Józef Weyssenhoff  SOBÓL I PANNA  Po śnie gorączkowym , niespełna czterogodzinnym , obudził się młody Michał Rajecki i żwawo wyskoczył z łóżka , choć zaledwie dniało .  Sen przed polowaniem w dwudziestym drugim roku żyda , jest niecierpliwy i czujny jak zasadzka , śpi się trochę , z obowiązku , aby oko i rękę mieć pewne do strzału o świcie .  Spojrzał przez okno .  Dobrze jest .  Niebo jednostajnie perłowe , czyste ; murawa srebrzy się przymrozkiem w końcu sierpnia .  Siwa poroszą !  Ubierał się niedługo .  Przed polowaniem nie trzeba się myć bardzo dokładnie ani , Broń Boże ! — perfumować się .  Przynosi to „ pecha ” .  Zresztą wszystko było starannie przygotowane z wieczora : ubranie , strzelba błyszcząca wewnątrz luf jak żywe srebro , ładownica pełna Skórzane chodaki miał na noc rozmoczyć w wodzie służący , aby gotowe były do włożenia na nogi .  Pół do czwartej .  Trzeba się spieszyć , bo Stanisław Pucewicz , sąsiad o pięć wiorst mieszkający , obiecał stawić się tutaj o pół czwartej .  Michał , już ubrany " poszedł obudzić służącego , który spał w swej klatce pod schodami , w półwiekowiej atmosferze juchtu i tytuniu .  — Jerzy ! . . . no , Jerzy ! gdzie chodaki ?  Zerwał się stary , w zgrzebnej bieliźnie .  — A to , paniczu . . .  Barbarka miała namoczyć .  — Powiedział em ci , niedorajdo , żeby ś sam dopilnował .  — Mało to roboty ? — szemrał stary — cały dom na mojej głowie .  Zakrzątał się i wyniósł wkrótce z „ piekarni ” , gdzie mieszkała żeńska służba , chodaki suche i twarde jak spiż .  Że jednak od przedwczorajszego polowania zachowały kształty stóp , więc je Michał obuł przemocą i wiązał cienkie ich rzemyki około pęcin .  Przy tym zajęciu zdybał go Stanisław .  — Już jesteś , Stachu ? — zawołał Michał — nie słyszał em , jak zajechał eś .  — Bo przyszedł em piechotą .  — Jak to ?  od siebie ? o którejże wstał eś ?  — Nocował em w chacie u Trembelów .  — Ach tak !  Uśmiechnęli się do siebie obaj młodzi radośnie , obaj piękni , choć odmiennego typu .  Na Michale znać było kulturę miejską i nerwowość rasy intelektualniejszej .  Stanisław , o kilka lat starszy , wyrósł , jak Bóg dał , w krainie tej od pierwotnego raju mało jeszcze odmiennej .  W krainie bujała silna roślinność od mokradeł ku pagórkom — i na twarzy Stacha krzewiły się od mokrych ust ku policzkom wesołe zarośla , zostawiając tylko podbródek kulturze brzytwy .  Kraina miała oczy z błękitnych , ciemną rzęsą lasów otoczonych jezior — i oczy Stacha były ciemnorzęsiste , miękkie i tajemnicze jak głęboka woda .  Lubił Stanisław otaczać się tajemnicą .  I teraz nie wiadomo było , dlaczego noc spędził w chacie , co tam robił , co znaczy uśmiech jego pełen niedomówień .  Uściskali się młodzi sąsiedzi mocno , jak dzieci do siebie zatęsknione .  — Napijesz się herbaty , Stachu ?  — A , uchowaj Boże !  od tego trawa w brzuchu rośnie .  Wódkę masz ?  — Mam — odrzekł Michał chwytając za manierkę , przewieszoną już przez ramię .  — Poczekaj , ta się przyda na później , w polu .  Innej w domu nie ma ?  Czworo oczu zwróciło się z zapytaniem do Jerzego .  — Pani matka w apteczce pod kluczem trzyma .  Chyba , że panicze mojej ?  Ale to proosta ?  — Najlepsza na szczęście !  Dawaj !  Z sinej butelki , dobytej spod schodów , napili się po kieliszku .  Przekąsili czarnym chlebem .  — I dosyć — zawyrokował Stanisław — czas nam : zorza już .  Ruszyli .  Z nimi dwa wyżły : rudy , kudłaty Foks Stanisława seter kurlandzki , i gładka , czarna podpalana Hetka Michała , poenterka angielska .  Foks skomlał i zataczał już koła po podwórzu , powracając raz po raz do nogi pana ; młoda Hetka szła cała drżąca , truchcikiem , oglądając się bojaźliwie na boki , jakby przemyślała o czmychnięciu przed wyprawą .  Trzeba ją było wziąć na linkę .  — Od czasu , jak zastrzelił em w jej obecności tego kundla , boi się bestia strzału ; czasem nawet drapnie mi z pola do domu .  — Ej , nic ! — odrzekł Stanisław — przy Foksie pójdzie .  Ale ot tobie nauka , żeby psów nie strzelać , chyba wściekłe .  Każde stworzenie chce się nacieszyć życiem .  Michał przyjmował może krytycznie uwagi Stanisława , lecz słuchał go z instynktownym uszanowaniem w polu i w kniei , gdzie Stach był mistrzem słynnym na całe Kowieńskie i Inflanty .  Szli drogą sypaną między lasem olszowym i mokrą łąką .  Michał kulał w swych twardych chodakach .  — Zejdźmy na łąkę , wraz lekko będzie , kiedy rozmoczysz .  Choć na tej łące nic . . . bydłem spasiona — a kto jego wie ?  czasem dubelt przelotny . . .  Poszli łąką , skacząc po wierzchołkach kęp zielonych , lecz rozwierających się w czarne torfowe czeluście , w które wpadało się po kolana , stąpiwszy niezgrabnie .  Myśliwi szli po nich przemyślnie .  Foks okładał po przepaścistej zieleni jak po strzyżonym dywanie , tylko Hetka , zamyślona może o straconym w jej oczach kundlu , zapadała się czasem połową ciała w torfiste przerwy .  Foks hasał jak mołojec , Hetka szła jak kapryśna panna .  — Na nic suka ! — niecierpliwił się Michał — ciągle wlecze się przy nodze .  Jakby odpowiadając na zarzut , Hetka stanęła nagle jak wryta .  Nadobne swe , miękkie kształty rozciągnęła w postać muskularną i nastroszyła do połowy czarne , aksamitne klapy .  Bez dotykania nozdrzem ziemi pełzła lisio , z wykwintną zręcznością , ciągnięta przez niewidzialną jakąś siłę .  Odezwała się w niej wyżla dusza .  — Pójdź dalej — szeptał cicho Michał podążając ze Hetką , która stanęła znowu .  I Hetka szła prosto przed siebie , jakby olśniona przywidzeniem na tej zielonej , pustej dla pospolitych nozdrzy i oczu równinie .  — Dobra suka górnym wiatrem dochodzi — chwalił Stanisław .  W tej chwili spod nosa Hetki furknaj , jak oddalający się bębenek — dubelt Michał strzelił i zabił dubelta .  Suka drgnęła nerwowo , przypadła skręconym ciałem do kępy , niby zraniona , i bolesne oczy zwróciła na Michała .  — Dobra Hetka !  poczciwa Hetuś !  Nic się suczce nie stanie . . .  Głaskana i pieszczona , żaliła się przez chwilę sentymentalnie swą psią mową skomlącą wyraźnie :  — A kochać mnie będziesz ? . . .  A nie obrazisz już nigdy delikatności mych uczuć ? . . .  Hetka wystawiła jeszcze parę dubettów wzorowo , coraz śmielej .  Foks zaś wystawił jednego , dwa spłoszył i nie dostał wałów tylko przez wzgląd na arystokratyczną wrażliwość swej towarzyszki , która nie znosiła , aby w jej obecności znęcono się nad bliźnimi jej , psami .  Kilka już dubeltów mieli przytroczonych do pasów , gdy odezwał się Michał :  — Co nam po dubekach ?  Nikt już ich jeść nie chce , tyle tego znosimy .  — A tobie zaraz by sobola !  Dobry i dubert , póki co .  Pójdziemy w zarośla , nad jezioro .  Tam cietrzewie pewne i pardwy bywają , i Bóg wie co jeszcze .  Czasem strzelisz — spadnie , a potem dopiero oglądasz , co zabił eś .  Miś , młodszy i mniej doświadczony , roił co dzień , wychodząc na polowanie , o jakichś zdobyczach bajecznych .  Zaciekawiła go zapowiedź Stanisława :  — No i cóż tam jeszcze może być ?  powiedz !  — A ot , zobaczysz . . .  — Tymczasem musimy dość długo iść drogą , na której przecie nic nie spotkamy .  Szkoda , że nie wzięli śmy kalamaszki .  — Tak coż ? — odpowiedział Stach — myśliwy i po szosie idzie , a taki myśli .  Za to on „ myśliwy ” .  A pole , choć i puste , jemu gada .  Dlatego on „ poluje ”  Poszli drogą raźnie , lekko , w rozmoczonych już chodakach .  Zamróz po darni i po kuszczach rozperlił się w obfitą , kapiącą rosę .  Na widnokręgu , w wykroju płowego wzgórza , pożar różowy , radosny , obejmował niebo wschodnie , a ziemię obmywał tylko z mgieł , tak , że barwiła się lokalnie , ciemno i jaśniej zielona , płowa i czarna .  Aż gęsty bukiet olszyny prześwietlił się żywym ogniem i trwał przez chwilę podobny czarnej koronce na czerwonym zlocie .  Chwila znowu — nad kity olch podniosła się szybko ogromna twarz słońca .  Zboża i ściernia zarumieniły się , las się podzielił na uśmiechy światła i zadumy cieniów , rudym fioletem połysnęło po skibach roli , nad łąką rozsnuło się lekkie , mokre przędziwo z najcieńszych tęczowych promionków .  I buchnęła radość przez całą krainę .  Po drodze różowoszarej , z rzadka przekreślonej długimi cieniami , szli młodzi zgodnym marszem , wdychając moc zapachów niepokalanych .  Stanisław zaczaj podśpiewywać :  Pójedziemy na łów , na łów ,  Towarzyszu mój !  Na łów , na łów , na łowy  Do zielonej dąbrowy ,  Towarzyszu mój !  Podchwycił Michał :  Aż tam leci zając , zając —  Towarzyszu mój !  Puszczaj charty ze smyczą ,  Mech zająca uchwycą ,  Towarzyszu mój !  Prześpiewali zwrotki odwiecznej piosenki , która tutaj hukała radośnie , nowa w młodych sercach .  I zbójecka zadźwięczała ostatnia zwrotka :  A teraz się dzielmy , dzielmy  Towarzyszu mój !  Tobie zając i sama ,  A mnie soból i panna ,  Towarzyszu mój !  — Sobola nie będzie , a panny nie chcę — dodał Michał komentarz .  — Oj , nie zarzekaj się , Miś !  Chyba że kochasz się ?  Tedy co innego .  — Może być — odparł Michał tajemniczo .  A choć starszy towarzysz mignął tylko oczyma i o szczegóły nie pytał , młodszy mówił dalej , bo w tej chwili musiał mówić :  — Mnie się zdaje , że i ona trochę . . .  Ale trudno wiedzieć , bo są wyjątkowe okoliczności .  — Nie próbował eś zapytać ?  — Tak . . . pod figurą .  — Pod figurą ? !  Tak już daleko zaszło między wami ?  Parksnęli krótkim zmysłowym śmiechem .  — Nie rozumiesz mnie , Stachu , bo nie mogę powiedzieć , o kogo chodzi .  