Gabriela Zapolska  Sezonowa miłość  Wróciwszy do hotelu pani Tuśka raz jeszcze przeliczyła pieniądze .  Miała całe czterysta rubli , bo w Krakowie starała się nie kupić nic prócz rzeczy niezbędnych dla siebie i Pity .  Trzy kapelusze , dwie parasolki , cztery metry aplikacji , kilka par bucików białych i szarych ( tych karlsbadzkich ) , za które w Warszawie zapłaciło by się trzy , cztery razy tyle …  Za to ani ona , ani Pita przez dwa dni nie jadły obiadu .  Piły kawę , jadły ciastka , nawet i szynkę przyniesioną w sekrecie pod peleryną do hotelu .  Oszczędność przede wszystkim !  — Tuśka zniosła nawet afront pokojowej , która znalazłszy koło umywalni zatłuszczony papier z okrawkami szynki , przestała jej mówić „ jaśnie pani ” .  Lecz Tuśka i ten cios dźwignęła z heroizmem .  Przechyliwszy się przez okno , wsłuchiwała się w jęczące melodie Mariackiego hejnału .  Udawała , że ją to zajmuje nad wyraz .  W gruncie rzeczy jednak cierpiała nad zanikiem szacunku u wykrochmalonej hotelowej sługi i z cierpienia tego wykwitł ( jak zresztą zwykle w takich razach ) żal — do męża .  Pita spała opakowana papataczami i drożdżowymi ciastkami .  Rozrzuciła dokoła siebie prześcieradła i całą masę delikatnych i złotych , jak źdźbła żyta , włosów .  — Wiecznie się rozkrywa — pomyślała prawie ze złością .  Tuśka wlepiła swe oczy w płonące bukiety lamp i znów machinalnie obliczała pieniądze .  — Czterysta rubli , to pięćset guldenów …  I zaraz przyszła jej myśl ostra i niemiła :  — Gdzie ja podziała m już około stu rubli ?  — Musieli mi ukraść czy co …  Aż nią targnęło — zdawało się jej , że jacyś złoczyńcy obdarli ją żywcem ze skóry i taką obdartą pozostawili na słotę i spiekotę słońca .  — Musieli mnie gdzieś okraść .  Lecz powoli przychodziła refleksja .  — Nie , nie … zobaczymy …  Liczyła teraz cyfry i doliczyła się rzeczywiście wydanych pieniędzy .  Znów ogarnęła ją złość na męża .  — Przez niego muszę się martwić i nerwy sobie targać .  Nogi ją bolały .  Ten brak szczerości był znamienną cechą całego ich pożycia .  Każde dziecko miało już w sobie to coś „ między liniami ” , czego nie wykazywało w chwili nawet , zda się , najserdeczniejszej .  Czy szło to od matki , czy od ojca , tego zbadać nikt nie mógł , bo pomiędzy Tuśką a jej mężem było pod tym względem wielkie podobieństwo , nieledwie identyczność moralna .  W ciasnym mieszkaniu , gdzie najlepszy pokój stał pustką , „ salonem ” ochrzczony i zastawiony masą palm i fikusów , nikt z tych ludzi kilkorga nie obijał się o drugiego moralnie ani fizycznie i nikt nikomu przemocą do duszy się nie wdzierał .  Gdy powiększyło się ich grono o jedną jeszcze żywą istotę , przyjmowano ją z pewną kurtuazją , ścieśniając się tylko trochę na przestrzeni życiowej .  Rozmawiali wtedy , ale była to rozmowa nie poruszająca nigdy tej drugiej warstwy ich dusz .  — Tak będzie najlepiej .  Z wolna wyjęczała dziewiąta na miejskich zegarach .  Głos jego był matowy , ochrypły .  — A pisz ! …  Chciała i ona mu coś powiedzieć , coś jakby serdecznego , nie mogła jednak naprędce znaleźć nic odpowiedniego .  — Gdyby jednak — zaczęła — to jedzenie w restauracji nie służyło ci …  Lecz on uśmiechnął się blado .  — Ja też nie mówię o chłopcach , chodzi mi o ciebie …  Przechodził chłopiec roznoszący pisma ilustrowane .  — Może ci co kupić ? — zapytał .  W tej samej chwili Pita wyjrzała z wagonu .  — A może Pita chce pomarańczę ? — zapytał Żebrowski .  Natychmiast dziewczynka grzecznie bardzo odpowiedziała :  — Dziękuję tatusiowi !  Wybierał starannie , macając skórkę chudymi , klekocącymi palcami .  Wreszcie zapłacił i pomarańcze do okienka , w którym wciąż jak w ramie bielała twarz Pity , podniósł .  — Proszę cię , moje dziecko …  Ale Pita uważała za stosowne ceremoniować .  — Nie … nie … dziękuję …  Pani Tuśka wmieszała się z grzeczną interwencją :  — Ależ , moje dziecko , weź , skoro tatuś taki dobry …  — Zrób mi tę przyjemność — prosił ojciec .  Pani Tuśka myślała , iż źle robiła nie biorąc na drogę lepszej sukni .  Panie , które wchodziły do wagonów , ubrane były świeżo i elegancko .  Postanowiła ubrać się w Krakowie via Chabówka - Zakopane elegancko i zgrabnie .  — Jedziemy ?  — Tak …  Łańcuchy szczęknęły , zakołysały się wagony .  Pita , Tuśka i Żebrowski uśmiechali się jednakowo , blado , uprzejmie .  — Bądźcie zdrowe !  — Ucałuj chłopców ! …  — Tak … tak ! …  Tuśka wysunęła rękę , Żebrowski uścisnął ją , ku Picie powiał kapeluszem .  Uprzejmość całej rodziny zwiększyła się znacznie ; widocznie chciano wyładować wzajemnie pewną ilość grzeczności , aby nic sobie nie pozostać dłużnymi .  Pociąg zaczął dreptać coraz szybciej , charcząc , gdakając gniewliwie .  Dwoje rączek dziecinnych oddało mu przez chwilkę ukłon , następnie powiało ku niemu ramię żony w szerokim rękawie piaskowej , wełnianej bluzki , aż wreszcie znikło wszystko .  I skręciwszy na miejscu , mechanicznym , bezmyślnym krokiem wyszedł z peronu .  *  Pani Tuśka patrzała chwilę na córkę .  Gdy nagle pociąg wyjechał na czyste pole , w jasnym świetle wypłynęła dokładnie gładziucha , młodziutka twarzyczka dziewczynki .  Drobne usteczka zacięte nikły prawie w żółtawobiałej cerze prerafaelowskiego aniołka , cieniuchne pasma wysilonych włosków bramowały czoło trochę podłużne , wypukłe .  Jasne rzęsy zakrywały oczy bladobłękitne , pocętkowane rudymi plamkami .  Całość dziewczynki była chłodna , zamknięta w sobie — silnie już indywidualna .  Nagle dziecko rozłożyło na rączce obraną i podzieloną na ćwiarteczki pomarańczę i jakby różę krwawozłocistą podało matce .  — Proszę … mamusiu — wyrzekła uprzejmie .  — Proszę , mamusiu .  — Dziękuję ci !  A równocześnie myślała :  — Ależ to jego uśmiech , to cały ojciec !  Nie widziała w tej chwili siebie i nie czuła zwierciadlanej dokładności , z jaką wyraz twarzy córki odbił się na jej własnej twarzy .  — A wreszcie mógł wziąć palto na wypłaty — pomyślała wyruszając ramionami — ja to robię , a korona mi z głowy nie spada .  Skoro mi da miesięczną pensję na dom , zanoszę ratę do krawcowej i wszystko jest w porządku .  Nie chodzę nigdy jak dziadówka …  Zastanowiła się , iż zanadto zajmuje się mężem i jego paltotem .  „ Starał się ” — i zdaje się , że to było zupełnie naturalne .  I dlatego z dumą osądziła , że jest „ stróżem domowego ogniska ” .  Takie były słowa i treść główna artykułu .  Podeszła do stołu i zaczęła przyglądać się kupionym aplikacjom .  — Znów mnie oszukali — pomyślała ze złością .  Nagle zastanowiła się .  