpisać rzecz całą !  I zatrzymał się czekając odpowiedzi .  Jagiełło bystro spojrzał i rzekł :  — Zakon bronić się , my zdobywać będziemy .  — I Malborka — dodał Jagiełło .  — Ludy są nawrócone ! — rzucił Jagiełło .  — Co ? ! — zawołał król groźnie i odwrócił się od mówiącego .  — Wasza królewska mość , najmiłościwszy panie ? — zwrócił się kasztelan do Jagiełły .  — Niechaj ! — rzucił Jagiełło .  — Zawieszenie broni ? — spytał znów kasztelan .  — Do 29 septembra — dorzucił Witold .  — Mamy jeno mitręgę …  — Wojsko odpocznie — odparł Witold .  Jagiełło machnął ręką i westchnął .  I znów cisza zaległa .  — Farurej , Skarbek i Jaśko Nałęcz z rozkazu najmiłościwszego pana zostali w zajętych grodach , a Florian Jelitczyk w pięćdziesiąt człeka odstawił do granicy uwolnione branki krzyżackie .  Bo to i sam , jako wielce poturbowany , potrzebował wypoczynku — mówił kasztelan .  — To iluż tam ? — spytał król .  — Sześciu ostało — odrzekł Zbyszko , policzywszy .  — Baczyć , żeby bodaj ptak w dziobie żywności im nie doniósł — dodał żartobliwie .  — Walić mury , to walić ! — wołano .  — Żeby aby od murów nie nakazano odwrotu ! — rzucił Półkozic .  — Ee ? — pytano na wszystkie strony .  — Niczym karmne woły — mówił spluwając Półkozic .  — Spadnie z nich to cielsko , spadnie !  — Zostaną jak patyki na wikcie zamkowym ! — śmiano się dokoła .  — Psy takich grubych jeszcze nie widziały .  Myślą , że wieprze , i chcą napocząć ! — dowcipkowano .  — Przypatrz się ! — zawołał ktoś , wskazując grubasów .  — Co ty gadasz ? ! — ozwano się na wszystkie strony .  — To ci juchy !  — To psubraty !  — Ba , Niemiec przemyślny .  — Na żarcie też łasy .  — Obawiali się głodu , to się zaopatrzyli ! — wołano .  — Coś ty gadał o kiełbasach ? — zapytał król , gdy Kuba przed nim stanął .  — Skąd ci to przyszło do głowy ? — badał Jagiełło .  Król zaś myślał :  Zgryzło go to jednak niemało .  „ Zawsze to nieoględność i nieumiejętność przy dawaniu rozkazów ” .  — Jeno psy zwęszyły .  Geradajos spojrzał na niego i mruknął :  — Damyć już sobie radę .  — Motina , motina !  — Ne buwau cze …  — Ne primit sau !  A jeżeli ktoś upierał się powtarzając :  — Dobrze , weźcie , ale pamiętajcie , gdyby ście się przekonali , że to nie wasza , a prawdziwi rodzice się znaleźli , oddajcie !  — To wszystko , co mi ostało po Uadze …  — Wróci jeszcze i ona , wróci — pocieszała Peleda , stara , zaufana sługa .  A że w nieszczęściu każdy chwyta choćby niteczkę nadziei , więc i Skruzda powtarzała sobie :  — Wiesz ?  Duchy ci mówiły ?  — Nie mówiły , aleć one wiedzą — odparła stara .  Tak przeszło niedziel kilka .  — Jadą !  — Uaga , Uaga !  Córko moja !  — Taki wiedział em , że matka pozna !  A pozostali kiwając głowami , mówili :  — Dinos es didelis !  — Swejkił , mergajtu !  I za rękę wiodła do komnat w głąb domu .  — E mano , Żwajżgde !  — E mano , Kregżde !  Więc Peleda przytuliła je do siebie i głaszcząc , serdecznym rzekła głosem :  — Mano Zwajżgde !  — Mano Kregżde !  — Że to Uaga nic się nie raduje .  — Stoi jak oniemiała …  — Ee ? — pytano .  — Przecie , boć i mowy naszej zapomniała — tłumaczył Skida .  — Ee ? — znów pytano .  — No , no — ktoś mruknął .  — A te dwie maluśkie to takie przylipne .  — Prawdziwe Żwajżgde i Kregżde !  — Znajdą , znajdą ! — pocieszali inni .  — Toż to będą mieli z takich pociechę !  — Może .  — Ba ! — rzucił Jelitczyk .  I westchnął .  Serce mu się bowiem ścisnęło , że nie był przy tej uroczystości .  