Stanisław Ignacy Witkiewicz  Pożegnanie jesieni  Motto :  Czym że jest , o naturo , twych pocieszeń mowa  Wobec żądz , które budzisz twym mrocznym obszarem .  Antoni Słonimski  Poświęcone  Pani Zofii i Tadeuszowi  Żeleńskim  Przedmowa  Wobec niespełnienia obietnic zawartych w przedmowie pierwszej , to jest napisania tego , co nazywam „ powieścią metafizyczną ” , piszę drugą — tylko parę słów .  1 )  Z góry odpieram zarzut , że powieść ta jest pornograficzna .  Uważam , że opisanie pewnych rzeczy , o ile one dają pretekst do wypowiedzenia innych , istotniejszych , musi być dozwolone .  Stefan Żeromski umieścił odnośnik w Przedwiośniu , w którym pisze , że wstrzymuje się w danym miejscu od opisu pewnych scen , dlatego że polska publiczność tego nie lubi .  Nie uważam tego za słuszne .  Wobec tego , co piszą Francuzi ( przychodzi mi na razie na myśl : Mirbeau , Paul Adam , Margueritte ) , nie uważam , żeby rzeczy zawarte w tej książce były zbyt przepotwornione .  Czasem lepsza jest kropka nad „ i ” i ogonek przy „ ę ” niż dyskretne kropeczki i myślniki .  Od czasu jak Berent wydrukował słowo „ skurwysyn ” ( Ozimina ) , a Boy zdanie , w którym było wyrażenie : „ rżną się jak dzikie osły ” ( Przedmowa do Panny de Maupin ) , uważam , że można się czasem nie krępować , o ile to opłaca się w innym wymiarze .  Oczywiście zawsze można powiedzieć : „ Co wolno księciu , nie wolno prosięciu ” — trudno : trzeba zaryzykować .  2 )  Również odpieram z góry możliwy zarzut niepoważnego stosunku do kwestii religijnych .  Tyle jest u nas zakutych łbów , że i to jest możliwe .  Stanowczo przeciw temu protestuję .  3 )  Kwestie społeczne są traktowane naiwnie , bez fachowej znajomości , bo jej nie posiadam .  Chodzi o tło .  Nie robię też żadnych aluzji do rzeczy aktualnych : żadnych wypadków majowych z roku 1926 czy marcowych z roku 1927 .  Mógł by m równie dobrze umieścić całą tę historię w Wenezueli czy Paragwaju i zaopatrzyć „ bohaterów ” w hiszpańskie czy portugalskie nawet nazwiska .  Nic to by nie zmieniło istoty rzeczy .  4 )  Ponieważ nie mam pojęcia o tym , co to jest życie zbytkowne , traktuję tę kwestię trochę humorystycznie i fantastycznie , à la Madzia Samozwaniec .  Pomysł wprowadzania fantastycznych nazw dla nieistniejących na przykład potraw wziął em ze zniszczonej niestety w roku 1917 powieści Leona Chwistka pod tytuł em Kardynał Poniflet , pisanej w roku 1906 , w której „ występowały ” nieistniejące rośliny .  Zamiast kopiować jakieś „ menu ” zjedzone w Hôtel „ Australia ” w Sydney , czy też z uczty u majora miasta Bendigo koło Melbourne , albo po prostu od Rydza w Warszawie , wolał em podać nazwy potraw nieistniejących .  W ten sposób nawet dla klubu smakoszy w Paryżu mogły by te potrawy posiadać pewien urok .  To samo stosuje się do purpurowych koni , mebli , obrazów itp .  5 )  Indii nie znam poza kilkogodzinnym pobytem w Bombaju .  Za to był em dwa tygodnie na Cejlonie w przejeździe do Australii , w roku 1914 .  ( Musiał em się z tym pochwalić , bo jeśli mam snobizm , to tylko australijski ) .  Jednak nie wiem , czemu przeniosł em pewne wypadki do Indii , opierając się na rzeczach widzianych na Cejlonie .  Nie trzymał em się również ściśle geografii krajowej .  6 )  Umieszczam jako motto urywek z wiersza jednego z najprzykrzejszych moich „ wrogów ” , Antoniego Słonimskiego , nie dlatego żeby pozować na fałszywy obiektywizm , tylko po prostu dlatego , że mi się ten wiersz bardzo podoba i jest jako motto odpowiedni .  Jednak muszę zaznaczyć że w sądach moich o sztuce nie kieruję się ani osobistymi względami , ani polityką , ani niczym innym oprócz tego , czy uważam daną rzecz za artystycznie dobrą czy złą .  Niestety , muszę stwierdzić , że ten stosunek do dzieł sztuki jest u nas rzadkością .  7 )  To , co pisze drugi mój bardzo przykry „ wróg ” , Karol Irzykowski , o stosunku krytyki do dzieł sztuki poprzez autora jest bardzo słuszne .  Babranie się w autorze à propos jego utworu jest niedyskretne , niestosowne , niedżentelmeńskie .  Niestety , każdy może być narażony na tego rodzaju świństwa .  Jest to bardzo nieprzyjemne .  PS Za „ przykrego wroga ” uważam takiego , z którym nie można walczyć wskutek braku u niego określonego jednoznacznego systemu pojęć , i takiego , który nie jest szczery w stosunku do samego siebie — nie analizuje siebie dość starannie , przystępując do krytyki czy polemiki , no i nie rozumie idei przeciwnika .  8 )  Zaznaczę jeszcze , że powieść ta jest drugą , którą napisał em .  Pierwszą , 622 upadki Bunga , czyli demoniczna kobieta , napisał em w latach 1910 – 1911 .  Z powodów niezależnych ode mnie nie może być wydana .  9 )  Powieści nie uważam za dzieło sztuki według mojej definicji sztuki w ogóle .  Poglądy na powieść wyraził em w krytyce Wniebowstąpienia J . M . Rytarda w styczniowym „ Skamandrze ” z roku 1925 .  10 )  Nikt nie zmusi mnie , aby m pięknie brzmiące słowo dwusylabowe „ tryumf ” drukował „ triumf ” .  Zamienia się ono w ten sposób na jednosylabowe , niezgodne zupełnie z duchem polskiego języka .  Nie można dla jakichś wymagań pisowni zmieniać przyjętego od wieków brzmienia słów , tym bardziej jeśli obiektywnie w poprzedniej pisowni brzmią one lepiej .  Zdaje się , że to wszystko .  30 X 1926  S.I . W .  Było jesienne popołudnie .  Atanazy Bazakbal , bardzo niezamożny , dwudziestokilkoletni , świetnie zbudowany i niezwykle przystojny brunet , ubierał się pośpiesznie , a jednak starannie .  Jego jasnozielone oczy , nos prosty i dość dumne , łukowate usta koloru surowej wątroby stanowiły względnie sympatyczną grupę widzialnych organów jego ciała .  Zapach czarnego z niebieskim krawatu przypomniał mu przedostatnią jego kochankę , blondynę o długich , wysmukłych nogach i wadliwie osadzonym nosie .  Wspomnienie słów bez sensu , które wyrzekła w chwili ostatecznego rozstania , wybuchnęło jak daleki pocisk i zgasło następnie razem z rozwianiem się słabych perfum .  Pół godziny temu Atanazy definitywnie postanowił pójść do Heli Bertz .  Był tam już parę razy zresztą , ale nigdy dlatego …  W każdym razie nie programowo .  Cel tej wizyty przerażał go , a jednocześnie wszystko było takie małe i marne jak tych kilka muszek wirujących wkoło niezapalonej lampy u sufitu , w żółtym odblasku odbitego od przeciwległej kamienicy słońca .  Niewspółmierność stanów wewnętrznych i materiału faktycznego dławiła niby mątwa wpita od środka w najistotniejszy , życiodajny bebech — może było to serce .  Atanazy zdecydował się na ten krok , bo nie mógł już dłużej wytrzymać .  Nie bez Heli Bertz , choć ta podobała mu się kiedyś zupełnie niebezpiecznie — nie ; po prostu nie mógł więcej znieść ogromu swojej miłości do narzeczonej , którą właśnie w tym czasie zanadto zaczął kochać .  Czy można kochać z wzajemnością zanadto ?  Nonsens — a jednak sytuacja Atanazego była fatalna : miłość tego nałogowego analityka potęgowała się w sposób fantastyczny , bez żadnych widocznych dlań przyczyn .  Hela Bertz była oczywiście Żydówką i wcieleniem wszystkiego tego , co Atanazemu w kobiecie jako takiej podobać się mogło .  Prócz tego była , aż do pewnych nieprzekraczalnych granic , kobietą notorycznie łatwą .  O tym przekonał się Atanazy na pewnym wieczorku , zakończonym „ popojką ” à la manière russe .  Ale czy ta łatwość za pierwszym razem nie kryła jakichś niebezpiecznych zasadzek na dalszy dystans ?  „ O jakże dziwne formy może przybrać szaleństwo ludzi zdrowych ” — tak rzekła mu , ściskając ostatni raz jego rękę , pani Gina z Osłabędzkich Beer , żona bogatego Żyda i kuzynka jego obecnej narzeczonej .  Po raz pierwszy zastanowił się nad tym pozornie bezsensownym zdaniem .  Przez sekundę stał nad przepaścią , która otworzyła się w jego wnętrzu , niespodziana jak krater zionący ogniem wśród nudnych pól mazowieckiej równiny : gurgito nel campo vasto — zdanie przybłąkane nie wiedzieć skąd .  Gdyby chciał , mógł by się w tej chwili dowiedzieć wielu rzeczy ważnych : należało tylko pytać , a tajemny głos odpowiadał by na wszystko z matematyczną precyzją , odkrywając istotę najcięższych przeznaczeń .  Ale Atanazy był w przekroju tym we władzy drobnych spraw życia i to z „ płciowego zakresu ” .  Wstrętne !  Ileż chwil takich zmarnował już przez zwykle lenistwo i podstawianie nieodpowiednich liczb za iksy i ygreki w równaniach czystego losu , które stawiał mu przed wewnętrznym wzrokiem przypadek niezasłużonych objawień .  Dziś parametrami były : narzeczona i Hela Bertz , a zmienną , raczej ich systemem , jak zwykle on sam rozszczepiony na kilkunastu swych sobowtórów .  „ Czemu właśnie Hela Bertz , a nie choćby ta biedna Gina ( wcale nie była znowu taka biedna ) czy jaka inna z byłych czy możliwych kochanek ?  Z inną nie było by to zdradą , a ja muszę zdradzić ją naprawdę .  Hela jest najpiękniejszą i najinteligentniejszą ( i najbogatszą — coś szepnęło ) , kobietą jaką znam .  Ona jedna odpowiada temu najwyższemu » standardowi « zdrady , jaki jest potrzebny .  — Po co ten » standard « ?  Wystarczy pocałować ją , a z innymi … ?  Tak , to jest szaleństwo ludzi zdrowych !  A może ja naprawdę jestem wariat ? ”  — Przeraził się , ale na krótko : ujrzał znów przed sobą zielone oczy Zosi .  „ Ta uratuje mnie nawet od obłędu ” — pomyślał z bezmierną , druzgocącą wszystkie inne uczucia miłością .  Uczuł się małym , podłym stworem i z szaloną siłą zapragnął jakiego bądź wywyższenia ponad samego siebie .  Na razie jednak nie zmienił swych postanowień .  Taki był jego fatalny los .  Ale co to kogo obchodzić mogło ?  A jednak …  Swój ohydny plan postanowił Atanazy wykonać à coup sur .  „ Czy ja tylko nie jestem przypadkiem zupełnie zwykła , mała , pospolita , smutna świnia , un cochon triste ? ” — pomyślał , chwytając słuchawkę telefonu .  — Czy panna Hela ?  — Tak , kto mówi ?  — Mówi Bazakbal .  Czy pani jest sama ?  — Tak .  To jest … właściwie …  — Chciał by m przyjść pomówić z panią o Prouście , Valérym i tak dalej …  — Proszę , tylko zaraz .  O piątej jedziemy z Kubą na wystawę potworności .  Nikt jak on nie umie …  Atanazy odłożył nagle słuchawkę .  Zaleciała go znana atmosfera tak zwanego prawdziwego „ demonizmu ” , tego „ kobiecego świata ” , tego świństwa , w którym ciała , dusze i suknie są tylko wabikowym dopełnieniem samoistnie żyjących organów płciowych , jak płatki kwiatów wokół słupków i pręcików .  Tylko , że tam jest to piękne …  Szalony wstręt do płci w ogóle wstrząsnął nim od samych podstaw .  „ O , gdyby to hermafrodytycznie , jak ślimaki , bez tego rozdziału osobowości !  Ach , kto wymyślił całą tę dziką fantasmagorię .  No tak : my się z tym zżywamy tak , że przestaje to być dla nas dziwnym .  Ale jeśli zastanowić się , że ktoś to w tamto i przy tym … ”  Metafizyczna potworność erotyzmu stała się dlań jasna jak nigdy .  A jednak narzeczona Zosia była jakby poza tym .  „ Miłość jest czymś innym , musi być — i jeśli tak samo przez się nie będzie , stworzę to świadomie .  Tylko te dodatki …  Kochać jedną kobietę jak przyjaciela ( i to jest wstrętne ) i mieć poza tym dowolną ilość kochanek ( cóż jest wstrętniejszego ? ) — to był by ideał .  A ona też tak samo ?  Nie , symetryczność jest tu wykluczona .  Zdrada kobiety jest zupełnie czymś innym niż zdrada mężczyzny .  „ My wkładamy tylko to w tamto , one wkładają w to ( w co ? ) uczucie ” — przypomniało mu się przykre zdanie dawnego przyjaciela , bolszewizującego poety , Sajetana Tempe .  „ Dowodzi również zasadniczej różnicy tych zdrad bajka o eksperymencie z białą króliczycą : dama ta , raz tylko zdradziwszy swego białego męża z czarnym kochankiem , do końca życia rodziła od czasu do czasu łaciate dzieci ” .  Transcendentalna bezwyjściowość sytuacji i nierozwiązalność związanych z nią problemów stała się jasna jak słońce , jak 2 × 2 .  A jednak trzeba było brnąć dalej w ten kłęb sprzeczności , jakim jest życie , to , o którym się mówi w wymiarach psychologiczno - społecznych , to zwykłe nawet w swoich niezwykłostkach , i co gorzej , brnąć w całe istnienie , już na drugim piętrze zagadnień , tam gdzie trwają niezmienne konieczne pojęcia i ich konieczne związki , w sferze Ogólnej Ontologii .  Niezgodność tych dwóch światów stawała się coraz bardziej męcząca i bezsensowna .  Jak emulsja oliwy z wodą — choćby najdokładniej zbita — wykaże zawsze w dostatecznym powiększeniu odrębne kuleczki tłuszczu .  „ Jednak na dnie istnienia , u samych jego podstaw , tkwi jakiś piekielny nonsens i to nonsens nudny .  Ale ta nuda jest wynikiem dzisiejszych czasów .  Dawniej było to wielkie i piękne .  Dziś tajemnica zeszła na psy i coraz mniej jest ludzi , którzy o tym właśnie wiedzą .  Aż w końcu szarość jednolita pokryje wszystko na wiele , wiele lat jeszcze przed zgaśnięciem słońca ” .  Przypomniała się Atanazemu książka ArrheniusaLosy Planet — zniechęcenie , nie metafizyczne już , ale geologiczno - astronomiczne , złamało go na chwilę zupełnie .  A więc kompletny „ aprenuledelużyzm ” ?  A ludzkość , a ideały ogólne , a szczęście powszechne ?  „ Od społeczeństwa nie wywiniesz się , bratku , z niego wyszedł eś i nic ci tu nie pomogą żadne abstrakcje ” — rzekł kiedyś ten przeklęty Tempe .  Krąg sprzeczności zamknął się nad myślą jak woda ponad rzuconym w nią kamieniem .  Dosyć .  Nagle Atanazy stężał w poczuciu nieodwołalności wyników swoich postanowień .  ( Poprzedni świat zapadł się bezgłośnie w jakąś niewidzialną z widowni świadomości zapadnię ) .  Gdyby nawet był obecnie na utrzymaniu ( o co go posądzano w związku z romansem z panią Beer ) , nie zmieniło by to ani na włosek jego doskonałej w tym momencie proporcji psychicznych danych .  Jak kula działowa wystrzelona z tajemniczej otchłani bytu pędził , by uderzyć i roztrzaskać się o kres swego życia , z tym samym bezsensem , z którym wszystko inne też śpieszyło ku swemu końcowi .  A pieniędzy trochę miał , zarabiając je jako aplikant adwokacki .  „ O , gdyby m mógł ujmować wszystko , co się dzieje , w związki funkcjonalne , a nie przyczynowe ” — pomyślał z zazdrością w stosunku do jakiegoś nieznanego i niewyobrażalnego nawet pana , który przypuszczalnie tak właśnie wszystko ujmował .  „ Nie rozdzielać niczego na ordynarne kompleksy przyczyn i skutków , nie widzieć małych celowostek — czuć płynącą falę rozkoszy i cierpienia w splątanych pokłębieniach całości Istnienia , w nieskończonym zazębieniu wszystkiego ze wszystkim , graniczącym z Niebytem , z Absolutną Nicością .  Psychologia ameby jednym słowem … ”  Małe sprawki połączone z wyjściem z domu przecięły na szczęście te myśli , raczej niedomyślenia .  „ Tak przeżywa Wszechświat Bóg ” — „ domyślił ” jeszcze z trudem , zupełnie już nieszczerze .  Przebrzmiała przed chwilą telefoniczna rozmowa przeleciała jakby obok niego w postaci uderzających o siebie metalowych blaszek , o cierpkim smaku nieodwołalnej zbieżności zdarzeń .  „ Muszę ją zdradzić dziś właśnie , inaczej ona też nie będzie szczęśliwa — ostatni dzień — jutro już nie potrafię tego uczynić ” .  Nakleił te słowa na obecną chwilę , jak markę na list kłamliwy .  Nic nie miał już do pomyślenia i straszne uczucie wielkiej , bezprzyczynowej miłości do narzeczonej , Zosi Osłabędzkiej , zwaliło się na ń znowu ciężarem nie do zniesienia .  Czuł , że nie ma sił na spełnienie swego zamiaru , a niedający się zanalizować , groźny zwał potężniejszego uczucia wypiętrzał się przed nim do niebotycznych rozmiarów .  Jak inaczej przeskoczyć tę nieprzezwyciężalną przeszkodę ?  Jak można tak bez powodu , bez zastrzeżeń , bez wiary nawet w tę miłość , tak kochać — tak właśnie ?  Tego by sam Strug nie opisał .  Wiedział , że powrót do jednej z dawnych kochanek będzie tu niczym : jakimś pyłkiem w stosunku do potwornych żelaznych hantli , którymi z ostatnim wysiłkiem żonglował jeszcze , uśmiechając się do swego obserwatora zastępującego mu w chwilach takich szerszą publiczność .  Bezmierny smutek związany z koniecznością tej programowej zdrady zaciągał jak nadchodząca długa niepogoda cały psychiczny horyzont A bez tego … dławiąca męka nieznośnego uczucia zjadającego wszystko jak złośliwy nowotwór .  Pomyślał to tymi właśnie słowami : „ Nie ma właściwie nic do zjedzenia — przecież jestem niczym .  A jednak … życie jest jedno ” .  Pierwszy raz uświadomił sobie naprawdę ten przykry truizm i postanowił nieodwołalnie bronić się .  Mało brakowało , aby się rozpłakał .  Zacisnął zęby i połknął z wysiłkiem duży pakiet skroplonego żalu .  — Urojone problemy — zamruczał z wściekłością w kierunku kogoś nieistniejącego , który robił mu najwyraźniej ten zarzut .  Kto to był ?  Daleka perspektywa różnorodnych obłędów ukazała się jak pejzaż nocny w blasku nagłej błyskawicy i połknięta przez ciemność zmalała znowu do niezrozumiałej jak zwykle chwili obecnej .  Właśnie wchodził w ulicę Dolnych Młynów , na której mieszkała Hela Bertz .  Słońce zachodziło , wypełniając powietrze żółtym pyłem .  Widok ten spotęgował w nim żal do rozpierających wnętrzności rozmiarów .  Przypomniał sobie teorię mikro- i megalosplanchizmu , według której ludzkość dzieli się na dwa zasadnicze typy : bardziej kobiecy i bardziej męski , w zależności od przewagi nerwu błędnego lub sympatycznego .  Zrozumiał całą swoją bezsilność i beznadziejność wszelkiej walki : mikrosplanchici nie są zdolni do Wielkiej Miłości : był to aksjomat .  A jednak to , co czuł w stosunku do Zosi , było chyba czymś choćby w „ tym rodzaju ” ?  Czyżby szedł teraz , by zdradzić ją , jedyną ukochaną , z niesympatyczną mu w gruncie rzeczy , przeinteligentniałą Semitką o rudych włosach , gdyby to uczucie nie było czymś przerastającym jego normalną skalę przeżyć istotnych , których miał już tyle ?  Sprzeczność tych stanów i niewiara w osiągnięcie szczęścia przybiły go zupełnie .  Wlókł się krokiem zgrzybiałego starca , a na skroniach i pod dolnymi powiekami wystąpił mu zimnawy pot przerażenia .  Zębata , górsko - fantastyczna linia sylwet domów uciekających w daleką perspektywę ulicy przypomniała mu jesienny wieczór górski , który tam trwał bez niego .  Cóż mogły go obchodzić spojrzenia innych mord , twarzy i masek na te jedyne dla niego „ kompleksy elementów ” , jak mówił Tempe , psychologista .  Czuł jednoczesność odległych zjawisk bezpośrednio daną , jakby dotykalną .  „ Czemu fizycy uważają definicję jednoczesności za trudną ? ” — pomyślał .  — „ Gdyby m był dostatecznie wielki , widział by m jednocześnie ten zrąb kamienic i skałę w Dolinie Złomisk , tak jak jednocześnie widzę dwa odbicia przeglądającego się w oknach słońca .  Definicja jednoczesności implikuje przyjęcie pojęcia Istnienia Poszczególnego : w obrębie samego poglądu fizycznego jest niemożliwa ” .  Zabłysło mu w oczy pomarańczowe słońce , oddając ostatnią falę promienistego ciepła prosto w twarz .  Zapadł sino - szary mrok i jednocześnie Atanazy wszedł do pałacu Bertzów .  Olbrzymie schody z czerwonego marmuru i ściany klatki schodowej , pokryte mosiężnymi , złoconymi płytami o zawiłych deseniach wschodnich i ten ciepły zapaszek najwyższego dobrobytu : świeżości i czystości , dobrej skóry i dobrych perfum , i czegoś jeszcze zupełnie nieuchwytnego , podziałały na ń rozdrażniającą .  Potęga tej niewidzialnej w danej chwili kobiety , skondensowana w jej bogactwie , pozwalająca jej w każdej sekundzie na dokonanie jakiegoś dzikiego , fantastycznego czynu ; swoboda , którą zostawiał jej sterroryzowany obietnicą samobójstwa ojciec ; mania samobójcza , która czyniła z niej jednak mimo wielu niesmaczności coś wzniosłego i nieuchwytnego — wszystko to razem podniecało go do niej w tej chwili w sposób wstrętny i upokarzający .  Zastąpił mu drogę lokaj w czerwonej liberii , smutny , piękny , ordynarny chłopiec . „ Na pewno kocha się w niej też , a może … ”  Odsunął go delikatnie na bok i minąwszy trzy prawie puste , ponure , ciemnoczerwone saloniki , wszedł bez pukania do małego „ dziewiczego ” ( „ raczej półdziewiczego ” — pomyślał ) pokoiku Heli , graniczącego ze wspaniałą sypialnią .  Postanowił być brutalnym .  Czerwone kolory mebli , obić i dywanów działały na ń jak na byka .  Mimo półmroku zdążył zauważyć „ Kubę ” ( księcia Prepudrech ) i Helę , rozrywających się z szalonego pocałunku .  Prepudrech zerwał się , a Hela wybuchnęła samicowatym śmiechem , który zdawał się pochodzić jakby z niższych części jej podobno wspaniale sklepionego brzucha .  ( Mówił o tym Atanazemu kiedyś sam Prepudrech w przystępie nienormalnej u niego szczerości ) .  Książę — Jakub , Cefardi , Azalin — był to młodzieniec lat dwudziestu paru , niesłychanie szykowny i piękny .  Między paniami i podlotkami z grubej plutokracji uchodził za szczyt dystynkcji .  Prawdziwa arystokracja nie przyjmowała go wcale , uważając jego perski tytuł za podejrzany — mogli u niej bywać zdeklarowani pariasi , ale nie taki niewyraźny jakiś Prepudrech .  Atanazy witał się zimno , pośpiesznie .  Banalność sytuacji stawała się dlań wprost nieznośną .  Mignęła mu w pamięci akwaforta KlingeraDie Rivalen : dwóch zaciekle dźgających się nożami drabów i „ ona ” z wachlarzykiem w ręku , obserwująca uważnie , który z nich zwycięży , aby mu się oddać , zaraz , na ciepło , zbroczonemu krwią tamtego .  Na tym tle wielkość i czystość uczucia do Zosi wyolbrzymiała do niemożliwych już zupełnie rozmiarów .  Zdusił go za gardło szalony gniew na siebie i na wszystko , co miało i musiało nieodwołalnie nastąpić .  Cofnąć się było niepodobieństwem : brnięcia dalej wymagała przewrócona do góry nogami ambicja — chęć wykonania pozornie trudnych postanowień .  W gruncie rzeczy postanowienia te były trudnymi na powierzchni tylko : był to raczej wstręt do złamania cienkiej warstewki szlachetniejszych materiałów , pod którą rozgaszczało się łatwe do przyjemnego zabrnięcia bagno pseudointeresującej komplikacji i tak zwanej „ psychicznej perwersji ” .  — Panie Prepudrech — rzekł z wymuszoną niegrzecznością Atanazy — mam mieć z panną Helą bardzo ważną rozmowę .  Czy nie mógł by pan skrócić swojej wizyty ?  Razem państwo nie pojadą , o tym nie ma mowy — dokończył z niebywałą siłą i stanowczością .  W oczach Heli Bertz błysnął jakiś złowrogi płomień , a nozdrza rozdęły się jej niespokojnie .  Zanosiło się na lekką chociażby walkę mężczyzn i nie wiadomo co kryło się za jej rozstrzygnięciem .  Mała popołudniowa niespodzianka .  — Właśnie , że pojedziemy .  Rozmowę możemy mieć kiedy bądź , choćby dziś po kolacji .  Pojedzie pan z nami , potem pod lada pozorem pozbędziemy się Kuby i cała noc będzie jeszcze przed nami — wycedziła Hela tonem obojętnym , jakby chodziło tu o najzwyczajniejsze rzeczy .  Wesoły dotąd książę nagłe stężał i zaponurzył się .  Uderzony znienacka zapadł się niespodzianie w nieczystą otchłań płciowych cierpień .  Ten wieczór miał być jego własnością .  Kochał się w Heli już od paru miesięcy i wściekał się , nie mogąc doprowadzić jej do tego , aby zaczęła traktować go na serio .  Całowała się z nim do utraty zmysłów w wolnych od innych rozrywek chwilach , a potem odpłacała mu swój upadek zupełnym lekceważeniem .  