Ale . . . wyobraź sobie na przykład taką gęstą leszczynę , jak ta , obok której przechodzimy . . .  — I wyobrażam .  No ?  — Był em z nią sam na sam w takiej leszczynie .  — No i cóż ? — czekał Stanisław z podnieconą już ciekawością .  — Poszli śmy na orzechy , we dwoje .  O , daleko stąd , nie znasz tamtych stron .  Nic prawie nie zebrali śmy , tylko — rozumiesz ? — to ja podam jej rękę do trudniejszego przejścia , to ona mnie skubnie za rękaw .  A mówili śmy o różnych rzeczach , wesoło .  Jak się z nią mówi wesoło , to jej oczy mienią się fioletem .  Zwykle ma oczy niebieskie .  — Więc ja miał em z sobą derkę , którą wziął em z bryczki ; chcieli śmy odpocząć , rozesłał em tę derkę na ziemi i usiedli śmy na niej oboje .  Wtedy nagle rozmowa urwała się — i ani rusz !  Słuchaj , Stachu , czy ty pocałował eś kiedy kobietę . . . z towarzystwa ?  — Z jakiego towarzystwa ?  — No , z naszego — kobietę , którą się spotyka i w salonach ?  — Owa ! — wykrzyknął Stanisław zagadkowo .  — Ale jakże tam skończyło się między wami ?  — Nic się nie skończyło , w tym rzecz !  Raczej się zaczęło .  Śni mi się po nocach — a już , jak mi gdzie zapachnie leszczyna . . .  — To nie daj ty Boże — dokończył Stanisław ze śmiechem .  — Właśnie .  I nie mogę zbyt często jej widywać , muszę udawać obojętność .  — A to czemu ?  — Bo widzisz , zapomniał em ci powiedzieć , że mężatka .  — Mąż stary ?  Nie dba o nią ?  — Ale gdzie tam !  trzydzieści lat i zazdrosny .  — To ja tobie dam radę , Misiutek : puść ty ją w trąbę !  — Łatwo powiedzieć !  — Łatwo i zrobić .  Zawsze sprawa z mężem — hadka .  Jego trzeba kochać i jemu żonę zabierać .  A i wiedzieć , że oni z sobą . . . dziękuję — nie dla mnie .  — Mogę ją rozwieść — rzekł Michał zapalczywie .  — I nie wiesz nawet , i nie prosił eś jeszcze . . .  — Naturalnie , jeśli ona się zgodzi .  Bo widzisz , Stachu , ja bez tej kobiety żyć nie mogę .  Starszy przyjaciel spojrzał teraz uważnie na młodszego i przekonał się , że Michał nie kłamie , tylko , nie umiejąc określić swego uczucia , używa zasłyszanych formuł .  — Jakże ty bez niej żyjesz , Miś , kiedy ona daleko stąd ?  — Tak nie można rozumować — orzekł Michał z nadąsaniem i pomyślał , że Stach nic się nie zna na subtelnościach uczucia .  Szli dobre pół wiorsty , milcząc , ale bez urazy , po prostu nie udała im się rozmowa , więc milczeli .  Droga zbliżała się ku równinie mokrej , zakrzaczonej , leżącej pozornie na poziomie jeziora , które , daleko za nią , łowiło już blaski słoneczne , przetapiając je na stal i srebro .  Myśliwi zeszli znowu na łąkę , ku chaszczom , ziejącym wonią pomieszaną drzew , ziół , dzikich jagód .  Oba psy dążyły do zarośli ze skupioną uwagą , czując w nich obfitość łupu .  — Lekko , Foks ! — napominał Stanisław zawsze zbyt zapalczywego wyżła .  Razem strzelcy i psy , zapuścili się w obszary splątanej łozy , chudej brzeziny , krzewów różnych karłowatych i zielsk wyrastających często ponad krzewy .  Pod chodakami uginał się mech blady , gąbkowaty , upstrzony czerwoną żurawiną i czarną „ pijanicą ” , sączący wodę pod naciskiem stopy .  Dur zawrotny ogarniał mózgi myśliwych .  Hetka stanęła pierwsza , jak w spiż zamieniona .  W całym jej ruchu , w poważnych fałdach czoła , w stężałym , jak drut , ogonie , była zapowiedź grubej zwierzyny .  Zrozumieli to obaj strzelcy i stanęli za wyżlicą z gotową bronią .  Zrozumiał i Foks , rzucił się na ślad przez towarzyszkę odkryty i zaczaj dochodzić razem z nią — wkrótce ją minął , rzucił się w bok , nerwowym galopem okrążył jakiś krzak i znowu skradał się wyprzedzając Hetkę .  Delikatna suka poskarżyła się swemu panu krótkim , wymownym spojrzeniem :  — Ten prostak przeszkadza mi . . .  Ale nie miała podobno racji Hetka w tym wypadku , jak to oświadczył ludzką mową właściciel Foksa .  — Trzeba nacierać ostro , tu „ leniak ” — cieknie , a może i co większego .  Tu dla Foksa robota .  Więc pozwolono wyżłowi rzucać się na boki , obwąchiwać kępy , potem iść przycupniętym kłusem , nie oglądając się na Hetkę , która obrażona i dostojna , mając przy tym wiatr lepszy , skradała się z nosem dumnie wzniesionym do góry , szła jednak już prędzej , ciągnięta przez psa paliwodę .  Nareszcie oba psy skamieniały przed krzakiem , w którym się miał stać cud .  Drżąc wyprężonymi ciałami , spłaszczone i rozciągnięte na mchu , jakby ogromne ciężary spadły im nagle na karki — celowały zniżonymi łbami i pożądliwymi oczyma w jeden krzak splatany , gdzie myśliwi jeszcze nie widzieli nic .  — Pyf !  Rzucił się Foks — i w tej chwili krzak łoziny napełnił się ogromnym , ciemnym ciałem lotnym , a powietrze łoskotem jakoby stu cepów .  — Bach ! — pudło — bach , bach ! — jeszcze dwa razy chybiono .  — Bach ! — kabałdyksz !  Czwarty dopiero strzał Stanisława zwalił z powietrza ptaka , o sześćdziesiąt kroków , aż mech głuchy dał odgłos .  — Co to ? . . . stary cietrzew ? — pytał Michał , dech utraciwszy od wzruszenia .  — Gdzie taki cietrzew ? ! — parksnął Stanisław radosnym oburzeniem .  — Głuszec !  I sam nie wie , do czego strzelał !  — Zdaje mi się . . . że z mojego drugiego strzału . . . pióra się posypały . . .  — jąkał się Michał .  — Pióra to on sypie i od wiatru w tej porze .  Ale bierz go sobie !  Mało to ja piękniejszych zabił na tokach , w pełnym pierzu !  — Nie , kiedy mówisz , że twój , bierz ty .  I tak certowali się uprzejmie , ale w istocie obaj byli nieradzi : Stanisław , że zakwestionowano jego ostatni celny strzał , Michał , że nie mógł sumiennie przyznać głuszcza za swojego .  A zdobycz była rzadka .  Foks taszczył w pysku ogromnego , ciemno połyskującego głuszca , z obwisłym jednym skrzydłem i na wpół złożonym wachlarzem .  Nad siną ,  zamkniętą powieką wielka czerwona brew stroiła jeszcze dumnie głowę poległego mszarów dygnitarza .  Głuszec leżał na ziemi i nikt go nie chciał przytroczyć do pasa .  Wreszcie Stanisław odezwał się :  — Po co my takiego indora mamy nosić ?  Wyniesiem na brzeg rojstu , powiesim na brzózce i zabierzem wracając .  A teraz idź ty , Miś , z Hetką , w jedną stronę ja z Foksem w drugą .  Razem tylko proch marnujem i psy się bałamucą .  Według tego planu buszowali łowcy po gulbińskich zaroślach aż do południa .  Na „ dyrwanie ” suchego pagórka , na skraju błota , leżeli sobie rozpasani przy uczcie , złożonej z wódki , chleba i wędliny .  Za napój , gaszący pragnienie , służył im powiew od jeziora .  — A co ?  mówił em , że ciepło ci będzie , Miś , w twojej frantowskiej hałderjupce ?  W pole tylko tak odziewaj się .  Wskazywał pogardliwie na poprawny myśliwski garnitur Michała , a potem z dumą na swój , zszyty z miejscowego płótna , niegdyś biały czy szary , teraz tak nasycony kurzem , farbą zwierzyny , wielobarwnymi odbitkami różnych przygód , że wyglądał jak bluza malarczyka .  Tylko kapelusz z zatkniętym piórkiem i niewątpliwie szlachecka fantazja odróżniały Stanisława od gminu .  — Choć i mrozik padnie rano , słońce sierpniowe gorące . . .  Chcesz ogórka ?  Z przepaścistej kieszeni , spośród ładunków i jeszcze różnych gratów pachnących prochem , dobył parę ogórków i podał je Michałowi .  Okroiwszy zieloną skórę , jedli surowe owoce , „ trzymające w sobie zimno ” , jak twierdził Stanisław .  A za przyprawę do nich służyły im znowu lotne wyziewy wrzosu i tymianku .  Tak podjedli sobie rozkosznie .  — Drzemkę by uciąć krótką — zaproponował Michał .  — Wiesz co ? — i ja — odrzekł Stanisław przewracając się twarzą do ziemi .  — Pół godziny , ani minuty dłużej .  Znaczę na słońcu .  I już zaczął równo dyszeć , w takt odpychając się od ziemi potężną piersią .  Michał także spróbował spać , ale się tylko rozmarzył .  Gdy opowiadał rano przyjacielowi o swej namiętnej miłości do pani Teresy , nie kłamał , ale „ koloryzował ” , jak mówią na Litwie .  Ani o uwiedzeniu pani Teresy , ani nawet o zdobyciu jej serca nie pomyślał na serio .  On w uniwersytecie , ona starsza od niego .  W leszczynie znalazł się z nią — to prawda ; tańcował z nią w Wilnie i w Warszawie .  — Ale nie kochał jej tak bardzo w zimie , dopiero znowu na wiosnę .  — Myśl o niej przychodziła mu razem z najsilniejszymi , zdrowymi wrażeniami przyrody , z wesołością kniei , z tęsknotą letniej nocy — nie panowała jednak wyłącznie nawet nad zmysłami młodzieńca , bo przecie Klocia i Julka . . .  Im dłużej leżał pod magnetyzmem nieba i ziemi , tym bardziej zapominał , kogo gdzie , za co kocha .  Czuł tylko , że kocha , to jest łowi swym sercowym czy nerwowym , wybornie nastrojonym przyrządem mnóstwo fal lubych , płynących przez powietrze .  Najsilniejszy z doznanych dreszczy nazywał imieniem kobiety , Teresy , ale ten dreszcz , ten obraz nie wypełniał mu serca po brzegi .  A gdyby na drodze jego stanęła inna ?  Gdyby z jeziora świtezianka lub driada z tych gąszczów ?  Gdyby istota taka , dla której o wszystkim można by zapomnieć , wszystko jej poświęcić : wiosnę , polowanie , przyjaźnie i zabawy ?  Istota , którą się kocha w pierwszych latach męskiej dojrzałości , nie jest osobą — jest wcieleniem pragnień .  — Teraz dosyć — odezwał się Stanisław porywając się na nogi — obmyślił em , jak dalej pójdziem .  — Chyba przez sen , boś nawet chrapał .  — A taki obmyślił em : zwierzynę zostawimy w chacie Łaukinisa , bo po co nam dźwigać to wszystko — sztuk ze trzydzieści ?  On mnie także powie , jakie tam wiadomości o łosiach z Dusiackiej Puszczy .  Łaukinisa znasz ?  — Słyszał em o nim .  — Zobaczysz ty jego , kiedy zapolujem w puszczy !  Pierwszy „ ochotnik ” .  Wiadomości były niepomyślne .  Laukinis skrzywiony , chory czy poturbowany , wylazł z chatki swej , przycupniętej w wąwozie , nie opodal od lasu , wśród plątaniny dzikich krzewów .  W humorze był ponurym i anarchistycznym ; jastrzębie jego oczy wyzierały dziko z młodej jeszcze twarzy , ruchy miał powolne i przeciągajęce się jak kot rozespany .  Według jego relacji Dusiacka Puszcza wyplenia się coraz bardziej ze zwierzyny , a wina w tym leśników „ złodziei ” , którzy dzień i noc drepcą , niepokoją zwierza , koszą po lesie „ łoneczki ” i różne niesłychane zaprowadzili w puszczy zwyczaje .  W imieniu „ ochotników ” Łaukinis był na nowe porządki mocno oburzony , o leśnikach zaś mówił złowrogo i mściwie , będąc z nimi widocznie w porachunkach .  Drzewo na Litwie należy do właściciela gruntu — to prawda ; co do grzybów i jagód kwestia jest sporna ; ale żeby zwierzyna przez Pana Boga stworzona na wędrowanie oraz na łup i ochotę każdego , który ją potrafi wytropić i zabić , miała należeć do owoców zakazanych ? ! — to oburzało po prostu wszelkie pojęcia zawodowego kłusownika .  Był jednak i wczoraj w puszczy — z „ kijaszkiem ” , jak zapewniał .  Choć trudno tropić po zielonej stopie , orzekł , że łosie przychodzą wczesnym rankiem do wody , jednak od dwóch dni nie przyszły .  — Kiedy panicze zapolujecie , łosia nie łosia , ale saren i zajęcy możecie dostać , ile chcąc .  — Mamy pozwolenie tylko na łosia — nadmienił Michał .  — Łoś pozwolony dobry — odrzekł Łaukinis — ale smaczniejsza niepozwolona sarna — ot , co jest ! .  I łypnął oczyma ku Rajeckiemu szyderczo , jako miał go za młokosa jeszcze niewytrawnego .  Dla Pucewicza , dawno znajomego i „ kata na zwierzynę ” , czuł Łaukinis respekt połączony z przywiązaniem .  Po relacji „ ochotnika ” młodzi myśliwi wpadli w zadumę .  Projektowane na pojutrze polowanie w puszczy okazywało się zawodnym .  Michał nadąsał się :  — To łosie niepewne ?  — Nigdy one niepewne — odrzekł Łaukinis .  — Nie ma po co i jechać ! — zawołał Michał .  Stanisław zaś monitował go :  — Ty jeszcze , Miś , miastowy myśliwy , co to on jedzie do lasu z wozem , żeby zabrać łosia .  Zwierz sztuka fantazyjna !  Żeby wiadomo było wszystkim , gdzie co naleźć i kiedy , to i polowanie było by wszystko jedno , co krowy albo kury strzelać .  — Ot , panicz czuje — aprobował Łaukinis .  Zostawili myśliwi ubitą zwierzynę w chacie i poszli w rojst nad jezioro , każdy w innym kierunku .  Tu będą znowu cietrzewie , może pardwy ?  Na wodzie kaczki — jeszcze może gdzie głuszec ?  Choć tu już dla niego za mokro .  Ale Michał , skoro odłączył się od towarzysza , zapadł w ponure usposobienie .  Trafił na stado cietrzewi — spudłował parę razy sromotnie .  Uprzytomnił sobie , że źle mu na świecie : głuszca zabił właściwie Stach — łosie na pojutrze niepewne — pani Teresa daleko i zapewne wcale nie myśli o nim ?  Jak radości , tak i bóle , i pragnienia młodzieńcze są tak naprężone i silne , że gdy ich kilka zbierze się naraz , składają się na nieszczęście .  Michał porzucił , zakląwszy , „ głupie cietrzewie ” i usiadł na granicy rojstu w miejscu , gdzie umówił się o spotkanie ze Stanisławem .  Długo dumał nieczynny , nieszczęśliwy .  Gdy Stanisław , obładowany nową zdobyczą , wynurzył się z krzaków i ujrzał spoczywającego Michała , zdziwił się :  — A ty co ?  strzelbę popsuł eś ?  — Nie . . . tak sobie . . .  Hetka już chodzić nie chce .  Suka zastrzygła uchem na wymówione swe imię , ale zapewne nie zrozumiała .  — Ot , tobie masz !  Tak teraz pójdziem razem górką , przez krzaki , i co który pies wystawi — twoje .  Ja mam dosyć .  — Nie , strzelaj i ty , Stachu .  Czuję się dzisiaj trochę niezdrów . . .  Stanisław spojrzał na towarzysza uważnie i rzekł z pewnym niedowierzaniem :  — To i wracajmy prędzej , prosto na leszczynę .  Ale Michał był zdrów jak ryba w wodzie , jak myśliwy w atmosferze pogodnego wieczoru .  I tak go przejęły te wonie silniejsze , te blaski rozrzewnione i miękkie , że nie wytrzymał w swych dąsach i przyznał się :  — Nic mi nie jest , Stachu , tylko mam zły dzień : strzelam źle , łosi nie będzie . . . i tak już wszystko . . .  — Tak i mów !  Mało czego nie ma , co nam miłe !  A mnie się zdaje , że lepiej potęsknić trochę ; znaczy się — lepszy smak potem .  Łosie będziem strzelali jeszcze tego lata ; już ja wiem jedną knieję .  Wyjedziem na noc , o świcie puścim gończe . . .  Żywiąc się tymczasem rojeniami , szli przez pagórki zadrzewione , puste .  Rojsty dziś oddały obfitą daninę , pagórki były skąpe .  Ale już i myśliwi zapomnieli o swej łowczej zaciekłości , poili się błogością wieczoru .  Z łysego wzgórza rozbłysła nagle okolica kochana .  Zarośla , jak potargane runo , puszyły się soczystą zielenią na miejscach wyższych , a na rojstach pleśniały szaro i żółto .  Starszy gaj olszowy zasłaniał Jużynty , siedzibę Rajeckich — na widnokręgu widniały same tylko porosty zmienne odcieniami zieleni i wody rzeki Świętej , wlewające się w krętobrzegie jezioro Roszę .  Wody odbijały niebo szczęśliwe ; lasy szeptały miłosne tajemnice ziemi .  — Teraz już nie ma co : przez leszczynę i na drogę .  Podczas gdy chłodek przeciągał już hen od morza przez jeziora i przypadał coraz niżej , szeleszcząc w zapalających się różowo wełnach drzew , zapasy dziennego ciepła snuły się jeszcze nisko w gąszczach , nasiąknięte lubieżnym zapachem potu ziemi .  Tym słojem powietrza zakrytym , między rudymi kijami leszczyny , szli dwaj młodzi , mieniąc się na twarzach i ubraniach w złocistych okach słońca , przesianego przez liście .  Naraz Foks stanął i głośno zaszczekał .  Wyżeł nie oznajmia tak zwierzyny .  Jakoż w kierunku , gdzie pies zwracał głowę , ujrzeli myśliwi istotę , może leśną , może dziką , ale dwunogą .  Przekreślona prętami leszczynowych baldachów , barwą zlana z zielonawym podcieniem , smukła kobieca postać wyciągała ręce w górę po orzechy .  Spłoszyło ją szczeknięcie psa , może jeszcze bardziej widok strzelców ; zebrała się w sobie jak do biegu , ale pomiarkowawszy się , stanęła .  Myśliwi , odwołując psy , podążyli skocznie , ciekawie , do miejsca zjawiska .  Ale dziewczyna nie uciekała , więc łowcy , doszedłszy prędko , poczęli ją oglądać do woli .  Rosła , bosonoga , w szarej spódniczce i koszuli zwisającej ciężkimi fałdami z dziewczęcych ramion na pierś wysoką i śmiałą , cały swój wdzięk schwytanej łani skupiła w główce ustrojonej tylko lśniącym za plotem włosów , jasno zapatrzonej na myśliwych , zastygłej w uśmiechu i w rumieńcu .  Grzech jej — zbieranie orzechów w dworskim gaju — był lekki .  Oczyma z głębokiego błękitu , mocno podkrążonymi śniadym cieniem , ustami pełnymi pereł tłumaczyła się :  — Mam czym zapłacić . . .  I musiała przez chwilę wytrzymać na sobie żar spojrzeń obu młodzieńców , którzy , nie mówiąc nic , patrzyli .  Ona zaś trochę tylko drżała ciemnymi rzęsami .  Aż odezwał się Stanisław :  — Ach ty , Warszulka , gdzie zalazła ? !  Wtedy ona , czując , że skończyła pokutę , zniżyła pędem do ręki Stanisława kształtną swą główkę , w której ciasno plecionym warkoczu tkwiło trochę polnego kwiecia .  Ale Stach rękę cofnął , okrążył szybko ramieniem kibić dziewczyny i wyciął jej całusa w oko i w ucho .  Wyślizgnęła się zgrabnie , wcale nie urażona , owszem , na nowe wystawiła się niebezpieczeństwo , pozdrawiając Michała .  Tylko ten nie potrafił skorzystać z chwili tak gracko , sam onieśmielony przez tę krasę polną , przejmującą do szpiku .  Formalności zostały ukończone .  Teraz Stanisław przemówił po litewsku , przyjaźnie i grzecznie :  — A ty , Warszulka , gdzie na robotę chodzisz ?  — Do Jużynt , paniczu , do siana .  Michał , wychowywany od dziecka w mieście , a do Jużynt przyjeżdżający tylko na wakacje , słabo mówił po litewsku .  Stanisław zaś wybornie .  — To ty może pod Gulbiną otawę grabiła ś ?  — Grabiła m , paniczu .  — A my tam strzelali w brzeźniaku ; mogli i której dziewce biedy narobić .  Warszulka roześmiała się serdecznie z żartu .  Aż ręce do oczu podniosła , potem rozświegotała się swobodnie :  — Kiedy panicze strzelali , to do nas ciecieruki z krzaków przyleciały i na kopach usiadły .  To my ich rękami łowiły , ale złowić nie można było — pooszły !  Nie wszystko rozumiał Michał , namyślał się głównie nad tym , że dziewczyna ma głos jak polna fletnia .  — Tobie , Warszulka , daleko do domu , do Sztarańc — przeciągał Stach konwersację ze znaną mu krasawicą — ty co dzień do domu powracasz ?  — Nie , paniczu , w odrynie w Jużyntach nocuję .  — W Jużyntach ?  Tak ty , Warszulka , bój się , toć jużyncki panicz przed tobą .  Ty jemu za orzechy zapłacisz .  — Ojjee ! . . . — zawołała dziewczyna przeciągle i wszystko , oprócz respektu i bojaźni , wyrozumieć było można z tego wykrzyknika .  Miś , ująwszy się pod boki , przeginał się w swej zgrabnej kurtce , ale nie mieszał się do rozmowy i Warszulka nawet spostrzegła , że panicz bardziej niż ona jest zażenowany .  Stanisław zaś był w swoim żywiole : słynął u dziewcząt jako szarmant .  — Nie dasz ty nam orzechów , Warszulka ?  Gdzie ty je schowała ś ?  Obrzucił wzrokiem postać dziewczyny , tak lekko i obciśle osłoniętą , że można było na niej zdefiniować każdy kształt wypukły .  — Aha ! w zanadrzu chowasz !  Dawaj !  