Spojrzał wszakże z lubością na mówiącego i mruknął do siebie :  — Z tego będzie pociecha !  — Co nagle , to po diable !  — Pośpieszymy , gdy się wyliżą ! — pocieszał się oglądając co dzień konie .  — Ki diabeł w nich wlazł ? — pytał swojego pocztu Jelitczyk .  — Albo i mieszańce — odpowiadano .  — Pośpieszajcie , bo nie dogonicie waszego Jagiełły .  — Jakoże ? — spytał zdziwiony Jelitczyk .  — Co waść gadasz ? ! — krzyknął oburzony Jelitczyk .  — To , co waść słyszysz !  — Babo , co się dzieje ? ! — począł z miejsca .  — Ano , wracamy , boć nowy mistrz krzyżacki o zgodę przysyłał .  — Co ? !  Zgoda z tymi wilkami ? ! — wrzasnął Jelitczyk .  — Więc mi nie wracać pod Malbork ?  — Na cóż ?  Chyba na urągowisko — rzekła Sienicha .  W duszy zaś myślała :  Jelitczyk też już nie wypytywał .  Sienicha też wciąż myślała sobie :  I z tymi myślami żyła od chwili opuszczenia obozowisk spod Malborka .  — A oto za Witoldem zwinęli obóz książęta mazowieccy i precz odjechali — wtrącił ktoś inny .  Ze wszystkich piersi wydobyło się również westchnienie .  Zaległa cisza .  — Wiemy , jakie to będą układy !  — Machnął ręką Zyndram .  Ale byli i tacy , co niepomni na nic , cieszyli się z powrotu .  Ci zaś mówili :  I bił się w piersi , aż po namiocie się rozlegało .  — Nie tylko najmiłościwszego pana troska pożera , aleć nas wszystkich , co jesteśmy mu wierni , a ziemię i naród miłujemy — westchnął Mikołaj .  Na chwilę obaj zamilkli .  Król drgnął , jakby się z jakiegoś gnębiącego snu zbudził , i spytał :  — Zaliż jeszcze kto czuwa ?  — Niech przyjdą , razem jakoś nam raźniej będzie — rzekł Jagiełło .  I klasnął w dłonie .  Ukazał się Zbyszko z Oleśnicy .  — Nie śpisz ? — rzucił król .  — Spisuję wszystko , jako przystało — odrzekł młodzieniec , uśmiechając się smutnie .  — Kto tam jeszcze czuwa , niech pośpieszy — dodał .  — Nie , nie , Boga mi , nie !  I poczęli się naradzać .  A król rzekł :  — I mnie ta wieść dochodzi .  Więc zbieraj się i staw im , braciszku , czoło ! — rozkazał Jagiełło .  I wszyscy jakoś poweseleli po tej naradzie .  Król rozchmurzył czoło i mówił :  — Braciaszki , panowie radni , najmilsi rycerze , aż mi lżej po tej naradzie z wami !  „ Gdzież może im być lepiej niż w Bobrownikach ? ” — pomyślała .  Sala przy częstych stosunkach z najeźdźcami z konieczności rozumiała tę mowę , starała się nawet o jej poznanie , mówiąc :  A inne znów mówiły :  — Albo i mój małżonek …  — Albo brat , ojciec — dodawały inne .  — Może tam gdzie opiekę znajdzie …  A ktoś z Litwinów myślał sobie :  — Co to ?  Na co to ?  — Oby śmy w dobrym zdrowiu za rok znowu wszyscy się naleźli !  Kiedy zaś poczęto stawiać misy ryb gotowanych i pieczonych , a pan domu nalawszy kubek miodem syconym , wychylając , zawołał :  — Co to znaczy ?  Spojrzeli na siebie .  Pan niebiosów obnażony .  Ogień krzepnie , blask ciemnieje ,  Godnie poświęcane ,  Jeno złota tu brakuje ,  Po wypowiedzeniu oracji żak wziął kredę i dość wprawną ręką na drzwiach wypisał : C . M . B . anno 1410 .  Karol i Bonifacjusz , a także i Niemcy wylizujący się jeszcze z ran lub ostający w niewoli , w osłupieniu poglądali na to wszystko .  A Karol rzekł , nachylając się do Sali :  Bonifacjusz , choć mu młody książę nic nie mówił , doskonale rozumiał , co się w jego duszy dzieje .  Bolał srodze nad jego cierpieniem , rozmyślając :  „ A gdyby tak ojca świętego o zwolnienie od przysięgi prosić , a zarazem o gwałtach krzyżackich , a pobożności i cnotach narodu powiedzieć ? … ”  Wrodzona wszakże energia i chęć panowania nie pozwalały mu na smutne rozmyślania .  