Upokorzony , zazdrosny i coraz więcej rozjadowiony wracał do niej , jak gdyby był przywiązany na gumce .  Nie mógł nawet użyć jako antydotu innych kobiet — miał do nich wstręt nieprzezwyciężony .  — Nie , panno Helu .  Wieczór dzisiejszy mam zajęty , muszę rozmówić się z panią natychmiast — wybełkotał prawie Atanazy .  Przez twarz panny Bertz przeleciał bury cień i błękitne jej oczy zabłysły w mroku czystym , zimnym blaskiem zdumienia .  — To coś nowego !  Nie widzieli śmy się tak dawno , a pan ma wieczór zajęty .  I czym że to ?  Czy może znowu Łohoyski ? …  — Łohoyski nie ma z tym nic wspólnego ; wytłumaczę to pani później .  — Później , później !  Nie lubię tych warunków i zastawek , całej tej pseudokomplikacji , w której się pan babrze z taką lubieżnością .  Jest pan w gruncie rzeczy dziecko .  Ale mimo to lubię pana .  Prepudrech , który zdążył się już trochę opanować , zachichotał z nieszczerym tryumfem .  — A więc jedziemy — rzekł , zbliżając się do Heli posuwistym krokiem notorycznego dancingbubka .  Przechodząc , potrącił Atanazego , który napięty jak struna stał z zaciśniętymi pięściami , podobny jakiemuś śmiesznemu zwierzęciu , gotującemu się do skoku .  Tego było zanadto .  — Panie Prepudrech — rzekł wibrującym głosem Atanazy , głosem , w którym czaiła się maskowana żądza — jeśli pan w tej chwili nie opuści tego pokoju , nie ręczę za to , co nastąpi .  Prepudrech odwrócił się .  Był bladawy , a na jego czole widać było między fałdami podłości kropelki potu .  — Jestem zdumiony pańską bezczelnością — zaczął dłuższe przemówienie .  Nie dokończył .  Atanazy ujął go za ramiona , szybko obrócił i metodą tit-for-tat doprowadził do drzwi .  W lustrze zobaczył jego twarz pełną bezradności i zdumienia i nagle zrobiło mu się go żal .  Ale wszystko szło dalej automatycznie : puścił prawą rękę księcia , otworzył drzwi i wypchnął go lewą do saloniku obok .  Przekręcił klucz i krokiem dzikiego zwierza podszedł do Heli .  Dyszała ciężko , patrząc na ń rozszerzonymi oczami .  Wydały mu się bezdenne .  Zakołysał się podcięty strasznym , ślepym pożądaniem , które ścisnęło go za gardło jak ohydny polip .  Zrozumiał teraz czemu kochał Zosię , a nie tę …  Ale tylko rozumiał w jakimś oddzielnym , jakby nienależącym do niego everything-tight kompartymencie swojej istoty .  Jedna tylko żądza wypełniała go po brzegi .  W całym ciele poczuł tę dziwną mieszaninę rozluźniającej słabości i prężącej się siły : zapowiedź dzikiej , niesamowitej rozkoszy , której tak długo już nie doznawał .  Coś szepnęło w nim imię „ Zosia ” , ale słowo to było martwe , bez znaczenia .  „ Właśnie dlatego , programowe świństwo ” — pomyślał .  — To bydlę podsłuchuje …  Niech pan poczeka — szepnęła Hela drażniącym skrzekiem , w którym było oczekiwanie czegoś brutalnego , miażdżącego .  Była jakby rozpłaszczona w tym oczekiwaniu , miękka i bezwładna .  Mimo że myśl o narzeczonej zaledwie musnęła świadomość Atanazego , całe pożądanie zniknęło momentalnie bez śladu .  Przeciwne elementy zniosły się jak dwie liczby o odwrotnych znakach : wynik był równy zeru .  „ Po co ja żyję ? ” — pomyślał z bezmiernym umęczeniem .  Pokój zalewał szybko szaro - fioletowy zmrok .  Chwila obecna , niezmienna , przeciągała się niepomiernie .  Atanazemu zdawało się , że stoi tak wieki całe .  Omdlałość i prężność ustępowała powoli z mięśni , gromadząc się w sercu , gęstniejąc w kłębek tępego bólu .  „ Cierpienie istnienia samego w sobie ” — przemknęły słowa bez sensu .  Dał by wiele , aby w tej chwili leżeć mógł sam na sofie w swoim pokoju .  Z utęsknieniem pomyślał o „ tamtym ” mroku , o „ tamtych ” muchach dookoła lampy i o „ tamtych ” myślach , które go nawiedzały jedynie tam , u niego , o szarej godzinie .  Były to chwile , w których współczesne życie , ale dalekie jakby i obce samo sobie , jaśniało tym tajemniczym blaskiem , który normalnie miały dlań tylko pewne najlepsze okresy przeszłości .  „ Zasnąć i zapomnieć — albo nie : wyrwać się z tego miasta i gdzieś na uboczu stworzyć choćby kawałek życia takiego , jak te najlepsze , bezpowrotnie minione dni , jak te wizje teraźniejszości , wolne od przypadku i nudy , piękne jak dzieła sztuki w swej koniecznej harmonii , a jednocześnie lotne w dowolności i fantazji jak puszki kwiatów pędzone wiatrem nad łąkami ” .  Ale nieubłagane spojrzenie z boku odkryło śmieszność formy tej myśli i własne jego słowa ukazały mu obraz jego samego , przykucniętego ze spuszczonymi spodniami , przy jakiejś piaszczystej drodze wiejskiej .  Gorzko się roześmiał .  Niedościgłość , dalekość wszystkiego męczyła coraz okropniej .  — Czego pan tak nagle zbaraniał , panie Taziu ? — zabrzmiał w zupełnej pustce głos Heli , jak pierwszy wystrzał jedenastocalowej haubicy o letnim , cichym świcie .  — Opupieł , czto li ? — powtórzyła łagodniej .  Atanazy zbudził się jakby ze snu .  Z szaloną , niezmierzoną szybkością przywiał go jakiś wicher z nieznanych krajów i postawił tu , w pokoju tej znudzonej bogactwem Żydóweczki .  — Nie mogę czytać Prousta — rzekł nagle , siadając obok niej na kanapie .  W odległym pokoju zatrzasnęły się drzwi .  — Azalin dekampuje nareszcie — rzekła Hela i przekręciła niecierpliwie kontakt lampy .  Blade , mleczno - pomarańczowe światło zalało pokój , urządzony z przesadną , nieprzyjemną prostotą .  — Czyż na to — mówił dalej jak automat Atanazy — aby co dwadzieścia stron przeczytać jakiś aforyzm lub w ogóle takie powiedzonko o życiu , które by m przyparty do muru i sam mógł wykombinować , czyż na to muszę przestawać z tą całą bandą snobistycznych durniów i słuchać nadmiernie detalicznych opisów ich nieciekawych stanów i myśli , podanych w formie równie nieciekawej ?  Te zdania na pół stronicy , to wałkowanie i różniczkowanie pospolitości i głupoty , aż do obrzydzenia .  Arystokracja była kiedyś czymś — z tym się zgadzam — ale dziś poza pewnymi fizycznymi czysto własnościami nie różni się zasadniczo od jakiejkolwiek innej kasty .  A może nawet więcej znaleźć można w niej puszących się półgłówków niż gdzie indziej — pomaga im w tym tradycja , a dane mają na to te same , co wszyscy .  Procent ludzi wyjątkowych rozmieścił się teraz równomierniej .  Ten cały Proust dobry jest dla snobów , niemogących się wcisnąć na pańskie pokoje , a nade wszystko dla ludzi , mających nadmiar czasu .  Ja czasu nie mam …  — Nie widzę tego — szepnęła Hela przez zaciśnięte zęby .  — Czy w tym celu wyrzucił pan Kubę , aby mi to właśnie powiedzieć ?  Sam jest pan podświadomym snobem …  — Poszaleli wszyscy z tym przeklętym Proustem .  Irytuje mnie to do najwyższego stopnia .  Odniosł em pani książki .  Zapomniał em na dole .  I co najdziwniejsze , że ludzie skądinąd inteligentni i niepozbawieni smaku …  Albo ten Valéry !  Choć co do Prousta zgadzamy się przypadkowo .  Nie przeczę , że Valéry jest to człowiek inteligentny i wykształcony — szczególniej obkuty jest fizyką — ale nie widzę w nim poza poezją , rzeczywiście niezwykłą i bardzo intelektualną , nic tak bardzo nadzwyczajnego .  Swoją prywatną metodę tworzenia , przy wybitnej pomocy intelektu , chce rozdąć do rozmiarów absolutnej prawdy , lekceważąc artystyczną intuicję i twórców bardziej wizjonerskich , apokaliptycznych .  Wszystko zależy od proporcji danych : od poczucia jedności konstrukcji pierwotnej , od bogactwa świata wyobrażeń i myśli , intelektu i talentu — to jest czysto zmysłowych zdolności .  A przy tym nie lubię tych , co dopiero po wojnie przekonali się , że z ludzkością i kulturą w ogóle jest niedobrze .  Ja wiedział em o tym dawniej .  Demokratyzacja …  — Megaloman !  Dosyć ! ! !  Nie zniosę dłużej tych rozmówek .  Czy powie pan nareszcie , o co panu chodzi ?  Po co pan dziś właśnie przyszedł ?  Dzisiejszy dzień jest dla mnie zasadniczy .  A zresztą co mnie to obchodzi .  Kuba na pewno przyśle panu świadków .  Sprawa z panem da mu możność zatarcia tamtej historii z Chwazdrygielem , która , mimo że się skończyła honorowo , rzuca pewien cień z przeszłości .  Przyśle , aby mnie zaimponować …  — Teraz ja powiem : dosyć — albo zacznę znów mówić o Prouście .  — Więc co właściwie ?  Jestem bardzo zdenerwowana .  Popsuł mi pan moją decyzję .  Czuję , że ukrywa pan przede mną coś ważnego .  Przecież jesteśmy przyjaciółmi ?  — Właśnie to jest najgorsze , że nie jesteśmy .  Ale cały urok sytuacji polega tylko na tym .  — Proszę bez pozy , panie Atanazy , ja się na tym znam .  — To nie jest poza .  Jestem zaręczony .  — Pan chyba oszalał — rzekła po dłuższej pauzie Hela .  — I z jakich to powodów ? — spytała po chwili , a w głosie jej zadrgał poprzednio maskowany żal .  — Kocham — odpowiedział twardo Atanazy , pochylając się nad jej niezwykle wąskim , a jednak nie spiczastym kolanem , wystającym spod zbyt krótkiej sukni .  — Nienawidzę tego słowa , ale tak jest .  — Kocha , biedactwo !  Kiedyż pan zdołał popełnić to szalone głupstwo ?  — Dziesięć dni temu .  Ale wisiało to nade mną od pół roku .  — I nic mi o tym nie powiedzieć !  Kto jest ona ?  — Zosia Osłabędzka .  — To znaczy , że się pan przynajmniej trochę obłowi .  — Przysięgam pani …  — Wiem , bezinteresowność .  Ale niech się pan strzeże , ma pan dwadzieścia osiem lat i jest pan niczym , dość interesującym niczym : przekrojem pewnego typowego stanu pewnej warstwy społeczeństwa .  — Chce mnie pani przezwyciężyć w dość tani sposób …  — Ani myślę .  Ale wskutek ogólnej wzrastającej gorączki życia w naszych czasach , a specjalnie po wojnie , wiek szaleństwa dla mężczyzn , dotychczasowa czterdziestka , został przesunięty na kilka lat wcześniej .  To jest szaleństwo z pana wewnętrzną strukturą niedoszłego artysty wpakowywać się teraz w małżeństwo .  A przy tym resztki sumienia , raczej sumieńka , które ma pan jeszcze .  Zwariuje pan na pewno .  — Co kogo to obchodzi , choćbym nawet kark skręcił .  Jestem sam .  Tak , ma pani rację , jestem niczym i dlatego właśnie mogę sobie pozwolić na eksperyment , na który jakiś ktoś pozwolić by sobie nie mógł .  A jednak mimo wszystko boję się , boję się samego siebie .  Nie wiedział em dotąd , kim jestem .  Coś się odsłoniło , ale jeszcze nie wiem wszystkiego .  Ach , nie o to chodzi , a może o coś , co jest z tym związane : metafizyczny sens życia bez religii .  — Bez tych tajemniczości .  Nie lubię sztucznej komplikacji .  Pan nie ma prawa mówić o religii .  Zaczynam żałować , że nie ośmieliła m pana do tego stopnia , aby się pan mnie właśnie oświadczył .  — Wiedział em , że tak będzie .  Co zaś do ośmielenia , to przecież zdaje się dosyć …  — Głupi pan jest , ośmieliła m pana do pocałunków , ale nie do oświadczyn .  Chyba pan jeszcze nie wie , kto jestem …  — Wiem .  Wiem też , kim jest ojciec pani .  Słyszał em o wszystkich pani konkurentach , tutejszych i zagranicznych : hrabia de La Tréfouille , książę Zawratyński …  — Nie odbiegajmy od tematu .  Co dalej ?  — Otóż względna zamożność mojej narzeczonej jest dla mnie raczej przeszkodą do małżeństwa .  Ale pokonał em ten problem na tle rzeczywistości uczuć .  Na małżeństwo dla pieniędzy jestem za ambitny .  A do tego nie wiedział by m nawet , jak ich użyć .  — Jeszcze .  Ja by m odzwyczaiła pana od wszelkich ambicji .  Sam stręczył by mi pan kochanków za pieniądze .  — Dosyć , to jest wstrętne .  — Ach , co za niewinność !  Skromny narzeczony nie może słuchać takich zdrożności .  Zgłupiał pan do reszty w tym narzeczeństwie .  No , niech pan się obraża i mówi dalej .  