Odzywały się dwa głosy — męski i kobiecy .  Ten ostatni dominował , podkreślany charakterystycznym podciąganiem nosa — forpocztą płaczu .  Zresztą było to nawet dość tragiczne , tym tragiczniejsze , że głos męski nie tracił ani na chwilę swobody i raz przyjętego tonu .  Zalega milczenie .  — No … cóż dziwnego !  Parsknięcie śmiechem .  — Moja córka !  — Ależ owszem , kiedyś chętnie przyjadę .  — Och ! mówisz już tak trzy lata .  — Jakżeż nie miała m wyjechać ?  Musiała m !  — E ! …  — Sam mnie namawiał eś .  Przyrzekał eś , że przyjedziesz na sezon , na ślub …  — Tylko , proszę cię , nie zaczynaj tej kwestii .  Chyba chcesz , żeby m zaraz uciekł …  Głos kobiety nie mięknie , stawia się trochę hardo .  — Tak , ja wiem … ty zaraz uciekasz .  To najwygodniej .  — Proszę cię , jestem zdenerwowany .  — A ja ! …  — A ty się nie pytasz , skąd mam na to wszystko ?  Aż huczy od tej dyskrecji i wygodnej polityki naokoło płaczliwego głosu kobiety .  — Dyskretny ! …  — Spodziewam się .  Inny na moim miejscu nie mówił by z tobą , odwrócił się , a ja zawsze przychodzę , ile razy mnie wezwiesz .  Czy masz mi co do zarzucenia ?  No … powiedz ! … no … no …  Przez zęby zaciśnięte pada :  — Dyskretny ! …  — Podły ! …  Kobieta znów uparcie powtarza :  — Dyskretny ! …  I wybuchła silnym , zawodzącym płaczem .  W Tuśce budzi się przeogromna solidarność kobieca .  Pomimo mieszczańskiej moralności , jaką jest opancerzona , czuje , że tamta , przez drzwi łkająca kobieta , jest w prawie roztaczać taką głośną rozpacz i manifestować wielkość swego bólu .  Nie ma bowiem w tym jęku nic bezwstydnego ani narzucającego się , jest tylko łkanie człowieka , przed którym bezlitośnie objawiło się jego przeznaczenie , idące naprzeciw niego z narzędziami męki w wyciągniętych dłoniach .  Lecz Tuśka nie odczuwa jeszcze , iż tak być musiało i że ta kobieta łka teraz i tarza w bolu swą głowę o twarde poduszki hotelowego łóżka , a duszę w całym polu cieni okwitłych krwią jej złudzeń , dlatego że jeden łańcuch faktów wziął zaczątek przed wiekami w tym kierunku i zajął ją w swe ogniwa , ją i jej łzy .  Tuśka do tego punktu patrzenia na objawy życia przez zaczątki nie doszła , bierze sam objaw i w niego się wnurza gwałtownym impetem swej wiecznie trzymanej na uwięzi natury .  — Dlaczego ona tylko płacze ? — myśli wzburzona .  — Dlaczego ona nie powie mu więcej , więcej nad to „ podły ” , bo przecież to „ więcej ” aż się samo na usta prosi ?  A może wyszedł , może uciekł , tak jak to bywa „ najwygodniej ” .  Nie , jest .  Chodzi teraz po pokoju , chodzi pewnym , równym krokiem .  Nie mówi jednak nic .  Zapewne ma minę zrezygnowaną i znosi ten płacz z cierpliwością i wspaniałością dyskretną .  Prosto z domu rodziców weszła pod dach męża .  Czytała wiele .  Ale w książce to pewna ilość czarnych literek mówi „ kobieta płakała ” i to wszystko .  W życiu taka gama szlochania to sam przez się cały poemat bolu , cała synteza odczucia , poszarpania życia i stoczenia się na dno przepastnej czerni , na którym już się nie klnie swej doli , nie gryzie rąk załamanych , nie targa się tak zwanego sumienia , aby z niego na pociechę wytrząsnąć choćby kilka kropli krwawej własnej winy …  Teraz niemniej Tuśka wiedziała , że są takie bole .  Nie czuła ich , nie rozumiała ich ogromu , ale o istnieniu ich miała zupełną świadomość .  Nagle to widowisko przeczuwane znalazło się w pobliżu niej z całą potęgą i siłą .  Nie wiedziała , jak je przyjąć i ile włożyć z siebie w to , co się dokoła niej rozsnuwać zaczęło .  — Dlaczego mu nie powie , że go nienawidzi , że nim gardzi za tę dyskrecję , którą on się tak pyszni .  Wszakże to jasne , że ktoś inny wychowuje i łoży na jego dziecko .  I on to przyjmuje … bo choć nie bezpośrednio , ale zawsze przecież , skoro to jego dziecko …  Nagle przystanął i dał się słyszeć jego głos :  — A masz papierosy ? …  Tuśka wstrzymała oddech .  — Co ona mu odpowie ?  Porwie się jak lwica , może mu do gardła skoczy , że on nie potrafi nawet uszanować tej jej bolesnej chwili , w której duch w łkaniach się rozłamuje i siatką nad ciałem się rozpina .  Lecz cisza zupełna .  Musiała mu gestem wskazać , gdzie były papierosy .  Zapalił , a teraz chodzi znów lekko , skrzypiąc nowymi prawdopodobnie butami .  Łkania kobiety przycichają z wolna .  Tuśka siada , przytulona do rogu kanapy , i słucha .  Równocześnie wyobraża sobie i ją , i jego , tak dawniej sobie bliskich , tak bardzo bliskich .  A i to trzecie pomiędzy nimi , ta mała dziewczynka , pielęgnowana przez francuską guwernantkę i żywiona kosztem kogoś nieznanego …  To dziwne być musi uczucie , straszne i pełne grozy , kazać żywić dziecko cudze …  To musi być pełne grozy i wielkiego wstrętu do samej siebie w czasie takich bezsennych , długich nocy .  Taki płacz wtedy musi chwytać za gardło , jak ten , który dogorywa tam , za drzwiami w sąsiednim numerze .  Lecz jeśli się ma przed sobą tego , który jest sprawcą tej pełnej grozy sytuacji , gdy mu można wypluć w oczy całą prawdę i spalić serce łzami …  Wtedy się to wszystko mówi , wtedy się to wszystko rzuca prosto w twarz tak szczelnie oblepioną maską obojętności i „ niebrania nic na serio … ”  Tuśka czeka , co będzie dalej .  Zdaje się , że czyta jakąś powieść , że za chwilę odwróci kartę i rozpocznie się rozdział , pełen siły i namiętnej nienawiści , że ta kobieta będzie tą zbiorową kobietą , powstając z całym majestatem przeciw majestatowi siły obojętności mężczyzny .  Dyszy tam od tej końcowej walki dwóch płci , tej jedności rozerwanej i żądnej połączenia .  Od Pomyłek aż drży i jęczy w przestworzu .  Błądzą i mylą się ciągle w poszukiwaniu jedności .  W spotkaniach i próbach powstają nowe życia , lecz najczęściej to nieharmonijne właśnie zlanie się dwóch istot w trzecią jedną , to ten dysonans , ta walka , to rwanie się i ujadanie , rozpaczliwie uwięzione w nowej , nieszczęsnej istocie …  Tam daleko , w Łodzi , mała dziewczynka , zgrabniuchna figurka o zdziwionych i trochę mętnych źrenicach i o silnie rozwiniętej inteligencji nie oczekiwanych na klombie ustaw społecznych kwiatów …  Tak , tak , taka mała dziewczynka .  Pani Tuśka cała aż zastygła w oczekiwaniu katastrofy .  Życzy sobie , by tamta kobieta miała siłę wielką , miała i swoją siłę , i jej , Tuśki , siłę odwetu choćby słownego .  Zdaje się jej , że to właśnie jest doskonały moment , jedyna chwila , w której może być mowa o całej , pełnej nienawiści , nieprawości podobnego postąpienia .  