Stawał więc na środku wielkiej komnaty , a wziąwszy się pod bok , w głos powtarzał :  — Mamy przecież dużo rycerstwa w niewoli , trzeba chwilowo zawrzeć rozejm ; jeńców wypuści ten głupi królik .  Król zatarł ręce z zadowoleniem .  — Niewolnika dużo ? — spytał .  — Cóż to , mało obiecał em temu przecherze ? ! — wołał wzburzony .  Falsa wprawdzie nie spotkał , ale też niewygód i głodu nie zaznał .  Owszem , raczono go , ile wlazło , mówiąc :  — Nawet gorącej smoły nie pożałowali by śmy takiemu !  Zerwał się wielki mistrz , zerwał się Henryk Leuchter , Anton zaś Ludwigsburg z wielkiego przestrachu wypuścił z rąk pióro , rozlewając na pergamin strugę inkaustu .  Lecz Anton Ludwigsburg spuścił jeno głowę i szepnął w sobie :  „ Próżno , toć to jeno zgliszcza Zakonu ” .  — Ja nieprzyjacielem najszlachetniejszego narodu ? ! — zawołał Karol .  — My poganie ? ! — krzyknęła Sala .  — Nie , ja jestem Polką — przerwała podnosząc głowę .  — Wygnaniec z ojczystego księstwa , pragnę kraj twój za swój przyjąć , pragnę bezwiedną przeciw twemu narodowi winę nagrodzić …  Karol po raz wtóry oczekiwał wyroku .  Wreszcie Sala podniosła głowę , a podając mu rękę , rzekła :  — Niech cię Bóg prowadzi , szukaj w Rzymie rozwiązania ślubów zakonnych .  — Salo , wracasz mnie powtórnie do życia ! — zawołał książę .  Plauen pojrzał na niego i nagle znać jakaś myśl mu błysnęła , rzekł więc przychylnie :  I uśmiechnął się drwiąco .  A jako postanowił , tak zaraz wydał stosowne polecenie .  — Na zgliszczach nowy zbuduję !  — Witold wszystkiemu winien !  — Wszedł w układy z Krzyżaki ! — wołano w Koronie .  — Toć ułożyli , że Żmudź po śmierci Jagiełły i Witolda pójdzie pod pięść Krzyżacką — biadano .  — Czemu nasza nie taka , czemu ? — pytała imci pani Geradajosowa małżonka , żegnając swe ulubienice .  Lecz pani Skruzda kiwała głową i mówiła :  — Ee , co za gadanie ! — oburzał się małżonek .  — Toć jak dwie krople wody podobna do ciebie !  W duszy jednak i tak , i owak sobie myślał , powtarzając :  — Szławe diewus !  — Później to uczynię — mówiła sobie .  — Oby natchnął ją i odmienił — wzdychała strapiona matka .  — Nie , nie !  — Zgaszę ten święty znicz !  — Precz !  Tyś Niemka , Niemka !  Na krzyk pani wbiegła Peleda , zdziwionymi oczyma pojrzała , na chwilę błysk radosny rozjaśnił jej źrenice na widok obejmującej matkę Uagi .  Lecz gdy usłyszała :  Lecz Skruzda nie dała się przekonać , powtarzała jedno i jedno :  Tak ją zastał ojciec .  — Ojcze , jam wasza , lecz chrześcijanka !  Rycerz drgnął .  Geradajos widział w Uadze utraconą córkę , Geradajosowa widziała jeno Niemkę .  — Nie ! — zawołał groźnie Geradajos .  Gdy wiosenna burza drzewami wstrząsnęła , Uaga myślała sobie :  I oto ona , która w drodze myślała sobie :  „ Nawrócę ich wszystkich , będą jako pierwotni chrześcijanie ! ”  Teraz żyła bezradna , nie umiejąc pięknych swych marzeń urzeczywistnić .  Aż oto pewnego dnia znaleziono nieszczęśliwą w lesie , ale znaleziono ją nieżywą .  Odzież miała poszarpaną , twarz mocno zeszpeconą , włosy z czaszki obdarte .  — Niedźwiedź ją pogłaskał — zawyrokowali ci , co ją znaleźli .  Przyniesiono ją i złożono nie opodal świętego dębu .  Skruzda ni jednej łzy nie uroniła .  — Uaga !  Uaga !  — Teraz mam córkę .  Usypano obok drugą .  Znicz wygasł do szczętu .  — Skarb wielce wyczerpany … — szepnął Henryk Leuchter , marszałek Zakonu .  Inni kiwnęli głowami potakująco .  — Czym ? !  