Władysław Stanisław Reymont  Komediantka  Maryanowi Gawalewiczowi  Autor .  Bukowiec , stacya kolei dąbrowskiej , leży w przepysznem miejscu ! …  Wycięto krętą linię pomiędzy wzgórzami , okrytemi bukiem i sosną , i w punkcie najrówniejszym , pomiędzy olbrzymią górą , sterczącą nad lasami nagiemi łysinami skal zwietrzałych , a długą i wązką dolinką , pełną wód i błot zarosłych — postawiono stacyę .  Dworzec z cegły nietynkowanej , jednopiętrowy , z mieszkaniami zawiadowcy i jego pomocnika na piętrze , drewniany domek z boku dla telegrafisty i niższej służby , drugi taki sam , tuż przy ostatnich wekslach dla dozorcy drogowego , trzy budki strażnicze w różnych punktach terenu stacyjnego , rampa odkryta do ładowania towarów stanowiły wszystko .  Las był za dworcem i las szumiał przed dworcem .  Kawał niebieskawej opony powietrza , zarzuconej szarawemi chmurami , roztaczał się w górze , niby dach rozciągnięty szeroko .  Słońce podnosiło się ku południowi , świeciło coraz bielej i coraz lepiej dogrzewało ; rude zbocza kamienistej góry , o poszarpanym , jakby porytym gwałtownie przez wiosenne potoki , szczycie , opłynięte były światłem słońca .  Była cisza wiosennego południa .  Drzewa stały bez ruchu i bez szmeru .  Zielone , ostre liście buków zwieszały się jakby senne i upojone światłem , ciepłem i ciszą .  Ptaki odzywały się z rzadka w gęstwinie leśnej , tylko krzyk wodnego ptactwa z błot i ciche brzęczenia komarów dzwoniły w powietrzu .  Nad długą , mocno błękitną linią szyn , ciągnących się nieskończonym łańcuchem w skrętach i zygzakach , mieniło się fioletem rozpalone powietrze .  Z kancelaryi zawiadowcy stacyi wyszedł nizki , kwadratowy , o jasnej , prawie konopnej czuprynie , człowiek .  Był ubrany , a raczej wciśnięty w surdut elegancki , kapelusz trzymał w ręku i kładł palto , które mu podawał robotnik .  Zawiadowca stał przed nim , gładził długą , siwawą brodę ruchem automatycznym i uśmiechał się przyjaźnie .  Był tak samo krępy , silnie zbudowany i rozrosły w ramionach , i tak samo , z oczu błękitnych , błyskających wesoło pod rozrośniętemi brwiami i czołem kwadratowem , wyzierała mu stanowczość i silna , nieugięta natura .  Nos prosty , usta bardzo pełne i pewien sposób ściągania brwi i spoglądanie proste , uderzanie oczyma , niby sztyletem , znamionowały gwałtowny charakter .  — Do widzenia , do jutra ! … — powiedział blondyn wesoło , wysuwając dużą rękę do pożegnania .  — Do widzenia !  No , daj pyska …  Jutro zapijemy mohorycz !  — Boję ja się trochę tego jutra …  — Śmiało chłopcze !  Nie bój się , ja ręczę słowem za dobry skutek .  Powiem zaraz Jani o wszystkiem …  Przyjedziesz jutro do nas na obiad , oświadczysz się , zostaniesz przyjęty , za miesiąc ślub … i będziemy sąsiadami … hę ! … kocham cię , panie Andrzeju !  Zawsze marzył em , żeby mieć takiego syna ; nie mam ! trudno … to choć zięcia mieć będę ! …  Ucałowali się serdecznie ; młody wsiadł w lekką , górską bryczkę , czekającą na podjeździe i ruszył ostro wąziutką drożynką przez las .  Obejrzał się , ukłonił jeszcze kapeluszem , przesłał potem drugi ukłon głębszy do okien pierwszego piętra i zniknął w cieniu lasu .  Potem zeskoczył z bryczki , kazał furmanowi jechać , a sam poszedł na przełaj .  Zawiadowca , skoro tylko mu tamten zniknął z oczu powrócił do kancelaryi i zajął się załatwianiem urzędowych korespondencyi .  Był bardzo zadowolony z prośby Grzesikiewicza o rękę córki ; przyrzekł ją , będąc najpewniejszym , że ona się zgodzi .  Grzesikiewicz , choć nie porywał pięknością , ale był bardzo rozumny i bardzo bogaty .  Lasy , w których stała stacya i kilka sąsiednich folwarków były własnością jego ojca .  Stary Grzesikiewicz był to chłop przedewszystkiem , który z karczmarza przedzierzgnął się na handlarza , i na porębach leśnych i handlu opasami dorobił się krociowego majątku .  Jeszcze dużo ludzi w okolicy pamiętało , że stary nazywał się za młodu Grzesik .  Pokpiwano sobie nieraz z tego , ale nikt mu za złe nie brał zmiany nazwiska , bo się nie sadził na pańskość i nie świecił nikomu brutalnie swoją fortuną .  Był chłopem i , pomimo wszystkich zmian , pozostał chłopem nawskróś .  Syn odebrał staranne wykształcenie i teraz pomagał ojcu .  Przed dwoma laty poznał córkę zawiadowcy po jej powrocie z gimnazyum kieleckiego , i zakochał się w niej gwałtownie .  Stary mu nie przeszkadzał , tylko powiedział prosto , że jeśli chce , to niech się żeni .  Z panną widywał się często , zakochiwał się w niej coraz głębiej , ale nigdy nie śmiał mówić o miłości .  Była dla niego bardzo uprzejma , bardzo mu rada , ale przytem taka dziwnie prosta i otwarta , że jemu zawsze słowa uczucia i wyznania zatrzymywały się ustach .  Czuł w niej jakąś wyższą rasę kobiet , niedostępną dla takich „ chamów ” , jak się nieraz sam nazywał otwarcie , ale właśnie przez to chamstwo swoje , kochał ją tem więcej jeszcze .  Wreszcie zdecydował się powiedzieć o tem jej ojcu .  Orłowski go przyjął z otwartemi rękoma i z góry z całą swoją bezwzględnością , zapewnił słowem , że wszystko będzie dobrze .  Myślał teraz , że przecież i Janka mu nie odmówi , że musiała już o tem mówić z ojcem .  — Dlaczegożby nie ! — szeptał .  Był młodym , bogatym , no — i kochał ją bardzo .  — Za miesiąc ślub ! … — dodawał szybko i czuł się tak uradowanym , że leciał przez las szybko , obłamywał gałęzie drzew , kopał stare , spróchniałe pnie , strącał główki grzybom wiosennym i pogwizdywał , uśmiechając się z zadowolenia matki , skoro jej tylko powie o tem , bo matka jego gorąco pragnęła tego małżeństwa .  Była to stara chłopka , która prócz stroju nic nie zmieniła pod wpływem pieniędzy ze swoich obyczajów i myśli .  O Jance myślała , jak o królowej .  Było to jej marzeniem mieć za synową panią prawdziwą , szlachciankę , któraby jej imponowała pięknością i wyższem urodzeniem , bo mąż i jego pieniądze i szacunek , jakim ją otaczano w okolicy , nie wystarczały jej .  Czuła się zawsze chłopką i wszystko przyjmowała z niedowierzaniem prawdziwie chłopskiem .  — Jędruś ! — mówiła nieraz synowi — Jędruś , ożeń się z panną Orłowską .  To pani !  Jak spojrzy na człowieka , to jaże mrówki łażą ze strachu po skórze i chciało by się jej do nóg pokłonić i prosić o co …  Dobra być musi , bo ile razy spotka się z ludźmi w lesie , to pochwali Boga , porozmawia , dzieci pogłaska … jensza-by tego nie umiała !  Zawdy co ród , to ród .  Posłała m jej grzybów koszyczek , to jak me spotkała potem , to pocałowała me w rękę …  Mądra ci ona jest , ho ! ho ! wi , że ja mam synka , kiej malowanie .  Jędruś , żeń się .  Śpiesz się flisie , póki jest na misie ! — dodawała przysłowiem .  Jędruś się zwykle śmiał , całował matkę po rękach i obiecywał prędko skończyć .  — Królewnę będziemy mieć , posadzimy ją se w świetlicy !  Nie bój się Jędruś , nie dam ja jej rączków umorusać w niczem ; będę chodzić kole niej , usługiwać , podtykać wszystko … niech se czyta po francusku ino , albo gra na fortypianie .  Na to ona i panią ! — ciągnęła dalej matka , rozmarzając się przyszł em swojem szczęściem .  — Stara kobieta jestem .  Jędruś , wnuczków mi potrza ! … — mówiała często synowi smętnie .  I on był takim samym chłopem w głębi ; pod pokostem cywilizowanego człowieka , gładkiego i wykształconego , drżała niepohamowana energia i pragnienie żony — pani .  Ten siłacz , co w chwilach uniesienia , sam rzucał na wóz sześciopudowe wory zboża i musiał nieraz robić jak wyrobnik , żeby się zmęczyć i przyciszyć w sobie szalone pragnienie użycia i jakieś burze , podnoszące się w krwi zdrowej i przez dziesiątki pokoleń nie zużytej , — marzył o Jance , przepadał za jej wdziękiem , za słodyczą .  Chciał koniecznie pana , któryby go tyranizował swoją słabością .  Leciał teraz przez las , jak wicher , a potem prosto przez pola zieleniejące się młodą runią zbóż jarych , — biegł do matki , powiedzieć jej o swojem szczęściu .  Wiedział , że ją zastanie w ulubionej izbie , zawieszonej w trzy rzędy obrazami świętych w złoconych ramach ; bo to był jedyny jej zbytek , na jaki sobie pozwalała .  Zawiadowca tymczasem skończył pisać raport jakiś , podpisał go , przeciągnął przez dziennik , wsadził w kopertę , zaadresował do „ ekspedytora stacyi Bukowiec ” i zawołał :  — Antoni !  Posługacz pokazał się w progu .  — Do ekspedytora ! zawołał Orłowski .  Posługacz wziął w milczeniu kopertę i z najpoważniejszą miną w świecie położył ją na stoliku , stojącym z drugiej strony okna .  Zawiadowca wstał , przeciągnął się , czerwoną czapkę zdjął z głowy i przeszedł do tego stolika ; włożył zwyczajną czapkę z czerwonemi wypustkami i z powagą odpieczętował ekspedycyę pisaną przed chwilą .  Przeczytał i na drugiej stronie nakreślił kilka wierszy odpowiedzi , podpisując się znowu ; zaadresował „ do Zawiadowcy stacyi w miejscu ” , i kazał Antoniemu odnieść .  Był to maniak , którego kosztem bawiła się cała droga żelazna .  W Bukowcu nie było ekspedytora , więc on spełniał obie czynności , ale przy stoliku zawiadowcy sprawy jedne , a przy stoliku ekspedytora — drugie .  Jako zawiadowca był swoim własnym zwierzchnikiem , więc miał nieraz chwile rzetelnej , iście waryackiej rozkoszy , kiedy zauważywszy jaką omyłkę w rachunkach , jakieś opuszczenie swoje w służbie ekspedytora , pisał raport sam na siebie i monitował się .  Śmiali się wszyscy z niego ; nie zważał na to i robił swoje , mawiając na usprawiedliwienie :  — Na porządku i systematyczności opiera się wszystko ; braknie tego , wszystko przepada ! …  Skończył teraz robotę , pozamykał szuflady , wyjrzał na peron — i poszedł do mieszkania .  Nie wszedł przez przedpokój , tylko przez kuchnię .  Musiał wszystko wiedzieć , co się robi i jak .  Zajrzał do komina , szturchnął w ogień pogrzebaczem , wykrzyczał służącą za rozlaną wodę na podłodze i poszedł do jadalnego pokoju .  — Gdzie Janka ?  — Panna Janina zaraz przyjdzie — odpowiedziała Kręska , rodzaj gospodyni i damy do towarzystwa , ładna blondynka o bardzo ruchliwej twarzy .  — Cóż robicie na obiad ? — zapytał tym samym inkwizytorskim tonem .  — To , co pan naczelnik tak lubi : potrawka z kurcząt z sosem , zupka szczawiowa , kotleciki …  — Zbytki ! … przysięgam Bogu , zbytki ! …  Zupa i jedno mięso , dosyć chyba dla samego nawet króla !  Zrujnujecie mnie , przysięgam Bogu ! …  — Ależ , panie naczelniku …  umyślnie tylko dla pana dobrodzieja taki obiad kazała m robić .  — Blaga ! przysięgam Bogu , blaga …  Wam , kobietom tylko w głowach frykasiki , słodyczki , delikatesiki i nic więcej .  Wszystko to tylko fiu ! fiu !  — Niesłusznie pan naczelnik nas sądzi ; oszczędzamy zwykle więcej niż mężczyźni .  — Aha ! oszczędzacie , żeby sobie później kupić więcej łachów .  Znam to , przysięgam Bogu !  Kręska nie odpowiedziała , tylko zaczęła nakrywać do obiadu .  Weszła Janka .  Było to dziewczyna dwudziestodwuletnia , wysoka , doskonale zarysowana , o szerokich ramionach , spojrzeniu dumnem i imponującem .  Rysy miała niezbyt regularne ; oczy czarne , czoło proste , trochę za szerokie , brwi ciemne , silnie zaznaczone , nos rzymski , usta pełne i czerwone .  Oczy miały wyraz głęboki , jakiegoś wewnętrznego zapatrzenia się w siebie ; usta zacinała mocno , co jej nadawało pozór powagi lub złości ukrytej .  Dwie zmarszczki głębokie chmurzyły jej jasne czoło .  Blond włosy o rudawym odcieniu , przepyszne jako ton , napuszone , osłaniały niby koroną jej głowę okrągłą i małą .  Płeć miała złotawą , niby brzoskwinia , głos dziwny ; był to alt , brzmiący chwilami barytonem , o męskich akcentach .  Skinęła ojcu głową i usiadła z drugiej strony stołu .  — Był Grzesikiewicz dzisiaj u mnie — odezwał się zawiadowca , wolno rozlewając wszystkim zupę , bo on sam zawsze dzielił i rozlewał przy stole .  Janka spokojnie spojrzała na niego , czekając , co dalej powie .  — Był i prosił mnie o rękę twoją , Janiu .  — Cóż mu pan naczelnik powiedział ? — zawołała prędko Kręska .  — Jest to nasza sprawa — odpowiedział surowo .  — Nasza sprawa … odpowiedział em , że dobrze ; będzie tutaj jutro na obiedzie , no i rozmówicie się …  — Niepotrzebnie !  Kiedy mu ojciec powiedział , że dobrze , to niechaj go sobie ojciec jutro przyjmuje i powie ode mnie , że właśnie jest niedobrze …  Nie chcę z nim mówić .  Pojadę jutro do Kielc ! — odpowiedziała porywczo Janina .  — Wlazł na gruszkę , rwał pietruszkę , cebula się rodzi ! … przysięgam Bogu ! — odpowiedział pogardliwie .  — Gdyby ś nie była fiksatką , toby ś zrozumiała , co to za człowiek i co to za partya ! …  że Grzesikiewicz , choć cham , więcej wart dla ciebie od książąt , bo cię chce … a chce cię , bo jest głupi ; nie taką mógł by dostać ! …  Powinna ś mu być tylko wdzięczną .  Oświadczy ci się jutro i za miesiąc będziesz Grzesikiewiczową .  — Nie będę Grzesikiewiczową !  Kiedy może sobie wziąć inną , niech sobie bierze …  — Przysięgam Bogu , będziesz Grzesikiewiczową !  — Nie !  Nie tylko za niego , za nikogo nie pójdę !  Nie pójdę wcale za mąż , nie chcę ! …  — Głupiaś ! — przerwał jej brutalnie .  — Pójdziesz , bo potrzebujesz jeść , mieszkać , ubierać się jakoś , być czemś …  Ja nie myślę się do reszty zrujnować … a jak mnie zbraknie , to co ? …  — Mam swój posag ; dam sobie radę i bez Grzesikiewiczów .  Aha , więc ojciec chce mi przez to zamążpójście zabezpieczyć utrzymanie tylko ! … — szydziła , spoglądając na niego wyzywająco .  — Tak , przysięgam Bogu ! … a dla czegóż innego kobiety wychodzą za mąż ? …  — Wychodzą z miłości i wychodzą za tych , których kochają .  — Głupiaś , mówię ci ! — krzyknął energicznie , nabierając sobie potrawki .  — Miłość , to tylko ten sos , kurczę się zjada i bez niego ; sos , to wymysł , głupstwo , nowy przesąd !  — Nikt się nie sprzedaje pierwszemu lepszemu dlatego tylko , że ten ma na utrzymanie !  — Głupiaś , przysięgam Bogu !  Wszystkie tak robią , wszystkie się sprzedają .  Miłość , to jest pensyonarskie gadanie , głupstwo , przysięgam Bogu !  Nie irytuj mnie …  — Tu chodzi nie o irytacyę , albo o to , czy miłość jest głupstwem lub nie jest ; idzie tu o moją przyszłość , którą ojciec dowolnie się rozporządza .  Powiedziała m już ojcu wtedy , kiedy Zielenkiewicz mi się oświadczył , że nie myślę wcale iść za mąż .  — Zielenkiewicz , to tylko Zielenkiewicz , a Grzesikiewicz , to pan całą furą ; chłop , do rany choćby przyłóż ! … serce złote , rozum ma , bo przecież skończył Dublany , mocny jak byk , przysięgam Bogu ; taki chłop , co najdzikszego konia utrzyma , co jak parobka onegdaj lunął w twarz , to mu sześć zębów wybił od razu jest ci niedobry !  Przysięgam Bogu , ideał , najidealniejszy ideał !  — Wspaniały jest ten ojca ideał : okalecza ludzi , i mógł by się pokazywać w cyrku !  — Ty masz fiksacyę , jak i twoja matka .  Zaczekaj !  weźmie cię Jędrek na podwójny mundsztuk i da ci radę …  Nie będzie żałował bata .  Janka gwałtownie odsunęła krzesło , rzuciła łyżkę na stół i wyszła , zatrzaskując drzwi za sobą .  — Nie gawroń się pani , tylko każ dawać kotlety ! — krzyknął na Kręską , która z bolejącą miną patrzyła za Janką ; podsunęła półmisek uniżenie i z troską w głosie szepnęła :  — Pan naczelnik rozchoruje się kiedy z tej irytacyi .  — Trucizna moja ! … — szepnął przeciągle .  — Zjeść nie można spokojnie , tylko wieczne hałasy .  Zaczął rozwodzić żale i skargi na upór Janki , na jej charakter i na swoje wieczne z nią kłopoty .  Kręska przytakiwała mu , podkreślając czasami niektóre szczegóły ; dyskretnie żaliła się , że i ona musi znosić wiele , bardzo wiele z jej przyczyny ; wzdychała ciężko , pochlebiała mu przy każdej sposobności .  Przyniosła kawę , postawiła arak , nalewała mu sama , przystawiała , dotykała się niby przypadkowo jego rąk lub ramienia ; spuszczała oczy , kokietowała go ciągle i wytrwale i starała się wykrzesać z niego iskrę jakąś …  Miała swoje cele , dla których to robiła .  Orłowski klął coraz ciszej , a wypiwszy kawę , rzekł :  — Bóg zapłać ! …  Przysięgam Bogu , pani jedna mnie rozumiesz … dobra z pani kobieta …  — Panie naczelniku , gdyby m tylko mogła okazać , co czuję , co … — jąkała się , spuszczając oczy .  Orłowski uścisnął jej rękę i wyszedł do swojego pokoju na drzemkę .  Kręska rozkazała sprzątać ze stołu — i później , kiedy została sama , wzięła jakąś robótkę i usiadła przy oknie , wychodzącem na peron ; spoglądała czasami na lasy , na linię , ale pusto i cicho było wszędzie .  Wstała , bo nie mogła usiedzieć i zaczęła chodzić naokoło stołu , cichym , kocim ruchem , kołowała , uśmiechając się do myśli swojej :  — Będę go miała … będę ! …  Nareszcie człowiek odpocznie należycie ! …  Skończy się ze wszystkiem ! … — myślała i widziała się już naczelnikową .  Widziała się już panią …  Zrzucała z ogromną ulgą tę maskę dobroduszności , pokory , uniżenia i oszczędności , którą musiała nosić wobec wszystkich .  Obiecywała sobie powetować wszystko … co wycierpiała .  Był to jedyny cel , do którego wytrwale dążyła od lat dwóch .  Tu znowu przychodziły jej na pamięć obrazy przeszłości : całe lata włóczęgi z teatrem prowincyonalnym …  Rzuciła teatr , bo złapała młodego chłopaka , który się ożenił z nią .  Żyła z nim całe dwa lata … dwa lata , które wspominała z goryczą .  Mąż był zazdrosny do szaleństwa i bijał ją czasami , gdy niedość mocno trzymała swój temperament na wodzy .  Została wolną wreszcie , ale już nie pragnęła teatru ; przyzwyczaiła się trochę do względnego dobrobytu , do cichszego życia .  Dreszczem przejmowała ją myśl powrotu do tej ciągłej tułaczki z miasta do miasta , do tego ciągłego braku .  Widziała zresztą , że brzydnie i starzeje się .  Posprzedawała co miała , odebrała jakieś wsparcie od zarządu , w którym jej nieboszczyk służył , i przez pół roku grała rolę wdówki ; chciała się koniecznie wydać za mąż po raz drugi .  Zaciągała siecie , ale napróżno ; jej własny temperament stanął na przeszkodzie .  Z pieniądzmi , jakie poczuła w kieszeni , zbudziła się w niej dawna aktorka , lekkomyślna , burzliwa , lubiąca się bawić i używać …  Była jeszcze ponętną , więc ją otoczył rój rozmaitych lewków , z którymi przebawiła wszystko , co miała , razem z reputacyą , jaką sobie potrafiła przy pomocy swego męża wyrobić .  Nie umiała nic , ale miała czelność i sprytu tyle , że nie opuściła rąk biernie , tylko natychmiast , jak ją ostatni z wielbicieli opuścił , ogłosiła w „ Gazecie Kieleckiej ” , że wdowa po urzędniku , w starszym wieku , poszukuje miejsca do wyręczenia pani domu , do towarzystwa , albo do wdowca .  Na skutek nie czekała długo .  Zjawił się Orłowski , któremu był ktoś koniecznie potrzebny do zarządu domem , bo Janka była w gimnazyum jeszcze , a on nie mógł sobie dać rady ze sługami .  Nie pytał się jej o nic , tak mu się przedstawiła cichą , potulną , bolejącą po stracie męża , tylko ją zabrał zaraz ze sobą .  Orłowski był wdowcem , miał niezłą pensyę , gotowizny kilkanaście tysięcy , no i jedyną córkę — nieobecną , córkę , której niecierpiał .  Chciała na razie bałamucić urzędników stacyjnych , ale się prędko połapała w sytuacji , i już grała nową rolę ciągle , chcąc koniecznie dojść do ostatniego aktu — małżeństwa .  Orłowski przyzwyczaił się do niej .  Umiała się zrobić niezbędną i umiała zawsze pokazywać tę swoją niezbędność tak zręcznie , że nie raziła .  Zresztą , te długie wieczory zimowe , szarugi jesienne , zbliżały ją więcej do celu , bo Orłowski miał lat pięćdziesiąt ośm i reumatyzm , był zawsze maniakiem , ale podczas napadów choroby robił się wprost waryatem .  Ona umiała go ułagodzić i prowadzić swoim sprytem , wyostrzonym kilkunastoletnią praktyką sceniczną .  Była tylko jedna przeszkoda — Janka .  Kręska zrozumiała , że dopóki Janka będzie w domu , nie można nic zrobić .  Postanowiła sobie , że zaczeka — i czekała cierpliwie .  Orłowski kochał córkę nienawiścią , to jest dlatego ją kochał , że nienawidził .  Nienawidził jej , bo była córką jego żony , której pamięć przeklinał gwałtownie , — żony , która po dwóch latach wspólnego pożycia , wyjechała z dzieckiem do rodziny , bo nie mogła dłużej znieść jego tyranii i dziwactw .  Procesował się , chciał ją siłą zmusić do powrotu , ale separacya rozdzieliła ich na zawsze .  Szalał ze złości , ale jego zaciętość , upór niesłychany , duma waryacka , nie pozwoliła mu prosić żony o powrót , któraby może i wróciła pod dach mężowski , bo to była dobra kobieta .  Chorowała tylko ciągle na choroby , nieznane lekarzom prowincyonalnym .  Była to dusza mimozy , którą każda łza , każdy ból , czy przykrość , pogrążała w rozpaczy ; do tego bała się grzmotów , deszczów , żab , ciemnych pokojów , dni feralnych i wszelkich głośniejszych dźwięków — więc ten mąż zabijał ją swoją brutalnością .  W kilka lat po rozłączeniu umarła z wyczerpania nerwowego , pozostawiając Jankę już wtedy dziesięcioletnią .  Odebrał ją siłą zaraz od rodziny żony , albowiem nie chciano mu jej oddać dobrowolnie , ze względu na jego charakter i dziewczynę , wychowaną w innej atmosferze .  Nienawidził ją jeszcze i za to , że była dziewczyną .  On , przy swojej dzikiej gwałtowności , chciał mieć syna , na którymby mógł próbować nietylko pięści swojej , ale i codziennego humoru .  