I sięgnął już zuchwale , tylko że Warszulka , baczna jak sarna , obróciła się na piętach i sama , sięgnąwszy błyskawicznie do zanadrza , podała Stanisławowi garść zielonych , ogrzanych jej ciałem orzechów .  — Bierz panicz . . .  — Grzeczna panna !  ale nie dosyć — trzeba było samemu dać wziąć .  Wybrał kilka orzechów z jej twardej , czerwonej , małej dłoni i uścisnął ją lekko za palce .  Ona zaś podała kolejno orzechy Michałowi .  — Jeden wezmę . . . na pamiątkę .  Wziął i schował do kieszeni .  — Ot , wileński kawaler ! — podrwiwał Stanisław przyjaźnie .  Ale Warszulce bardzo się spodobał pomysł Rajeckiego .  Nie rzekła nic , tylko przydługo , z otwartymi ustami , spoglądała na młodszego panicza .  — Pora nam , słońce zachodzi — rzekł Stanisław i wyciągnął serdecznie rękę do dziewczyny .  Ona podała mu dłoń nieśmiało , ale nie schyliła się już do pocałunku w rękę .  Stanisław odszedł , jakby nie chcąc patrzeć , jak się tam pożegna Michał .  Miś , spostrzegłszy ten manewr , poczuł nagle ściśnięcie serca rozkoszne .  I zobaczył dziwny , fosforyczny płomyk w oczach dziewczyny i namiętną bladość jej policzków .  Zbliżył się do niej , pociągnięty niewyrozumowanym instynktem , chwycił ją za kibić i wpił usta w jej usta , które czekały na niego z mocy bożków leśnych rozkazu dziennego .  Dogonił szybko Stanisława , który gwizdał .  Miś szedł radośnie , z lekka marszcząc czoło i chciało mu się śmiać i śpiewać — i oglądał się za Warszulką , która stanęła znowu , opodal , rozpływając się już w gęstym cieniu drzew .  Zdało mu się , że ona oczy ma w mroku świecące , jak boginka , że wabi go i w szeptach liści jest i jej rusałczy jakiś pokrzyk :  — Ojjee !  Ojjee !  Droga .  Dwie wiorsty dobrego marszu do domu .  Michał niósł się jak na skrzydłach obok Stanisława , który mu dotrzymywał kroku , ale milczał i pogwizdywał ciągle .  — Dlaczego tak milczysz , Stachu ?  — A cóż ?  Polowanie się nie udało . . .  — Jak to ? !  Natłukli śmy tego sztuk . . . ze czterdzieści , dzień taki piękny od początku do końca . . .  Mamy głuszca — i pannę !  — Ot , widzisz !  Dzielmyż się teraz , towarzyszu mój ! — zaprojektował Stanisław .  — No , głuszec twój — przyznał bez wahania Michał .  — A tobie panna !  Ja dobry przyjaciel , nie ten z piosenki .  Miś nie odpowiedział — potwierdził więc układ milczeniem i wyiskrzonym uśmiechem , którym zdawał się wciągać w nozdrza całą rozkosz ziemi .  Po chwili zapytał :  — Ta Urszulka czyja córka ?  — Łaukinisa .  — Tego , cośmy widzieli ? !  — Nie , brata .  I znowu , po długim przełknięciu śliny , zapytał Michał :  — Ile ma lat ?  — Musi ze siedemnaście , ośmnaście . . .  W sam raz !  Ale cóż tobie ? !  Ty zakochany . . .  Tymczasem Stanisław dźwięcznym głosem zaintonował piosenkę , której słowa i nuta , nigdy chyba nie wydane , błąkają się po litewskich dworach i polach od lat już . . .  Gdyby m przebywał w niebios przezroczach ,  To by m się kochał w anielskich oczach ;  Ale że w prochu duch się mój toczy ,  To oddam życie za Laury oczy .  Podchwycił Michał wtórem ostatnie dwa wiersze i poszedł dwugłos jak organ po lesie olszowym .  Dlaczego „ Laury ” ? — zapytał Miś po prześpiewaniu .  — Ha , można i do Warszulki zaśpiewać .  — Rytmu nie będzie .  — Dorobim my jej !  I śmiejąc się , huknęli obaj :  Ale że w prochu duch się mój toczy ,  Wolę pokochać Warszulki oczy .  — Ha , ha !  żeby ona wiedziała , że my tu pieśni dla niej składamy ! — zawołał Miś .  — Czuje ona , nie bój się — odrzekł Stanisław magistralnie .  — A czy myślisz , że ona . . . — zaczaj Michał i urwał .  Stanisław spojrzał na młodszego przyjaciela z rozrzewnioną ironią :  — Chcesz ?  to ja jej zapytam . . .  — Nie , nie .  Od olszyny , rosnącej przy zachodnim boku drogi , cienie padały już na łąkę tak długie , że zdawały się opierać na krawędzi widomego świata .  Jeszcze gdzieniegdzie na pagórkach płowych leżała blada poświata i wyższe kity drzew żegnały słońce tęsknym rumieńcem .  Wkrótce stał się powszędy panującym cień .  Lelekkozodój ukazywał się nad łąką i zaledwie chwycił eś okiem jego kształt wielkiej jaskółki , już znikał w ciemnym gąszczu olch , migał się znów przez drogę , wielkości kobuza , rósł do widmowych rozmiarów .  Z daleka płynęły jakieś głosy , śmiechy i huczki — czy słychać aż tutaj bąka od jeziora ?  czy śmieje się sowa lub inne licho leśne ?  czy może od dworu z Jużynt dolatują rozwydrzone pogwary dziewcząt z parobczakami ?  — Aha , sobota dzisiaj — zrozumiał Stanisław i błysnął oczyma ku Michałowi .  — Sobota , więc co ?  — Dziewczęta parzą się w bani nad jeziorem .  Młody ty leszcze myśliwy , Miś !  — Ale wiem . . . naturalnie : kąpią się w łaźni , a potem buch w jezioro .  Wiem .  — A potem do ordyny na siano — dokończył Stanisław .  — Warszulka już tam pewno jest .  — Kiedy ona w leszczynie została .  — Po nocy jej orzechów nie zbierać .  Przez gaj ona , jak koza , do bani pobiegła — i bliżej jej przez gaj do jeziora .  Miś znał już ten sport sobotni podpatrywania dziewcząt przy łaźni stojącej nad samym jeziorem .  Wprawdzie nie wybiegała żadna , jak nimfa płocha , rozgrzana , by zanurzyć się w chłodną wodę .  Czynili to parobcy , gdy kąpali się razem , po ukończeniu tualety .  Ale o pannach była taka legenda .  Nuż im dzisiaj właśnie strzeli to do głowy ?  Wyobraził sobie Warszulkę białą , jak pędem śmiga przez krzaki , przez gładki nurt , pruje go rozgłośnie krągłymi biodrami , bujną piersią .  A czyby ją poznał , gdyby szła z całym takim stadkiem białych kozic ?  — Pewnie !  Poznał by ją po tym krzyżu tak prostym , po smukłej szyi — no i po oczach !  Przecie ona ma oczy błyszczące w ciemności .  — A ty widzisz tam ? — zapytał Stanisław wskazując na blade niebo .  Na niebie , porządnie rozciągnięte w ostry szyk prujący powietrze ,  ciągnęły kaczki .  Przystanąwszy , usłyszeli myśliwi szum ich pociągu , szmer mechaniczny , urywany , spieszny .  Ciągnęły w kierunku jeziora .  — Cóż ?  pójdziem na półwysep ?  Do ciemnej nocy możemy jeszcze zabić kilkanaście kaczek .  Ot , krakwy ciągną , same te największe , bez zielonego pióra w skrzydle .  — Będziesz mi opowiadał , że widzisz stąd pióra i o zmroku !  — A ja ci mówię , że to te .  Każdy gatunek ma trochę inny swój zwyczaj w locie — to szyja bardziej prosto , to skrzydłem inaczej robi .  A tam — widzisz ? — cyranki .  Mniejsze i wałęsające się trochę , lecący .  Już ty mnie wierz !  — Dobrze by i kaczek nastrzelać — rzekł Michał — ale dobra i kolacja .  Nie głodny jesteś ?  — Wiadomo , głodny .  Tylko że kaczki pięknie ciągną .  Za godzinę będzie już za późno . . .  A stanąć to my możem i przy samej bani . . .  Coś tam zawsze na strzał nadciągnie .  — Tak mówisz ?  — Ano , to idźmy nad jezioro .  Noc ciemna , noc pachnąca rajem i grzechem , zakryła dalszą wędrówkę dwóch myśliwych i nawet wieść o niej .  — Może już czas do lasu ?  Słońce zachodzi .  — Poczekaj , pośpiejem , kiedy słońce zniknie za pagórkiem .  Nory o pięćset kroków stąd , na samym brzegu lasu .  Młodszy Michał wyrywał się na niepowszednią zabawę podpatrzenia borsuka , wychodzącego z nory na żer nocny .  Starszy Stanisław , zdawał się władcą tajemniczego państwa tworów leśnych i polnych , które , choć ukryte w trawach , zaroślach , a nawet w ziemi , meldowały się , widać , raportami swemu panu i pogromcy .  Albo przez szpiegi miał Stanisław powiadomienia ?  Dość , że obiecał na dzisiaj borsuka niezawodnie .  Tymczasem siedzieli myśliwi śród różowego od zachodnich promieni ściernia , na wielkim głazie , wrośniętym w szczyt wzgórza w miejscu odwiecznym , skąd ludzie nie chcieli zabierać kamienia ani go prochami rozsadzać , bo służył za ławę do odpoczynku i za belweder .  Chcesz pola stąd obejrzeć — złocą się i zielenią , dymią mgłą na mile i dalej .  Chcesz się w gaj wpatrzyć ?  — Stoi jak rozpięty szpaler wirydarzowy , utkany z kilku zieleni , przetykany już złotem w tej porze , na brzozie , na dębie , na osinie .  Pali się jeszcze w powietrzu namiętność lata , ale snuje się już i tęsknota jesieni .  Michał powróci wkrótce do miasta ; kończą się ferie uniwersyteckie .  A dobrze było w tym roku na wsi kowieńskiej , lepiej może nawet niż w latach ubiegłych . . .  Zwierzyny huk , pogoda piękna i ta Warszulka . . .  Jak nimfa , ustrojona przez wyobraźnię w wyśnione tęcze , im bardziej kryła się , migała gdzieś w leszczynie , gdzieś na łące przy sianobraniu , gdzieś przy jeziorze zaczarowanym nocą , im narowniej uciekała z rąk , tym silniej , rzewniej stawała się upragnioną .  Przez las , na który patrzył , zobaczył ją i teraz Michał , ale nie w obłokach , owszem , na ziemi tej pachnącej , w ogródku chaty ojców jej w Sztarancach , w koszulce , bez kaftanika , w prostej spódniczce po kostki , rytmiczną taką w ruchach swych wdzięcznych i silnych .  A  Stanisław zobaczył ją i poznał w oczach młodszego przyjaciela .  — Ja tobie i Warszulkę dzisiaj pokażę .  — Gdzie ? — spytał żywo Michał , rumieniąc się .  — Ona tobie nie mówiła .  — Jakoś przez parę dni nie widział em jej . . .  — A ot — obaczysz .  Ruszyli ze wzgórza zbożowego na łąkę suchą , podesłaną , pod gajem na kształt ciemnozielonego kobierca , na którym stał mur drzew rozmaitych , sztuką arcyOgrodniczki ułożony śmigle i barwnie dla rozkoszy wzroku .  Ruczaj sączył się krętym , głębokim rowem wzdłuż lasu .  Była kładka w jednym miejscu do przejścia , ale tak chwiejna i zmurszała , że myśliwi woleli rów przesadzać skokiem .  