Tuśka ma w sobie w tej chwili chęć i siłę świeżą , bo nigdy nie potrzebowała zużywać jej w tym kierunku .  Jej zatargi ciche z mężem były zupełnie innej natury .  Nie było w nich nic ogólnoludzkiego ani tego tajemniczego i groźnego , jakie drży tam , przez ścianę .  Więc …  Łkanie prawie zupełnie cichnie .  Słychać tylko jęk słaby — ot , jakby postrzelone zwierzę skarżyło się gdzieś w głębi lasu .  — Czemu ona płacze ?  czemu nie mówi ?  Lecz teraz słychać kroki mężczyzny ciche i układne .  Przez Tuśkę przebiega mróz od tych kilku słów .  Taki słodki , miły głos .  Takie proste słowa i to „ kiciątko ” nigdy nie słyszane .  Zupełnie jakby ktoś aksamitną łapką gładził , pieścił , tulił .  *  — Kiciątko ! …  — Och , ty ! … ty ! …  I potem prawie szeptem jeszcze wśród łkania :  — Mój ! mój ! …  — Jak ? co ?  Więc nic .  Żadnych wyrzutów ?  Żadnej siły ?  Żadnego majestatu ?  Żadnych wrogów naprzeciw siebie , ziejących wieczystą nienawiścią i męką ?  Takie marne słowo wzniecające dreszcze , jedno „ kiciątko ” i zaraz zarzucanie na szyję rąk , przemoczonych łzami , przytulenie twarzy , jeszcze gorącej i nabrzmiałej od tarzania się po rozrzuconych dokoła włosach .  I to wszystko dla jednego słowa .  — Tak — ale jakie to ! jakie !  Wszystko jedno !  ona nie powinna była , nie powinna .  Tak myśli Tuśka , tak chce myśleć Tuśka , bo w gruncie rzeczy druga jej warstwa myśli coś zupełnie innego , myśli owym dreszczem , a raczej odczuciem owego dreszczu , jaki przejął ją , gdy słyszała to proste , a tak aksamitne słowo : „ kiciątko ” .  Tymczasem tam , przeze drzwi , aż się rozszemrało od pocałunków i dobrych słów .  To ona !  A on ?  Niewiele słów , lecz ręce zarzucił na jej szyję , włosy gładzi i mówi :  — Kiciątko … a złe , a ładne zawsze …  W  Tuśce coś się aż kłębi , aż unosi od sprzecznych uczuć .  Za gardło ją chwyta niby rozrzewnienie nieokreślone , którego zanalizować nie umie , jakiś żal , złość , pogarda dla siebie , dla tamtej przebaczającej , dla kobiet w ogóle .  Przebacza , słania się w ramiona .  Och ! głupia ! nędzna !  Takiego pozoru chwyta się Tuśka , ażeby pokryć nim wzruszenie , dreszcz , żal i to coś , jakby zazdrość czegoś nieznanego , a przecież pełnego okrytej dla niej brylantową zasłoną strony życiowej .  Więc porywa się i przez chwilę traci prawie przytomność z podniecającego ją uczucia gniewu .  — Nędzna , przebaczyła ! …  Do dzwonka się rzuca i przyciska guzik .  Tak , tak , to bezwstyd takie przebaczenie , ta kobieta ma , na co zasłużyła .  Dobrze zrobił , że ją opuścił .  Wchodzi pokojowa , ta sama , która straciła szacunek dla Tuśki , za to , że Tuśka przynosi w papierze szynkę do hotelu .  Tuśka pragnie zrehabilitować się w oczach tej dziewczyny .  — Proszę iść do tamtego numeru i powiedzieć tym państwu , żeby się inaczej zachowywali .  Nie jestem przyzwyczajona znosić coś podobnego !  Dziewczyna patrzy szeroko rozwartymi oczami na wzburzoną twarz Tuśki .  — Proszę pani …  — Proszę iść …  — Dobrze , proszę jaśnie pani !  Rozkazujący gest , wspaniała mina naprawiły to , co zepsuło pół funta szynki .  Dziewczyna wysunęła się cicho i za chwilę słychać było , jak szeptem coś przekładała w sąsiednim pokoju , tłumaczyła „ tym państwu ” …  Rozległ się szczery , serdeczny wybuch śmiechu i równocześnie pokorne prawie tłumaczenie się kobiety :  — Ale cóż znowu ?  Ta pani zwariowała ? …  My przecież nie robimy nic złego ! …  Tuśka drżała teraz jak w febrze i chodziła gorączkowo po pokoju , potrącając meble .  Nienawidziła i siebie , i ich , tych dwoje , którym czuła , że wyrządza krzywdę , obelgę , że policzkuje tamtą kobietę niesłusznie , bo przecież była w prawie przebaczyć , gdy chciała .  Mężczyzna zadecydował nagle .  — Chodźmy stąd .  I tak chciał em coś zjeść .  Przejdziemy się .  — Dobrze , chodźmy .  To jakaś zła kobieta ta pani !  Wychodzą .  Zła kobieta .  Gdzieś niegdyś czytała , że najpierwszym obowiązkiem kobiety jest … być dobrą .  A ona była złą .  Na próżno pragnie utwierdzić się w przekonaniu , że postąpiła słusznie , moralnie , etycznie .  Nie chciała słuchać szmeru pieszczot i pocałunków — ona , kobieta moralna i nieposzlakowana .  Przy tym te pieszczoty były z jednej strony wyłudzone podstępem i obłudą , z drugiej strony dozwolone głupią słabością i brakiem godności własnej .  Były więc zupełnie karygodne i zasługiwały na wypędzenie z ciepłego kręgu , w którym przebywają ludzie uczciwi .  Obowiązkiem kobiety być dobrą .  Złą była kobietą przed chwilą .  Czuła to i rozumiała dobrze .  Nie miała w sobie białej i jasnej wyrozumiałości dobrej wróżki , snującej dobroczynne promienie rąk nad chwilami , które osuszają łzy i w ciemnie smutku świetlane promienie wprowadzają .  Kazała zejść tej kobiecie w pogardzie spojrzeń służby hotelowej , a uczyniła to prawie bezprzytomnie , pod wpływem ni to szaleństwa wzgardy , ni to gniewu , ni to zawiści .  Dlaczego to uczyniła — nie wie sama .  Była to chwilowa ułuda szczęścia cichego , wtulenie się w zamknięte ściany , granice świata w zaciśniętych na szyi ramionach …  Ona to wszystko zniszczyła , rozegnała jedną myślą pyszną i nieukróconą .  To nawet , co mogło być piękne , to wielkie przebaczenie bezgranicznej kobiecej dobroci zbezcześciła brzydką , podejrzliwą myślą banalnej hotelowej awantury .  Uczuła to w głębi duszy jak cierń , jak kolce .  Wstyd ją ogarnął kobiecy .  Może podsunęła im myśl , której nawet nie mieli .  Doznała ulgi na myśl , że na dole , na tablicy , nie kazała pisać swego nazwiska .  Miała bowiem w Krakowie daleką rodzinę męża , rodzinę ubogą , taką , do której w ogóle się nie przyznaje , bo odzież wytarta i maniery fatalne , więc wyraźnie zapowiedziała , ażeby nie umieszczono jej nazwiska w spisie gości .  — Nie dowiedzą się , jak się nazywam ! — pomyślała prawie z radością .  Lecz zaraz chciała sobie przyznać rację , bo uparta była i pyszna nawet wobec siebie samej .  — Musiała m to zrobić — musiała m , choćby przez wzgląd na Pitę …  Uszczęśliwiona , że znalazła pretekst , spojrzała na łóżko , na którym leżała mała .  Dziecko miało oczy szeroko otwarte , lecz leżało nieruchome jak woskowa laleczka .  — Dawno się obudziła ś ? — zapytała Tuśka .  — Niedawno , mamusiu !  Tuśka chciała zapytać córkę , czy słyszała cokolwiek z tego , co zaszło , lecz wiedziała , że dziecko wyśliznie się jej grzecznie i nie powie prawdy .  — Śpij , proszę cię .  Już późno .  — Dobrze , mamusiu !  Pita natychmiast zamknęła oczy i długie , jasne rzęsy zapadły na śliczne szafirowe oczy .  