Atanazy przezwyciężył obrzydzenie i brnął w wymuszoną sytuację .  — Otóż , zanadto kocham się , na tym polega moja tragedia .  Hela obróciła się ku niemu całym ciałem .  — A ona ?  — Nic , kocha mnie tak , jak zwykle panny w tym wieku kochają swoich narzeczonych .  Ale nie o to chodzi , ja już nie mogę wytrzymać .  — A kiedy ślub ?  — Ach , pani jest cyniczna .  Nie mogę wytrzymać samego faktu zakochania się w tym stopniu , a nie jakichś głupich pożądań .  Pani podoba mi się tysiąc , nieskończenie razy więcej niż ona .  — Więc czemu nie mnie … . ? — rzekła prawie ze łzami ; Atanazy zaczynał nabierać dla niej uroku czegoś utraconego .  — Sama pani powiedziała : dla dokonania tego nie był em jeszcze dość ośmielony .  A zresztą nie kocham pani i kochać by m nie mógł .  Przeraża mnie pani rasa , a jednocześnie pociąga ze straszliwą potęgą …  – Ach , co za osioł , stracić taką sposobność ! — zupełnie szczerze powiedziała Hela .  — Ten żebrak idący na małe utrzymanie do tak zwanej cnotliwej panienki z dobrego domu mnie śmie mówić o rasie !  Ja panu zabraniam się żenić , rozumie pan ? !  Nienawidzę tej pańskiej …  Atanazy zakrył jej twarz prawą ręką , przeginając ją jednocześnie lewą w tył , chwyciwszy jej lewe ramię od tyłu .  Gniótł brutalnie coś niewidzialnego , nie czując już prawie nic ludzkiego w sobie .  „ Takie muszą być w takich chwilach zwierzęta ” — pomyślał w jakimś ułamku sekundy .  Nagła złość zmieniła się znowu w nieznośne , rozwlekle pożądanie i to nieznanego gatunku .  „ A jednak czy to nie jest właśnie najistotniejsze ? ”  Puścił jej twarz i wgryzł się w jej mięsiste , chłodnawe jeszcze wargi , łakomie , bezprzytomnie , a jednak z całą świadomością bestialskiej rozkoszy .  Wyrwała mu się , uderzywszy go pięścią od dołu w kość mostkową .  — Czy pan już zwariował ?  Więc na to się pan zaręcza z inną , aby potem przychodzić mnie obcałowywać ?  To już nie jest perwersja — to zwykłe , ordynarne świństwo .  Atanazy przez dłuższą chwilę nie mógł złapać tchu .  — Nie , pani mnie nie rozumie .  Mimo wszystko pani jedna może mnie uratować .  Gdyby pani inaczej postępowała , może by m właśnie z panią … . — mówił , dysząc ciężko .  — Nigdy by m nie była pańską żoną .  Za mało dobrze jest pan urodzony i wychowany .  Pan jest nędzarz .  Koło pana jest ta atmosfera biedoty , która na nic sobie pozwolić nie może .  Mógł by pan być co najwyżej jednym z moich kochanków i to koniecznie jednocześnie z którymś z pana przyjaciół .  — Potem mi to pani wszystko opowie , teraz niech pani słucha : ja ją tak kocham , że jeżeli to dłużej potrwa , nie wiem , co się ze mną stanie .  To jest ta piekielna wielka miłość , która zdarza się raz na tysiące lat na jednej planecie .  — Nigdy więcej nie chcę od pana o tym słyszeć …  — Podoba mi się pani jak nikt dotąd i wiem , że nikt tak podobać mi się nie będzie .  Właśnie taka , jaka pani jest : bogata , ordynarna , żydowska chamka .  Pani jest wcieleniem tajemnicy Wschodu na blond z niebieskim , jest pani jedyną istotą , z którą chciał by m mieć syna , ten nie był by degeneratem .  — Ach , czemu nie jest pan francuskim hrabią .  Tak nie udali mi się ci zagraniczni konkurenci .  Po panu jeden Kuba podoba mi się naprawdę , ale nim pogardzam trochę .  — Musi pani być moją , mimo że nie mam tytułu .  Gdyby m zdradził ją z kimś innym , to spotęgowało by tylko wszystko .  Pani jedna przez tę swoją diabelską , hetycką urodę , doprowadzoną do ostatecznego wykończenia , może być dla mnie antydotem .  — Jestem dziewicą , panie Atanazy — rzekła nagle zupełnie innym tonem Hela .  Było w tym coś dalekiego , jakby jakaś fala zamierzchłych wieków rozbiła się tu , w tym pokoju jako słaby refleks szalejącej kiedyś gdzieś w oddali burzy .  — Wie pani , że nigdy o tym nie pomyślał em .  Pieniądze pani stawiają panią ponad tym problemem .  — A więc tylko ze mną będzie to zdradą ?  Z inną nie , na pewno ?  Ja pana rozumiem dobrze .  Niech pan nie myśli , że ja jestem takie brutalne bydlę , na jakie pozuję , muszę pozować , bo inaczej …  — Więc pani się zgadza ? — spytał bezmyślnie Atanazy i cała ochota zgwałcenia Heli rozwiała się jak poranna mgiełka .  Znowu uczuł chęć samotności .  Nagle błysnęła w nim zła myśl : „ To ona , Zosia , zmusza mnie do tego .  Nienawidzę jej za to , że muszę ją aż tak kochać ” .  W tej chwili z przyjemnością zbił by ją batem do krwi .  „ Anielskie bydlątko , czysty duszek .  Boże , za co ja kocham tak okropnie ten kawałek anemicznego mięsa z zielonymi oczkami ” — jęknął prawie i w tej samej chwili ujrzał tuż przed sobą błękitne , ukośne oczy Heli i krwawe , nagle napęczniałe , szerokie jej usta .  Uczuł zawrót głowy i dzika żądza , straszniejsza od wszystkiego , co czuł dotąd kiedykolwiek , włącznie z wrażeniami od huraganowego ognia ciężkiej artylerii , szarpnęła całym jego jestestwem ( „ jelitestwem ” = miękkie , krwawe aryjskie flaki stanęły dęba jak spiętrzona fala nad otchłanią czarno - czerwonego , żydowskiego , duszącego , złowrogiego czegoś — czego , nie wiedział ) .  Sytuacja była zaiste złowroga .  „ Verhängnissvoll — Friedrich Nietzsche — Jenseits von Gut und Böse — Schicksal — Sasza Schneider — męski , belzebubi demonizm , brodaty , w ogóle obrośnięty — tylko to jest coś warte — bezpośrednie przeżywanie ” .  Szereg tych asocjacji przerwał mu jej dawno znany , z tamtej „ popojki ” , pocałunek .  — Czy chcesz zupełnie , czy mogę cię tylko całować ? — wybełkotał na przekór tym myślom .  — Rób , co chcesz !  Nie pytaj !  Kanalia ! Idiota !  Niedołęga … ! — posypały się wyzwiska .  Najwyraźniej Hela starała się podniecić do wyższych natężeń szału .  Chwycił ją za bezwładne , bezkształtne jakby ramiona i gniotąc ją z całej siły w bydlęcej wściekłości , wpił się bezświadomym rozkoszy pocałunkiem w jej wargi .  A już za chwilę rozpoczęły się tak dobrze znane , a jednak zależnie od nowego obiektu wiecznie nowe świadome erotyczne przyjemnostki .  „ Czyż nie było by prawdziwym szczęściem trwać ciągle w tym stanie bydlęcej bezświadomości : być bykiem , wężem , a nawet owadem czy też dzielącą się amebą , ale nie myśleć , nie zdawać sobie sprawy z niczego … ” — zdążył jeszcze pomyśleć Atanazy , a zaraz potem : „ A każda bestyjka inna ” — szepnął w nim jakiś głos słowa Kazia Norskiego z Emancypantek Prusa .  „ Przereklamowana przyjemność ” — przypomniało mu się zdanie Chwazdrygiela , biologa ze szkoły Loeba .  „ Nie , nie przereklamowana , tylko zbyt długie pożycie z jedną kobietą pociąga wzrastanie przewagi elementów onanistycznych erotyzmu na niekorzyść prawdziwej dwuosobowej płciowości : to wspólne babranie się w wysublimowanym świństwie , ten urok dwoistej nieprzyzwoitości — wszystko to zatraca się powoli we wzajemnym do siebie przyzwyczajeniu .  Samotne , mimo obecności drugiej strony , dopingowanie się myślowe , zastępujące rzeczywiste podniecenie , wybitnie przypomina samogwałtowe przeżycia , znane tak dobrze z dzieciństwa , a nawet niestety i z czasów późniejszych ” .  Wsysał się coraz gwałtowniej w usta , które dopiero teraz naprawdę ustępowały powoli naciskowi jego warg , zębów i języka .  Rozłaziły się całe , zamieniając się w mokre , gorące bagno nieprawdopodobnej lubieży , powiększały się do niemożliwych rozmiarów , były czymś jedynie rzeczywiście istniejącym .  Język Heli wysunął się z tej śliskiej , mięczakowatej masy jak płomień , dotknął jego warg i języka i zaczął się poruszać , drażniąc do obłędu jego usta …  Rozkosz rozlewająca się po całym ciele zdawała się dochodzić już do szczytu , a mimo to nasilała się coraz bardziej , do nieznośnej , z bólem graniczącej potęgi .  Dotknięcia tego świadomego jakby swego działania języka czuł wszędzie : w grzbiecie , w lędźwiach i tam , gdzie miliardy istot z niego poczętych rwały się do życia , nie zwracając uwagi ani na jego wielką miłość , ani sens jego istnienia , ani na całą metafizykę .  W ciemnościach ciała , w obrzmiałych gruczołach , na stacjach węzłowych skomplikowanych dróg nerwowych — wszystko parło z żywiołową siłą ku jednemu tylko celowi : jedyną zapłatą okłamywanego ducha była tylko nieludzka rozkosz , która go niszczyła , dając mu bezświadomość chwili .  Sam brak semickiego , mdłego , jakby trochę stęchliznowatego zapachu , który tyle razy zniechęcał go do różnych mniej czystych Żydóweczek , doprowadzał go już do szału .  Ślina była pachnąca jak świeżo połamane gałązki młodej brzozy przygrzane majowym słońcem .  Usta jej zdawały się coraz bardziej nieznane , niepodobne do tych , które kiedyś po pijanemu całował .  Spojrzenie lubieżnie zamglonych , a jednak zimno obserwujących go ukośnych niebieskich oczu Heli podniecało go aż do niesamowitej złości , bijąc mięsistą , stwardniałą żądzę jakby cienkim , drucianym batem .  Czuł się w jej władzy zupełnie .  „ Nic mnie z tego nie wyrwie .  Zginął em ” — myślał z przewrotną przyjemnością okrucieństwa wobec samego siebie .  „ Rozkosz zatracenia — czyż jest coś piekielniejszego ” .  Nawet nie chciał w tej chwili zgwałcić jej — istotniejszym było to ponure poddanie się męczarni nienasycenia .  Nagle drgnął od rozkoszy , przechodzącej jego pojęcie o rozkoszy w ogóle .  Na tle jej spojrzenia tamto dotknięcie było czymś nie do zniesienia : złość , nienawiść , rozpacz , żal czegoś utraconego na zawsze , nieuleczalna choroba , zapomniana cudownie piękna muzyka , dzieciństwo i czarna , dysząca bezrękimi i beznogimi kadłubami czegoś — żywych okropnych rzeczy , nie stworów — przyszłość , i drgawka rozpaczliwego wydzierania się w jakiś odmienny byt , w którym ból nieznośnego rozdrażnienia nasycał się dzikim wytryskiem nieziemskiej , już niezmysłowej rozkoszy .  Jeszcze jedno drgnięcie i ujrzał wszystko , dosłownie wszystko , jakby w straszliwie jasne sztuczne południe oglądał całość bytu , jaśniejącego w promieniach jakiegoś bezlitosnego diabelskiego reflektora na tle czarnej nicości .  „ Zmarnował wszystko ” — pomyślała Hela i poczuła nagły wstręt do Atanazego i jego uścisków .  — Nie myślała m , że za pierwszym zaraz razem zblamuje się pan tak fatalnie — posłyszał Atanazy jej głos , jakby z przeraźliwej dali , wśród kręgów rozedrganych zamierającej przyjemności , już nie rozkoszy .  — Och , pani nie wie , czym to było dla mnie .  Ja nie żałuję , że stało się tak właśnie .  — Zosia widać nie zamęcza pana miłością — szepnęła Hela ze smutnym cynizmem , gładząc go z litością po rozpalonej , pękającej głowie .  Atanazy był piękny , ale miał głupi wyraz .  Wypowiedzenie tego imienia w tej chwili wydało mu się wielkim świętokradztwem , ale milczał , przygnieciony potworny wprost miłością do narzeczonej .  Zwaliła się na ń ona jak lawina , jednocześnie prawie z zakończeniem tamtych rzeczy .  — Pomyślała m przez chwilę , że pan ją uwiódł i do małżeństwa jest pan zmuszony .  Ale teraz widzę , że nie — zaśmiała się smutnie .  — Co panią obchodzi Zosia ?  Jest pani kobietą nie z tego psychicznego wymiaru , nie zrozumie jej pani nigdy ; ani mnie nawet — dodał po chwili .  — Mówi pan tak , bo jestem Żydówką .  I mówi pan to dopiero teraz , dlatego że chwilowo nasycił pan swoje głupie fantazje na temat zdrady i miłości i nasycił się pan mną .  Jeszcze przed chwilą była m dla pana Żydówką ze znakiem plus , dlatego podobała m się panu …  — I podoba mi się pani dalej .  Nie wiem , czy potrafię bez pani żyć .  Nic pani nie rozumie .  Jestem w stanie katastrofy .  — Katastrofa pańska jest sztuczna .  A jednak zmienił pan front .  Jacy wy podli jesteście , goje — dodała ze wstrętem i pogardą .  — Naprawdę , dziwię się , że człowiek tak mądry jak pan nie rozumie właściwie nic a nic całego uroku naszej rasy : tego posmaku tajemniczości wschodniej poprzez całe ghetto i to , co jest teraz .  Ja sama dla siebie jestem niezrozumiała — kocham się w sobie , w tym czymś , co we mnie dla mnie samej jest tajemnicą .  Pierwszy raz , mówiąc te bezmyślne dziwności , „ te dla bubków ” , powiedziała mimo woli coś , co ją zastanowiło .  Tajemnica jej samej dla siebie mignęła przed jej wewnętrznym widzeniem , w postaci deseniu wybitnie seksualnie nieprzyzwoitego , na tle jej codziennej , rodzinnej , domowej osobowości .  Ale rozmowa , tak zwana „ istotna ” , nie dała się już nawiązać .  Na krótko zaspokoił Atanazy swoją żądzę tamtym muśnięciem .  Znowu rzucił się do jej ust jako jedynego ratunku przed narastającą komplikacją , bełkocąc jakieś niesmaczne zaprzeczenia .  Upajał się znowu programowym świństwem jak ohydnym narkotykiem .  Hela poddawała mu się obojętnie , obserwując jego szał z zimnym tryumfem .  Ale tym , czym był dla niej dawniej : nierozwiązanym problemem zagradzającym jej dalszą drogę , być przestał .  Nie rozumiała teraz , jak mogła się nim na serio zajmować .  Całował ją Atanazy wszędzie i tam …  O mało nie zemdlał od subtelnego , a jednak potwornego , niesamowitego zapachu jej ciała i jeszcze raz doznał najwyższej rozkoszy , nawet bez jej czynnego udziału .  Ale na gwałt nie mógł się już zdobyć .  Aż wreszcie zerwał się kolan i bez słowa zostawił ją samą .  „ Histeryk ” — pomyślała z niesmakiem Hela i nagle Atanazy znikł po prostu z jej świadomości .  Zagłębiła się w siebie .  Cały świat zakręcił się jakby w jakimś wybuchu świętego dymu ; rozpoczęło się zwykłe nabożeństwo do niby nieznanego bóstwa , którym właściwie była ona sama .  „ Jestem sama w sobie jedna i jedyna ” — „ Jak wszystko inne i ten wąż czerwony , którego masz w sypialni , i to pudełeczko z pastylkami , wiesz … ” — szepnął głos tajemny , zwany jeszcze w dzieciństwie Azababrol , ale Hela nie słuchała go .  Myślała dalej : „ … mogę zrobić , co chcę : mogę się zabić — nie mam sumienia ; to jest już szczęście , a jednak …  Mogę nie istnieć , nie przestając żyć , jeśli zażyję tego …  Nie żyję naprawdę w tym świecie , jestem jak księżniczka syryjska oddająca się w świątyni Asztaroth za parę miedziaków obcym przechodniom , aby zdobyć sobie prawo do posiadania jedynego męża ” .  Upłynęła chwila bezmyślna , a z rzeczywistości spadła pierwsza maska .  „ Jestem zwykła , nudząca się bogata panna , cierpiąca nad swoim żydostwem .  Ambicja nie pozwala mi wybrać żadnego z tych zagranicznych durniów .  Chodzi w tym tylko o przesuwanie mas pieniężnych na inne pozycje .  Nie chcę o tym nic wiedzieć .  Nikt mnie nie kocha , prócz ojca i Kuby — obaj nie odpowiadają moim wymaganiom .  W ogóle taki człowiek jest niemożliwy do wyobrażenia .  Chyba ten Tazio … ”  Pogarda połączona z pewna lubieżnością , a nawet tkliwością , przemknęła w jej uśmiechu .  „ A jednak on umiał by , gdyby chciał … ”  Na sekundę zahamowane pragnienie zdławiło ją za gardło aż do łez .  „ Chciała by m być księżniczką krwi ; albo nie : tylko biedną hrabianką — oddała by m za to wszystkie pieniądze i ze skromnej pensyjki żyłabym w klasztorze dla dobrze urodzonych panienek ” .  Szalony żal , że tak nie jest i nigdy nie będzie , trwał przez chwilę , w postaci ciężkiej , rozżarzonej kuli , w górnej części jej brzucha .  „ Jestem nieszczęsnym , śmiertelnie znudzonym , żydowskim niczym .  Czekam byle zewnętrznej sposobności , aby móc się zabić z samej nędzy duchowej .  Chce mi się sankcji wyższych potęg nad moim życiem .  Ach , zdobyć siebie na nowo , aż od samego dzieciństwa ” .  Przypomniała się jej rodzinna tragedia : cudownie piękna matka , ze starego chasydzkiego domu ( Hela była do niej podobna z domieszką belzebubicznej gęstości charakteru ojca ) , dzika , nieświadoma swojej choroby nimfomanka i potworna miłość starego Bertza , granicząca z obłędem .  Śmierć matki i rozpacz ojca , i poszukiwanie podobnej zupełnie kobiety .  Teraz miał … jakież to wszystko wstrętne .  „ I ten analityczny , onanistyczny Atanazy , który mógł by już być takim , jakim był byleby okazał choć trochę więcej duchowej siły .  Czemu jej nie wziął po prostu , jak samiec samicę , czemu nie nakazał jej tego , aby była szczęśliwą , czemu nie kochał jej — ta wieczna maskarada ciał i dusz , pozamienianych przez jakiegoś złośliwego , zazdrosnego , starzejącego się złego ducha .  „ Jestem nędzarką uczuć , żebraczką miłości , muszę uwierzyć w coś innego niż moja żydowska wiara , muszę odpokutować wszystko , co było : oto jest właśnie to , czego szukam .  Odpokutować i wyjść za mąż za tego biednego Prepudrecha .  On jeden będzie moim absolutnym poddanym , kiedy już nie mogę znaleźć absolutnego władcy ,  Tak : pokuta , zdobycie zasług , dobroć — być dobrą bez żadnych do tego danych to sztuczka godna mojej ambicji .  Poświęcenie się dla jakiegoś wysokiego celu ?  Boże Jedyny !  Skąd go znaleźć ? ” — „ Zostać komunistką ” — szepnął znowu głos , ale inny .  „ Tak , ale nie zostając komunistką , można to znaleźć jedynie tam , gdzie króluje ten niezwyciężony ksiądz Wyprztyk .  I od jakich głupstw zależy czasem wszystko !  Gdyby wtedy poddał mi się , została by m pewno Żydówką do śmierci ” .  Zadzwoniła na służącą .  „ Coś musi się zmienić — inaczej znowu przyjdzie to straszliwe w swej mocy pożądanie śmierci i ja nie wytrzymam — a ja żyć chcę — chcę zobaczyć , co będzie dalej , jak w następnym felietonie powieści … ”  Łzy zabłysły w jej rozszerzonych , wpatrzonych w nieskończoność oczach .  Czuła ponurość tak straszną , jak gdyby była już nędzną żebraczką w łachmanach , bez możliwości noclegu w zimie , jak gdyby już skazana była na dożywotnie więzienie i nigdy nie miała ujrzeć słońca na swobodzie .  Patrzyła w życie i świat jak przez brudną szybę , zza kraty okienka jakiegoś ohydnego klozetu .  „ Czemu ?  Przecież mam wszystko , czego by m tylko zapragnąć mogła ?  A gdyby m w tej chwili była nawet królową wszystkich Żydów świata , czułabym identycznie to samo ” .  Weszła służąca Józia Figoń ( była nauczycielka z pensji ) z minką przypłaszczonej aryjskiej myszki , przemykającej się po nieobjętych obszarach wrogiego , żydowskiego bogactwa ; przysunęła się do „ jaśnie panienki ” .  Hela poczuła wstręt i złość i zazdrość .  „ Chwilami wolała by m być nawet tą … ”  Nagle cała życiowość wszystkich tych problemów spadła z nich jak brzydka , ropuchowata skorupa : ułożyły się w innych wymiarach jako wcale interesująca łamigłówka pojęć .  Zostało tylko absolutne , metafizyczne prawie nienasycenie , na którego zaspokojenie nie wystarczyło by nawet wszystkich gwiazd i mgławic Mlecznej Drogi .  „ Świat jest jednym wielkim więzieniem ” — pomyślała Hela i gwałtownie zapragnęła katolickiego pogrzebu , ale wspaniałego , takiego , jaki miała niedawno księżna Mazowiecka .  To przekonało ją ostatecznie o konieczności chrztu .  — Jutro przechodzę na katolicyzm — rzekła głośno , tak jak gdyby mówiła o jakiejś przejażdżce autem .  — Nie może być !  Czemu , jaśnie panienko ? — spytała Józia głosem poufnym .  Hela zwierzała się jej czasami ze swoich najtajniejszych myśli .  — A tak , pora pomyśleć już raz o zbawieniu tej nikomu niepotrzebnej mojej duszy .  Przecież tylko u was można być wybawionym z tej piekielnej matni sprzeczności — odpowiedziała Hela nagle zamyślona .  Józia ubrana była w ciemnobordo sukienkę i cynobrowy fartuszek z takąż koronką .  W ogóle czerwoność przeważała w całym pałacu Bertzów : obicia ścian i mebli , dywany , a nawet specjalnie dobierane obrazy miały jako zasadniczy kolor czerwień we wszystkich możliwych odcieniach .  W sali jadalnej , oprócz paru obowiązkowych martwych natur o czerwonych częściach składowych , wisiało trzydzieści kilka kopii portretów samych kardynałów i arcybiskupów .  Była to jedyna oficjalna perwersja starego Bertza .  Hela wychowana w czerwoności tej od dzieciństwa podzielała w zupełności gust papy .  — Ja jednak mam większy szacunek dla Żydów , którzy nie zmieniają religii … — zaczęła Figoniówna .  — Józia nic nie rozumie .  Tu nie ma na dnie żadnego interesu .  Co innego , że papie może dogadza to w tej chwili ze względu na jego afery z Włochami , ale ja jestem ponad tym .  Chcę raz przestać kłamać i doprowadzić do końca to , co jest już we mnie rozpoczęte , a nawet w większej części zrobione : z całej mojej kultury jestem Aryjką , mimo pewnych żydowskich narowów .  Kłamstwo tej waszej wstrętnej , umiarkowanej demokracji rozlane jest w mojej krwi na równi z żydowszczyzną — nic go ze mnie nie wyrwie .  A demokratyczna ideologia to dzieło czystych Ariów .  My chcieli by śmy królować , ale jako silny naród , nieprzeżarty społecznictwem .  Królować naprawdę , nad sobą i nad innymi , bez żadnych zabawek w rodzaju parlamentaryzmu , a jeśli nie , to staniemy się współczynnikami przewrotu socjalnego — dwie są tylko dla nas drogi .  — A cóż proletariat żydowski … . — wtrąciła Józia .  — Zobaczyli by ście ten proletariat nie w waszej niewoli , a pod panowaniem naszych królów : żadnego cienia bolszewizmu nikt by się w nim nie doszukał .  Nasz faszyzm to było by coś dopiero wspaniałego .  Żydzi są jedynym narodem , który ma jeszcze w sobie zdrowy nacjonalizm — tylko położenie nasze czyni z nas , mimo naszej woli , wybuchowy materiał : transformuje , raczej deformuje , naszą siłę w przestrzeni innej struktury .  — Jaśnie panienka zaczyna zaraz dywagować , jak tylko wchodzi w nie swoją sferę kwestii społecznych .  Niestety , eksperyment pokazujący , jak by było , gdyby było całkiem inaczej , jest niemożliwy , wobec tego …  — Wobec tego niech mnie Józia rozbierze i poda ten najczerwieńszy szlafrok .  Ta mania czerwoności doprowadza mnie samą czasem do furii .  A jutro proszę mi tu sprowadzić księdza Wyprztyka na dziewiątą rano .  Do południa cała rodzina musi być ochrzczona — inaczej strzelam się .  Obiad zjem w łóżku — dokończyła tonem złym .  Po chwili siedziała już w czarnej wannie , wyglądającej na ponury sarkofag wśród jaskrawoczerwonych , błyszczących ścian łazienki .  Ciało jej w tym otoczeniu miało lekko niebieskawy kolor ; mokre , po zimnym prysznicu włosy , oblepiając ściśle wydłużoną jajowatą głowę , połyskiwały zielonkawo .  Nowa fala pogardy dla Atanazego zalała jej smutne , złe i zmęczone serce .  Na tle tym Prepudrech zarysowywać się zaczął jako coś oczywiście nieudanego i niedociągniętego , ale w pewnym znaczeniu identycznego przynajmniej ze samym sobą .  „ Jest takim , jakim jest — nie udaje niczego ponad siebie .  Wiem , że jeśli uderzę go w brzuch , nie ocieknie do swojej hiperkonstrukcji , w której to uderzenie w brzuch przetransponowane będzie na uderzenie w tak zwany » metafizyczny pępek « — wstrętne pojęcie !  — Widmo chowające się za materac jest ten cały Bazakbal .  I czemu to takie nic jest właśnie czymś dla mnie ? ” — piekliła się coraz więcej , uderzając rękami w powierzchnię wody .  W ciszy przerywanej pluskiem zadźwięczał dzwonek u drzwi ostatniego saloniku .  — Jeśli to książę pan , proszę poprosić do buduaru .  Będę dziś spała z nim na złość wam wszystkim .  Rozumie Józia ? — krzyknęła do Figoniówny stojącej nieruchomo przy piecu .  — Słucham jaśnie panienkę — zabrzmiał jak amen głos Józi i jak zapadający wyrok trzasnęły zamykające się drzwi .  Po paru sekundach bez pukania wszedł do łazienki Prepudrech .  