Las już zamroczył się w podcieniach i mocno pachnął żywicą sosen ; wyrastał na gruncie nierównym , pogarbionym w szańce , przykopy i mamelony , za czym wydawał się jeszcze wyższym , a przygodni starożytnicy poznawali w tych wybujałościach gruntu „ okopy szwedzkie ” .  Tu było niepewne ; za to wiedzieli wszyscy współcześni „ ochotnicy ” , że te wzgórza leśne gęsto są przekopane przez lisy i borsuki .  Stanisław , z powołania i przekonania wszechwiedzący myśliwy , dzisiaj zaś gospodarz na własnym , dziedzicznym gruncie , dawał Michałowi szczegółową instrukcję :  — Kiedy postawię ciebie , tak już na godzinę , dwie — sza !  I papierosa — ani projektu .  A jeśli stary wyjdzie , poczekaj , aż on tobie cały pokaże się .  Do głowy wysuniętej nie strzelaj — choćby ty jemu głowę na bigos posiekał , szmyrgnie na powrót do jamy — a wtedy choć górę rozkopuj !  I jamnik do ścierwa nie pójdzie .  Tak ty sobie wszystko w pamięci trzymaj , jeżeli chcesz mieć torbę z jego skóry i sadło z niego na lekarstwo dla ciotki chcesz wytopić .  Michał miał oba te zamiary , ale przede wszystkim chciał do nowych trofeów łowieckich dodać pierwszego w życiu borsuka Szli coraz ciszej , omijając butami chrust po ziemi rozrzucony , aż stanęli na małym wzgórku , podziurawionym kilku kosymi otworami .  Niektóre z nich były już jakby zabliźnione mchem i darnią prawie zamknięte ; lecz dwa świeciły rozdrapanym u wylotu piaskiem .  Stanisław obejrzał , skradając się , wszystkie otwory , marszczył czoło , schylał się , jakby wietrzył ; nareszcie rozjaśnił oczy dziką wesołością i rzekł szeptem , stawiając Michała za drzewem i wskazując dwa świeże wyloty :  — Tu i tu — pewnik !  Ja pójdę na inne !  I tam bywają .  Gdy sam pozostał , Michał zaczaj wypytywać las o wszystkie ewentualności niechybnie zbliżającej się przygody .  I las odpowiadał szeptami , które gwarzyły jeszcze wysoko , pod przeczystym niebem , podczas gdy ziemia , była już zupełnie cicha ; oddychała tylko woniami , bez dźwięku .  — Oba świeże wyloty są w jednym kierunku — więc stoję dobrze ; borsuk , gdy wychyli się , nie zobaczy mnie .  Tu trzeba strzelić szybko , bo stok stromy ; borsuk zaraz zniknie mi za wzgórzem i w jałowcach .  Tu lepiej : więcej miejsca , daleka przez las wizówka , ale znowu ja stąd bardziej jestem odsłonięty — ?  Posunął się o dwa kroki , chcąc się lepiej jeszcze ukryć i przelicytować w chytrości zwierza .  Ale stwierdził , że stąd znowu nie widzi wylotu pierwszej jamy ; powrócił na poprzednie stanowisko .  Z cichą dokładnością chirurga złamał strzelbę , opatrzył , czy właściwie włożył do luf ładunki .  — Tak — loftki .  Stach mówi , że nie kulą strzela się do borsuka , tylko loftkami .  Może być ciemno , muszki nie chwycisz , trzeba mierzyć po lufie , z rzutu . . .  Zresztą do nor ile kroków ? — piętnaście — nabój kulą pójdzie .  Święty Hubercie , patronie myśliwych !  Stojąc jak mur , ze strzelbą w pogotowiu , Michał oczyma tylko biegał po norach .  Gdy mu się wzrok mącił od wytężenia , wznosił oczy w górę i obmywał je w kojącym , tęsknym przezroczu .  Jeszcze ptak jakiś gwizdał nie opodal — z wielkiej odległości dochodziły szczekania psów ode wsi , zapewne od Sztarańc .  Nagle niebo pobladło znacznie , o cały jeden ton gamy barwnej , i cisza zasnuła wierzchołki lasu .  Teraz dopiero słońce zaszło na dobre , za las , za wzgórza , za kraj ziemi .  Wzgórze zaczęło nabierać innych zarysów , roztapiać się w niepewnym poziomie lasu .  Błyszczał jeszcze piasek w przy dwóch norach , ale inne ułożyły się teraz w mszystej twarzy pagórka na kształt paszczy i głębokich , wyrazistych oczu .  I po lesie różne tworzyły się dziwadła .  Wykrot brzozy , który już za dnia ciągnął oczy swym cudacznym rysunkiem , zdefiniował się teraz : był to ogromny brodacz , klęczący z otwartą do krzyku wielką gębą i wzniesionymi do góry ramiony — rozpacznym tylko ruchem woła albo modli się , ale milczy , zaklęty w drzewo .  Każdy krzak ma swą twarz , gdy się wpatrzyć , każdy konar należy do jakiegoś sennego lub kroczącego chyłkiem cielska .  Trzasnęła gdzieś gałązka , nie przy norach .  — Może lis się przekrada , a może . . .  W tej wiosce , gdzie psy szczekają , mieszka Warszulka ; a nuż , zapóźniona w lesie , za grzybami lub orzechami , przechodzi tędy ?  Można by i borsuka poświęcić ! . . .  Gorąco uczyniło się Michałowi , choć na ukazanie się tutaj miłej dziewczyny liczył tyle , ile na poruszenie się brodacza zaklętego w brzozę .  Ale przecie Stanisław gadał coś o tym , że dzisiaj jeszcze pokaże mu Warszulkę . . .  Czyżby do Sztarańc mieli w nocy zajechać ?  A gdyby żartem przysłał ją tutaj na nory ?  Głupstwo ! — nikt nie idzie , nie rusza się nic w lesie , tylko jasność jakaś mylna i błękitna wsącza się powoli między czarne gmachy drzew i niebo znowu się rozjaśnia .  Księżyc wypływa ponad las .  Michał zwrócił znowu oczy na nory i drgnął , lecz nie zmienił pozycji ciała , tylko strzelbę , gotową do strzału , mocno ścisnął w garści .  Po jaśniejszym piaszczystym odkosie nory rozglądała się cicho i bacznie głowa jakaś , niby węża , czarno i szaro pręgowana po czaszce .  Tylko zamiast tępiej , żabiej mordy miał ten wąż ryj ruchomy , marszczący się w szybkich skurczach .  — Borsuk wysunął się i wietrzył .  — Cicho teraz , bacznie i nie strzelać , dopóki . . .  Powtarzał sobie w myśli Michał przestrogi Stanisława , gdy borsuk przemyślną swą głowę wielkiej łasicy odwrócił tak , że błysnął — zdaje się ? — krągłym , jak czarna perełka , okiem w stronę zasadzki .  I znikł po ziemią .  — Strzaskał by m mu łeb niechybnie i został by na miejscu !  Jasno przecie od księżyca i na tym żółtym tle widzę muszkę jak na dłoni .  Zżymał się Michał , aż spocony od emocji pomimo chłodu nocy .  Przecie nie zawinił nic , nie przegapił , nie ruszał się , więc jeżeli Stach zna się na rzeczy i nie łże , trzeba czekać .  Noc zapadła szczera , a chociaż księżyc już teraz panował na niebie i wdzierał się jaskrawymi smugami do lasu , to właśnie na wzgórzu borsuczym pokładły się takie cienie gęste i zwodnicze , że Michał nie poznawał już owej nory pełnej obietnic i muszki na końcu luty nie dostrzegał pod mrokiem , padającym słupem na miejscu jego zasadzki .  Wtem zadudniło , jakby kto drzwi otwierał od piwnicy .  Nad tą samą norą ukazał się łeb , widoczny jednak wyraźnie , a po chwili za cienką stosunkowo szyją , niby długi , wypchany wór — cielsko borsuka wychynęło spod ziemi .  Stanął na wzgórzu , otrząsnął się z piasku rozgłośnie i chwytając w chrapy świeżą woń nocnego żerowania , pomyślał rozkosznie :  — Gdzie też dziś pójdę na kolację ? . . .  Tyle tylko żył .  Błysnął i zagrzmiał strzał Michała .  Borsuk wyskoczył w górę jak potworna piłka , uderzona obuszkiem , raz — drugi raz cisnął się do góry krzywo jakoś i runął ze wzgórza w krzaki .  — W głowę dostał — czy gotów ?  Na komorę teraz !  Jak pierwej mierzył przypuszczalnie w głowę , tak teraz Michał wyliczył instynktem przednią łopatkę i posiał za borsukiem drugi strzał w gęstą , ruchomą ciemnię .  Załomotało coś jeszcze — i cisza .  — Jest ! jest ! leży ! — krzyknął głośno rozszalały z radości strzelec ogłaszając swój triumf lasowi , milczącemu ze zgrozy , i zapewne rodzinie zmarłego , drżącej ze strachu pod ziemią .  Rzucił się do swego łupu , potknął się w ciemności o korzeń drzewa , prawie stoczył się ze wzgórza za borsukiem , dojrzał go leżącego bez ruchu , namacał , posiadł .  Trzeszczały teraz na drodze chrusty pod szybkimi krokami : Stanisław stanął niebawem przy Michale .  — A co ?  wierzyć Stachowi , kiedy mówi ?  Stary , pudów ze dwa — dodał trącając nogą zwłoki rozciągniętego na mchu zwierza .  — My jego tylko za nogi do brzegu lasu zaciągniem , a tam czeka tarantas — i na wieczerzę do Potyłty !  Drożyną leśna ciągnęli za nogi ubitego borsuka , przez wertepy , które tylko właściciel lasu i myśliwi mógł rozpoznać po nocy .  Michał opowiadał szczegółowo , podniecony , dumny , cały ogarnięty rozkoszą powodzenia :  — Rozumiesz ?  najprzód wytknął łeb z dziury , rozglądał się — a ja nic .  Stoję , według rozkazu , jak pień .  Dopiero kiedy księżyc rozbłysnął , patrzę , aż . . . itd .  Stanisław słuchał niedbale , lecz potakiwał głową , zadowolony , że wszystko spełniło się według słów jego .  — A teraz — rzekł — pokażemy borsuka całemu stadku dziewcząt .  Ot , pisku będzie !  — Gdzież to ich będzie takie stado ?  — A u mnie w Potyłcie .  Dom pobudował em na folwarku , a w domu jedna gospodyni i dwanaście dziewek do mlecznego gospodarstwa .  Wyszli z gaju na pagórki polne , całe srebrne .  Księżyc prawie pełny oblewał je płynnym błękitem , witał młodych myśliwych swą twarzą skrzywioną starego birbanta , mrużąc jedno oko obiecująco .  Stanisław huknął : „ Hop , hop ” — i wkrótce tarantas , zaprzężony w parę żwawych koni , miękko przykłusowal po rżysku .  — Borsuka z tyłu na deskę miedzy koła !  Przywiązać !  Wydostali się przez rżysko i rowy na drogę , pomknęli tęgim kłusem do Potyłty , pół wiorsty .  W rozblękitnionym powietrzu ukazały się wkrótce parkany nowej osady , sernica jak wielki grzyb pośród sadu owocowego , budynki gospodarskie , gęsta kępa drzew i dom z długim oszklonym gankiem , drewniany .  — Chałupa , panie Michale — drwił Stanisław — niskie progi !  Ale obaczysz za progami , czym chata bogata . . .  Podjechali pod ganek .  Na schodach stał podstarzały jegomość , wojskowej postawy .  — No , cóż , kapitanie ?  