Marzył o synu .  Wyobrażał sobie , że to będzie duży chłopak , na pół dziki , energiczny , mocny jak dąb a tymczasem urodziła się dziewczyna .  Był by wszystko żonie darował , ale tego nie mógł .  Oddał Jankę zaraz na pensyę i widywał tylko raz na rok , podczas wakacyi , bo Boże Narodzenie i święta Wielkanocne spędzała u wujów .  Wakacyi tych , coś już w trzecim roku , czekał z niecierpliwością , bo nudził się sam na odludnej stacyi ; z nikim nie żył bliżej , więc jak tylko Janka przyjechała , zaczynała się pomiędzy nimi wojna .  Janka rosła szybko , rozwijała się znakomicie , ale poczęta , urodzona i wychowana w ciągłej wrzawie i kłótni , karmiona płaczem i narzekaniami matki na ojca , znienawidziła go i obawiała się jego szyderstw .  Wyrobiło to w niej skrytość i zaciętość .  Buntowała się przeciw jego despotyzmowi i skąpstwu .  Miała parę tysięcy rubli po matce , i ojciec wręcz jej oświadczył , że procent od tej sumy musi wystarczyć dla niej , bo on nie myśli dać ani grosza .  Stała na pierwszorzędnej pensyi , ale po opłaceniu jej i późniejszej nauki w gimnazyum , pozostawało jej tak mało na różne najniezbędniejsze rzeczy , że ciągle musiała myśleć o tem , jak związać koniec z końcem , i wstydzić się to za buciki podarte , to za sukienkę , to za brak jakiejś drobnostki .  Wyśmiewano się z niej na stancyi , i to ją najsrożej upokarzało .  Po paru latach zaczęto się jej obawiać ; nawet damy klasowe często jej ustępowały , bo miała porywczy charakter ojca , nie znoszący żadnych wędzideł .  Nie płakała nigdy i nigdy się nie skarżyła , ale krzywdy gotowa była odbijać pięścią , bez względu , coby ją było spotkało ; przytem była najzdolniejszą uczenicą .  Nie lubiono jej szczerze , ale musiano oddawać pierwszeństwo , bo go sobie sama wydzierała , gdy poczuła swoją wyższość nad tłumem koleżanek , które ją , jako córkę urzędnika , traktowały wyniośle , śmiały się z jej podartych bucików i sukienek i nie dopuszczały do poufałości z sobą .  Prześladowała potem te córki obywatelskie z zaciekłością .  Była to dzika natura , rozwijająca się samotnie .  Miała tylko jedną przyjaciółkę , z której zrobiła sobie pieska , służącego na łapkach na każde zawołanie .  Nie kochała nikogo , nawet matka zajmowała w jej dzikiem sercu bardzo mało miejsca .  — Twój ojciec taki ! … twój ojciec to zrobił ! … twój ojciec taki podły ! … twój ojciec …  — Nieustannie jęczała matka wśród potoków łez i histerycznych paroksyzmów .  Obrzydły jej te spazmy , znienawidziła wszelką słabość , a postać ojca urosła w jej umyśle do rozmiarów olbrzymich .  Wyobrażała go sobie złym , niegodziwym , ale wielkim jakimś i mocnym .  Poznała go bliżej po śmierci matki i nienawidziła z bojaźni , jaką czuła wobec niego .  Przyjeżdżała na wakacye do Bukowca , bo były tutaj lasy ogromne , góry skaliste , potoki rwące , dzikość , która hypnotyzowała ją czarem swoim i przyciszała jej temperament .  Nie lubiła miasta , bo jej przypominało zaraz szkołę , koleżanki i doznane upokorzenia .  Tutaj czuła się swobodną i wolną .  Kłóciła się z ojcem codziennie , nie ustępując mu w niczem ; a Orłowski robił się podczas tych miesięcy jej odpoczynku wprost niemożliwym : umyślnie ją drażnił i pobudzał do wybuchów gniewu , i rad był niezmiernie , kiedy w paroksyzmie złości robiła się podobną do młodej pantery , gotowej się rzucić na niego i kąsać .  Przepadał za siłą i z gorzką rozkoszą widział , że Janka ma tę siłę w temperamencie , wtedy jeszcze ciężej żałował , że była dziewczyną .  Mówił jej otwarcie o tem , że się nią brzydzi , ponieważ jest kobietą ; drwił z niej , że prócz szydełka i książki , nie potrafiła by nic w ręku utrzymać ; pokazywał jej swoją strzelbę i odkładał ze smutkiem , narzekając , iż tylko chłopak umiał by ocenić należycie takie rzeczy .  Były to smagania , które na jej duszy zostawiły piekące pręgi .  Zrywała się wtedy , jak młody źrebiec uderzony batem , chwytała strzelbę i po całych dniach brodziła po moczarach i głuszach leśnych za ptakami ; nauczyła się tak dobrze strzelać , że przynosiła całe pęki kaczek dzikich i bekasów , i rzucała je ojcu pod nogi z tryumfem .  Orłowski wtedy dostawał wprost obłędu z wściekłości ; upokarzało go , że wobec jej siły był sam bezsilnym , że nie mógł jej zgiąć i zmiażdżyć — i potem jeszcze więcej żałował , że tyle dzikiej wytrwałości jest w niej — w dziewczynie !  Bywał chwilami dumny z niej i bronił ją z zapał em przed znajomymi , bo cała okolica gorszyła się jej awanturniczością .  Spotykano ją po lasach , w nocy , w deszcz , w niepogody , zawsze samą , niby młody warchlak , odbity od stada .  Nie żenowało ją wcale łażenie po drzewach za gniazdami , albo wyścigi na oklep z wiejskimi chłopakami po pastwiskach .  Uciekała z domu od ojca na dni całe , marząc o powrocie na pensyę , a na pensyi marzyła znowu o domu samotności .  Taką była prawie do ośmnastego roku życia .  Skończyła gimnazyum i przyjechała na stałe do ojca .  Uspokoiła się zewnętrznie , ale głowa jej zaczęła się rozpłomieniać coraz bardziej .  Zaczęła marzyć i szukać czegoś , jakiegoś celu , jakiejś idei życia swojego .  Z tą swoją przyjaciółką , Helą Walder , idealnie piękną i idealnie rozmarzoną na punkcie samodzielności kobiet , rozstała się .  Hela wyjechała do Paryża — na przyrodę ; ona nie chciała , bo nie czuła po prostu potrzeby żadnej wiedzy .  Pragnęła czegoś , potężniej działającego na jej temperament … czegoś , coby porwało ją całą i na zawsze .  Pozostała zupełnie samą i zaczęła się przypatrywać ludziom .  Szukała tej idei , ale towarzystwo okoliczne nudziło ją śmiertelnie .  Dla niej za mało było tej okolicy , tych zabaw skromnych i sennych , tych ludzi , którzy ją otaczali .  To życie ciche , wymierzone , rozklasyfikowane na wstawanie o jednej godzinie , na śniadanie , obiad , kolacyę ; preferanse we czwartki u nich , w sobotę u pomocnika ojca , w niedzielę u dozorcy — zabijało ją swoją monotonią .  Dusiła się w nim .  Mężczyzn unikała prawie , bo ją gniewali swoją bezczelnością ; kobiety nudziły ją wiecznem powtarzaniem plotek , skarg , intryżek .  Odsunięto się ogólnie od niej .  Najrozmaitsze wersye , mniej lub więcej kłamliwe , kursowały na jej conto w okolicy .  Była dziwadłem dla wszystkich .  A ona tymczasem szamotała się ze sobą , z duszą własną , z pragnieniami , których nie umiała sobie uprzedmiotować .  Nie wiedziała , po co żyje i na co ? …  Zamęczała się czytaniem , ale spokoju tam nie znalazła .  Czuła , że musi znaleźć coś takiego , co ją potrafi porwać , że znajdzie kiedyś … ale tymczasem szalała z męki oczekiwania .  Oświadczył się jej Zielenkiewicz , właściciel wioski dosyć obdłużonej .  Roześmiała mu się drwiąco w oczy , wręcz mówiąc , że swoim posagiem nie myśli wcale płacić jego długów .  Zaczęła rok dwudziesty pierwszy i zaczynała tracić cierpliwość .  Mała , zwykła rzecz , zdecydowała o jej życiu .  W najbliższem miasteczku urządzano teatr amatorski .  Wybrano trzy jednoaktówki , obsadzono role i — utknięto , bo żadna z pań grać nie chciała Pawłowej w „ Marcowym kawalerze ” Blizińskiego .  Inicyator i reżyser zarazem , chciał koniecznie , aby ta sztuka była graną , bo pragnął nią dokuczyć jakiemuś sąsiadowi — ale Pawłowej ani Eulalii żadna z pań grać nie chciała .  Ktoś rzucił myśl , żeby prosić Orłowskiej , bo wiedziano , że ona nie zważa na nic .  Przyjęła rolę Pawłowej dosyć obojętnie , a Kręska , w której zagrały wspomnienia przeszłości , zrobiła tyle , iż Orłowski sam pojechał i oznajmił , że jest amatorka i na rolę Eulalii .  Robiono próby coś ze trzy miesiące , bo kilka rad zmieniał się skład grających .  Zwykłe hece teatrów prowincyonalnych , gdzie żadna nie chce grać starej , złej , kłótliwej , charakterystycznej , dwuznacznej , ani pokojówki , a wszystkie chcą grać bohaterki .  Kręska , którą Janka trzymała dosyć z daleka od siebie , nie zwierzając się jej nigdy z niczem i nigdy nie prosząc o radę , zbliżyła się do niej z racyi przedstawienia .  Zaczęła jej dawać lekcye gry scenicznej i była niestrudzoną mentorką ; dopiero za jej wpływem Janka zaczęła się interesować rolą i przedstawieniem .  Tak się głęboko przejęła rolą , tak weszła w charakter i tak się nadała do tych ram , że grała bardzo dobrze .  Była chłopką , Pawłową w każdym calu , tak , że sala pod koniec sztuki zabrzmiała oklaskami .  Poczuła wtedy szaloną , dziką uciechę z tego chwilowego panowania nad tłumem ; schodziła ze sceny prawie ze łzami żalu , że się to już skończyło , i czując , że się w niej gdzieś pod świadomością , coś budzić zaczyna nowego .  Kręska zrobiła także prawdziwą furorę ! …  Była to rola , którą kiedyś na prawdziwej scenie grywała z powodzeniem .  W antraktach mówiono tylko o niej i o Jance .  — Komedyantka !  urodzona komedyantka ! — szeptały panie z jakiemś wyniosł em politowaniem .  Orłowski , któremu dziękowano i winszowano takiej córki i towarzyszki , machnął ręką .  — Żeby to był syn , zobaczyli by ście , coby wam pokazał ! …  Był jednak zadowolony , bo poszedł za kulisy , pogładził Jankę po twarzy , a Kręską pocałował w rękę .  — Dobrze , dobrze ! … pociecha nie wielka , ale przynajmniej wstydu niema — powiedział im za całą pochwałę .  Janka , po tem przedstawieniu zbliżyła się więcej do Kręskiej , i ta , w chwili jakiejś słabości , wygadała się ze swoją tajemnicą , szczelnie trzymaną w ukryciu , i przesunęła przed Janką światy takie nowe , takie dziwne , takie pociągające , że jej serce zabiło gwałtownie .  Słuchała z pobożnem skupieniem opowiadania o scenie , o tryumfach , o występach , o barwnem życiu aktorskiem .  Kręska się unosiła i obrazowała entuzyastycznie ; już nie pamiętała nędz tego życia , tylko same jasne obrazy pokazywała oszołomionej dziewczynie .  Wyciągnęła z kufra pożółkłe zeszyty ról niegdyś granych i czytała przed nią , grała , podniecona wspomnieniem przeszłości .  Olśniewało to Jankę , budziło jakieś gwałtowniejsze pragnienia , ale jeszcze ją nie porwało , jeszcze to nie było to „ coś ” , na co czekała od tak dawna .  Grała później jeszcze kilka razy , bo już gorączka teatralna zaczęła ją zwolna trapić .  Z uwagą zaczęła czytywać w pismach krytyki teatralne i szczegóły o aktorach .  Wreszcie , czy to z nudów , czy z instyktownej pobudki sprowadziła sobie Szekspira — i wtedy przepadła !  Znalazła to „ coś ” , znalazła bohatera , cel , ideę — był nim teatr .  Pochłonęła Szekspira z całą gwałtownością swojej natury — całego i od razu .  