Oczy miał rozszerzone , twarz bladą i z trudem chwytał powietrze wyschniętymi ustami .  — Dlaczego włazisz tu nieproszony ? — krzyknęła ostro Hela , jednak bez cienia zażenowania .  — Bo tak mi się podoba — odpowiedział książę sztucznie tytanicznym głosem .  — Kuba , nie udawaj Bazakbala , bo ci się to nie uda , ośmieszasz się tylko — to mówiąc , opryskała go wodą , przypomniawszy sobie , że tak postąpił Napoleon z Neyem , kiedy ten odwiedził go w łazience po powrocie z Waterloo .  — Przede wszystkim proszę raz na zawsze o nienazywanie mnie Kubą — odpowiedział , ocierając się , Prepudrech .  — Już posłał em mu świadków : Łohoyski i Miecio Baehreklotz .  Wiem , że jestem urodzonym tchórzem i że za takiego mnie pani słusznie uważa .  Ale odwaga — mówił dalej , obejmując dzikim , beznadziejnym spojrzeniem ciało Heli zdeformowane przez załamanie się w wodzie — nie polega na tym , żeby się nie bać wcale , tylko na opanowaniu strachu .  — Jednym słowem , im większy strach , tym większa odwaga …  — Wie pani dobrze , o czym mówię .  Jest pani za inteligentna na to , aby tego nie rozumieć .  Te dziewczynkowate dokuczania są nie na miejscu .  — No dobrze , Aziu , uspokój się .  Nie jest jeszcze tak źle , jak myślisz .  Prepudrech zmiękł od razu .  Nie miał jednak siły , aby uwierzyć w to , co mu w przedpokoju powiedziała Józia o oczekującej go nocy .  Przekupienie służącej w domu Bertzów nie należało do rzeczy łatwych , a jednak czynił to od dłuższego czasu , poświęcając na ten cel jedną trzecią swoich dochodów .  — Chodził em tu pod oknami , oczekując jego wyjścia .  Nie robię pani żadnej sceny , ale jednak to jest potworne .  Proszę o odpowiedź : tak lub nie .  — Nie — odpowiedziała Hela tak po prostu , że musiał uwierzyć .  — A tamto czy prawda ? — spytał , drżąc cały z niepewności i oczekiwania .  — Już ci powiedziała ta plotkarka , Józia ?  — Tak — jęknął prawie .  — Nie żartuj : może to ostatnia , jedyna istotna chwila w moim życiu …  — Prawda .  Jestem straszliwie samotna i nieszczęśliwa .  Oddam ci się dziś .  Wierzysz chyba , że jestem dziewicą ?  — Ach , Helu , zaklinam cię …  Jestem szczęśliwy …  Ale nie rób tego , nie tak programowo …  To odbiera mi całą moją siłę …  — Boisz się skompromitować z nadmiaru szczęścia ?  Nie bój się , ja ci na to nie pozwolę .  Jutro przyjmuję chrzest .  Pierwsza i ostatnia noc grzechu , a potem pokuta narzeczeństwa .  — Czy naprawdę zechcesz wyjść za mnie , jeśli nie zginę ?  — To będzie zależeć od dzisiejszej nocy .  — Zaśmiała się bezwstydnie …  Rzucił się na nią i wyciągnął ją z wody mokrą , gorącą , oblepiającą mu twarz wilgotnymi , chłodnymi włosami , które już zaczynały skręcać się w naturalne loki .  Zawlókł ją , odurzoną tym gwałtem , do purpurowej sypialni .  Tam czekał już na nich obiad .  Ale nie mieli czasu na jedzenie .  Księcia Prepudrech ogarnął jakiś złowrogi szał .  Miał bezwzględne przeczucie , że zginie , i używał ostatnich chwil życia z ponurym zapamiętaniem .  Cykanie zegara , wprawionego w brzuch hebanowego papuaskiego bożka , biczowało z okrucieństwem równomierności pędzący coraz szybciej jego osobisty czas .  Koło dziewiątej leżeli zupełnie już wyczerpani , przygotowując się wewnętrznie do drugiej części nocy.Kto ś zapukał do drzwi sypialni w chwili , kiedy Hela Bertz własnoręcznie odgrzewała na elektrycznej maszynce wyziębły dawno obiad , a raczej jego część pierwszą : zupę z czerwonych marmontijów i pasztet à la Trémouille z wątróbek gandyjskich trywutów , zaprawionych sosem wynalazku samego Waterbrooka .W zamroczonym umyśle Prepudrecha przyszłość skłębiała się w mroczną piramidę niesłychanych bogactw , których nigdy już nie miał nawet oglądać .  Piramida ta malała chwilami , zamieniała się w czarne , skręcone kółeczko , jakiś przypalony , bolesny skwarek pod wpływem uczucia kłującego strachu .  Męczyło go , że strach ten był małym wobec pozornie nieskończonych obszarów niespełnionego życia .  Brnął przez jakieś pustynie absolutnego bezsensu , krwawiąc nieznośnym umęczeniem : śmierć z torturami ( psychicznymi na razie ) zaczynała się już powoli , wbrew niemożności jej pojęcia stawała się codzienną rzeczywistością .  „ Och , czemuż wymigał em się od wojny — pomyślał .  — Strach był by wtedy wielkim , gdyby … ” .  Ale w tej chwili poczuł , że jest to kłamstwem : małość strachu i proporcjonalna do niej małość odwagi była w nim samym , Azalinie Belial - Prepudrechu , a nie w wypadkach , które ten jego strach wywoływały .  Krzątająca się ( tak jest : krzątająca się ) koło stołu Hela , której niebieskawe ciało — to , które posiadł po raz pierwszy przed chwilą ( nie mógł w to jeszcze uwierzyć ) wydała mu się kapłanką odprawiającą jakieś nieznane żałobne nabożeństwo nad jego trupem .  Czuł się już martwym mimo wzbierającej w nim na nowo żądzy .  Sprzeczność ta dawała w rezultacie tępy , prawie wyłącznie moralny ( ! ! ) ból w dołku .  Ten przeklęty ktoś zapukał po raz drugi .  — Włóż prędko moją piżamę , to papa — rzekła spokojnie Hela , nie przestając zajmować się obiadem .  — Jak to ?  Chcesz go tak przyjąć ? — spytał zduszonym szeptem książę .  Nagle strach przed starym Bertzem zasłonił mu , częściowo przynajmniej , „ obawę pojedynku ” .  — Ach , prawda !  Wszystko jedno , przecież jutro zginę i tak .  — Przestań krakać .  Ubieraj się .  Zaraz , papo ! — rzuciła we drzwi tym samym tonem , tylko głośniej .  Spokój Heli wrócił mu równowagę .  Za chwilkę Azalin stał już w nieco za ciasnej , ciemnoróżowej piżamie Heli , pod olbrzymią czarną szafą z czerwonymi lustrami , oczekując wypadków .  Skrzyżował ręce na piersiach , przygotowany na najgorsze .  Był naprawdę piękny .  Jego uroda czarnego perskiego efeba , spotęgowana bladością i płciowym wyniszczeniem , które zaostrzyło mu rysy jak u trupa , lśniła teraz niby drogocenny kamień w oprawie czerwonych szyb i czarnego drzewa .  Lustro odbijało w ciepłym tonie jego białą , prześliczną , trochę kobiecą szyję .  Hela spojrzała na niego przelotnie i poczuła dumę .  Nie , nie dumę , raczej brak wstydu .  „ Gdyby oni z tym podłym Taziem mogli stanowić jednego człowieka !  Może wtedy byłabym szczęśliwa … ” — pomyślała i wspomnienie doznanej tylko co po raz pierwszy głębokiej , prawdziwej rozkoszy , rozlało się po jej ciele falą omdlewającego gorąca , by zaraz sprężyć się w giętką , nieznaną jej dotąd siłę .  Teraz dopiero pojęła potęgę i władzę nowo zdobytej , pełnej kobiecości .  Ale jednocześnie oprócz litości jakby i zewnętrznego uznania dla księcia zjawiło się w jej pustym dotąd sercu coś głębszego : przez chwilę patrzyła na niego jak na coś w rodzaju syna , a potem Bazakbal , ale też inny już , przemknął się jako widmo w dalekim tle .  „ Tamtego będę miała też i tamtych innych .  Ale mężem będzie ten » synek « .  Będę mieć wszystko , co zechcę ” .  Świat stanowiący mimo bogactwa , piękności i innych atrybutów wąską grań codzienności , otoczoną z dwóch stron przepaściami tajemnic , rozszerzył się nagle w wolną przestrzeń wichrowatych możliwości , zionącą nieznaną pięknością , świeżością i jeszcze czymś …  W głębi , jak widmo Bazakbala przed chwilą , ale w innej płaszczyźnie możliwych wydarzeń , przesunęła się śmierć .  Cień złowrogi padł na śmiejący się widnokrąg nieskończoności .  Obraz BöcklinaSiehe , es lacht die Au : zakwefionej i zapłakanej postaci pod czarnymi cyprysami pokazuje inna jakaś figura słoneczny widok w oddali .  „ A jednak dobrze jest , dobrze jest istnieć ” — pomyślała .  Problem żydostwa i aryjskiej kultury ( nie wiedziała nawet dobrze , co to jest ta aryjska kultura ) przestał ją męczyć .  — Proszę — rzekła dźwięcznym , niewinnym głosem .  Prepudrech drgnął : po raz pierwszy zrozumiał , że ją kocha ( dotąd właściwie nienawidził ją ) .  I całe bezmyślne dotąd jego życie przesunęło się koło niego piekącą falą wstydu .  Poczuł , że ona jako kobieta jest jednak kimś , a on tylko nędzną do niej przyprzążką .  Skurczył się w sobie jak do skoku , skoku przez życie całe , przez samego siebie .  Ale obraz pojedynku przesłonił mu przyszłość brudną , szarą ścierką .  „ Oto mój pierwszy czyn ” — wypisało coś przed nim zdanie prawie bez sensu .  Litery w innym wymiarze ducha , jak we śnie , bezprzestrzenne i bezbarwne , stały nad zgniłą marmeladą dawnej , niezupełnie honorowo załatwionej sprawy .  Cóż znaczył pozytywny protokół , kiedy sumienie i spojrzenia świadków mówiły co innego .  Poczuł się — jak Bazakbal przed paroma godzinami i jak wszyscy zresztą czasem — wystrzelonym pociskiem lecącym w niewiadomą dal bezwładnie .  Do sypialni wszedł papa Bertz , brodaty Książę Ciemności z obrazu Saszy Schneidera ( we fraku ) , i zdębiał na widok roztaczającej się przed nim nieprawdopodobnej rozpusty .  — Hela — jęknął .  A potem z wściekłością : — Ty , ty … to książęco - perskie ścierwiątko — ja jego perskim proszkiem … . !  Ten przyjemniaczkowaty wypędek śmie … ! — dusił się wprost od nieoczekiwanych wrażeń .  — O Hela , jakże ranisz moje serce .  Mam właśnie dla ciebie dwóch faszystów !  Jeden jest prawdziwy włoski markiz !  O , ja tego nie przetrzymam !  — Padł na fotel , przymykając zbolałe oczy .  — Panie Bertz — zaczął Azalin niby zimno , ale drżąc z oburzenia graniczącego z najprawdziwszym strachem — markizów we Włoszech jest jak psów …  — Czekaj , Aziu , przede wszystkim ustalić trzeba stan faktyczny — przerwała mu Hela .  — Czy papa wolał by , aby m już nie żyła ?  — Tak , wiem .  Znam to wszystko .  Ty zawsze szantażowała ś mnie śmiercią .  Ja cię kocham , ciebie jedną — jęczał bezsilny Belzebub w fotelu .  — To jest mój narzeczony .  Zrobili śmy amerykańską próbę .  Jedynie on podobał mi się naprawdę .  A kto wie , może ja go nawet w pewien sposób kocham .  — Ależ on jest niczym dla ciebie , jest takim samym niczym w moich najwyższych rachunkach .  Notoryczny tchórz , z najgorszą opinią plutokratycznego lizogonka o podejrzanym tytule .  Ja myślał em , że ty podtrzymasz wielkość domu Bertz .  — Panie Bertz — z prawdziwą dumą zaczął książę .  — Jutro biję się z Bazakbalem …  — Drugie nic .  O , po co ja tę hołotę wpuszczał em do mego domu !  — Muszę być niedyskretnym , bo chwila jest wyjątkowa .  Muszę też mieć pewne względy specjalne dla ojca mojej narzeczonej .  Co zaś do mego tytułu to proszę zbadać genealogię książąt Belial - Prepudrech , rozdział o chanach w teherańskim almanachu .  Jeśli nie zginę jutro , pojutrze ślub .  — Jaki ślub ? — pienił się Bertz .  — Czyś ty oszalał ?  A , wszyscy jesteście wariaci !  Tym tylko mogę sobie to wytłumaczyć .  — Ślub katolicki , papo — wtrąciła z łagodną perswazją Hela .  — Azalin jest katolikiem , matka jego jest baronówna Gnembe z domu , papo .  — Taka baronówna , jak i on książę .  Ha , a tam tylu prawdziwych … !  Nie , ja nie mogę …  — Uderzył pięścią w poręcz .  — Panie Bertz , proszę nie obrażać mojej matki … — zaczął Azalin .  — Ja przyjmuję katolicyzm jutro — przerwała mu Hela .  — I ty także , papo , zmuszony przez córkę .  Honor twój jest ocalony , papo , a ze względu na interesy zawsze mówił eś , papo …  — Tak , tak — wykrztusił z siebie już uspokojony z lekka Bertz ; słowo „ papo ” działało na ń jak morfina .  — Ale jeśli ten bałwan zginie , to co ?  — To nic .  Nikt oprócz ciebie , Józi , mnie i jego o tym nie wie .  Zażyła m zresztą odpowiednie proszki .  — Ale przyszły mąż …  — głos uwiązł mu w gardle .  — No , z naszymi pieniędzmi nie potrzebujemy się zajmować takimi drobnostkami .  