wieczerza gotowa , dziewki wystrojone ? — zapytał Stanisław .  — Wszystko w porządku — zaraportował wesoło „ kapitan ” , który nigdy w wojsku nie służył .  — Pan Tytus ! — zawołał Michał poznając starego Pakosza , mieszkającego od kilku lat w Gaczanach , dworze głównym Pucewiczów , jako pomocnik w gospodarstwie , krewny i przyjaciel .  Uścisnęli się i weszli do domu , który tylko większymi nieco rozmiarami różnił się od chaty włościańskiej .  Zbudowany z drzewa , rozdzielony na salon , czyli świetlicę , i na piekarnię , czyli część gospodarską z mieszkaniami służby , dom przypominał bogatą chatę nawet zapachem tataraku i świeżego chleba .  W dużej świetlicy paliła się lampa naftowa i kilka świec na stole , zastawionym przysmakami i butelkami .  Zasiedli do stołu , pełni raźnej ochoty młodości , ucieszeni świeżą zdobyczą , gotowi na wszystkie inne .  Kapitan Pakosz rad ogrzewał swą wesoło połyskującą siwizną przy ognisku młodych , a niepoślednio lubił i ogrzanie się wódką , którą z włoska nazywał „ vudiola ” .  — Vudiola nie woda , gęby dla niej nie szkoda — zawołał wznosząc pierwszy kieliszek .  Trącili się i wypili .  — Wódek to nastawił eś , kapitanie , jak na przyjęcie całego sztabu .  A wieczerza ?  A usługa ? — fukał przyjaźnie Stanisław starego krewnego .  — Poczekaj !  Licho was wiedziało , kiedy borsuka zadusicie .  Jak tylko posłyszał em strzał , poszła komenda : kurczęta na rożen .  A dziewkom kazał em szorować się tłuczoną cegłą , żeby to i rumiane były i gładkie .  — Ot , wynalazł !  Wiedzą one samą jak się stroić .  Kapitan już zapomniał eś .  — Co znowu ? !  Niedawno jedna taka zakochała się we mnie , że aż spuchła .  — Pewno na twarzy , od płaczu ?  — Wiadomo !  Nasza Litwinka kiedy kocha , to i płacze .  Tymczasem pisk i chichot rozlegał się ode drzwi , na pół uchylających się .  Kapitan i Stanisław poszli żywo ku drzwiom i dalej do sieni , wypędzając stamtąd drożące się „ dla przyzwoitości ” dziewczęta .  Cztery ich weszło , śmigłych i raźnych jak greckie kanefory , tylko zupełnie inaczej ubranych , od stóp w trzewikach aż do głów w pstrokatych , luźnych chustach .  Każda niosła półmisek w wyciągniętych , tęgich ramionach , a drobiły śpiesznie , aż grad się rozległ po podłodze .  Pierwsza — o dziwo ! — weszła Warszulka !  Zaczerwienił się Michał po uszy , zwłaszcza gdy modrooka znajoma pocałowała go w rękę , a on ją w głowę , według tradycji .  — No , i cóż ?  nie mówił em ? — zapytał triumfalnie Stanisław .  — Ano tak . . . prawda . . . skądże ona się tu wzięła ?  — Przyjął em ją zawczoraj do folwarku .  — To . . . to zabawne .  Pomimo radości z oglądania Warszulki , Michał był i strapiony : Stanisław wiedział o jego zalotach i powinien był przypuszczać , że Warszulka jest jego kochanką .  Niestety — nie była nią .  Z wzajemnego ich obejścia wynikało teraz jasno , że panicz i dziewczyna przyglądają się sobie tylko , zapewne z upodobaniem , lecz bez ściślejszej znajomości .  Tymczasem kanefory , postawiwszy na stole półmiski , pozdrowiły mężczyzn , olśniły ich wesołą barwnością swych twarzy i ubioru , podnieciły sprawną gibkością postaci — i uciekły .  — Ot , dobrał sobie Stach czwórkę , że osobliwość ! — chwalił kapitan .  — Cóż podobają ci się Misiu ?  Warszulka ładna , a może ładniejsza ta Marusia , z ustami jak maliny .  Szybko zaspokoili pierwszy głód , wychylili po parę dużych kielichów , które po emocjach i chłodzie nocnym rozświetlają od razu szczęściem oczy .  — A żeby tak — zaproponował Michał — zaprosić te cztery do stołu .  Stanisław odrzekł wprawdzie zaraz : „ można ” — jednak nie ruszył się z miejsca .  Stanowisko jego , obywatela i zwierzchnika , sprzeciwiało się takiej poufałości ze służbą .  Ale kapitan odezwał się przychylnie do projektu .  — Cóż ?  razem z gospodynią — czemu nie ?  — Ot zuch ! — zawołał Stanisław — do gospodyni ty , widzę , dobierasz mi się ?  — Nie .  Dawajcie mnie młode , oddam wam gospodynię .  — Kiedy umiesz , kapitanie , pójdź namawiać .  — Obaczycie ! — zawołał Pakosz , powstając z pewnym trudem od stołu .  Czekali niedługo .  Kapitan wprowadził pod rękę gospodynię , z lekka ociągającą się .  Była to rosła , jeszcze ładna kobieta trzydziestoletnia , włościanka , ale z waszecia już ubrana i przyczesana — Marcelka , a raczej pani Marcela .  Za taką parą przewodnią szły dziewczęta z zaufaniem , przejęte jednak doniosłością sytuacji .  Usiadły do stołu wszystkie cztery na ławce , którą same sobie przysunęły od ściany .  Gospodyni na krześle obok kapitania .  Nic w tej uczcie nie było podobnego do bachanalii .  Dziewczęta wypiły po kieliszku , odwracając głowy od stołu , i siedziały uśmiechnięte , lecz ciche , jakby pozując dla malarza w barwach swych chust osuniętych na kaftaniki , w młodym blasku oczu modrych i piwnych , w czerwieni lic rumianych jak wiśnie i bledszych jak czereśnie .  Marusia miała profil tak wytwornego rysunku , że Michał zauważył :  — Ubrać ją w suknię balową , pomyślą , że księżniczka .  Marusia ledwie po skupieniu na nią spojrzeń zrozumiała , że o niej mowa .  Westchnęła krótko i omijała oczy mężczyzn , jak ptak bojący się magnetyzmu węża .  Najśmielej strzelała oczyma Warszulka , a oczy jej , podbite brązowo , rzucały rzeczywiście , przy zmianie światła , fosforycznie iskry .  — Diabła ty musisz mieć w sobie , kiedy ci z oczu błyska — rzekł do niej Stanisław po litewsku .  Zachichotała dziewczyna i porwała się z ławy do ucieczki .  Skorzystał z tego Miś , aby ją mocno chwycić w pół , przytrzymać i usiąść na ławie między nią a Justyną , dużą , rozrośniętą jak biała rzodkiew .  Czwarta , Anula , była szczupła , z włosami jak len , prawie białymi .  Dziewczyny litewskie są przeważnie rosłe a chude .  Bywają uciechy towarzyskie bez rozmów .  Wszyscy przy tym stole bawili się serdecznie , choć rzadko padało jakie słowo .  — Pij , Warszulko , zdrowo pić na pełni .  — Dziękuję , paniczu .  — Jedz , Anula , siły nie masz nawet do ubicia masła .  — Podoła m , paniczu .  Tylko Marcela odpowiadała na pytania obficiej i po polsku .  Nieliczne słowa przerywały ciszę i na jej tle wydawały się większymi , znaczyły co innego niż zwykle .  Nawet stary Pakosz , wielki gaduła , milczał , mrużąc tęskne , wpatrzone w obecnych , ale szklaną rosą odbijające dalekie wspomnienia .  Krzyżowały się jednak między towarzystwem myśli różne i ochoty .  Aż bijące do głowy wino rozwiązało jezyki i ogólnie zajmującą kwestię .  — Gorąco tu ! — zawołał Miś .  — Gorąco — zgodzili się wszyscy .  — Wyjdźmy na powietrze — wniósł Stanisław .  Gospodyni i dziewczęta zaraz powstały od stołu mniemając , że ich przyjęcie skończone .  — A nie !  pójdziecie z nami do sadu — poszukamy jabłek po księżycu .  Śmieszki dziękowały za wieczerzę , po czym nie obyło się bez dotykalnych objawów serdeczności , półobrotów i wykrętów nimfek wiejskich od natarczywych zalotów satyrów dworskich .  Stłumione śmiechy — jeszcze więcej blasków w oczach — parę tylko imion wyszeptanych i westchnień niesytych — snuła się prosta , odwieczna sielanka , bujna i rzewna , warta zaiste więcej dla młodych serc niż salonowa dialektyka miłości .  Księżyc nad sadem dziwował się twarzą pełną , mądrze wyrozumiałą , jakby skłonioną na chmuropodobne ramię , którym drygał pobłażliwie :  — Ach , dzieci ! . . .  Troje dziewcząt szło w pobok , trzymając się za kibicie ;  Stanisław zatrzymał się gawędząc z gospodynią ,  Miś z Warszulką oddalili się trochę po dróżce między jabłoniami , pokrytej trawą i obfitą rosą .  — I cóż , Warszulko , co z nami będzie ?  — Nie wiem , paniczu .  — Ty masz może narzeczonego ?  — Nie mam , paniczu .  Patrzyła śmiało i rzewnie w oczy Michała , nie skrępowana wyjątkową sytuacją wieczerzy z panami .  Sad był jej kolumnadą , pośród której zwykła była rozmawiać .  Ale noc tylko mówiła i rozgrzana młodość : słowa ciągle padały skąpo .  — A ja tobie nie podobam się , Warszulko ?  — Dlaczego nie ?  Kto powiedział ?  W cieniu jabłoni Michał chciał otoczyć ramieniem kibić dziewczyny i poczuł przez luźny kaftanik wdzięczną łodygę jej ciała , mięsistą i gibką .  Ale zaraz jej ręka , niespodziewanie silna , ujęła i odsunęła jego ramię .  — Nie trzeba , paniczu .  I szli , a Miś na nowe zdobywał się pomysły :  — Chcesz , Warszulko , jabłka z drzewa ?  — Niedojrzałe .  — Już ja wybiorę .  Księżyc świecił tak jasno , że Michał wybrał owoc zupełnie rumiany , zerwał i podał go dziewczynie .  Zaraz oddarła duży kęs błyszczącymi zębami , aż skrzypnęło , obejrzała wnętrze jabłka i uśmiechnęła się na znak , że dobre .  — Daj mnie jabłko , Warszulko .  — Kiedy mam tylko jedno . . .  — Właśnie to .  Ważyła w ręce nadgryziony owoc , chwycił go Miś , wypił ustami mokrą słodycz , odgryzł kąsek i podał znowu jabłko dziewczynie , która w nim zatopiła rozszerzone śmiechem usta .  Teraz stara lipa , pozostawiona na pagórku przy założeniu osady , lipa ,  która pamiętała zapewne dużo legend miłosnych , okryta młodą parę swym gęstym , namownie szepczącym cieniem . . .  Miś zbliżył się do samego ucha Warszulki i rzekł do wtóru z lipą :  — Pocałuj mnie bez przymusu . . .  Tym razem Warszulka uznała to , widać , za stosowne i nieuniknione .  Błysnąwszy oczyma ku oddalonemu towarzystwu , podała Misiowi usta zimne , pachnące jabłecznym sokiem .  Długo smakował je młokos , rozgrzał je , dobrał się do lepszego smaku zdrowej krwi ; ujął tak mocno wpół dziewczynę , że poczęła się niepokoić , szamotać się w objęciu .  