Po kilkakrotnem przeczytaniu tych ksiąg nieśmiertelnych , powiedziała sobie , że zostanie aktorką , że musi nią zostać koniecznie , bo te sprawy codzienne wydały się jej tak marnemi , ludzie tak nikłymi , że się dziwiła , iż wcześniej tego nie spostrzegła .  Poczuła że jest artystką , że jakiś płomień oświecił ją błyskawicą i zbudził ; że to sztuka jest tem dobrem dla niej , tak wyczekiwanem i tak upragnionem .  Zaczęła ją przepalać gorączka teatru i pragnienia nadzwyczajnych wzruszeń .  Zimy wydały się jej za ciepłe , śniegi za małe ; wiosny szły za powolnie , upały były zimne , jesienie zbyt suche , za mało mgliste ; ona to wszystko miała w mózgu stokroć potężniejszem .  Chciała mieć piękno — szczytnem , zło — choćby zbrodnią , czyn wszelki — tytanicznych rozmiarów .  — Mało ! … jeszcze ! … — wołała nieraz jesienią , kiedy wichry zginały z szumem buki i liście leciały , niby płatki krwi czerwonej na ziemię , kiedy deszcze lały całymi tygodniami , że wszystkie drogi , rowy , dolinki stały pod wodą , a noce były wprost straszne ciemnością i szamotaniem się żywiołów .  W dni , w które się zdawało , że wszystko na niebie i na ziemi zagasło , starło się , pomieszało , że tylko szarzeją pyły światów rozbitych i zewsząd się sączy w świat szarość posępna i targająca duszę smutkiem bezbrzeżnym konania — uciekała do lasu , kładła się nad potokami , albo na odartem z roślinności wzgórzu i wystawiona na deszcz , na smaganie wichury i zimno , dawała się porywać swojej wyobraźni i leciała w światy olbrzymów ; bywała wtedy szczęśliwą aż do utraty przytomności .  Szalała razem z huraganem , co bił i brał się za bary z lasami , co pod konarami drzew wył i skomlił żałośnie , niby dzikie zwierzę na uwięzi .  Kochała się w takich dniach i nocach , przepadała za tym przejmującym płaczem żałosnym przyrody konającej w błocie jesieni .  Wyobrażała sobie wtedy Leara , i głosem , którym napróżno chciała zagłuszyć burzę i szum lasu , rzucała w świat zamglony tragiczne przekleństwa …  Żyła wtedy życiem dusz Szekspirowskich .  Było to prawie szczytne obłąkanie duszy .  Pokochała z całą gwałtownością te wielkie , tragiczne postacie dramatów .  Orłowski trochę wiedział o jej chorobie , ale śmiał się z tego pogardliwie .  — Komedyantka ! — rzucał jej prosto w twarz ze swoją brutalnością .  Kręska podsycała ten ogień , bo za co bądź chciała się jej z domu pozbyć .  Zaczęła w nią wmawiać talent i gorąco zachwalała teatr .  Janka nie mogła się jakoś zdobyć na ten krok decydujący .  Bała się tych ciemnych , nieokreślonych przeczuć i trwogi , jaka ją chwilami napadała .  Wiedziała , że musiała by zerwać ze wszystkimi i iść sama w świat , w świat , którego się bała instynktownie .  Nie żyła nigdy samodzielnie .  Mroziła ją myśl o tem otwieraniu sobie drogi kułakami .  Dotychczas prowadzono ją : ręka , co ją wiodła , była twarda i nielitościwa , ale ją prowadziła i mniej więcej czuwała nad nią .  Tutaj miała swój kąt , swój las , swoje miejsca ulubione , do których organicznie się już przystosowała — a tam , gdzieś w świecie szerokim , co tam znajdzie ? …  Nie !  nie mogła się zdobyć na stanowczość .  Musiała jakaś burza przyjść , wyrwać ją i wyrzucić daleko stąd , jak wyrywała drzewa i rzucała po polach pustych .  Czekała już teraz wprost na przypadek .  Kręska tymczasem informowała ją ciągle o towarzystwach prowincyonalnych .  Z pism zresztą wiedziała nazwiska dyrektorów i opinie , jakie mieli .  Robiła pewne przygotowania i oszczędności .  Ojciec wypłacał jej procent od posagu regularnie i zdołała przez rok zaoszczędzić z niego przeszło dwieście rubli .  To oświadczenie Grzesikiewicza i zapewnienie ojca , że musi wyjść za niego , wzburzyło ją .  — Nie , nie i nie ! — myślała teraz , chodząc po swoim pokoiku .  — Nie pójdę za mąż !  O zamążpójściu nigdy na seryo nie myślała .  Czasami miłość jakaś wielka , wstrząsająca , snuła się jej w myśli , marzyła o niej przez chwilę , ale o małżeństwie nie pomyślała nigdy .  Dosyć lubiła nawet Grzesikiewicza , bo jej nigdy nie mówił półsłówkami o uczuciach , nie grywał przed nią miłosnych komedyi , do jakich ją przyzwyczaili inni wielbiciele ; lubiła go za prostotę , z jaką opowiadał , co musiał przecierpieć w szkołach , jak mu wymyślano od chamów , od karczmarskich synów , jak go upokarzano i , jak im płacił za to pięścią — po chłopsku .  Śmiał się przy tych opowiadaniach , ale miał w śmiechu jakiś akcent żalu , czy urazy .  Chodziła z nim nieraz na spacery , bywała z ojcem w ich domu , lubiła bardzo starą Grzesikiewiczową , ale żeby wyjść za mąż za niego ! … roześmiała się z tej myśli , tak się jej wydała śmieszną i dziwaczną .  Otworzyła drzwi do pokoju ojca , aby mu powiedzieć ostro i stanowczo , że Grzesikiewicz niema po co przyjeżdżać ; ale Orłowski spał już po obiedzie , w swoim fotelu , z nogami opartemi o parapet okiennicy .  Słońce świeciło mu prosto w twarz , prawie już miedzianą od opalenia .  Cofnęła się .  Przeczuwała po niepokoju , jaki rósł w niej , że burza będzie straszna , bo ojciec nie będzie chciał ustąpić , ale czuła , że i ona nie ustąpi .  — Nie , nie i nie ! …  Choćby przyszło uciekać z domu , a nie pójdę za mąż ! …  Ale ją zaraz chwytała bezradność czysto kobieca po takiej stanowczej myśli i spoglądała prawie ze strachem w przestrzeń , w której zdawała się widzieć siebie samą , uciekającą z domu .  — Pojadę do wujów … tak ! … a stamtąd do teatru …  Nikt mnie nie zmusi , aby m tutaj pozostała .  I aż zawrót głowy uczuła z oburzenia na myśl , że może ją kto chcieć zmuszać i zaraz potem hardo patrzyła w przyszłość — i była już zdecydowaną na wszystko , byle nie ustąpić .  Słyszała , jak ojciec wstał , potem z okna przyglądała się pociągowi osobowemu , który odchodził ; słyszała dzwonki stacyjne , szwargot kilku wsiadających żydków ; widziała czerwoną czapkę ojca , żółte wypustki telegrafisty , rozmawiającego przez okno wagonu z jakąś panią ; widziała i słyszała wszystko , ale nie rozumiała nic z tego.Ta stanowcza chwila , to jutro , wywierała na nią już swój wpływ .  Kręska przyszła i swoim zwyczajem , zaczęła kołować po pokoju cichym , kocim ruchem , nim się odezwała .  Miała w twarzy wyraz współczucia i rzewność w głosie .  — Panno Janino !  Janka spojrzała na nią i przeczytała wyraźnie jej obawę .  — Nie !  możesz mi pani wierzyć , że nie ! — odpowiedziała silnie .  — Ojciec dał słowo …  będzie chciał koniecznie posłuszeństwa … co to będzie z tego ? …  — Nie !  nie pójdę za mąż ! …  Może sobie ojciec odwołać słowo ; mnie nie zmusi …  — Tak … ale zacznie się to dopiero wojna , zacznie ! . .  — Przetrzymała m już tyle , przetrzymam i więcej .  — Ja się boję … to się tak gładko nie skończy .  Ojciec taki gwałtowny …  Ja nie wiem , jak tam pani może znosić tyle …  Gdyby m była na miejscu pani , to wiem , co by m zrobiła … i to zaraz , dziś , natychmiast !  — Ciekawam … niech mi pani da jaką radę .  — Wyjechała by m przed wszystkiem , żeby uniknąć hecy .  Pojechała by m do Warszawy …  — No i cóż dalej ? — pytała Janka ze drżeniem w głosie .  — Zaangażowała by m się do teatru i niech się co chce dzieje !  — Tak , to dobra myśl , ale … ale …  I nie dokończyła , bo dawna bezradność i dawneobawy znowu wróciły ; siedziała już , nie odpowiadając Kręskiej , która widząc , że projekt jej nie zostanie wykonany , wyszła zirytowana .  Janka włożyła jakiś kaftan , filcową czapkę , kij i poszła do lasu , ale dziś nie mogła się tam bezmyślnie włóczyć , ani znaleźć rozkoszy w obcowaniu z samą sobą , nawet marzyć o scenie nie mogła .  Poszła na szczyt tej góry kamienistej , skąd się otwierał rozległy widok na lasy , na wsie za nimi i na nieskończony obszar przestrzeni .  Patrzyła się , ale ta cisza w przestrzeniach , niepokój , to przeczuwanie burzy , jakaś trwoga , denerwowały ją silnie .  Wiedziała , że jutro coś się zdecyduje , coś się stanie takiego , czego pragnęła i bała się jednocześnie …  Wróciła o zmroku do domu .  Nie rozmawiała ani z ojcem , ani z Kręską , tylko zaraz po kolacyi poszła do swojego pokoju i czytała bardzo długo Consuelo Jerzego Sanda .  W nocy sny ją trapiły ciężkie , że się co chwila budziła spocona i jeszcze przede dniem obudziła się zupełnie i nie mogła spać .  Leżała z szeroko otwartemi oczyma i patrzyła w sufit , na którym rysowała się plama światła , oderwana od latarni peronowej .  Pociąg jakiś szedł z hukiem , słyszała długo jego łoskot rytmiczny i całe chóry głosów przeciskały się przez szyby strumieniami dźwięków .  W głębi pokoju , zalanej zmrokiem , pełnej jakichś błysków , snujących się , niby oderwane promieniowanie świateł dawno zagasłych — zdawała się widzieć widma , zarysy jakichś scen , postaci , dźwięków …  Mary mózgu zmęczonego napełniały pokój halucynacyami .  Spostrzegła jakiś gmach ogromny , długi , z szeregami kolumn , jak się zaczął zarysowywać i wyłaniać z mroków … nie wiedziała co to jest , ale patrzyła …  Potem szły sceny i postacie jakieś tragiczne , przestrzenie zalane światłem , głosy muzyki , ciżba ludzka , miasto wielkie , ulice długie , domy wysokie , tłok na ulicach .  Rano wstała , tak zdenerwowana , że się na nogach utrzymać nie mogła .  Słyszała , że ojciec dysponuje wystawny obiad , że robią przygotowania do uroczystego przyjęcia .  Kręska chodziła koło niej na palcach i uśmiechała się , subtelnie drwiącym uśmieszkiem , który Jankę drażnił .  Odurzona była wyczerpaniem i burzą , jaka wrzała w niej .  Przyglądała się wszystkiemu obojętnie , bo myśl jej była ciągle o tej oczekiwanej walce z ojcem .  Chciała coś czytać , zająć się czemś , ale wszystko wysuwało się jej z rąk bezwładnych .  Poszła do lasu , ale zaraz zawróciła z powrotem , bo nie wiedziała , po co tam iść ? …  Nuda jakaś rozlała się po niej i niepokój przysłaniał jej serce mgłą coraz większą .  Nie mogła się w żaden sposób otrząsnąć z tego nastroju .  Zaczęła grać machinalnie gamy , ale monotonne , usypiające szmery dźwięków , denerwowały ją jeszcze więcej .  Grała później nokturny Chopinowskie , grała długo , wsłuchiwała się w te tony nieokreślone , co były jakimś śpiewem zaświatów , co miały w sobie akcenta łez , cierpień , krzyków , rozpaczy bezsilnej ; blaski zimnych nocy księżycowych , jęki podobne do szeptów dusz konających , szmery , światła , uśmiechy rozłączeń , drgania życia subtelnego i smutnego …  I rozpłakała się spazmatycznie .  Płakała długo , nie wiedząc , dlaczego płacze , ona , która od śmierci matki nie wylała ani łzy jednej .  