A ty przyznaj się , papo , że męczy cię zupełnie zwykła zazdrość o mnie : kochasz się we mnie podświadomie : kompleks córki .  Inaczej było by ci wszystko jedno .  Czy Lola Green przestała ci już wystarczać jako antydot na kazirodcze uczucia ?  Jest podobna do mnie prawie jak bliźniaczka .  Jedyny występ miała tutaj tylko .  Płacisz jej potworne sumy .  Wiem wszystko .  Mam jej fotografię w mojej kolekcji erotycznych osobliwości obok mojej , twojej i mamy .  Kompleks córki !  Cha , cha , cha !  — Dosyć , dosyć z tym Freudem , bo jakkolwiek jest Żydem , łeb by m mu rozwalił z przyjemnością .  Zawrócił w głowach nawet najmędrszym ludziom , nawet tobie , Hela .  Czyż to , co tu widzę , nastąpiło by kiedykolwiek , gdyby nie ten przeklęty Freud ? !  — A teraz albo papa się uspokoi i zje coś z nami , albo proszę opuścić moje pokoje .  Biedny Azalin ma i tak już dosyć naszych rozmów na dzisiaj , a czeka go jeszcze druga część programu i ranny pojedynek .  — Daj mu się przynajmniej wyspać — rzekł stary łagodniej ; ale zaraz nowa fala wściekłości przypłynęła mu z okolic dołku pod grdykę .  — A łotr , żeby mnie tak podejść .  Powinien eś był , kanalio , mnie się wpierw oświadczyć , a nie gwałcić mi córkę jak ostatnią dziewkę w moim własnym domu !  Rozumiesz , skurczyflaku ? !  — Panie Bertz , bo jak się rozpędzę , będę musiał wyzwać pana także — rzekł już ze śmiechem Prepudrech .  „ Królestwo Obojga Bertzów ” , jak ich nazywano , spojrzało na niego prawie z podziwem .  — A róbcie sobie , co chcecie .  Ja mam jeszcze dziś trzy posiedzenia ! — krzyknął Bertz , chwytając się za głowę .  Pozostał tak jakąś część sekundy , rozważając z niepojętą szybkością jakąś szaloną finansowo - polityczną kombinację , i nagle wyleciał , nie żegnając się z nikim .  A w pokojach córki jego rozpoczęła się znowu śmiertelna orgia , połączona z dziwnym żałobnym nabożeństwem za duszę konającego z wyczerpania , rozpaczy i strachu księcia Belial - Prepudrech .  Problem dziewictwa przestał istnieć dla Heli zupełnie .  Przeszłość cała wydała się jej obca , należąca jakby do innej osoby .  Nawet dzisiejszy wieczór z Atanazym był tylko opowiedzianym jej przeżyciem jakiejś znajomej , sympatycznej dla niej dziewczynki .  Teraźniejszość nabierała miąższu , puchła w nieprzyzwoity sposób .  Ale za tymi zwałami aż nazbyt realnych kawałów zmaterializowanych chwil dawnych marzeń , kryło się jakieś nikłe widemko z ubiegłych lat , aż z dzieciństwa : śmiertelny duszek , wysłannik zagrobowych , niezbadanych krain .  „ Tylko nie teraz … jeszcze … jeszcze … ” — myślała , zgrzytając zębami z niemożliwej do zniesienia rozkoszy .  Książę , piękny jak „ młody , diabelski bóg ” , pięknością niepojętą i złowrogą , utożsamioną z zabójczą rozkoszą , stanowiącą z nią jedność , wypełniał ją ( Helę ) całą aż po zdławione gardło , aż „ poza brzegi ” , sycąc , rozkraczoną aż do pęknięcia , wchłaniającą wszystko żądzę , coraz straszliwszymi uderzeniami „ jakiegoś niepojętego wału ” .  Jeszcze chwila , a zdawało się Heli , że zwariuje …  Ach — i cały świat rozpłynął się w jedno morze niewysłowionej , nieskończonej błogości .  „ I on był tym i ta twarz , i tamto , to jego w tym … ”  Prepudrech z dzikim zachwytem wpatrzył się w wywrócone w ekstazie oczy kochanki .  Miał pewność , że stoi teraz na szczycie życia — cóż mogło być poza tym dla niego , biednego dancingbubka ?  A jutro śmierć i koniec .  A Hela , upojona świeżo doznaną przyjemnością , zdawała się troić , czworzyć , pięciorzyć i poczwarzeć w oczach , wydobywając z ciała nieszczęsnego efeba wszystkie ukryte zapasy sił życiodajnych i zapału .  W międzyczasie , koło dwunastej , wierna Józia dała im dalszy ciąg obiadu : marchewka à la Tripolin , na specjalnym masełku , zrobionym z pewnych wydzielin nosorożca , i pieczeń ze strusia w jajecznicy z jaj tegoż z sałatką z mleczów australijskich , ślimaków z jeziora Nemi i okrągłych ( rzadkość ! ) kronplajtów damasceńskich , przypiekanych uprzednio po brzegach metodą Whiglita .  Nasyceni tym , szaleli dalej jak para skorpionów , aż póki świt nie zaczął niebieszczeć w szparze między karminowymi firankami , zrobionymi z oryginalnego malajskiego humpolongu .  Prepudrech ocknął się z omdlenia , po raz jedenasty oddawszy swojej narzeczonej skondensowany nabój swojej najgłębszej istoty .  Przypomniał mu się epizod z czytanych w dzieciństwie Popiołów Żeromskiego : księżniczka Elżbieta i Rafał , i pomyślał , ile też razy stało się to z tamtą parą .  — Zapowiedział em im , że do jutra , to jest do dziś rana , ma być wszystko gotowe , choćby całą noc mieli pracować — mówił Heli , nie mając jej nic lepszego do powiedzenia .  W ogóle odczuwał czasem w jej towarzystwie haniebną pustkę w głowie i bał się tych chwil panicznie — wtedy to wymykała mu się ona najbardziej beznadziejnie — był bezsilny .  Ale to poczucie intelektualnej niższości było jednym z masochistycznych elementów jego pożądania .  — Chyba że to zwierzę nie znalazło by do rana świadków — dodał sztucznie nonszalanckim tonem .  — Jak to się odbyło ?  Nic mówił eś mi nic o tym .  — Czyż chciała ś słuchać ?  — Nie mieli śmy czasu .  Czy może masz mi to za złe ?  — Ależ nie .  Kocham cię .  Żyć mi się chce tak strasznie .  Ale muszę przejść przez ten próg .  Muszę stać się godnym ciebie .  Zaczął całować ją lekko i jakoś nieśmiało , czując w ustach swoich i w nosie drażniący smak i zapach niedawnych pieszczot .  „ Nigdy nie oderwę się od tego ciała ” — pomyślał gorzko i cały świat wydał mu się małą pigułką w olbrzymich , wielkich właśnie jak świat , niesytych nigdy organach rozrodczych .  One nie należały już do „ świata ” — był to byt innego „ typu ” w znaczeniu Russella , przy zastosowaniu pojęcia tego do rzeczywistości .  — W tym pośpiechu jest też twoja słabość .  Musisz być silny , inaczej stracisz mnie .  Pamiętaj … — mówiła już sennie Hela , z przymkniętymi oczami .  — Kocham cię .  Muszę cię zdobyć naprawdę .  Ty , ty ! — uderzył ją nagle pięścią w ramię , zawierając w tym uderzeniu resztkę niewyciśniętej myśli .  — Dosyć .  Nie rozdrażniaj się na nowo .  Już musi być po trzeciej .  Za sześć godzin przyjdzie do mnie ksiądz Wyprztyk .  Muszę się przespać .  Nie zapomnij zatelefonować zaraz po pojedynku .  Prepudrech rzucił się ku łazience i za chwilę wyszedł stamtąd świeży i silny jakby nic .  Hela już spała .  Była tak piękna , że z trudem powstrzymał się , aby nie wgryźć się w jej rozchylone usta .  Skośne oczy , zasłonięte zmęczonymi , drgającymi powiekami , zdawały się rzucać nieprzyzwoity cień na całe jej ciało .  Zapach …  Ale dosyć , ani chwili czasu .  Trzeba spać — choć godzinę .  Ubrał się gorączkowo i minąwszy puste pokoje , wypadł na schody .  Zdumiony portier wypuścił go na ulicę jak dzikiego zwierza z klatki .  Książę był w tej chwili odważny .  Ale czy starczy to na długo ?  Gnany tą myślą biegł prawie do rogu , gdzie stały senne automobile .  Dzień wstawał mglisty , bury , ponury , ohydny , miejski dzień .  Atanazy , wyszedłszy od Heli , biegł także .  Raczej , jeśli chodzi o czas , Prepudrech biegł jak Atanazy — ale to wszystko jedno .  Wnętrzności Atanazego rozpierała miłość do Zosi — straszliwa , nie do zniesienia .  Pod wpływem „ zdrady ” ( o nędzo ! ) coś zginęło na zawsze .  Ale „ inne coś ” , może groźniejsze , bo sprzeczne , spotęgowało się do rozmiarów fizycznego prawie bólu .  Co było to i tamto , jeszcze dokładnie nie wiedział .  Nie było wszystko to razem ową dawną prawie litością odczuwaną przez niego w stosunku do różnych panienek , z którymi się zaręczał , by zrywać następnie wśród męczarni sprzeczności i wyrzutów sumienia .  „ Jest to coś niewyrażalnego , tak niepodlegającego definicji jak linia prosta — chyba że do definicji zechcemy użyć obce geometrii , z innej sfery wzięte pojęcia ” — myślał blado , przygnieciony nieznanym mu dotąd ciężarem czystego , jednolitego uczucia .  Zapomniał prawie o Heli i o Prepudrechu .  Wiedział na pewno , że jeśli nawet wyzwie go „ ten idiota ” , jemu , Atanazemu , nic stać się nie może .  Uczucie , które rozsadzało mu system pojęć życiowych , jak dojrzały owoc łupinę , stanowiło , według jego zupełnie i racjonalnej intuicji , pancerz nie do przebicia dla wszelkich niebezpieczeństw .  Absurdem była śmierć .  „ Śmierć nie jest w stanie zabić tej miłości , a więc i mnie ” — w tak idiotycznym aksjomacie zamknął ostatecznie obecny stan rzeczy .  „ A jednak czy Freud nie ma przypadkiem racji ? ”  Przypomniały mu się psychoanalityczne seanse z doktorem Burdygielem i wszystkie jego wmawiania rzeczy pozornie nieistniejących .  „ Może gdyby nie śmierć matki , nie mógł by m się w niej tak właśnie zakochać ” .  Mimo że czuł jeszcze rozjątrzenie całego ciała od przewrotnej rozkoszy , którą dała mu tamta , Zosia jedynie ( „ ta przeklęta Zosia ” ) była przedmiotem jego najistotniejszych pożądań .  Teraz wiedział , że tamtą zwyciężyć może zawsze , choćby przy pomocy innej kobiety , ale to uczucie zlokalizowane właśnie w tym jądrze istoty , które „ pępkiem metafizycznym ” popularnie nazywał , wyrwać się niczym nie da .  „ To stopienie się pożądania w jedną nierozdzielną masę z przeżywaniem tej samej — tak koniecznie tej samej osoby — nie innej ( Atanazy uśmiechnął się gorzko po raz nie wiadomo który ) , od środka , samej dla siebie — tak , to była definicja wielkiej miłości .  To , co w kobiecie jest jednym u samego początku , u mężczyzny ( o , jakże wstrętne są te dwa słowa , które słyszy się ciągle we wszystkich towarzystwach , we wszystkich rozmowach grających na bałałajkach oficerów z podejrzanymi mężatkami , służących z szoferami , księżniczek z mistrzami w boksie i tenisie ) jest zbieżnością asymptotyczną , czymś granicznym , niedającym się nigdy połączyć w jedność absolutną .  Siłą napięcia w kierunku zlania się tych elementów w granicy mierzy się wielkość …  O , jakie to wszystko wstrętne ! ”  Erotomania rozprzestrzeniała się jak lepka mgła w zaczynającym się nocnym życiu miasta .  Wszystko zdawało się być tylko maską , pokrywającą rozwaloną bezwstydnie płeć — wszystko : od szyldu na sklepie do teczki pod pachą i munduru — u nich , u mężczyzn .  „ One ” chodziły bez masek , obnosząc w tryumfie tę swoją jedyną bezczelną wartość , akcentując nieprzyzwoitość obsesjonalnej myśli futrami , kapeluszami , pończochami , pantofelkami , „ mereżkami ” , „ wstawkami ” , „ zakładkami ” : tymi w ogóle kobiecymi „ fintifluszkami ” , tym całym gałganiarstwem , chiffonnerie — stop : nuda żurnalu mód i na drugim końcu to .  I Zosia była jedną z nich …  A jednak ?  Przypadkowość , contingence tego wszystkiego była okropna : „ Jeszcze chwila , a napiszę wiersz ” — pomyślał Atanazy ze wstrętem .  „ A nie , tego jednego mi nie wolno .  Nie zostanę nigdy artystą , choć teraz to tak łatwo .  Mogę zresztą pisać wiersze , ale jedynie z tym przekonaniem , że to jest nic .  Minęły czasy metafizycznej absolutności sztuki .  Sztuka była dawniej , jeśli nie czymś świętym , to w każdym razie » świętawym « — zły duch wcielał się w ludzi czynu .  Dziś nie ma w kogo — resztki indywidualizmu życiowego to czysta komedia — istnieje tylko zorganizowana masa i jej słudzy .  Od biedy zły duch przeniósł się w sferę sztuki i wciela się dziś w zdegenerowanych , perwersyjnych artystów .  Ale ci nikomu już nie zaszkodzą , ani pomogą : istnieją dla zabawy ginących odpadków burżuazyjnej kultury ” .  Niezbyt jasne i wymęczone myśli te przerwało Atanazemu wejście do bramy .  Zaczynał się akt drugi : należało jednak oczekiwać świadków „ tego idioty ” .  