Chwycił ją oburącz jeszcze silniej , podciął kolana , uniósł całą i rzucił by ją na ziemię , gdyby nie głos jej urywany , dyszący rozkoszą , ale i błaganiem :  — Panicz ! . . . panicz ! . . . zostaw . . . niepięknie !  Było by zaś może i pięknie pod tą lipą na murawie , pośród harmonii wsi rozkochanej w czarach nocy , gdyby nie ten miesiąc zbyt jasny , gdyby nie ci ludzie blisko . . .  Zrozumiał to jednak i trzymając dziewczynę jeszcze cała mocą , rzekł jej prosto w usta , miłośnie , ale łagodniej :  — No , dobrze . . . puszczę dzisiaj jeszcze . . .  Podziękowała mu gorącym , szczerym pocałunkiem .  I szli już teraz na księżycowym widoku , uspokojeni trochę zmysłowo , ale ze wzbierającą w sercach lubą przyjaźnią , która zniewalała do wyznań .  Oczywiście Miś nie dawał za wygraną :  — Więc powiedz , kiedy , Warszulko ?  gdzie ?  — Kiedy nie można tego lata . . .  — Tego lata ?  dlaczego ?  Nie odpowiedziała dziewczyna ; nagły smutek przewiał przez jej oczy rozmiłowane .  — Więc powiedz mi — nalegał Michał — dlaczego tak się bronisz ode mnie ?  Już trzeci raz ?  — A bo ja dowiedziała m się o paniczu . . .  Michał uczynił błyskawiczny rachunek męskiego sumienia .  Były tam grzechy dalekie i bliższe .  — Kłoda .  — Czy Warszulka o nią zazdrosna ?  — Coś ci tam nagadali w piekarni .  Głupstwa !  Ja żadnej nie kochał em . . . tutaj oprócz ciebie .  Romansowe dziewczę spojrzało ze ślicznym niedowierzeniem w oczy młodego .  — Panicz mówisz . . . a i nie myślisz .  — Nie czujesz , Warszulko , że cię kocham ?  — Czuć ja czuję .  Ale mnie mówił furman Adrian . . .  — Że co ?  Łgarz ten Adrian , cygan .  — Że panicz po niedzieli wyjedziesz na długo .  — To może być .  — Tak mnie smutno zrobiło się , że całą noc płakała m . . .  — Po co płakać , dziecino ?  Pocałować się lepiej mocno i dzisiaj , i co dzień , aż do mego wyjazdu .  — Jeszcze smutniej było by , gdyby za dwa dni mnie porzucił by ś , paniczu ; ja by oczy wypłakała i nie poznał by ś mnie , i nie ukochał już po powrocie .  — Więc cóż wymyśliła ś ?  — A już tak : kiedy panicz powrócisz . . .  — A jeżeli za rok dopiero ?  — I rok poczekam .  — To smutne , Warszulko .  — Smutne , a smutniej było by zaczynać .  Poszli już teraz na spotkanie reszty towarzystwa , które trzymało się w jednej kupce .  Dziewki zanosiły się od śmiechu z litewskich konceptów Stanisława .  Ucichły na widok zbliżającej się pary Misia z Warszulką , powyciągały szyje , łypiąc oczami ciekawie , a trochę i złośliwie — młode płonki , z których kiedyś rozwiną się kumoszki .  Warszulką była poważna , dumna jakaś , niby narzeczona .  Chodzili jeszcze kwadrans po sadzie .  Ze wzniesienia , na którym stal nowy folwark Potyłta , kraina roztaczała się szeroko , ograniczona z jednej strony przez bliski las , z drugiej rozlana w niezmierne , błękitnoszare , puszyste jakieś jezioro .  Było tam jezioro za dnia , ale dalej i błękitną tylko stalą kosy przecinające krainę .  Teraz wyszło z brzegów pod wpływem księżyca , zrzedło i rozprowadziło się senną powodzią w bezmiar .  Kilka zaledwie pagórków łowiło suchy księżycowy błękit , jak wyspy w morzu roześnionym .  Tylko brzegi tych wód cichych , widoczne od folwarku , mętne i dymiące , dawały poznać , że to mgła tak się rozpezła i rozpanoszyła .  Prując mgłę szerokimi pierśmi pary koni rysistych przez wąską , łąkową drożynę wracali Michał ze Stanisławem w tarantasie , za nimi Pakosz podążał jednokonną kałamaszką .  Od opuszczonego folwarku dolatywał chór głosów piskliwych , ale czystych , zawodzących pieśń litewską , weselną , czy pożegnalną ? — kto ją wie ? — ale przejmującą .  — Powiedz , Stachu : dlaczego ty ją tutaj sprowadził eś ?  — Na służbę .  Potrzebna mnie była na miejsce Teofili , która za mąż wyszła .  Nie bój się : ani ja na nią patrzę — odpowiedział Stanisław i na osłoniętą część pytania Michała .  Przyjaciele na Litwie wierzą jeden drugiemu .  Więc Michał pozbył się obaw i niepokoju o nowe stanowisko Warszulki , ale zarazem wyprowadził z odpowiedzi Stanisława nowe zapytanie :  — Ty , Stachu , stał eś się w tym roku sensatem .  Pamiętasz przeszłego lata ?  Co na placu , to nieprzyjaciel ! albo raczej przyjaciółka .  Gdzież twoja Grasia ? a Barbarka , ta ruda ?  — Poszły !  — Dokąd ?  — Jedna za mąż , druga między ludzi .  — A cóż teraz ?  nic ? — jakoś nie widział em cię z żadną .  A ty masz do nich szczęście , przepadają za tobą .  — I ja je lubię ; to najlepszy gatunek kobiet .  Słodkie , wierne , robocze — wiadomo , nie każda .  — Więc dlaczegóż tak wyglądasz , jakby ś stracił gust do nich ?  — Postarzał em . . .  Et ! ja tobie innym razem opowiem .  Konie parskały rytmicznie , wyrzucając z nozdrzy mgliste trąby pary .  I większe w ciemności , skupione uważnie wobec zwodnych zasadzek nocy zamglonej i księżycowej , sunęły wspaniale , wysokie w szyjach , niecierpliwe i sforne zarazem , paradiery setne .  Skręt na drogę szerszą , białą od księżyca .  Przez lipy kwaterowe wieje lekka woń dymu i stajen , migają dwa , trzy , cztery światła .  Ktoś czeka w stajniach , ktoś czeka we dworze .  — Kochają i tęsknią w tym kraju .  Jechali już parę godzin dużym traktem , utartym i zapylonym przez stałą pogodę , jechali dla skrócenia podróży i bocznymi drogami , których linia kręta wiła się potrójną zieloną wstęgą darni , unormowana przez tysiączne przejazdy wąskich , jednokonnych kałamaszek .  Jechali przez pagórki wydęte jak bochny wyrośniętego ciasta , bladozłocone zbożami i ścierniem , rozstawione na łąkowej zieleni , z zatkniętymi po nizinach pękami olszyny , a po szczytach z przejrzystymi trzęsieniami brzóz .  To znowu brzegami jezior słodko pachnących , cichych , ale tak wielkich , że woda z nich szła od brzegu do brzegu ciągłą płaską falą i zamierając przy lądzie , wzdychała .  Jechali już długo bez rozmowy , zapędzeni w ogromne życie ziemi , która dyszy cicho i zdaje się spać , a przecie pilnuje trzeźwo i mądrze swych wzrostów , przemian , swej niechybnej w każdym calu estetyki .  Kto ma zdrowe zmysły i mózg nie stępiony przez obce przyrodzie myślenia , czuje , jak razem z trawą rośnie .  Byli to nierozłączni towarzysze letnich polowań : Stanisław Pucewicz i Michał Rajecki , w tarantasie parokonnym , z woźnicą Adrianem .  Tarantas był nowomodny , najlepszego podobno modelu : wasąg leżał na drągach i półresorach zamiast na pierwotnej desce ; między siedzeniem głównym a kozł em wąskie miejsce było jeszcze przegrodzone ścianką na dwie klitki , do których dwie osoby wsuwały nogi jak do futerałów ; maleńkie siedzenie woźnicy tkwiło wysoko , niby na słupku ; całość pięknie lakierowana pod barwę czekoladową .  Takie tarantasy wyrabiał jeden stelmach w Kownie , pomysłowy mechanik .  Obudził się Michał z podróżnego marzenia :  — Będzie już pół drogi , co ?  — Do Szetekszny , gdzie zanocujemy , będzie .  Ale do puszczy , gdzie jutro obława , ho , ho !  wiorst jeszcze czterdzieści .  — Psiakrew ! kawał drogi !  — A tobie co ,  Miś ? Ot — kraj poznajesz .  Ochota tobie włóczyć się po cudzych , a po swoim nie łaska ?  I dzień sam ten do podróży : nie to , żeby nadto ciepły , ale wietrzyk jeszcze latem pociąga .  — Pyszny dzień . . . tylko mi noga trochę ścierpła , bo tu i fuzje , i torba z owsem . . .  Na co właściciwe jest ta deska między naszymi nogami ?  — Na deskę ty nie narzekaj !  Żeby nie ona , tarantas na którym bądź mostku tak i rozsypał by się — w poprzecznej desce cała moc jego .  Trafiło to Michałowi do przekonania , bo właśnie przejechali przez most karkołomny , dosyć wzniesiony nad rzeczką , przegradzającą drogę .  Konie , przemyślne żmudziny , przyzwyczajone do miejscowej techniki mostowej , która zasadniczo nie przytwierdza bali do legarów , dostrzegły błękit wody między balami , opuściły głowy , zbadały szanse przejścia i na wpół załamanym skokiem odważnie przesadziły przeszkodę ; tarantas zabrał między koła prawie pół pomostu , wyskoczył w górę , porzucił bale i szczęśliwie przebrnął .  Następny podróżny będzie już musiał most ten ułożyć własnoręcznie , zanim go przejedzie , jeżeli Bóg pozwoli .  — A jeśli tobie noga ścierpła — dodał Stanisław — suń ty mnie ją na kolana .  — Co znowu ? ! — bronił się Michał — sam siedzisz niewygodnie .  — Suń , kiedy mówię ! — powtórzył Stanisław szorstko i dobrodusznie .  Między myśliwymi już tak : czasem legnie jeden na ziemi , a drugi , nie przywykłszy głowę nisko kłaść , położy ją tamtemu na miękkie , jak na poduszkę .  Przemocą ujął nogę przyjaciela , przełożył przez dzielącą miejsca deskę i wziął na swoje kolana .  Pozycja okazała się niewygodną , ale tymczasem ścierpnięcie przeszło .  Mało lasu było po drodze , gaiki tylko i kępy , bo podróżni przemykali okolicę gęsto zaludnioną , między jeziorami .  Nie znikały z oczu osady mieszkalne , jedne bardziej przyziemne , zatopione w zieleni , pod strażą licznych krzyżów — to wioski i zaścianki , drugie górniejsze , błyskające pobielanym murem pod czubami pysznych drzew , jak pod piórami herbowymi — to dwory szlacheckie .  Kraj wydawał z siebie wonie wyborne : traw koszonych na otawę , ajeru i łąk przyjeziornych , przy osadach zaś lekką woń drzewnego dymu .  Jechało się przez bożą salę , sklepioną błękitem , gdzie oddychały same stworzenia zdrowe , nie skażone grzechem , niepamiętne śmierci , jak w raju .  Rozbłysnęło znowu jezioro wąskie , na kształt kanału okrążające wyspę , na której stały poważne , kolumnowe mury pośród parku .  — To już Soły ? — zapytał Rajecki .  — A tak — odrzekł Pucewicz — ja właśnie myślę , czy nie zajechać nam do dworu , żeby rozpytać o jutrzejszą obławę .  Z Soł na pewno także pojadą .  — Za późno dojedziemy na noc do Szetekszny — nadmienił Michał .  — Pośpiejem !  Dawna siedziba Morykonich w Sołach , sztuką przyrody czy ludzką , oblana jest dookoła jeziorem .  Przez najwęższą wodę prowadzą do pałacu mosty zbite mocno , metodą dawniejszą , odpowiednie wielkiemu pałacowi z podjazdem o sześciu kolumnach , noszącym wybitną cechę polskiego XVIII wieku .  W pałacu mieszkali obecni dzierżawcy Soł , państwo Jełczaninowie , szlachta ze Slonimskiego .  Rajecki ich nie znał i wyraził skrupuł , czy wypada mu wstępować do nieznajomych .  — Ot , fanaberie !  Jan Mikołaj , przyjaciel nas wszystkich , z Pucewiczem jedziesz , a cóż to , Rajecki z Jużynt człowiek obcy czy co ?  Oczywiście .  Żmudzkie koniki , parskając do wypoczynku , zajechały przed podjazd .  Natychmiast we drzwiach głównych ukazało się kilka osób ciekawych , między którymi nie było jednak gospodarza ani jego żony .  Pucewicz wyskoczył z tarantsa i witał panie , całując je po rękach ; mężczyzn ujmował w objęcia .  Znał wszystkich .  Serdecznie zaproszeni przez gości , podróżni , otrząsąwszy tylko pył z ubrań , wchodzili do pokojów , gdzie dopiero ujrzeli pana Mikołaja Jełczanina , siedzącego w wygodnym fotelu przy błogim smakowaniu herbaty .  Wstał i grzecznie powitał gości , ale powiedział tylko :  — Dziękuję , że nie ominęli ście .  I pogrążył się znowu w kontemplacyjny spokój .  Pani Jełczaninowa , dużo ruchliwsza , okazała wymowniej swe zadowolenie z odwiedzin i przedstawiała zebranym młodego Rajeckiego , który prawie nikogo tu nie znał .  W wielkiej sali , trochę pustej , okna , drzwi i gipsatury sufitu świadczyły jeszcze o dawnym przepychu , a kręciło się tyle rozmaitego typu i ubioru , że Michał zapytał cicho Stanisława :  — Imieniny jakieś czy co ?  — Nie .  Oni tu w Wilkomierskiem tak jeżdżą ciągle jedni do drugich w gościnę .  Dzisiaj spotkasz ich tutaj , jutro wszystkich w innym sąsiedztwie .  I dobrze : ludzie do ludzi przywykają .  Zebrane towarzystwo nie wydawało się pochodzącym z jednej prowincji ; o modzie miejscowej nie można też było powziąć wyobrażenia .  Typy były na ogół polskolitewskie , lecz niby przeszarżowane w osobliwościach twarzy i ubioru .  Starsze panie , Michałowe , Hieronimowe , Justynowe , ubrane z nadmierną prostotą , nie kryły się jednak wcale po kątach , brały owszem , szeroki udział w rozmowie .  Młodsze miały bardzo rozmaitą powierzchowność jedne niepodległe wszelkiej modzie , ubrane z męska , z krótkimi włosami , z papierosami w ustach , drugie w elegancji uczesania i ubioru nie ustępujące warszawiankom .  Zawsze jednak , pomimo rozmaitości ubiorów , damy przedstawiały mniej odmian charakterystycznych niż mężczyźni , ubrani jednostajniej , lecz zadziwiający każdy odrębnością typu .  Gładki elegant , petersburskiego nieco kroju , rozmawiał z kościstym włościaninem , właścicielem sąsiedniego folwarku , obleczonym w długi , czarny surdut , niby w półsutannę .  Okrągły , jowialny jegomość , w surducie skrojonym jak czamara , podsłuchiwał z przyjazną ironią perorującego w gronie dam chudego mężczyznę o postawie rycerskiej .  Był to słynny z wymowy pan Narcyz Podolski .  Szpakowaty , spiralnie skręcony czub nad twarzą tragiczną , uroczystość ruchów składały postać pobudzającą do uśmiechu , nie błazeńską jednak , owszem , rozgrzewającą przez jakąś , widzianą tylko na obrazkach , starożytną dworskość .  Najładniejszej pannie prawił homeryczne komplementy , że zaś był jeszcze kawalerem , trzeba go było przez grzeczność słuchać .  Zażenowaną pannę wybawiła z kłopotu siedząca w pobliżu matka :  — Panie Narcyzie ! opowiedz nam pan o tej rewizji .  Wszystkie drżały śmy , gdy nam doniesiono .  Szarmant ostatnie spojrzenie ukośne skierował do panny , mówiąc :  — Pozwól , królewno , że się teraz do matki zwrócę !  I półobrotem na krześle w stronę starszej damy zaznaczył przejście od liryzmu do epickiej powieści .  Mówił głośno , oczyma łowiąc szersze koła słuchaczów :  — Było to pełne trwogi i babilońskiego zamętu .  Drzemał em po południu w swych Sołohubiszkach , znękany sytuacją własną i ogólną , gdy mnie obudziła naraz służba pałacowa . . .  — Odkądże to masz służbę pałacową , panie Narcyzie ? — wtrącił jowialny jegomość w czamarze — chyba gospodyni Miodziuchowska i stróż nocny ?  — Nie czep się słów , ale myśl pojmij ! — odrzekł uroczyście Podolski — mowa salonów nie jest mową pospolitą .  Zbudzony tedy przez służbę , dowiaduję się , że strażnicy przyjechali do mnie na rewizję .  Jak żyję , nie sympatyzował em z anarchistami , więc widać , że zemsta ludzka zesłała na mnie tę opresję .  — Kto by się tam mścił i za co ? — wtrącił ktoś znowu — szukali po całej okolicy .  — Nigdzie mniej winy nie znaleziono jak u mnie !  Ha ! — pomyślał em — przyszedł czas ofiary za grzechy cudze .  Ubrał em się tedy kompletnie , gdyż wobec niebezpieczeństwa nie wolno być śmiesznym .  „ Czego żądacie ?  Oto stoję przed wami gotów na męczeństwo ” .  „ Bumagi socjalrewolucyjnego komitetu ! ” „ Jestem przyjacielem porządku ” — odpowiedział em .  Nie zrozumieli widocznie , zaczęli szukać .  Szukali w kątach i po strychach , w kufrach i szafach , aż dobrali się do mej biblioteki , pełnej białych kruków .  — Do tej szafki w kancelarii ?  — Do tej samej .  Białe kruki z natury swej są rzadkie , nie może ich być tysiącami .  Mam kolekcję , z której czerpię ukojenie w ciężkich życia chwilach .  Tu mi Sokrates mówi przez Platona , tu grzmi Skarga swym słowem proroczym , tu mi na lutni kwili Syrokomla . . .  — Jakżeż to , panie Narcyzie ?  zaczął eś strażnikom czytać wyjątki ?  — Nie bluźnij !  Milczał em .  " A to co ? ” — rzekł strażnik otwierając księgę in guarto .  „ Prawda ruska ” — odrzekł em — dzieło naukowe .  „ Nu , my to dzieło konfiskujem ” .  „ Niech wam służy ” — odpowiedział em z boleścią , bo księga jest niezmiernej rzadkości .  Po opukaniu murów , oderwaniu części podłogi , siepacze opuścili mnie nareszcie , wracając do Erebu , skąd są rodem .  — I na tym się skończyło ?  — Ano tak — prawda noska się znalazła , ale łyżki srebrne zginęły .  Potoczył wzrokiem uroczystym po słuchaczach , którzy odpowiedzieli głośnym śmiechem .  Rad z tego wyniku , Podolski nie rozprężył jednak tragicznych fałdów swej maski , gotów do opowiadania nowych dziwów .  Ale Pucewicz i Rajecki szukali powiadomień o obławie na wilki w Puszczy Szymańskiej , do której jechali .  Wielu mężczyzn tutaj zebranych wybierało się również na tę obławę , ogłoszoną przez nadleśnictwo rządowe .  Poszły wici przez kilka powiatów , nawet do sąsiednich gubernii ; każdy , kto miał strzelbę i ochotę , mógł podążyć do Szymańc na pogrom wilków , których kilka podobno gniazd trapiło okolicę .  Michał i Stanisław nie mogli się lepiej udać po informacje , jak do obecnego tutaj pana Benedykta Talmonta , łowczego z tyszkiewiczowskich lasów , który także dążył na obławę .  Był to maż ogromnego wzrostu i rozrostu , sławny siłacz , jednak łagodnego animuszu ; świadomy swej mocy , nieproporcjonalnej do powszedności , podawał na powitanie rękę , nie zaciskając dłoni , niby drewniany obuszek .  Chociaż oblekł dzisiaj swą postać w czarne sukno , wyglądał jak Wyrwidąb uwięziony w worku .  Pod bujnym wąsem szczerzył mu się szeroki uśmiech , rysy twarzy były regularne , choć z kamienia ciosane , oczy wesołe .  — Jakież masz czucie na jutro , panie Benedykcie ? — zapytał łowczego Pucewicz .  — A już , panoczku , dobrze będzie .  Książę Radziwiłł przyjeżdża z Towian .  — Z Towian ? !  mil dwadzieścia ? !  — Jemu na polowanie choć za morze .  Do wabienia wilków on pierwszy majster i strzelczyków ma , że nie daj ty Boże lepszych ! — a psy tropowe — awantura !  Od króla angielskiego z Hamburga on ich dostał .  — To chyba z Londynu , panie Benedykcie ?  — Z Londynu czy Hamburga , teraz są w Towianach .  I tylko przy angielskiej trąbce chodzą .  Zagraj im , panoczku , na naszym rogu , durne jak pokurcze .  — Wszystko pięknie było by , tylko myśliwych za wielu .  Ilu , myślisz , że będzie ze strzelbami , panie Benedykcie ?  — A choćby i stu , tak cóż ?  Dobrych myśliwych stawiać bedziem na stanowiskach , resztę postawim na skrzydłach albo i puścim między nagankę .  — Jeżeli się zgodzą — powątpiewał Stanisław .  — Któż będzie prowadził polowanie ?  — A już sam książę z Towian .  Przez te wieści obiecujące obława nabierała uroku i szans powodzenia .  Tym bardziej śpieszno było młodym myśliwym w dalszą drogę ku Szymańcom .  Pucewicz kazał swemu woźnicy zajechać .  — Bez przekąski nie puścimy — zdecydowała pani Jełczaninowa tak stanowczo , że trzeba było jeszcze pozostać , aby nie uchybić serdecznie gościnnym zamiarom .  W przyległej sali długi stół był nakryty już dawniej i zastawiony szczelnie zimnymi przysmakami : wędliną , ciastem przeróżnych gatunków .  Przy tym stole amatorowie popijali sporadycznie herbatę .  Teraz podano parę dań ciepłych , które zgromadziły cale towarzystwo .  — Wołowiny nie można dostać — skarżyła się pani Jełczaninowa — czy u państwa w Jużyntach i w Gaczanach tak samo ?  Rajecki i Pucewicz potwierdzili , że i w ich okolicach odczuwano brak mięsa jatkowego ; karmiono się w lecie przeważnie ptactwem dzikim i domowym .