Poczuła się znękaną pierwszy raz w życiu , które dotychczas było tylko ciągłym buntem protestu i szamotania się …  Obudziło się w niej głębokie pragnienie podzielenia się smutkami duszy : zapragnęła wyszeptać na jakiem sercu życzliwem , te myśli obłędne , strzępy uczuć , cierpienia nieokreślone i obawy …  Łaknęła współczucia , czując , że to znękanie było by mniejszem , ból cichszym , łzy nie tak palące , gdyby mogła otworzyć serce przed jaką serdeczną przyjaciółką .  Poznała , że samotność jest nieszczęściem w pewnych stanach duszy .  Kręska zawołała ją na obiad , objaśniając , że Grzesikiewicz już czeka .  Wytarła ślady łez , poprawiła włosy — poszła .  Grzesikiewicz pocałował ją w rękę i usiadł obok niej .  Orłowski miał humor świąteczny i coraz domyślniki i tryumfujące spojrzenia rzucał na Jankę .  Pan Andrzej był milczącym i niespokojnym ; czasami się odzywał , ale tak cicho , że ledwie Janka usłyszeć mogła .  Na Kręskiej znać było zdenerwowanie .  Jakaś posępna atmosfera wisiała nad wszystkimi .  Obiad wlókł się ciężko i nudnie .  Orłowski chwilami wpadał w zadumę i wtedy marszczył brwi , targał gniewnie brodę i mordercze spojrzenia rzucał na córkę .  Po obiedzie przeszli do saloniku .  Podano czarną kawę i koniak .  Orłowski wypił szybko kawę i wychodząc pocałował Jankę w głowę i mruknął coś niezrozumiale .  Zostali sami .  Janka patrzyła w okno ; Grzesikiewicz czerwony , rozstrojony , dziwny , zaczął coś mówić i popijał kawę małymi łykami , wreszcie wypił ją od razu , filiżankę odsunął , że się aż przewróciła wraz ze spodkiem na stół .  Janka roześmiała się z tej gwałtowności i z miny , z jaką się tłómaczył .  — Niech się pani nie dziwi , ale w takiej chwili człowiekby lampę połknął , nie zauważywszy …  — Trudno by było — odpowiedziała , i znowu ją śmiech pusty i bezmyślny zatrząsł .  — Pani się ze mnie śmieje ? — zapytał , patrząc jej niespokojnie w oczy .  — Nie , tylko tak mi komiczną wydawała się myśl połknięcia lampy .  Milczeli .  Janka skubała abażur , a Grzesikiewicz szarpał rękawiczki i bezmyślnie , odruchowo przygryzał sobie wąsy ; wzruszenie dławiło go po prostu .  — Ciężko mi … okropnie mi ciężko ! … — zaczął , podnosząc na nią oczy błagalnie .  — Dlaczego ? — zapytała krótko i wymijająco .  — No , bo … bo …  Jak Boga kocham , nie wytrzymam już dłużej ! …  Nie , już nie mogę się dłużej męczyć , powiem po prostu : kocham panią i proszę o jej rękę — zawołał głośno , i aż odetchnął z ulgi ogromnej , ale uderzył się w czoło i , biorąc rękę Janki , zaczął znowu :  — Kocham panią dawno , bał em się pani mówić o tem , i teraz także nie umiem się wygadać , nie umiem tak określić i wypowiedzieć , jakby m chciał …  Kocham panią i błagam , bądź moją żoną …  Pocałował ją gorąco w rękę i patrzył się w nią swojemi niebieskiemi , poczciwemi oczyma , z których buchało ślepe przywiązanie i miłość szczera i głęboka .  Usta drżały mu nerwowo i bladość pokryła twarz .  Janka podniosła się z krzesła i , patrząc mu prosto w oczy , odpowiedziała wolno i po cichu :  — Nie kocham pana .  Zdenerwowanie gdzieś zniknęło ; wiedziała , że ta chwila oczekiwania już się zaczęła , więc była gotową .  Spokojne zdeterminowanie przeglądało w jej oczach chłodno patrzących .  Grzesikiewicz odsunął się gwałtownie , jakby go kto uderzył silnie w piersi , ale powrócił na miejsce i nie rozumiejąc jeszcze znaczenia słów usłyszanych , mówił drżącym głosem :  — Panno Janino … bądź pani moją żoną …  Kocham panią ! …  — Nie kocham pana … nie mogę przeto za pana wyjść … nie pójdę wcale za mąż ! … — odpowiedziała tym samym głosem , ale przy ostatnim wyrazie głos jej zadrgał jakimś akcentem litości dla niego .  — Jezus , Marya ! — wykrzyknął Grzesikiewicz , chwytając się za głowę .  — Co pani powiedziała ? …  Co to jest ? ! …  Pani nie pójdzie za mąż ! … nie chce pani być moją żoną ! ? …  Pani mnie nie kocha ! …  Ukląkł raptownie przed nią , schwycił ją za ręce , i , okrywając je pocałunkami , prawie przez łzy strachu gorączkowego , zaczął ją błagać tak silnie , tak pokornie , tak mu głos drżał łkaniem miłości ogromnej , że chwilami zatrzymywał się , aby zaczerpnąć powietrza i zebrać myśli .  — Nie kocha mnie pani ? …  Pokocha mnie pani .  Przysięgam , że ja i matka moja i ojciec będziemy jej niewolnikami …  Poczekam wreszcie …  Niech pani powie , że za rok … za dwa … za pięć … będę czekać .  Przysięgam pani , będę czekać ! …  Ale niech mi pani nie mówi , że nie ! …  Na miłość Boską , niech mi pani nie mówi tego , bo się wścieknę z rozpaczy !  Jakto ? … nie kocha mnie pani ! … ale ja panią kocham … my wszyscy panią kochamy … my nie potrafimy już żyć bez pani ! … nie …  Ojciec mi powiedział , że … że … a tutaj ! … Jezus Marya ! ja się wścieknę ! …  Co pani robi ze mną ! … co pani robi ! …  Porwał się z ziemi i chwytając się za głowę rozczochraną , krzyczał prawie z bolu .  Janka miała łzy w oczach i żal się jej robiło ; ta jego szczera i taka prosta rozpacz , objawiająca się tak targająco , podziałała na nią dziwnie .  Była chwila , w której poczuła we własnem sercu te łzy jego i rozpacz — i jakaś sympatya litosna targała ją , że już odruchowo podać mu chciała ręce i powiedzieć , że będzie jego żoną , — ale to trwało krótko .  Stała znowu ze łzami rozczulenia w oczach , ale z obojętnością w sercu i patrzyła się zimno .  — Panno Janino , błagam o odpowiedź ! …  Niech pani pomyśli , że odmową zabija pani mnie , matkę moją , ojca , wszystkich …  — Wolał by ś pan , żeby m ja się zabiła dla wszystkich ! — odpowiedziała chłodno i usiadła z powrotem .  — A ! ! … — wyrwało mu się z gardła i odchylił głowę nieco w tył , jakby z obawy , że sufit runie natychmiast .  Machinalnie zerwał rękawiczki z rąk , podarł , a raczej poszarpał je i rzucił na podłogę , zapiął surdut na wszystkie guziki , a wreszcie siląc się na spokój , powiedział :  — Żegnam panią … ale … że zawsze … że wszędzie … że nigdy … — szepnął z trudem , pochylił głowę i szedł ku drzwiom .  — Panie Andrzeju ! … — zawołała silnie .  Grzesikiewicz odwrócił się ode drzwi z jakimś błyskiem nadziei w oczach .  — Panie Andrzeju — mówiła prosząco — nie kocham pana , ale go szanuję … nie mogę wyjść za pana , nie mogę … ale zawsze … będę o panu wspominać , jak o człowieku szlachetnym .  Pan mnie rozumie , iż to było by podłością iść za człowieka niekochanego …  Pan się brzydzi obłudą i kłamstwem — i ja go nienawidzę .  Przebaczy mi pan , ale ja sama cierpię … sama także nie jestem szczęśliwą … o nie ! …  — Panno Janino … gdyby ś tylko … gdyby ś …  Spojrzała na niego tak boleśnie , że zamilkł i wyszedł wolno .  Janka siedziała jeszcze , patrząc na drzwi , któremi wyszedł — i jeszcze miała w mózgu dźwięki jego słów , gdy wszedł do pokoju Orłowski .  Spotkał się z Grzesikiewiczem na schodach i z jego twarzy dowiedział się o wszystkiem .  Janka aż krzyknęła ze strachu , tak ojciec zmienił się strasznie .  Twarz miał brudno - siną , oczy wysadzone , głowa mu się trzęsła jakimiś poprzecznymi ruchami .  Usiadł przy stole i cichym , przyduszonym głosem zapytał :  — Co powiedziała ś Grzesikiewiczowi ?  — To , co mówiła m ojcu wczoraj , że go nie kocham i nie pójdę za niego — odpowiedziała śmiało , ale się zlękła tej cichości i pozornego spokoju , z jakim ojciec przemawiał :  — Dlaczego ? — rzucił krótko , jakby nie rozumiejąc .  — Powiedziała m : nie kocham i nie chcę wcale wyjść za mąż .  — Głupiaś ! … głupiaś ! … głupiaś ! … — syczał przez zaciśnięte zęby i podnosił się zwolna z krzesła .  Patrzyła na niego spokojnie i dawna jej zaciętość wracała .  — Powiedział em , że pójdziesz za niego … dał em słowo , że pójdziesz za niego , to pójdziesz !  — Nie pójdę ! … nikt mnie nie potrafi zmusić ! … — odpowiedziała ponuro , z mocą patrząc się w błyszczące oczy ojca .  — Zaciągnę cię do ołtarza .  Zmuszę cię ! … musisz ! … — wołał głucho .  — Nie !  — Wyjdziesz za Grzesikiewicza ; ja ci to mówię , ja twój ojciec , rozkazuję ci to zrobić ! …  Usłuchasz mnie natychmiast , bo cię zabiję ! …  — Dobrze , niech mnie ojciec zabije , ale nie usłucham .  — Wypędzę cię z domu ! … — krzyczał już głośno , odzyskując siły i ściskając nerwowo poręcz krzesła .  — Dobrze !  — Wyrzeknę się ciebie !  — Dobrze ! — odpowiadała coraz silniej .  Czuła teraz , że z każdem słowem ojca dusza jej twardnieje i nasyca się coraz większą stanowczością .  — Wypędzę cię ! … słyszysz ? … i choćby ś konała z głodu , choćby ś skomliła u drzwi , nie wpuszczę , nie zechcę nigdy wiedzieć o tobie ! …  — Dobrze …  — Janka !  ty mnie nie doprowadzaj do ostateczności .  Ja cię proszę , idź za Grzesikiewicza , moja córko , dziecko moje ! … przecież to dla twojego dobra , ja chcę tego małżeństwa .  Nie masz nikogo oprócz mnie na świecie ; ja jestem stary … umrę … zostaniesz sama , bez opieki , bez utrzymania …  Janka , tyś mnie nigdy nie kochała ! …  Żeby ś ty wiedziała , jaki ja jestem przez całe życie nieszczęśliwy , toby ś się ulitowała ! … — prosił , ale w głosie miał akcenta krzyku i groźby .  — Nie ! … nigdy ! … — odpowiedziała , nie poruszona ani na chwilę jego prośbą i skargami .  — Ostatni raz cię pytam ! — krzyknął onieprzytomniony jej odpowiedzią .  — Ostatni raz mówię , że nie !  Orłowski z taką siłą rzucił krzesłem o ziemię , że się rozleciało w kawałki ; rozerwał sobie kołnierz koszuli , bo go dusił spazm wściekłości i , z poręczą w ręku rzucił się do Janki , by ją uderzyć , ale jej zimny , prawie pogardliwy wyraz twarzy , oprzytomnił go w jednej chwili .  Odrzucił od siebie tę poręcz .  — Precz ! ! … — wrzasnął wskazując drzwi — precz ! … słyszysz ?  Wypędzam cię na zawsze z mego domu ! …  Nie przestąpisz nigdy tego progu , póki żyć będę , bo cię zabiję , jak psa wściekłego i wyrzucę za bramę ! …  Nie mam już córki ! …  — Dobrze , pójdę precz … — odpowiedziała machinalnie .  — Nie mam już córki !  Nie chcę cię znać , nie chcę słyszeć o tobie ! … zgiń …  Zabiję ! … zabiję ! … — krzyczał , biegając po pokoju , jak szalony .  Jego waryactwo wybuchało teraz w całej sile .  Wybiegł potem z mieszkania , i widziała przez okno , jak leciał do lasu .  Siedziała głucha , niema , zlodowaciała …  Spodziewała się wszystkiego , ale nigdy , że ją wypędzi z domu , własny ojciec .  Poczuła straszny ból do niego , ale ani jedna łza nie błysnęła w jej oku .  Oglądała się nieprzytomnie , bo wciąż słyszała ten chrapliwy krzyk : „ precz ! precz ! ”  — Pójdę precz , pójdę … — odpowiadała pokornym , złamanym głosem przez łzy , które jej zalewały serce — pójdę …  Było jej jednak tak ciężko , tak strasznie ciężko na duszy , że siedziała zamierając z bólu : zdawało się jej,że to „ precz ” ojcowskie smaga ją , jak prętem żelaznym i że się oblewa krwią męki …  — Boże mój , Boże !  za cóż ja jestem tak nieszczęśliwa ? … — zawołała później .  