I Tuśka przed tym sfinksowym uśmieszkiem córki czuła się bezsilną , zmrożoną , bo tam był jakiś sąd , coś instynktem kierowanego , coś kiełkującego , z czego ani to anielskie dziecko , ani ona sama zdać sobie sprawy nie były w stanie .  Dokoła niego tulą się zydle i stół przystrojony nacięciami , mającymi przedstawiać „ zdobnictwo ludowe ” .  W oknach pokrochmalone firanki rozwłóczą dzień dziwny , specjalny , mokry dzień górski , który się rozłazi jak wilgotny krab , wyciągający daleko swe macki , z których cieknie szara , ciągnąca się ciecz deszczowa .  W piecu zielonym o kaflach lśniących , piecu dostatnim , brzuchatym , stanowiącym dumę słuszną i przedmiot wyzysku ze strony wynajmujących gazdów , tli się kilka mokrych szczapek .  Syczą , piszczą , plują , gniewają się na te płomyczki nieśmiałe , które do nich doskakują , chwytają , chcą objąć , zniszczyć i nie potrafią .  Tuśka patrzy z pogardą na ten nędzny ogień , nie mogący zwalczyć paru gałązek sośniny .  Pita patrzy z podziwem na smugi deszczowe , zwalczające wszystko .  Zaciekłość , wściekła nienawiść , pęd jakiś dziki , nieukrócony , chęć zagłady , zniszczenia tego mrowiska , tych ciał ludzkich , pozbawionych już sierści i tulących się w sierść innych zwierząt , to pragnienie przemoczenia zgniłego na wskroś istoty ludzi , drzew , ziemi , rzeczy , rozmoczenia duszy zbiorowej tych objawów życia , rozszalało się w tej ulewie , wyjącej chromatyczną gamą w obramowaniu gór przechodzących w stan legendy .  Gór tych nie ma , znikły jakby okryte rozsnutymi włosami jakichś wampirzyc , które suszą w ten sposób swe włosy , suszą , wyżymają bezlitośnie , chichocąc wichrem , łomocąc piętami po twardych dachach zakopiańskich chałup .  Tuśka nigdy jeszcze nie była tak długo odosobniona i pozostawiona sobie i własnym resursom , jakie każdy ma w duszy .  Już po raz tysiączny może przetrawiała swe istnienie , układ , jaki zrobiło z nią życie , charakter tych , którzy jej istnienie sprzęgli ze swoim .  Siebie tylko samej nie bada , nie wsłuchuje się w nic swego , bo nie wie , jak się do tego zabrać .  I tamtych innych nie sądzi głębokością , odpowiednią do ich bólów lub chwil zadumy .  Przedstawia ich sobie w fazie spokoju i równowagi .  Stąd ma wrażenie , że wszystko dokoła niej było w życiu w porządku dla innych i że nic nie wykraczało poza ramy ściśle określonego rozumnego postępowania .  Ten „ rozum ” , zdawało się Tuśce , że jest jej zasługą i że to ona swoim taktem daje nutę dominującą całemu otoczeniu .  Nigdy tak nie odczuwała tego , jak obecnie , gdy oddaliła się od owego „ wnętrza ” przy ulicy Wareckiej .  Dawniej zdawało się jej , że ów rozumny ton domu wypływa z układu faktów , które , piętrząc się , utworzyły ich wspólne życie .  Obecnie starała się doszukać przyczyny i od razu tę przyczynę ujrzała , i uświęciła siebie , nie badając , czy rzeczywiście miała na to dość siły , a jeśli ją miała , skąd siła ta pochodziła właśnie .  Spojrzała na córkę i utwierdziła się w tym przekonaniu .  To grzeczne dziecko , patrzące tak spokojnie w okno , było bezwarunkowo „ rozumne ” .  Pita siedziała jak dorosła kobieta , prościuchna , milutka , złożywszy nóżki w śliczną linię , tak jak siadają baletniczki w chwilach odpoczynku .  Siedziała tak całymi dniami , nie męcząc matki , nie pytając o nic , wpatrzona w rozmokły przed oknami las maluchnych świerków , wystarczająca sobie czy udająca doskonale to wystarczanie .  W każdym razie rozumna .  Tuśka powróciła znów wzrokiem do nędznego ognika , który powoli przygasał zupełnie we wnętrzu pieca .  — Ożenił się , niech ma na dzieci i na żonę .  Z tej zasady wychodziła Tuśka i z niej powstawały te ukrywane płomienie gniewne , gdy musiała zgodzić się , że na coś jej nie stać .  I teraz chwilami doznaje takiej błyskawicy , przejmującej ją po prostu fizycznym bólem .  Mąż dał jej mało pieniędzy na owo Zakopane .  I dlatego nie mogła zajechać do żadnego z zakładów ani pensjonatów .  Tam bawią się w takie dżdżyste dnie .  Ona musiała wynająć pokój w małym domku i teraz siedzi odosobniona , odcięta od ludzi , w jednym pokoju z Pitą , jakby uwięziona .  Lekarz w Warszawie mówił : „ Niech się pani rozrywa , niech pani stara się być wesołą , to i apetyt wróci , siły się znajdą … ”  Choćby przez wzgląd na jej zdrowie mógł się ostatecznie postarać o więcej pieniędzy .  Mówił , że mu ciężko przyszło , ale nie powinien był i tego mówić , bo to było niedelikatnością z jego strony , i ona ukarała go w ten sposób , że spojrzała na niego chłodno i powiedziała :  — Przepraszam cię … ale muszę zwrócić ci uwagę , iż jesteś niedelikatny …  Przeprosił ją zaraz , tylko coś , jakby ironia , zaigrało mu naokoło ust .  W ten rozumny sposób załatwiała najczęściej kwestie finansowe .  Poza tym jednak to powściąganie się , to trzymanie na uwięzi pewnej dozy temperamentu , jaki posiadać musiała , kosztowało ją trochę nerwów i zdrowia .  Nagromadzone razem te wysiłki rzeczywiście podkopały trochę jej organizm , wstrząśnięty dwukrotnym płucnym zapaleniem .  Mogła śmiało liczyć się do „ chorych ” , choć wyglądała świeżo i zdrowo .  Pielęgnowała jednak dość troskliwie swą cerę i figurkę zgrabnej warszawianki i głównie tej staranności zawdzięczała ten dobry wygląd .  Rano była żółta i miała oczy podkrążone , a usta spalone .  Sypiała źle , zrywała się i doznawała ciągłego uczucia niepokoju , a ta uprzejma spokojność jej ruchów zaczynała ją kosztować dużo wysiłku .  Chwilami zdawało się jej , że dusi się , wychodziła na balkon , piła wodę i powracała do normalnego stanu .  Lecz znów przychodził jakiś okres niepokoju , duszności , zdenerwowania i wtedy musiała przyzywać na pomoc cały „ rozsądek ” , aby nie wydać się z istotnym stanem swego zdrowia .  Bo kładła te wszystkie objawy na karb fizycznego niedomagania .  Niczego więcej .  Zresztą miała już trzydzieści trzy lata i chwilami myślała , że to wszystko są oznaki zbliżającej się starości .  — Starzeję się … — myślała z dziwną i bolesną goryczą .  I cóż ?  To kolej rzeczy nieuniknionych .  Tylko trzeba umieć starzeć się z godnością i rozumem .  Deszcz lał ciągle z jednaką siłą i teraz już potokami spływał po szybach , bo bił ukośnymi strugami i rozpłaszczał się na szkle jakby tłuszczem przepojony .  Ani to znać było , iż przyszło południe i nad górami się rozsnuło .  Pokorne były i żadne wobec tej nawałnicy , trwającej już dnie całe .  Z dachu płynęły strumienie i zdawały się żłobić doły w rozmokłej rudawej ziemi .  