Atanazy pochodził z średniej szlacheckiej rodziny .  Ojciec jego protegował sztuki piękne w rodzinnym powiecie , ale synowi zabronił być artystą carrément i bił go srogo za najmniejszy rysuneczek albo wierszyk .  Matka bolała nad tym , ale po śmierci starego Bazakbala ( kłopoty finansowe i alkohol ) wychowała małego Tazia ( ze strachu przed duchem męża , którego podobno parę razy po śmierci widziała ) w kierunku nadanym przez starego .  „ Metafizyczny pępek ” tlił się w Atanazym stale , ale do „ twórczości ” nie doszło nigdy .  I tak powoli został , sam nie wiedząc kiedy , owym aplikantem , myśląc ze strachem o przyszłej adwokaturze .  Życie płynęło podwójnym korytem — to drugie , jak mówili niektórzy , było nie tyle rzeczne , ile świńskie .  Ale opinia ta pochodziła od takich mamutów starodawnej cnoty , że naprawdę brać jej w rachubę nie można .  Niedoszły artysta , zgnębiony na dnie , jak więzień na spodzie okrętu , dawał jednak czasami znaki życia .  Codzienny dzień Atanazego nie był dniem zwykłych ludzi , ale wszystko to było ciągle nie to i nie to .  Matka jego umarła na raka .  Przyzwyczaił się do myśli o tej stracie w czasie długiej choroby .  Nawet rad był , że skończyły się jej męczarnie i nie cierpiał nad tym tak , jak to sobie dawniej wyobrażał .  A jednak zmieniło się coś i Atanazy , notorycznie niezdolny do wielkiej miłości , zakochał się po raz pierwszy .  Nieprzyzwyczajony do uczuć o takim napięciu , miotał się wśród sprzeczności jak ryba na piasku w upalny dzień .  Na tym tle wyrosła bezecna idea programowej zdrady .  Oto wszystko .  Ale czasy nadchodziły inne i najzwyklejsze nawet istnienia wyginały się , przekręcały i deformowały , zależnie od zmiennej struktury społecznego środowiska .  Na schodach spotkał Atanazy dwóch mężczyzn .  Nie rozeznał ich w mroku , a rozeznawszy , nie domyślił się , o co chodzi , mimo że przed chwilą o tym właśnie myślał .  — A to ty , Jędrek ?  Jak się masz ?  Dobry wieczór panu — mówił , pochylając się w kierunku drugiego z tych panów .  Pierwszy był to Łohoyski , jeden z oryginalniejszych hrabiów na naszej planecie .  ( Ciekawa rzecz , czy na innych są też hrabiowie ?  Pewno tak , bo istnienie arystokracji jest czymś absolutnym : „ eine transcendentale Gesetzmässigkeit , jakby pewno powiedział Hans Cornelius , gdyby zajmował się w ogóle tym problemem ) .  — Stój !  Nie zbliżaj się ! — krzyknął ostro Łohoyski .  — Cóż to ?  Jesteście zarażeni ? — spytał Atanazy i w tej chwili zorientował się .  „ Więc to oni .  Nigdy by m nie przypuszczał ” — pomyślał i natychmiast postanowił poprosić na kontrświadków dwóch oficerów , bardzo mało mu znanych z jakiegoś balu .  „ Na złość temu błaznowi , który mi przysyła nieomalże mego przyjaciela .  ( „ A może nie tylko przyjaciela ” — szepnął tajemniczy głos w nim samym ) .  Drugim dżentelmenem był Mieczysław baron Baehrenklotz , karykaturzysta - amator i autor kabaretowych wierszyków .  — Jesteśmy tu w sprawie honorowej ze strony Azalina księcia Prepudrech — rzekł Łohoyski ze sztuczną oficjalnością , ale zaraz nie wytrzymał i parsknął krótkim , końsko - zdrowym śmiechem , szczerząc swe i tak już nienormalnie wystające zęby , spod z lekka po polsku podkręconych blond wąsów .  Jego oczy , zielone , wypukłe , osadzone w cudownej piękności czaszce , łypnęły powstrzymywaną wesołością .  Był to w ogóle wspaniały , rasowy dryblas , zbudowany jak grecka rzeźba .  Pieniła się w nim dzika siła życia i chęć użycia wszystkiego za wszelką cenę .  Mógł sobie zafundować żonę z dowolnie wysoko postawionej rodziny : Burbonów czy Wittelsbachów ; na razie jednak wolał swobodę , której używał drugi rok dopiero , po śmierci ojca , tyrana , w stylu co najmniej XIV wieku .  Atanazego lubił bardzo .  Czasem , zdawało się , krył poza tym coś jeszcze …  Ale na razie stosunki ich były idealnie czyste i bezinteresowne .  — Prepudrech ubiegł cię , Taziu .  Był by m ci z ochotą …  Ale dla samej perwersyjności sytuacji nie mogł em odmówić temu …  — Panie Andrzeju — zaczął zimno Baehrenklotz — będę musiał zrzec się mandatu …  — Już .  Jestem poważny .  Może pan zechce łaskawie poprosić nas do siebie — zwrócił się z przesadną sztywnością do Atanazego .  Weszli .  Na widok swego pokoju Atanazy zdębiał .  Zdawało mu się , że nie był tu wieki całe .  Miał wrażenie , że przed powzięciem zamiaru zdradzenia narzeczonej nie istniał rzeczywiście zupełnie .  Zbudził się teraz dopiero z jakiegoś niejasnego snu i przeszłość wydała mu się naprawdę obcą , pełną luk , jak sen niedokładnie przypomniany .  „ Tylko dlatego to mi się tak wydawać może , że bezsprzecznie moja przeszłość jest moją i tylko moją .  Nawet w razie rozdwojenia osobowości każda z nich jest jednoznacznie określona i identyczna sama ze sobą .  Wszystkie te gadania o nieokreśloności i nietożsamości » ja « są tylko pozą na absolutnie wyzwoloną z przesądów naukowość , a w gruncie rzeczy jest to pseudonaukowość , uniemożliwiająca poznanie istotne przez wykluczenie z góry pewnych rzeczy rzeczywistych jako niepodpadających pod materialistyczne i psychologistyczne założenia .  To udawanie przed sobą » wychodzenia z bezpośrednio danych « , przy czym już za pośrednio dane uważa się własne istnienie na przykład .  Albo z tą przewaga analizy nad intuicją !  Bezczeszczenie Husserla na ten temat , że geometria Euklidesa jest względna w stosunku do istnienia i że linia prosta nie ma bezwzględnego znaczenia .  Może być sto geometrii krzywych , wygodnych dla fizycznego opisu zjawisk , ale to nie dowodzi , że świat rzeczywisty jest krzywy i skończony ” .  Niewczesne dywagacje te przerwał mu Baehrenklotz :  — Nasz mocodawca prosi uprzejmie , aby śmy się dziś jeszcze zejść mogli z pańskimi świadkami w celu załatwienia sprawy do jutra rano .  — Sądzę , że przy twoich znajomościach to nic wielkiego — zaczął Jędruś .  — To jest kwestia nienależąca do naszej kompetencji — przerwał mu Baehrenklotz .  — Do drugiej w nocy czekamy w „ Iluzjonie ” .  — A więc chodźmy .  Ja pęknę chyba w tej atmosferze oficjalności ! — wykrzyknął Łohoyski .  — Żałuję , Taziu — zwrócił się do zamyślonego Atanazego — że nie możemy dziś jeszcze porozmawiać o tym wszystkim …  Baehrenklotz bez ceremonii wyprowadził go z pokoju .  Atanazy głodny jak pies ( była już godzina ósma ) rzucił się nagle jak obudzony ze snu .  Rozebrał się gwałtownie i w dwie minuty prychał już i parskał w tubie , zmywając z siebie ślady popełnionej zdrady .  Nędza tego wszystkiego gniotła jak zmora nocna .  Postanawiał dziś przynajmniej nie iść do Zosi , ale okazało się to niewykonalnym .  W pół godziny szedł już śpiesznie na przeciwległy koniec miasta ; umyślnie szedł , aby mieć czas zrekonstruować wszystkie środki do walki ze złem .  Atanazy nie myślał nigdy o złem i dobrem jako takim — teoretycznie nie zajmował się etyką .  Mniej więcej znał odpowiedniki pojęć tych w życiu i świństw zasadniczo nie popełniał .  Uwiedzenie żony przyjaciela , odbicie komuś tam narzeczonej , nieszkodliwe kłamstwo dla celów artystycznych , to znaczy : dla dopełnienia i wykończenia naszkicowanej przez przypadek sytuacji — takich wymiarów świństewka zdarzały się w jego drobnostkowo - bogatym życiu .  Ale wielkie świństwa , te graniczące z kodeksem karnym , jako też finansowe niedokładności , choćby najdrobniejsze , były mu obce zupełnie .  Nad przewinami swymi cierpiał Atanazy nawet często długo i szczerze i postanawiał poprawę — przeważnie jednak na próżno .  Z wolą było jakoś niewyraźnie .  Występowała ona sporadycznie , ale nie była „ mistrzynią twórczości codziennej ” , jak wyrażał się były profesor Atanazego , Buliston Chwazdrygiel , biolog , wyznawca skrajnego materializmu .  Zdarzały się wypadki „ tytanicznych ” przezwyciężeń , które przychodziły lekko , i ciężko zdobyte , drobne wymuszenia , niegodne nawet wspomnienia , a konieczne .  Linia życia , zygzakowata i pogmatwana , poddawała się tajemniczej sile o kapryśnie zmiennych natężeniach , płynącej z zakazanych sfer „ metafizycznego pępka ” = ( ściśle ) : bezpośrednio danej jedności osobowości , ze źródła wszelkiej metafizyki i sztuki .  Brak spontanicznego rozpędu twórczego nie pozwolił nigdy Atanazemu powiedzieć o sobie „ jestem artystą ” .  Brzydził się nawet samym dźwiękiem tego słowa i wyśmiewał się z siebie bez litości wobec ludzi wmawiających mu jakiekolwiek talenty .  Za to życie komponował podświadomie jak prawdziwe dzieło sztuki , ale na małą skalę , niestety .  Ostatnie fazy rozwojowe , raczej upadkowe , sztuki współczesnej , potwierdzały mu jego wstręty .  Mimo iż nie czuł się „ człowiekiem pełnym samego siebie ” , spełniającym z zupełnym dopasowaniem między danymi a rzeczywistością swoją „ misję na tej planecie ” ( wyrażenia księdza Wyprztyka ) — to jednak na myśl o tym , że mógł by być jednym z „ nich ” , tych zatrutych ubocznymi produktami perwersyjnej twórczości dekadentów , Atanazy wstrząsał się dreszczem zgrozy i obrzydzenia .  „ Nie zatruwają się tylko blagierzy i typy tak przeintelektualizowane , że w gruncie rzeczy blagierom równe ” — tak powiedział kiedyś po pijanemu genialny Ziezio Smorski , którego potworne , zrobione jakby z surowego mięsa , różowej gutaperki i sztucznych włosów utwory muzyczne grano już po całym świecie z wzrastającym wciąż powodzeniem .  Zatruwał się też porządnie : dwa razy ratowano go już w najsłynniejszym zakładzie dla nerwowo chorych .  Za trzecim miał podobno zwariować definitywnie , bez możności ratunku .  Nie — artystą nie był i nie będzie , choć niektórzy mówili mu , że „ jeszcze czas ” .  A zresztą czyż mógł by wybrać fach spośród swoich niezliczonych talentów , począwszy od pisania wierszy i prestidigitatorstwa , do improwizacji na fortepianie i wymyślania nowych potraw — nie : cały urok życia polegał właśnie na wytrzymaniu w nieokreśloności .  Ambicja , aby być kimś dla drugich , była u Atanazego w uśpieniu .  Czuł , że nie należy budzić tego potwora , mogącego rozrosnąć się do nieoczekiwanych rozmiarów .  Ale czyż samo życie nie mogło postawić go w położenie konieczności zużytkowania nieznanych mu dotąd sił i możliwości ?  Pochylił się znowu nad własną głębią , raczej „ głębką ” , jak nad kraterem : gurgito nel campo vasto — wracało bezsensowne zdanie , tajemnicze bełkotanie przelewającej się psychicznej magmy , duszące kłęby buchających wewnętrznych narkotyków ( „ Czy aby to wszystko nie jest blaga — pomyślał .  — Bo co kogo może obchodzić życie takie jak moje ? ” ) dawały znać , że potwór nie śpi .  Bądź co bądź chwila zdawała się posiadać napięcie : „ Szalona miłość , pierwsza programowa zdrada , pojedynek — hm — to dosyć jak na dzisiejszy wieczór ” .  Mania tak zwanego „ komponowania wypadków ” była tą szparką , przez którą jak przez wentyl bezpieczeństwa odciążało się ciśnienie artystycznych elementów .  Kłąb dziwnego stanu , samego w sobie , nieobjawionego jeszcze zabarwieniem żadnego rzeczywistego kompleksu , wybuchał jakby z samego dna istoty osobowości i chwiał się w nieokreślonym bliżej wymiarze ducha , zanim spadł na jakiś inny stan konkretny lub na coś dziejącego się w zewnętrznym świecie .  Zdawało się , że już zaraz , za jakąś cieniutką przegródką , za przepierzeniem , które w każdej chwili rozwalić by można , kryje się coś niepojęcie nadzwyczajnego ; że za chwilę stanie się coś , co zmieni wszechświat i jego samego w absolutną harmonię , w konstrukcję bez zarzutu , dziwaczną niezmiernie w swej jednoczesnej dowolności .