Kręska , która wszystko słyszała , przybiegła do niej ; ze łzami w głosie zaczęła ją pocieszać , lecz Janka odsunęła ją łagodnie .  Nie tego jej było potrzeba : nie takich słów i nie takiej pociechy .  — Ojciec mnie wypędził … muszę wyjeżdżać … — rzekła , dziwiąc się w duszy tym krótkim dźwiękom , które zamykały w sobie tak wiele .  — Ależ to niemożebne ! …  Ojciec da się przeprosić …  — Nie ; nie zostanę już tutaj dłużej .  Dosyć mam męki , dosyć …  — Pojedzie pani do wujów ?  Janka się zamyśliła na chwilę , lecz nagle jej twarz posępna rozjaśniła się blaskiem stanowczości .  — Pojadę do teatru .  Stało się !  Kręska spojrzała na nią , zdziwiona niby , i zaczęła jej odradzać .  — Niech mi pani pomoże pakować rzeczy .  Pierwszym pociągiem odjadę …  — Osobowy teraz nie idzie do Kielc .  — Pojadę do Strzemieszyc , a stamtąd drogą wiedeńską do Warszawy .  — Niechże się pani namyśli jeszcze … taki krok , to na całe życie .  Można później żałować …  — Stało się ! …  Już tak musiało się stać , to i nie będzie inaczej .  I zaraz spiesznie , nie odpowiadając na uwagi Kręskiej , zaczęła się gorączkowo pakować .  Bieliznę , garderobę , książki , nuty , drobiazgi , różne — wszystko to układała ze starannością do swojego , jeszcze z pensyonarskich czasów kufra , jakby wyjeżdżąja po wakacyach .  Nie myślała już nic ponad to i nie czuła , tylko , że musi zaraz , natychmiast wyjeżdżać ; że musi się znaleźć jak najdalej od Bukowca , jakby wewnętrznie obawiała się , że może jej zabraknąć później sił i odwagi .  Pożegnała się z Kręską obojętnie .  Wydawała się spokojną i zimną na pozór , i była nią , tylko jakieś drganie ust i to drżenie wewnętrzne , którego nie mogła przyciszyć , były śladami tej burzy niedawnej .  Kazała zanieść rzeczy na dół , a mając jeszcze z godzinę czasu do pociągu , poszła do lasu .  Usiadła pod rozłożystym bukiem i zapatrzyła się przed siebie .  — Na zawsze ! … — odpowiedziała półgłosem jakby gęstwinie , co zaczęła trząść liśćmi , szemrać i pochylać się ku niej .  — Na zawsze ! … — szeptała , wpatrzona w czerwonawe błyski słońca , chylącego się do zachodu , co przeciekały przez splątane gałęzie buków i lśniły się na ziemi .  Las stanął w wielkiej ciszy , jakby słuchał tych jej słów ostatniego pożegnania , jakby dziwił się w milczeniu , że może ktoś , co się w nim urodził i wychował , co żył z nim jednem uczuciem , co tyle łez w jego objęciach wylał , tyle przemarzył w jego ciszy — żegnać się i odejść — na zawsze ; szukać lepszej doli i przyjaciół szczerszych .  Żałośnie zaszemrały drzewa …  Coś , niby pieśń pożegnania i wyrzutu smętnego , przeleciało po lesie ; poruszyły się zielone wachlarze paproci , młode listki leszczyn zaczęły się trzepotać , sosny cienkiemi igiełkami zaszeleściły cicho — i zadrgał , ożywił się las jękiem przeciągłym .  Ptaki zaśpiewały urywanymi , przestraszonymi głosami , a po niebie , po ziemi zasianej liśćmi , mchami złotymi , konwalijkami białemi , po lesie zielonym przebiegały jakieś cienie , jakieś dźwięki , jakieś hukania , podobne do ech łkań żałosnych …  — Zostań ! … ja ci starczę za wszystko … zostań ! … zdawał się mówić las mocnym głosem miłości ojcowskiej .  Potok szumiał zgiełkliwie , burzył się , podważał pnie i kamienie , co mu tamowały drogę , wymijał , okrążał , spadał i rozbity w pianę , w kaskadę pyłów , mieniących się w słońcu wszystkiemi barwami tęczy , biegł ciągle naprzód niepowstrzymanie , szemrał zwycięsko i zdawał się szeptać :  — Idź … idź …  Cisza się potem zrobiła ogromna , przerywana brzęczeniem komarów i chrzęstem spadających szyszek zeszłorocznych .  Kukułka kukała gdzieś daleko .  — Na zawsze ! … — szeptała Janka .  Podniosła się i szła z powrotem na stacyę .  Szła wolno , rozglądała się miłośnie po drzewach , po ścieżkach , po zboczach wzgórz , i z rozrzewnieniem głębokiem , z bólem dziwnym , żegnała je spojrzeniami .  Czuła , że ją łzy zalewają : łzy żalu , odrywania się cierpkiego od tych miejsc , z któremi się zżyła tak głęboko i z któremi się musi rozstać na zawsze …  Teraz , w tej chwili dopiero , poczuła całą gorycz swojego wyjazdu , i teraz poznała , że to nieprawda , iż ona tutaj nic nie kochała , i nic i nikogo nie zostawi tutaj drogiego ! …  Zostawiała te lasy , co były cząstką jej duszy najdroższą .  Zostawiała góry , polanki , niebo czyste , to życie burzliwe , ale swobodne — te chwile samotności — przeszłość całą , pełną walk , burz rozszaleń , zachwytów i marzeń …  Zostawiała więcej , niż mogła zrozumieć na razie .  Patrzyła z gorzką zawiścią na wszystko , że wszystko to zostanie — i myślała posępnie , że tak samo słońce będzie świecić nad tym drogim kawałkiem ziemi , tak samo lasy będą szumieć i wołać tysiącami głosów w noce burzliwe jesieni ; wiosny iść będą , kwiaty kwitnąć — i ta pustka , to dobro jej , pełne melancholii , te noce księżycowe , zadumy lasów — wszystko to będzie … tylko ona odejść musi … tylko ją los wyrywa i rzuca daleko … i na zawsze …  Potem myślała o tem nowem życiu , do jakiego szła — i żale za przeszłością przycichły , i podnosiła się w niej zwolna jakaś świadoma siebie siła życia i przejmowała ją mocą , że się wyprostowywała , patrzyła coraz śmielej przed siebie i coraz bardziej podnosiła głowę .  Zobaczywszy ojca na peronie , nie drgnęła nawet : już się pomiędzy nimi rozciągał ten nowy świat , do którego uciekała i pociągał ją obietnicami szczęścia i sławy .  Znajomi przystępowali do niej , witali się , pytali o zdrowie , dokąd jedzie i t . d .  Odpowiadała , że do rodziny i nie traciła spokoju .  Miała go nawet tyle , że poszła sama do kasy po bilet .  Stanęła przed okienkiem i zażądała go głośno .  Orłowski ( bo on sam sprzedawał bilety ) podniósł głowę gwałtownie ; coś , jakby cień czerwony , przeleciało mu po twarzy , ale nie odezwał się .  Wydał jej resztę , spokojnie i zimno się patrzał , gładząc brodę , jakby jej nigdy nie znał .  Odchodząc , odwróciła głowę i spotkała się z jego rozpalonym wzrokiem .  Odsunął się gwałtownie od okienka , zaklął głośno , a ona poszła , tylko , że szła wolniej jakoś i nogi pod nią drżały .  Ten błysk oczów , jakby zakrwawionych łzami , uderzył w nią i zaciężył na sercu .  Pociąg przyszedł — wsiadła .  Jeszcze z okien wagonu patrzała na stacyę .  Kręska powiewała z mieszkania chustką i udawała , że łzy obciera .  Orłowski , w czerwonej czapce , w niepokalanie białych rękawiczkach , ze sztywną miną urzędową chodził po peronie ; nie spojrzał w jej stronę ani razu .  Dzwonek uderzył , rozległ się świst maszyny , potem gwizdka nadkonduktora i pociąg ruszył .  Telegrafista żegnał ją ukłonami ; nie widziała — widziała tylko , jak ojciec wolno i ciężko odwrócił się i wszedł do swojej kancelaryi .  — Na zawsze ! … — szepnęła , wychylając się z okna i ogarniając wzrokiem wszystko : lasy , wsie , wzgórza , moczary i znów to samo , przemykały się , niby cienie fantastyczne , — a ona patrzała , czując , że ją jednocześnie porywa jakaś siła ogromna , że jest już na łascei niełasce jakiejś mocy wielkiej , co ją wyrwała z gniazda , i niesie w nieznane światy , ku nieznanym przeznaczeniom .  Noc zapadła .  Księżyc płynął po ciemnym granacie przestrzeni , niby łódź srebrzysta po morzu nieskończoności , — a ona wciąż wychylała się przez okno i patrzyła w stronę Bukowca , szepcąc od czasu do czasu sucho i bezdźwięcznie :  — Na zawsze ! … na zawsze ! …  Orłowski o zwykłej godzinie przyszedł na kolacyę .  Kręska , pomimo radości , była niespokojną ; patrzyła mu w oczy trwożnie , chodziła jeszcze ciszej , była teraz jeszcze pokorniejszą i mniejszą .  A on , jakby się mocował sam ze sobą , bo nie wybuchał klątwą i nie wspominał nic o Jance .  Na drugi dzień tylko zamknął pokój Janki na klucz i schował go do biurka .  Nie spał w nocy : oczy miał wpadnięte i cerę trupią .  Kręska słyszała , że przez całą noc chodził po swoim pokoju , ale służbę pełnił , jak zwykle .  Przy obiedzie , Kręska ośmieliła się sama z czemś odezwać .  — Aha ! … z panią się muszę jeszcze załatwić ! …  Kręska zbladła .  Zaczęła mu mówić o Jance , o swojej życzliwości , o tem , jak ona ją odwodziła od wyjazdu , jak ją serdecznie błagała …  — Głupiaś pani ! … pojechała , bo chciała …  Niech tam kark skręci ! …  Kręska zaczęła się rozwodzić nad osamotnieniem jego .  — Suka ! … — mruknął , spluwając pogardliwie .  — Pani możesz sobie jeszcze dzisiaj odjechać .  Zapłacę , co się należy i precz mi z domu , bo , przysięgam Bogu , że przez robotników wyrzucić każę ! …  Jak sam to sam … bez opiekunek ! … Suka ! … przysięgam Bogu ! …  Rozbił szklankę o stół i wyszedł .  Ogródek teatralny się budził .  Kurtyna ze skrzypem poszła w górę i ukazał się rozczochrany chłopak , bosy i w koszuli , i wziął się do zamiatania przybytku sztuki .  Kurz tumanami płynął na ogródek , osiadał na czerwonem suknie krzeseł i na rzadkich liściach kilku suchotniczych kasztanów .  Garsoni i służba restauracyjna robili porządki pod olbrzymią werandą .  Słychać było stuk mytych kufli , trzepanie chodników , suwanie krzeseł i ciche szepty bufetowej , rozstawiającej z pewnem namaszczeniem szeregi butelek , talerzyki z przekąskami i ogromne bukiety à la Makart , podobne do mioteł zasuszonych .  Z boku zaglądało słońce jaskrawe i banda czarnych , ruchliwych wróbli , wisiała na gałęziach , trzepotała się na poręczach krzeseł , dopominając się krzykiem okruchów .  Dziesiąta wydzwoniła na bufetowym zegarze wolno i uroczyście , gdy na werandę wpadł wysoki , szczupły chłopak ; podartą czapkę miał na czubku głowy , obsypanej rudawymi pierścionkami poskręcanych włosów , twarz miał piegowatą i śmiejącą się , nos zadarty nieco .  Leciał wprost do bufetu .  — Ostrożnie Wicek , bo buty zgubisz ! … — zawołała bufetowa .  — Nic to , każę je tylko przefasonować ! — odparł wesoło , spoglądając na swoje buty , które w nieznany sposób trzymały się jego nóg , pomimo , że nie miały podeszew , ani wierzchu .  — Proszę pani o naparsteczek muślinu ! — zawołał , kłaniając się zamaszyście .  — Gotówka jest ? — spytała bufetowa , wyciągając rękę .  — Nic , a będzie …  Wieczorem oddam , jak panią szanuję , oddam rzetelnie — prosił , akcentując charakterystycznie .  Bufetowa ruszyła tylko ramionami pogardliwie .  — Niech pani da … zaproteguję panią do szacha perskiego …  Oj , oj ! taka obszerna facetka , to pewne angażma …  Garsoni wybuchnęli śmiechem , bufetowa trzasnęła silniej metalową podstawką .  — Wicek ! — zawołał ktoś od wejścia .  — Słucham pana reżysera .  — Są już wszyscy na próbie ?  — Oho , nic a będzie ! … — zawołał , śmiejąc się łobuzowato .  — Zamawiał eś ? … był eś z okólnikiem ? …  — Był em .  Wszyscy się podpisali .  — Był eś z afiszem u dyrektora ?  — Kiedy dyrektor był jeszcze za kulisami : leżał w łóżku i but sobie oglądał .  — Trzeba go było dać dyrektorowej .  — Kiedy pani dyrektorowa załatwiała się z dziećmi ; trochę było za głośno , więc dał em nura .  — Polecisz z listem na Hożą , wiesz …  — Parę razy .  Zacna niewiasta !  jak wczoraj jeden pan w krzesłach powiedział na pannę Nicolete .  — Zaniesiesz , dostaniesz odpowiedź i przylecisz natychmiast .  — Panie reżyserze , zarobię , co , prawda ? … bo takim biedny , psiakość słoniowa , że … . .  — Dostał eś przecież wieczorem à conto .  — I … fajgla !  Rozmienił em go zaraz na piwonię i serdelansy .  Zapłacił em z reszty komorne , dał em à conto swojemu szewcowi , ratę na premiówkę i czysto !  — Małpa zielona jesteś ! …  Masz za drogę .  — Błogosławione ręce , co dają czterdziestki ! — zawołał komicznie , szasnął butami i zniknął , podskakując z uciechy .  — Ustawić scenę do próby ! — krzyknął reżyser i usiadł pod werandą .  Towarzystwo schodziło się powoli .  Witali się w milczeniu i rozchodzili po ogródku .  — Dobek ! — zawołał reżyser na wysokiego mężczyznę , idącego wprost do bufetu — chlapiesz od rana , a na próbie nic cię nie słyszę , suflujesz pod psem ! …  — Reżyserze !  miał em taki sen : Noc … studnia … potykam się … lecę w głąb …  Strach mnie ścisnął … krzyczę … ratunku niema … chlup ! … jestem w wodzie …  Brr ! … tak mi teraz zimno , że niczem się rozgrzać nie mogę .  — Nie zawracaj swoimi snami .  Pijesz od rana do nocy .  — Bo nie mogę pić , jak wszyscy : od nocy do rana .  Zimno … obrzydliwe zimno ! …  — Każę ci dać herbaty .  — Jestem zdrowy , panie Topolski , a ziółek używam tylko w chorobie .  A herbu teus , team , czy herbateum … ziółka !  Moszcz … wyciąg , pierwiastek żytni , to godne tylko pełnego człowieka , a za takiego mam się honor mieć , panie reżyserze .  Wszedł dyrektor , a Dobek poszedł do bufetu .  — Obsadził eś Nitouchę ? — zapytał reżysera po przywitaniu .  — Jeszcze niezupełnie .  Te baby , to … są trzy kandydatki na Nitouche .  — Dzień dobry , dyrektorze !  zawołała jedna z filarów teatrzyku , Majkowska , aktorka przystojna , w jasnej sukni , w jasnej jedwabnej okrywce , w białym kapeluszu z ogromnem strusiem piórem .  Była różowa od wypoczynku nocnego i od niedostrzegalnej warstewki różu .  Oczy miała wielkie , ciemnobłękitne , usta pełne i ukarminowane , twarz klasyczną i bardzo dumne ruchy .  Grywała pierwsze role .  — Chodź-no dyrektor , mam interesik …  — Zawsze na usługi pani .  Może pieniędzy ? … — rzucił frasobliwie dyrektor .  — Tymczasem … nie .  Co dyrektor pije ?  — Ho ! ho ! poleje się tutaj czyjaś krew ! — zawołał , podnosząc komicznie rękę do góry .  — Co dyrektor pije , pytam się ? …  — Bo ja wiem .  Wypił by m koniaku , ale …  — Boisz się pan żony ? …  Nie gra przecież w Nitouche .  — To pewne , ale …  — Dwójka ! … koniak i przekąska .  — Dasz dyrektor rolę Nitouchy , Nicolecie , co ? …  Proszę cię o to , dyrektorze ; zależy mi na tem ogromnie .  Pamiętaj Cabiński , że ja nigdy o nic nie proszę i zrób to …  — To już czwarta ! …  Boże , co ja cierpię przez te kobiety !  — Któraż chce tej roli ?  — A no , Kaczkowska , dyrektorowa , Mimi , a teraz Nicoleta .  — Dwójka ! … dalszy ciąg ! … — zawołała , stukając kieliszkiem w tackę .  — Dasz dyrektor Nicolecie .  Ja wiem z pewnością , że ona nie przyjmie , bo ze swoim drewnianym głosem mogła by tańczyć , a nie śpiewać , ale , widzi dyrektor , w tem leży cały interes , żeby jej dać tę rolę .  — No — pominąwszy moją babę , ale Mimi i Kaczkowska urwą mi głowę !  — Nie wiele dyrektor straci na tem .  Ja biorę na siebie wytłómaczenie im tego .  Będziemy mieć pyszną farsę , bo widzisz pan , będzie tu dzisiaj ten jej obywatel .  Wczoraj chwaliła się przed nim , że to ją miał eś dyrektor na myśli , ogłaszając w pismach , że rolę Nitouchy grać będzie najpiękniejsza i fertyczna XX .  Cabiński zaczął się śmiać cicho .  — Tylko ani słowa .  Zobaczysz dyrektor , co się zrobi .  Pozornie , przy nim , ona przyjmie , aby się popisać .  Halt ją zaraz weźmie na próbę i sypnie … przy wszystkich ; dyrektor odbierzesz jej rolę i dasz komu ci się podoba .  — Straszną pani jesteś w nienawiści .  — Ba , w tem i nasza siła leży .  Poszli na ogródek , gdzie już kilkanaście osób towarzystwa czekało na próbę .  W krzesłach grupami siedzieli dramatyczni i dramatyczne .  Śmiechy , żarty , opowiadania , skargi , rozlegały się ze wszystkich stron , na tle strojenia instrumentów w orkiestrze .  Pod werandę przybywało coraz więcej gości .  Podnosił się gwar , brzęk talerzy , skrzyp odsuwanych krzeseł .  Dymy z papierosów unosiły się obłoczkami aż pod żelazne wiązania dachu .  Zapanowała codzienna atmosfera restauracyi licznie odwiedzanej .  Weszła Janka Orłowska .  Usiadła przy jakimś stoliku i zapytała garsona :  — Proszę pana , czy już przyszedł dyrektor teatru ?  — Tam !  — Który ?  — Co pani każe ?  — Przepraszam , który z tamtych panów jest Cabińskim ?  — Siódemka ! … cztery wódki ! — zawołano z boku .  — Zaraz , zaraz !  — Piwa !  — Który z tamtych panów jest dyrektorem ? — zapytała Janka po raz drugi cierpliwie .  — Zaraz pani będę służył ! — odpowiedział , kłaniając się na wszystkie strony i nasłuchując .  Czuła się ogromnie onieśmieloną .  Wydało się jej , że patrzą na nią wszyscy , że garsoni , przechodząc obok z rękoma pełnemi kufli lub talerzy , przechylają się i rzucają takie dziwne spojrzenia , że się rumieniła bezwiednie .  Siedziała dosyć długo , zanim garson przybiegł , przynosząc zarazem zamówioną kawę .  — Chce się pani widzieć z dyrektorem ?  — Tak .  — Siedzi w pierwszym rzędzie krzeseł , od ogródka .  Ten gruby , w białej kamizelce , o ! … widzi pani ? …  — Widzę .  Dziękuję !  — Może poprosić ?  — Nie .  Zresztą zajęty …  — Rozmawia tylko .  — A ci panowie , z którymi rozmawia ? …  — To także nasi : aktorzy .  Zapłaciła za kawę , dając czterdziestówkę .  Długo szukał reszty , ale widząc , że ona patrzy w inną stronę , ukłonił się za napiwek .  — Pójdę poprosić …  — Dobrze , ale jak ci panowie trochę odejdą …  — Rozumiem ! — powiedział z głupim uśmiechem i odszedł .  Janka wypiła śpiesznie kawę i poszła na ogródek .  Przeszła obok dyrektora i przyjrzała mu się pobieżnie .  Zobaczyła tylko dużą twarz o bladości anemicznej , z sinawemi plamami , niezbyt sympatyczną .  Kilku aktorów , stojących obok niego , sprawiło na niej wrażenie ludzi pięknych .  Zobaczyła w ich gestach , twarzach wygolonych , śmiechach swobodnych , coś tak wyższego od znanych dotychczas mężczyzn , że z pewnem skupieniem wsłuchiwała się w ich głosy .  Scena odsłonięta , zaległa mrokiem , ciągnęła jej oczy swoją tajemniczością .  Widziała po raz pierwszy teatr z blizka i aktorów nie na scenie .  Teatr wydał się jej niby świątynia grecka , a tych ludzi , których profile miała przed sobą i których dźwięczne głosy słyszała co chwila , wzięła za prawdziwych kapłanów sztuki , o jakich marzyła nieraz .  Oglądała to wszystko po raz pierwszy i oczyma entuzyastki .  Czuła się bardzo zadowoloną już tem , że mogła oddychać powietrzem prawdziwego teatru .  Rozglądała się ciekawie po wszystkiem , gdy nagle zobaczyła , że ten sam garson coś szepce do dyrektora i nieznacznie wskazuje na nią .  Przeszedł ją jakiś dreszcz obawy , dziwnej i denerwującej ; nie patrzyła już , czując , że ktoś idzie do niej , że jakieś spojrzenia ciążą na jej głowie i okrążają jej postać .  Nie wiedziała jeszcze , od czego zacznie , co powie , jak to zrobi , a czuła , że musi się rozmówić .  Podniosła się , gdy zobaczyła Cabińskiego przed sobą .  — Jestem dyrektor Cabiński …  Stała , nie mogąc słowa przemówić z gwałtownego wzruszenia .  — Pani raczyła mnie wezwać ? … — wyrzekł i ukłonił się z godnością , na znak , że gotów jest słuchać .  — Tak … proszę pana … dyrektora .  Chciała m prosić … możeby … — jąkała się , nie znajdując na razie słów odpowiednich .  — Proszę , niech pani spocznie … niech się pani uspokoi …  Czy to co tak ważnego ? … — szeptał , pochyliwszy się ku niej , a jednocześnie mrugał znacząco na patrzących się aktorów .  — O , bardzo ważne ! … — odpowiedziała podnosząc twarz na niego .  — Chciała m prosić pana dyrektora o przyjęcie mnie do teatru .  To ostatnie zdanie wypowiedziała szybko , jakby obawiając się , aby jej odwagi i głosu nie zabrakło .  — A ! … tylko tyle ? …  angażować się panna chciała ? …  Wyprostował się i przymrużonemi lekceważąco oczyma wpatrywał się krytycznie w jej twarz .  — Umyślnie przyjechała m …  Pan dyrektor nie odmówi mi , prawda ? …  — U kogo pani była ś ?  — Kiedy nie rozumiem … nie wiem , co …  — W czyjem towarzystwie ? … gdzie ? …  — Nie była m jeszcze w teatrze .  Przyjechała m z prowincyi umyślnie .  — Nigdzie ! ? …  Nie mam miejsca !  I zawrócił się do odejścia .  Jankę pochwycił jakiś rozpaczliwy strach , że odejdzie z niczem , więc z odwagą i prośbą ogromną w głosie zaczęła mówić z pośpiechem :  — Panie dyrektorze ! …  Umyślnie przyjechała m do pańskiego towarzystwa .  Tak kocham teatr , że żyć bez niego nie potrafię ! …  Nie odmawiaj mi pan !  Nikogo tutaj w Warszawie nie mam .  Zgłosiła m się do pana , bo czytała m o nim tak wiele w pismach .  Czuję , że mogła by m grać …  Umiem na pamięć tyle ról ! …  Zobaczy pan , aby m tylko zagrać mogła … zobaczy pan ! …  Cabiński milczał .  — To może jutro przyjść ? … parę dni mogę poczekać … — dodała jeszcze , widząc , że nie odpowiada , a przypatruje się jej tylko z uwagą .  Mówiła krótko , urywanie , głos drżał prośbą i temperamentem , modulował się z łatwością i miał tyle oryginalności w dźwięku , tyle ciepła , że Cabiński słuchał jej z przyjemnością .  — Teraz nie mam czasu , ale po próbie rozmówimy się lepiej — odpowiedział .  Chciała mu uścisnąć rękę i podziękować za obietnicę , ale zabrakło jej do tego odwagi , gdyż patrzyło na nią w tej chwili coraz więcej osób .  — Hej , Cabiński !  — Człowieku !  — Dyrektorze !  cóż - to ? … randka ? … w biały dzień , w oczach wszystkich , zaledwie o trzy piętra od Pepy ? …  Wołano do niego z krzeseł kiedy się rozstał z Janką .  — Jaka tam randka ! …  — Któż to taki ? …  — Dyrektor nie mydlij , uwaaż …  Tylko to nieostrożnie , tak na proscenium …  — Mamy cię ! …  Udawał eś kryształ , mój bursztynie ! … wołał jeden z towarzyszy , chudy , o ustach wiecznie skrzywionych i jakby ciekących żółcią i złośliwością .  — Idź-że do dyabła , mój kochany ! … ani mi się śniło ! … pierwszy raz ją widzę …  — Ładna kobieta ! …  Czegóż chce ? …  — Adeptka jakaś … chce się angażować .  — Weź dyrektor .  Ładnych kobiet nigdy nie jest za dużo na scenie .  — Dosyć tych krowient ma dyrektor .  — Ba , a chóry ? …  — Nie bój się , Władek , nie obciążają one budżetu , bo Caban ma zwyczaj niepłacenia , szczególniej kobietom młodym , przystojnym i początkującym .  — Glas zawsze przesadza … to jego największa wada ! …  — Zapomniał eś dyrektor o najważniejszej wadzie : że cię duszę o gażę .  A może to zaleta , co ? …  — Oj , co nie , to nie ! … zaprotestował gorąco Cabiński .  Wybuchnęli śmiechem .  — Każ dyrektor dać sznapsa , to coś powiem — zaczął znowu Glas .  — No , co ?  — Że reżyser każe dać po drugim …  — Mój śmieszny panie , twój brzuch rośnie kosztem dowcipu … gadasz już głupstwa .  — Tylko dla głupich … — odciął złośliwie Glas Władkowi i poszedł za kulisy .  — Meches , skórka na buty ! — mruknął za nim Władek .  — Jasiu ! … — zawołała dyrektorowa z pod werandy .  Cabiński pobiegł na spotkanie .  Była to wysoka , tęga kobieta , o twarzy pełnej śladów wielkiej piękności , starannie malowaniem podtrzymywanej ; rysy miała grube , oczy wielkie , wązkie usta i czoło bardzo nizkie .  Ubrana była przesadnie młodo i jasno , tak , że z daleka sprawiała wrażenie młodej kobiety .  Była bardzo dumną z męża dyrektora , ze swojego talentu dramatycznego i z dzieci , których miała czworo .  Lubiła w życiu grać rolę matrony , zajętej tylko domem i wychowywaniem dzieci , a była największą komedyantką w życiu i za kulisami : na scenie grywała matki dramatyczne i wszystkie starsze , nieszczęśliwe kobiety , nie rozumiejąc nigdy dobrze ról swoich , ale grywała z przejęciem i patetycznie .  Była straszną dla sług , dla dzieci własnych i początkujących aktorek , w których podejrzewała talent .  Miała złośliwy temperament maskowany wobec ludzi jakimś przesadnym spokojem , oraz udawaniem słabości i choroby nerwów .  — Dzień dobry panom ! … — wołała , uwiesiwszy się z niedbałością u ramienia męża .  Otoczyło ją towarzystwo .  Majkowska ucałowała ją na przywitanie serdecznie .  — Jakże dyrektorowa ślicznie wygląda dzisiaj ! — zawołał Glas .  — Poprawił ci się wzrok , bo dyrektorowa zawsze ślicznie wygląda ! — rzucił Władek .  — Jakżeż zdrowie ? … bo wczorajsze przedstawienie musiało dyrektorową dosyć kosztować ? …  — Nie powinna dyrektorowa brać takich ról męczących .  — Grała dyrektorowa pysznie ! … stały śmy wszystkie w kulisach …  — Prasa płakała …  Widział em , jak Żarski wycierał oczy chustką .  — Kichał przedtem … ma ogromny katar — zawołał jakiś głos z boku .  — Publiczność była wprost olśniona i porwana trzecim aktem … wstawali w krzesłach .  — Chcieli uciekać od tej przyjemności .  — Ileż bukietów dyrektorowa dostała ?  — Spytajcie się dyrektora , on rachunek płacił .  — Ach ! … mecenas jesteś dziś niegodziwym ! — zawołała słodko dyrektorowa , siniejąc ze złości , gdyż aktorzy krzywili się już z powstrzymywanego śmiechu .  — To z dobrego serca …  Wszyscy mówią same piękne rzeczy , niechże ja powiem … rozsądne .  — Impertynent z mecenasa ! … jak można ? … a zresztą cóż mnie obchodzi teatr ! …  Grała m dobrze , to Janka zasługa ; grała m źle , to wina dyrektora , że mnie zmusza do występów , do przyjmowania coraz nowych ról ! . .  Jabym tak chciała zamknąć się z mojemi dziećmi , nie wychodzić poza sprawy domowe …  Mój Boże ! … sztuka to wielka rzecz , a my śmy wszyscy przy niej tacy mali , tacy mali , że każdego występu boję się , jak ognia ! … — deklamowała przed mecenasem dyrektorowa .  — Dyrektorowo , proszę na słóweczko — zawołała Majkowska .  — Widzi mecenas , nawet o sztuce niema czasu pomówić ! — westchnęła ciężko i poszła .  — Stary koczkodan !  — Wieczna krowienta ! … zdaje się jej , że jest artystką !  — Wyła tak wczoraj na scenie , że … jak Boga kocham , można się było wściec !  — Rzucała się po scenie , jak w wielkiej chorobie !  — Cicho ! … bo to według niej jest realizm ! …  — Już mógł by Caban , bez szkody dla siebie i dla teatru , puścić ją na trawę …  — Tyle dzieci ! …  — Myślisz , że ona się niemi zajmuje ? … a jakże ! …  Dyrektor i niania .  Takie zdania i uwagi krzyżowały się po odejściu dyrektorowej z Majkowską .  Komedya uniesień , zachwytów , życzliwości trwała tylko chwilę .  Pod werandą Majkowska kończyła rozmowę .  — Daje mi dyrektorowa słowo ?  — Dobrze , zrobi się zaraz .  — Musi tak być .  Nicoleta zrobiła się po prostu niemożliwą w towarzystwie .  Ośmiela się już krytykować grę pani ! …  Wczoraj słyszała m , jak wygadywała przed redaktorem — mówiła Majkowska .  — Jakto ? … mnie się czepia ? … — zapytała ze złością dyrektorowa …  — Nigdy się w plotki nie bawię , nie umiem siać zawiści , ale …  — Cóż ona mówiła ? … przed redaktorem , mówi pani ? …  Nędzna kokietka .  Majkowska uśmiechnęła się nieznacznie , ale prędko odpowiedziała :  — Nie powiem … nie lubię głupstw powtarzać ! …  — Zapłaci się jej za nie ! …  Damy jej radę ! … — szepnęła dyrektorowa .  — Dobek ! sufler … do budy !  — Próba !  — Na scenę ! na scenę ! … — zaczęto wołać z widowni .  — Chodźmy ! …  Czy dyrektorowa dzisiaj co gra ? …  — Nie .  — Dyrektorze ! — zawołała Majkowska — już można … dyrektorowa się zgadza .  — Dobrze moje robaczki , dobrze …  Poszedł pod werandę , gdzie już siedziała Nicoleta z jakimś niemłodym jegomością , ubranym bardzo starannie .  — Prosimy na próbę …  Dzień dobry dziedzicowi dobrodziejowi ! …  — Z czego próba ? — spytała Nicoleta .  — Z Nitouche … przecież ją pani grasz … ogłaszał em już o tem w pismach …  Kaczkowska , która w tej chwili przyszła i patrzyła , zasłoniła się szybko parasolką , żeby nie parsknąć śmiechem z komicznego zakłopotania Nicolety .  — Nie jestem usposobiona teraz do próby … — rzekła , przypatrując się Gabińskiemu i Kaczkowskiej .  Przeczuwała widocznie jakiś podstęp … ale Cabiński z najpoważniejszą miną wręczył jej rolę .  — Proszę pani rolę …  Zaczynamy zaraz — rzekł , odchodząc .  — Dyrektorze ! … mój złoty dyrektorze , róbcie teraz próbę beze mnie ! … tak mnie jakoś głowa boli , że nie wiem czy będę mogła śpiewać — prosiła .  — Nie można , zaraz zaczynamy .  — Niech pani śpiewa ! … ja przepadam za śpiewem pani ! … — prosił obywatel , całując ją po rękach .  — Dyrektorze !  — Co , mój sopranie ? …  I dyrektorowa wskazała na stojącą w kulisie Jankę .  — Adeptka .  — Angażujesz ?  — Potrzeba do chórów …  Siostry z Pragi odpłynęły , bo robiły tylko skandale .  — Dosyć sobie brzydka ! … — zaopiniowała Cabińska .  — Ale bardzo sceniczna twarz ! …  ma głos ogromnie ładny ale dziwny …  Janka nie straciła ani słowa z tej rozmowy , prowadzonej półgłosem ; słyszała także chór chwalący dyrektorową i drugi chór — drwin …  Patrzyła się zdziwionym wzrokiem na wszystkich , nic nie rozumiejąc , co to znaczy ? …  — Ze sceny !  ze sceny !  Usunęli się wszyscy w kulisy , bo wpadł na scenę cały tłum w galopie .  Kilkanaście kobiet , przeważnie młodych , ale o twarzach wymalowanych , suchych , przygryzionych nerwowością i gorączkowem życiem teatru .  Były tam blondynki , brunetki , małe , wysokie , szczupłe i tłuste , jakaś pstra zbieranina ze wszystkich warstw życia .  Były pomiędzy niemi twarze madonn o wyzywających spojrzeniach i twarzą płaskie lub okrągłe , bez wyrazu i inteligencyi , dziewczyn z ludu .  Dwie cechy tylko miały wspólne : były wszystkie ubrane mniej lub więcej przesadnie , modnie i miały w oczach to coś , co się tylko nabywa na scenie — jakiś wyraz swobodnej beztroski i cynizmu znudzonego .  Zaczęły chórem śpiewać .  — Halt ! …  Na nowo ! — ryczały prawie olbrzymie bokobrody i wielka , czerwona twarz dyrektora orkiestry .  Cofnęły się i weszły ociężale , zawodząc jakąś zbiórową kankaniadę , ale co chwila rozlegał się trzask batuty o pulpit i skrzek :  — Halt ! … na nowo !  Bydło ! … mruczał pod nosem , wywijając pałeczką .  Próba chórów ciągnęła się dosyć długo .  Aktorzy , rozproszeni po krzesłach , ziewali znudzeni , a ci , co brali udział w wieczornem przedstawieniu , chodzili za kulisami , obojętnie czekając na swoją kolej próby .  W męskiej garderobie Wicek czyścił buty reżyserowi i śpiesznie opowiadał o rezultacie wycieczki na Hożą .  — Oddał eś ? … odpowiedź masz ? …  — Ojej ! …  I podał Topolskiemu długą różową kopertę .  — Wicek ! … jak słowo piśniesz o tem kulfonie , to wiesz , co cię czeka .  — Nie nowina ! …  Ta pani to samo mi powiedziała , tylko , że z dodatkiem rubla .  — Morys ! — zawołała ostro Majkowska , stając we drzwiach garderoby .  — Zaczekaj … z jednym oczyszczonym butem nie pójdę przecież ! …  — Czemu służąca nie oczyściła ?  — Służąca jest właściwie u ciebie ; ja się jej nigdy o nic doprosić nie mogę .  — To przyjmij sobie drugą .  — Dobrze , ale tylko dla siebie .  — Nicoleta , na scenę !  — Zawołać tam ! … — krzyknął ze sceny Cabiński w krzesła .  — Chodź , Morys , będziemy mieli hecę !  — Nicoleta , na scenę ! — wołano z krzeseł .  — Zaraz !  Jestem …  Nicoleta z butersznytem w zębach i pudełkiem cukierków pod pachą , biegła , aż podłoga dudniła .  — Cóż u dyabła ! … próba … czekamy … — mruknął gniewnie dyrektor orkiestry „ Halt ” , bo go tak przezywano w teatrze .  — Na mnie nie czekacie tylko .  — Właśnie tylko na panią , a pani wiesz , że nie przyszli śmy tutaj na gadanie …  Zaczynać !  — Ja nic jeszcze nie umiem .  Niech Kaczkowska śpiewa … to dla niej partya !  — Dostała ś pani rolę , tak ? … no , to niema co mówić ! …  Zaczynajmy .  — Dyrektorze , możeby po południu ? … ja teraz …  — Zaczynać ! — krzyknął gniewnie Halt , uderzając w pulpit .  — Niech pani spróbuje … ta partya leży w głosie pani …  Ja sama mówiła m dyrektorowi , aby ją dał pani — zachęcała z przyjaznym uśmiechem Cabińska .  Nicoleta słuchała , wodząc oczyma po towarzyszach , ale wszystkie twarze były nieruchome , tylko ten jej obywatel uśmiechał się miłośnie z krzeseł .  Halt zrobił ruch pałeczką , orkiestra się ozwała , sufler poddał pierwsze słowa .  Nicoleta , która była znaną z tego , że nigdy się roli nauczyć nie mogła , teraz utknęła od razu na pierwszym frazesie i zaśpiewała , jak tylko można , fałszywie .  Zaczęli po raz drugi ; szło już lepiej , ale Halt umyślnie sfałszował takt , że ucięła niesłychanego kiksa .  Jednogłośny chór śmiechów podniósł się na scenie .  — Krowa muzykalna !  — Do baletu z takim słuchem i głosem !  — Dobry do zwoływania kur , jak zostanie dziedziczką !  Nicoleta prawie z płaczem podeszła do Cabińskiego .  — Mówiła m , że teraz nie mogę śpiewać … nie miała m czasu nawet zajrzeć w rolę .