Jeden taki strumień bił w ułożony z kamieni koło progu stopień i znalazłszy otwór wytryskiwał w górę z zaciekłością rozplutego i rozwścieczonego zwierzęcia .  Pod dachem tuliły się wróble ćwierkając cichutko .  Jakaś spłoszona kawka darła się przez chwilę i znikła w szarej pluchocie .  Tuśka powstała od pieca i podeszła do okna .  Równocześnie prawie cichutko Pita powstała od okna i jak cień posunęła w stronę pieca .  Zamieniły się na krzesła i utkwiły źrenice w inne przedmioty , lecz nie zamieniły z sobą ani jednej myśli .  Nie czuły potrzeby .  Tuśka usiadła na krześle , które przed chwilą zajmowała córka , i zupełnie tą samą , co i dziecko , linią wyciągnęła przed siebie nogi , obute w popielate buciki .  Zmieniła pozę i miejsce , lecz te same myśli powlokły się za nią .  Ciągle przeżuwała swe dotychczasowe życie .  Ciągle błądziła po mieszkaniu na Wareckiej ulicy .  Nie dlatego , żeby tęskniła za pozostawioną tam rodziną , lecz z przyzwyczajenia i nałogu .  Ona nigdy nie badała się , czy kocha swe dzieci , a zwłaszcza , jak je kocha .  Wiedziała , że to jej obowiązek , a to , co było obowiązkiem , rozum jej każe wypełniać .  A więc tak , naturalnie , kochała te grzeczne i miłe istoty , które były ładnie ułożone same przez się , uczyły się dobrze , nie chorowały i nie zabierały dużo miejsca .  Wie , że już nie ma ich na Wareckiej , że są na wsi , że im jest dobrze , dlaczego ma się o nie troszczyć ?  Błądzi jednak znów po swoim mieszkaniu .  Nudzi ją to i męczy .  Dudnienie bosych nóg w sieni .  Sapanie , macanie klamki i wreszcie wpadnięcie zlanej deszczem gaździny z menażkami .  — Dobre południe !  Od pieca senny i zdziwiony wzrok  Pity pada na tę góralkę z rozchamraną na piersiach koszulą , w serdaku o wywróconym włosie , z chustką żółtą , spraną deszczem na kosmykach włosów czarnych jak hebany .  A dla kontrastu z tą czernią i gęstwą włosów młodych i zdrowych — twarz dzika , na wpół zwiędła , bez wieku , podobna do zbłoconego jesiennego liścia , wbitego w ziemię bezlitośnie , a potem wichurą wydartego z błota i rzuconego o mroźnym wieczorze w przestrzeń bezdrożną .  Ta kobieta nie ma oznaczonych lat .  Starcze bruzdy twarz ryją , oczy iskrzą się temperamentem młodości .  Pod serdakiem pierś zwiędła , a nogi jak młodej kozicy , co po reglach skacze .  Przypadła do stołu , uderzyła w niego menażkami , rzuciła talerze , widelce , łyżki , noże …  Pokazała rząd białych , czystych zębów .  — Psota ? — ha ? … — wyrzekła , ocierając szerokie ręce o fartuch .  Pita patrzała ciągle na gaździnę jak na ciekawy okaz lub ilustrację w jakimś dzienniku .  Góralka wzrok dziewczyny podchwyciła .  — Cni się wam ?  Pita z przyzwyczajenia uśmiechnęła się , choć nic nie rozumiała .  — Nie banujcie , bo się osbiere .  Pan Jezus da , że się osbiere !  Uśmieszek uprzejmy Pity przechodzi w ironię .  — Pojedźcie se , to się wam tak cnić nie będzie .  Chmury uciekną żyćkie i będziecie wartko latali po ulicy , kielko sami zekcecie ! …  Tuśka podeszła do stołu i porządkowała nakrycie .  — Moja gaździno , a to wasz dom będzie tak cały stał pustką ? — spytała .  — Nie … — odparła góralka — do tej izby naprzeciw przyjedzie jeden pan niepłony .  On już trzeci rok do nas przyjeżdża .  Miał już być , ale cosi kansi się stało i ni ma go do dzisiok .  Ale przyjedzie .  Pita i Tuśka siedziały już za stołem i matka dostrzegła , że dziecko , zamiast jeść , pilnie obserwuje góralkę , uśmiechając się ironicznie .  — Pito , proszę cię , jedz zupę ! — wyrzekła , o ile możności najrozumniejszym tonem .  Podchodzi do pieca , obciera z lubością kafle mokrym fartuchem , a potem patrzy z dumą na „ kanapę ” , którą nabyła umyślnie , aby móc podwyższyć czynsz od „ sezonu ” .  — Pikna kanapka ? co ? … — pyta żądając przyświadczenia .  — Chciała m was prosić , żeby ście ją wynieśli — odpowiada Tuśka .  Oczy gaździny mało nie wyskoczą z orbitów .  — Locego ?  — Bo ją czuć sianem .  Gaździna widocznie uczuła się dotknięta .  — Pikna kanapka — powtórzyła — ale jak jej nie chcom , to jom damy panu , co przyjedzie wnetki .  Po chwili znów z lubością zaczęła piec ścierać fartuchem .  — Pikny piec … — zamamrotała .  — Cóż , kiedy się w nim nie chce palić — odrzuciła Tuśka .  — O ! … co też ta gadajom … takie tafle śklące , to je pikny piec .  Dałak za niego dużo pieniędzy .  — Może … ale patrzcie , co tu dymu …  — E ! … bo co wam powiem … to bez te kawcyska .  — Jak to ?  — Ano … nie słysom , jak się to dreją ?  — Ach ! … to kawki .  — No , ale kawcyska .  Do komina się napcha i tam się tak wędzi …  Tuśka wsłuchiwała się w ten ochrypły głos z jakąś nieokreśloną przyjemnością .  Skrzypiało to , świszczało , czasem jęknęło .  Wolała słuchać niż patrzeć na tę gaździnę , bo twarz płaska i jakby rozgnieciona zdawała się nie mieć w sobie ani jednej iskierki łagodności .  Nic kobiecego .  Coś surowego , kanciastego jak cały styl chaty , jak te belki , obciosane silnymi uderzeniami siekiery .  Natomiast w głosie coś się łamało , coś tam drgało miękko , zwłaszcza gdy z lubością ta kobieta zwracała się ku swej własności , ku temu , co posiadła już siłą wielkiej woli i starań całej przeoranej młodości .  Ustępowały sobie wzajemnie lepsze kawałki ; ceremoniując się coraz wykwintniej .  Zwyczajem przyjętym , Tuśce zdawało się , iż wypełnia obowiązki dobrej matki , zmuszając dziecko do wlewania w siebie dużej ilości letniej , tłustej wody , nazwanej rosołem , i do usilnego darcia zębami łyka krowiego mięsa , ochrzczonego polędwicą .  — Jedz … proszę cię …  Dziewczyna żuje z widocznym , choć pokrywanym wstrętem szablonową strawę , która ma ją „ odżywiać ” .  Deszcze leje na dworze z coraz większą zaciekłością .  — Siąpi ! — wyrokuje gaździna , która teraz wpadła w ekstazę przed wykrochmalonymi firankami , podpiętymi kawałkami niebieskiego papieru .  — Pikne firanki … — zaczyna .  Lecz Tuśka , która w tej chwili czuje całe mizeractwo otoczenia i owej upragnionej „ wiledżiatury ” — postanawia czymś ubarwić sobie i dziecku to życie .  — Chcesz ciastko z kremem ? — zapytuje Pity , odsuwając z niezadowoleniem talerze .  — Dziękuję mamusi !  — Czy tu jest cukiernia ?  — Hej , cegok by nie było .  — Może wasz syn by poszedł po ciastka ?  Dostanie za drogę .  Gaździna parsknęła śmiechem .  — Mój syn ?  — Adyk on w Hameryce !  — No , a ten młody góral , co nam tu wczoraj pomagał rzeczy rozpakować ?  — Jakowy ?  — O , mamuńciu — zawołała Pita — ot , on idzie do szopy …  Gaździna wyjrzała przez okno , unosząc delikatnie firankę .  — Ten ? … dy to … mój …  — No , więc …  — Mój mąż , a nie syn .  Zapanowało chwilowe milczenie .  *  Do szopy poszedł i strząsnąwszy z deszczu kapelusz Józek Obidowski , Chrobakiem nazwany , mąż ślubny Wikty Obidowskiej , wszedł pod wystający daszek na trochę suche miejsce i cały na tle złotych belek zarysował się jak figurka kunsztownie odrobiona .  Proste to było , smukłe , śmigłe , odziane dostatnio , całe białe i młodzieńcze .  Para oczu jak latarnie , włosy ciemne , gęste , rysy dziwnie prostolinijne , usta trochę ironicznie uśmiechnięte .  Zuchwałość dziwna w pozie , w nabieraniu oddechu , w błyskaniu oczyma , świeżość lic kalinna i pieściwa , ręce od bezrobocia dobrowolnego delikatne .  A z tej całości beztroska niemal dziecinna , ta ufność , iż z tej piękności i smukłego ciała zawsze wyłoni się jakiś punkt wyjścia w oparciu życiowym , to płynięcie szczęśliwe bez potrąceń o skały , słowem , młodość bujna , rozwichrzona , wykołysana wiatrami halnymi i bielą kwiatów śniegowych .  Józef Chrobak stoi tak oparty o złociste belki , on — mąż dwudziestoletni przeszło pięćdziesięcioletniej Wikty , i rad jest , że się sprzedał dobrze w małżeństwo , że go „ baba głupia ” kupiła na męża — jego , który prócz „ guńki , portecek , pasieka i fajcyska ” nie miał nic , nic .  Jeno te ślepia jak latarnie albo gwiazdy w nocy świecące , a jako gencjany niebieściutkie , jeno te usta gorące zawsze , jakoby słońce nad turniami , i ta gębusia gładziuśka , i ta siła , co to go nosi — hań , hań ! … po skałach , po piargu , po żlebach , dźwigając panom z miasta ich serdaki , koniaki , kociełki , ich strachy i zawroty głowy .  *  — Pikny mój mąż ?  ha ? — pyta gaździna niemal tym samym tonem , jakim pytała o piec , o kanapkę , o firanki .  Lecz coś innego jest na dnie tego głosu , coś jakby macierzyńskiego , jakby namiętnego .  Lecz to takie drobne , takie nikłe , że ledwo , ledwo wyczuwalne .  I to trzeba być inaczej do tego usposobionym i przejść całe wychowanie uczuciowe , inne niż Tuśka , która w tej chwili nie widzi znów nic więcej w Wikcie jak tylko posiadaczkę , chwalącą się zdobytą własnością .  — To wasz mąż ? — pyta z pewną niewiarą w głosie .  — A haj …  Dwa roki , jakeśmy się pobrali …  Bezera jest leń , ale pikny .  I po chwili dodaje :  — To je trzeci .  Jest jakiś tryumf w tym obwieszczeniu , coś , co jest prawie okrucieństwem istoty żywej , stającej silną jeszcze stopą na powierzchni ziemi , kryjącej tych , którzy tej stopy tryumfującej zrzucić już z siebie nie mogą .  Tuśka podeszła także do okna i tak razem z Pitą patrzą na owego „ piknego męża ” , który już nie napycha fajki „ habryką ” , ale zza pazuchy wyjął złamanego papierosa , prostuje go i zapala .  Wicher gasi mu zapałki jedną po drugiej , ale on uparcie stara się na tym wietrze zapalić papierosa .  — O ! … jak to ćmi papierosa — mówi Wikta — tak się od panów nauczył , jak z nimi po górach lata …  Ale się to przewodnictwo skończy .  Będzie tyloś ich widział !  Coś się zagotowało w głębi duszy góralki , bo i pięść wyciągnęła w stronę „ piknego męża ” .  — Kapelus , cuchę , portki — syćko zamknę , a nie puscę ! — wyrzekła twardo .  — Ależ dlaczego ?  Lecz nie było odpowiedzi .  Wikta brwi marszczyła i usta zacinała gniewnie .  — Czemu nie chcecie puszczać męża w góry ? — ponowiła pytanie Tuśka , zwracając się prawie natarczywie ku gaździnie .  — Jus ja wim , cemu ! … — odparła wreszcie góralka i stąpając ciężko , jakby chciała stopami ze złości przebić deski podłogi , wyszła , unosząc z sobą menażki i talerze , z których dwa zdołała stłuc zaraz za progiem .  — Mamuńciu …  czy to to góry ?  — Tak !  Po raz pierwszy od chwili przyjazdu Pita zapytała się o coś matki .  Spoza mgieł i pasem deszczowych zarysowały się wreszcie te Giewonty , Hawranie , Gubałówki wraz ze swymi widmami o skamieniałych , a tak rozwiewnych konturach .  Źle widać te dźwigające się masy , ale duchy ich rozsnuwają dżdżyste opary i przebijają się czernią kosodrzewiny , srebrem jakby zastygłych potoków .  Pita zatrzymuje się na środku Nowotarskiej ulicy i patrzy .  Drobna jej dusza , dusza anemicznego , miejskiego dziecka , jakby trwoży się i lęka tego ogromu nieruchomego , tak bliskiego , a przecież niedościgłego .  Stoi tak śliczna , kształtna , w narzuconym na ramionka żakieciku granatowym ; na ustach jej przewija się ciągle ten zagadkowy , ironiczny półuśmieszek małego , a tym więcej tajemniczego sfinksa , i teraz nie pyta już o nic , ani o nazwy tych gór , ani o ich formacje , ani o to , co tak lśni na żlebach , czy to śnieg , czy to srebro , lecz stoi i patrzy .  Tuśka także patrzy , lecz w zupełnie odmienny sposób .  Ogarnia wzrokiem całość i pewne zaciekawienie mieszczki dominuje nad tym wrażeniem barw lub kształtów .  — Ogromne — myśli — ale po co właściwie ludzie się na to drapią ?  Czuje jednak , iż gdyby miała towarzystwo i kostium , może zaryzykowała by się na taką wyprawę .  — Tylko … cóż … przecież sama z Pitą nie pójdę !  I znowu ogarnia ją wielkie znudzenie i uczucie nie tęsknoty , ale jakiegoś wysadzenia z siodła .  Była już u lekarza .  Opukana , osłuchana , idzie nadziana receptami i przepisami .  Wstąpiła z Pitą do cukierni .  Na werandzie , przesiąkłej od deszczu wilgocią , wysiedziały się , zjadłszy dużo ciastek i opiwszy się czekoladą .  Trochę gości kręciło się po cukierni , ale żadnego ożywienia nie było .  Armia kelnerów melancholijnie podpierała ściany .  Ze sklepów wyzierały blade i senne twarze „ panów kupców ” .  — Czy tu tak zawsze ? — myślała Tuśka , jedząc trzeci marcepanowy kartofelek , nadziewany powidłami .  — Czy tu tak zawsze ? — myślała Pita , jedząc czwarte ciastko tortowe , posmarowane powidłami .  Na ścianie cukierni powiała czerwona płachta .  — To teatr .  Jutro grają .  — A ! …  Pita , zapalona zwolenniczka teatru , nie mówi nic , lecz błękitne jej oczy nie opuszczają ani na chwilę jaskrawego afisza .  Z daleka czyta tytuł sztuki i cała dyszy chęcią zobaczenia teatru w Zakopanem .  Twarzyczka jej nie zmienia jednak wyrazu , gdy słyszy pytanie matki :  — A gdzież można dostać bilety ?  W duszach tych dwóch kobiet , dorosłej i podrastającej , zachichotał wampir miejski , gnieżdżący się wśród murów i zaułków ulic .  Rozjęczał się , rozegrał , rozturkotał , zionął ciasnotą , zdenerwowaniem i wieczystym napięciem wyobraźni naokół , a weranda cukierni , stłoczone kamienice , zasłaniające przestwór i sylwetki gór , dopomagały mu z całą mocą .  