Kim ? ! — zawołano jednogłośnie .  W Zakonie wytworzyły się dwa stronnictwa .  A Michał Kochmajster wrzasnął :  — Mistrz Plauen swą gwałtownością popchnął Zakon do ostatecznej zagłady !  — Tak , to są już tylko zgliszcza Zakonu — szepnął Anton Ludwigsburg .  I dalej wrzało na niekorzyść Plauena .  — Matki straszą Krzyżakiem dzieci , a nawet psy na wołanie : „ Krzyżaki ” wyć poczynają — dodał ktoś z jego stronnictwa .  — Albo koło Elbląga ! — dorzucił Wallenrod .  — Albo i koło Królewca !  — I koło Torunia !  — I Kwidzynia !  — Albo i Grudziądza !  — Trzeba ratować Zakon ! — zawyrokował Wilhelm Wallenrod .  — Trzeba ! — zawołali wszyscy jednogłośnie , nie wyłączając garstki stronników mistrza Plauena .  — Cha ! cha ! cha !  Cha ! cha ! cha ! — zaśmiano się na całe gardło .  — Kim ? !  — Czym ? !  I znów śmiech piekielny , szyderczy napełnił całą salę .  — A jednak musimy je wypędzić ! — zawołał grzmiącym głosem Michał Kochmajster .  — Musimy !  — Jego miłość Henryk Leuchter , marszałek Zakonu .  I oto zaraz wkroczył znany nam dostojnik , a za nim kilku uzbrojonych rycerzy .  — Z postanowienia najwyższej rady Zakonu mam rozkaz uwięzienia waszej dostojności !  Plauen rzucił okiem na pismo .  — Zbroja i miecz niepotrzebne !  Całym szczęściem dla nas były owe niezgody w Zakonie .  — Trzeba Litwę z Polską w jedno państwo połączyć .  — Rzecz to duchowieństwa — odparł monarcha .  Spojrzano na niego z wielkim zdziwieniem .  Kasztelan pojrzał na ń zdziwiony .  — Wielce osobliwa historia !  A kasztelan rzekł uprzejmie do arcybiskupa :  I zaczął snuć rozmaite plany co do zwołania szerszej narady .  Witold uśmiechnął się i rzekł :  W duszy zaś rzekł :  W dalszej rozmowie Jan Nałęcz tak począł :  „ Aha , już wiem , gdzie raki zimują — pomyślał sobie Witold — chce mnie stryjeczny z Litwy wydziedziczyć ” .  Głośno zaś rzekł :  — My z wami ! — zawołał Skarbek , oglądając się za odpasanym mieczem .  I pochwyciwszy miecz , wybiegł , a Skarbek i książę pospieszyli za nim .  Zawrzała walka sroga , zacięta .  I wychylił puchar do dna .  — Jakoż ? — zapytał Witold .  — Pozwolicie , ichmoście , aby one białogłowy weszły ? — zapytał .  — Ba , czemu nie ! — odpowiedzieli jednogłośnie .  — Sienicha ! — zawołał Witold .  — Boga mi , toć to dziedziczka Bobrownik ! — zawołał Nałęcz .  — Jako przystało , jako przystało — rzekła z uśmiechem Sala .  — Przyszły śmy na Żmudź , by jak najprędzej ujrzeć zatknięty krzyż na miejscu pogańskich ołtarzy — rzekła dziedziczka Bobrownik .  — Bo jestem Polką ! — rzekła Sala , podnosząc głowę .  — A ja Żmudzinką ! — dodała Sienicha .  I nie było końca zapytań .  — Jeżeli tak dalej pójdzie , przy łasce bożej wkrótce cała Żmudź zostanie nawrócona — mówiła Sienicha .  A posiliwszy się nieco , wysunęły się prawie niepostrzeżenie , zostawiając w podziwie i wielkiej zadumie tak Witolda , jak i jego gości .  I oto od pierwszej połowy 1413 roku czyniono ku temu przygotowania .  A inni dodawali :  „ Świat szerszy się obaczy i wielu rycerzy , trzeba strojno wystąpić ” .  — Poznaję w tym szlachetne serce Sali !  Przybrał więc nieszpetny poczet i z wiernym sobie Bonifacjuszem pociągnął pod Horodło .  — Niechaj , jak to słońce , co nas ogrzewa , i miłość bratnia nas zjednoczy !  — Bracie , dokonajmy zjednoczenia ! — zawołał z pełnych piersi Witold .  A po tej serdeczności panujących już każdy dał folgę swoim uczuciom .  Karol schylił głowę w ukłonie , a król mówił dalej :  — Nie wątpię ! — odparł książę , uśmiechając się przyjaźnie .