I gdy później obie kobiety wracały powoli do domu przesiąkłą deszczem ulicą , gdy przed ich oczami wyłaniać się zaczęły widma gór , a powiało od nich milczącym majestatem ogromu i świeżości , żadnej z nich w oczach nie zamigotało to „ coś ” , co świetlanym ognikiem pobiegło ku czerwonej płachcie teatralnego afisza .  Nie było kontaktu tych dwóch dusz z duszą przyrody , stały one prawie martwe i tylko zdziwione , bez ściśnienia serca i potrzeby złowienia szerszego oddechu .  Dziecko milczało , zdjęte podziwem i nie śmiejące sformułować całości wrażenia , jakie odniosło .  Kobieta myślała :  — Gdyby m miała towarzystwo , dla tego towarzystwa poszła by m może na wirchy .  W gruncie rzeczy jednak krew w nich krążyła leniwo , a te drugie istoty , te „ one ” rzeczywiste i prawdziwe , wracały umysłem do powiewającej na werandzie rozmokłej płachty teatralnej , która miała je zaprowadzić w krainę płóciennych , cuchnących smreków i strumieni , białą farbą namazanych .  Odczuwały , rozumiały tak naturę .  Z nią , z tą papierową i cuchnącą , wchodziły szybko w kontakt i bez natężania pływały po powierzchni sztucznego stawku , napełnionego letnią wodą .  Nie potrzebowały zdobywać się na wysiłek , jeden — jedyny , który był by wprowadził je w głębie oceanu Piękna istotnego i dał im możność zlania ich dusz z duszą przyrody .  Zmartwiały wśród pyłów i kamieni miast , martwo czuły i martwe były ich upodobania …  Przed nimi powoli wyłonił się cały łańcuch gór , ułożonych w trzy ostro odcinające się warstwy .  I każda z nich miała inny ton , jak trzy warstwy szmaragdu , szafiru i opalu .  Najbliższa — ta , która łączyła się ze szczytami smreków , a miejscami spływała jasnozieloną strugą łąki , niknącej wśród will i domów , zielona była , aksamitna , wyraźna i przeciemna .  Nad nią wznosił się drugi taras z szafiru , przetykanego srebrem śniegu , i smuga ta miała w sobie tajemniczość znikającego w szmaragdowej toni , szeroko rozwartego , archanielskiego skrzydła .  Rozmodlone , rozwarte ku górze jak hymn , jak strażnica pięło się to skrzydło niewidzialnego ducha ku opalowej warstwie widmowej , wyniosłej , dalekiej , rozpływającej się w błękicie bladym niebios , na które biały księżyc wypłynął , ni to obłok , ni to nagłe rozwarcie się tego błękitu w srebrny , lekki puch .  Od Tatr , od hal , od wianków kosodrzewiny , na które spływał welon śniegów , niosło przedziwną wonią świeżej żywicy i czystego Ducha .  Dobro tam panowało .  Dobro ciche i ukojenie bez granic .  Dobro to płynęło całym potokiem ku ludzkim piersiom , ku ludzkim duszom .  Chciało w nie wniknąć , rozmarzyć , ukoić , nauczyć kochać , przebaczyć , zapomnieć i stanąć wobec wielkiej Zagadki bez trwogi , z przygotowaniem zupełnym .  Lecz o warstwę nędzy , niby zdobytej doskonałością życiowych , ludzkich , mrówczych zabiegów w celu ulepszenia bytu i umożliwienia wygodnej podściółki duszy i ciała , obijały się często na próżno owe świeże , wonne i czyste wiewy nad szmaragdem lasów wznoszącego się archanielskiego skrzydła .  Wzrok ludzki , przyzwyczajony ryć bruk miejski , z trudnością sięgał do wyżyn opalowych i tam starał się odnaleźć początek wszelkich najpiękniejszych idei ludzkości .  Rył ciągle , rył powoli , pod ciężarem powiek wpółsennych i chorych .  Przed łańcuchem Tatr , przed ich szmaragdem , szafirem i opalem , przed ich mądrą i wielką pięknością stają dwie postacie kobiece w popielatych bucikach , na wysokich , francuskich obcaskach , z szyjami szczelnie opancerzonymi w wysokie jak u pruskich junkrów kołnierze .  I jedna mówi do drugiej :  — Chodźmy już do domu .  — Dobrze , mamusiu .  — A uważaj i patrz przed siebie , żeby ś nie zabłociła bucików .  I idą sobie , jedna za drugą , mniejsza przodem , w jednakowych , narzuconych na plecy granatowych żakiecikach o złotych guziczkach .  Idąc patrzą ciągle w ziemię , ryją wzrokiem po chodniku , wybierając suchsze miejsca i chroniąc jasne buciki .  Nagle opalowe , widmowe kontury gór obrysowały się złotopurpurowym paskiem .  Jest to nadzwyczaj piękne , niewypowiedzianie piękne zjawisko i chwila to dziwna , uroczysta , jakby natura dyszała żarem swej drugiej , doskonalszej , astralnej duszy .  Lecz idące dwie kobiety nie dostrzegają tych cudów , one idą jedna za drugą w swych granatowych żakiecikach i patrzą uważnie na dół na ziemię , aby ocalić nowe , śliczne , popielate buciki .  Doszły do domu , który jak dziwne , żółte pudełko wdzięczył się z daleka kolorowymi szybkami werandki , osłonionej lasem maluchnych choinek .  Delikatny rumieniec pokrył jej twarzyczkę .  Idąca za nią matka zatrzymała się zdziwiona .  — Dlaczego nie idziesz ? — zapytała dziecka .  Lecz ona chwilowo zdawała się wahać z odpowiedzią .  — Nie wiem … noga mnie zabolała — wyrzekła cichutko .  — Cóż znowu !  Może zwichnęła ś ?  — Nic , nic …  Tuśka usunęła dziecko i weszła do sieni .  Jakieś dwie postacie ciemne przylgnęły w kącie do siebie i tak były rozszeptane , iż nie widziały wejścia Tuśki i Pity .  Kobieta uczepiła się u szyi mężczyzny i coś mu mówiła do ucha , przekładała , tłumaczyła .  On tylko kiedy niekiedy potrząsał głową i z cichym chichotem całował ją raz po raz w szyję .  Jego ręka bieliła się na brązowym tle jej serdaka .  Z jej głowy spadła chustka , a ukośne światło , bijące na nich cieniutką strugą , rozświetlało jej włosy płowe złotawą , delikatną mgiełką .  Zaszyli się tak w kąt sieni pomiędzy wióry nagromadzone tu i heblowiny jak w mech , jak w trawę .  Bezpieczni byli i radzi sobie , a prości , młodzi jak dwa smreki rosnące na jednym stoku góry .  Tuśka natychmiast rozpoznała w mężczyźnie Józka , zwanego Chrobakiem , „ piknego ” męża gaździny .  Kobiety nie znała , nie widziała jej nigdy w chacie .  Ogarnęło ją uczucie niesmaku .  To oszukiwanie starej żony pod progiem jej mieszkania przejęło ją wstrętem .  — Idźcie stąd precz ! — wyrzekła twardo .  Wówczas Tuśka przypomniała sobie o córce i zwróciła się ku niej wzburzona :  — Chodź , Pito — możesz już przejść .  Dziecko z ciekawością patrzyło w kąt , gdzie przed chwilą stała całująca się para .  Ociągając się wchodziła do pokoju .  — Chodź już ! — zawołała matka .  W pokoju znalazły gaździnę , która fartuchem miłośnie ocierała piec .  W serdaku , wywróconym włosem do góry ; z włosami jak atrament , spadającymi w cienkich kosmyczkach po obu stronach pociągłej , żółtej twarzy , robiła wrażenie wodza indyjskiego , wziętego w niewolę i zmuszonego do sprzątania w zakopiańskich izbach .  Ta sama niemal złość , to coś niewysłowionego , co chwytało istotę Tuśki gorącą obręczą żalu , tęsknoty i wzgardy , przejęło ją i teraz .  Zwróciła się do gaździny :  — Moja gospodyni — wyrzekła zdławionym głosem — proszę was , żeby m na drugi raz mogła spokojnie przejść przez sień …  — A dy bez co nie mogom przeńść ?  Tuśka w tej chwili pomiarkowała się , iż słucha ją Pita , która bardzo spokojnie zdejmowała z siebie żakiecik , kapelusz i układała ubranie do pudełek i szafy .  — Wasz mąż …  — zaczęła po chwili wahania — zajął całą sień z jakąś kobietą , rozmawia , sprzecza się czy co … nie wiem …  Gaździna splasnęła w ręce .  — Dy to Hanusia .  — Nie wiem …  Pita ukosem patrzyła na gaździnę .  Tuśka ten wzrok podchwyciła .  I zwracając się do córki tłumaczy :  — To była siostra gazdy .  Lecz Wikta psuje szyki .  — Dzie zaś — mówi spokojnie — Józek siostry nijakiej nie ma .  Hanka Pazerna to je taka , co z nim przedtem siedziała …  I widząc szeroko rozwarte oczy Tuśki , która po raz pierwszy spotyka się z tym brutalnym określeniem żywiołowej miłości , dodaje :  — No , wicie … siedziała .  Ino ksiądz ich wywoływał z ambony , a potem Józek se zmiarkował , że niby je pikny chłop i może mieć jense życie , a nie takie płone , i rozszedł się z kupy , a za mnie się wydał .  I zwróciwszy się do pieca , znów kafle obcierać zaczęła .  Tuśka starała się odzyskiwać równowagę .  — Proszę was , moja gaździno , chodźcie ze mną do sieni .  Weszły obie i cofnęły się w kąt , tonąc stopami w wiórach jeszcze mokrych od błota kierpców Hanki i Józka .  — Moja gospodyni — zaczęła Tuśka , mrużąc oczy i przybierając ten sam ton , jaki przybrała w Krakowie , wydając hotelowej pokojówce rozkaz banicji „ kiciusia ” i jej uwodziciela — ja sobie nie życzę , aby coś takiego działo się pod moim progiem .  Wikta spojrzała na nią zdziwiona .  — Co sobie nie życom ? — spytała — tych wiórów ?  Mało pomału ich wyzeniem do pola .  — To nie o wióry chodzi , ale wasz mąż całował się z tą dziewczyną tutaj w sieni …  Przepraszam was , że wam tym robię przykrość , ale musiała m to wam powiedzieć …  Tymczasem gaździna nie ruszyła się z miejsca .  — On jest w swoim prawie ! — wyrzekła wreszcie z jakąś uroczystą powagą .  Tuśka aż drgnęła .  — Jak to ?  przecież to wasz mąż !  — Ale ona beła u niego pirsa …  On jest w prawie ! …  Mąt ogarnia umysł Tuśki .  Czuje , że jest wobec czegoś , co sprzeciwia się najzupełniej układom społecznym , lecz równocześnie jest czymś potężnym i wielkim w bezgranicznym pojmowaniu istoty życia .  — Bo wicie , co wam jesce powiem — mówi znów wolno gaździna — u nich jeszcze jest i mały chłopiec .  Rozkłada szeroko rękoma .  — To je tak .  I powoli , spokojnie , wyniośle , lecz mimo to jakby na ramionach dźwigała dobrowolnie krzyż , wychodzi z sieni na ulicę .  Tuśka patrzy za nią , jak idzie rosła , chuda , niby wyciosana siekierą , straszna i dziwna , z głową pochyloną , oblepioną kosmykami czarnych włosów , które łączą się z futrem serdaka .  Idzie powoli , przechodzi kładkę .  Dokoła jej chudych bioder kołysze się wyżarta słońcem kolorowa spódnica .  Bose nogi wbijają się z siłą w cienką deskę kładki .  Ręce wtuliła pod serdak .  Ostro odcina się czarna i twarda na tle żółtawego światła , które włóczy się prawie przy ziemi , jakby z niej wysnuwało się ku ciemniejącemu powoli niebu .  I ma w sobie ta prosta kobieta ogromną filozofię brania życia według warstw , w jakie się układa .  Logika jej jest tak silnie ustawiona i pewna , jak jej chód , nigdy nie chwiejny i zawsze z całą wolą skierowany .  Ona tylko zna jedno prawo własności ; i tak , jak może wynająć swoją izbę i „ pikny ” piec , i „ pikne firanki ” , tak samo może na pewien czas odstąpić swego „ piknego męża ” .  Wszak pomimo to ona jest zawsze właścicielką sadyby , pieca , kanapy i Józka .  Tego prawa nikt jej nie odejmie i nie zaprzeczy .  Ani ci „ goście ” , wynajmujący na sezon jej sadybę , ani ta Hanuśka , do której serdaka tak przylepła miłośnie ręka Józka .  Wikta niosła w sobie wyrobioną silnie , prawdziwą może i jedyną mądrość życiową .  Nie walczyła przeciw samej sobie i poddawała się prawom , które jej instynkt do jej indywidualności przystosował .  Nie wmawiała w siebie bolu , który według przyjętych obyczajów i zasad , musiała czuć każda kobieta w jej położeniu .  To nie było jej własną tragedią , to był szablon tragiczności ułożonej do użytku całej bandy ludzi .  Ona była jednak tak silna , że nie potrzebowała sięgać do owego szablonu , aby uczuć się wrażliwą w bolesny czy kojący sposób .  Szła twarda , kanciasta , ostra dźwigając na swych ramionach jakąś potęgę , która z niej tworzyła odrębną , specjalnie czującą istotę .  I przeszedłszy drogę zniknęła pnącą się ścieżynką wśród dużych złomów skalnych , po których rwał się bystro z grzechotem dziwny górski potok .  Sala teatralna napełniała się powoli .  Tu i owdzie widać jednak było duże szczerby i puste krzesła świeciły białością dobrze zheblowanego drzewa .  Szczególnie dotyczyło to miejsc droższych .  Kilka zaledwie pierwszorzędnych krzeseł zajęła publiczność dość strojna , ale jakaś cicha i jakby niezadowolona .  Cała doza krytycyzmu quand même , charakteryzująca widzów teatralnych , spływała ze stropu czystej salki , utrzymanej forsownie w „ stylu ” , lecz oświetlonej skąpo i trochę smutnej .  Od cukierni dolatywał gwar głosów i szczęk porcelany .  Publiczność nie śpieszyła się z wejściem , siedziała przy stolikach lub stała w przejściach .  Oglądano się za nimi .  One obie prostowały się , przyjemnie podniecone tymi spojrzeniami , które za nimi pobiegły .  Tuśkę jednak ukłuła ta myśl , iż to są najlepsze ich suknie .  — Opatrzą się — pomyślała zmartwiona .  Był to jej beau jour i rzeczywiście wyglądała bardzo ładnie .  Troszkę pełne jej kształty opinał dość miękki szewiot bardzo szczęśliwie .  Ogromny gipiurowy kołnierz , spadający z ramion , krył to , co mogło być poczytane za pewną zbyteczną obfitość .  Natomiast twarzyczka była drobna , prawie porcelanowa .  Szczególnie piękną była w linii i wyrazie broda Tuśki , ozdobiona ślicznym dołeczkiem .  Młodzieńcza , świeża , jakaś ponętna i ciągnąca .  Włosy gęste , złotawe , prześlicznie utrzymane , fryzowane w modne abażurowych kształtów sploty , odsłaniały kark równie młodzieńczy , pełny i biały .  Oczy tylko pozostawiały dużo do życzenia .  Były wprawdzie skośne , oryginalne , podobne do oczu Japonki i przybierały chwilami szczególny , niepokojący wyraz , lecz były małe i źle oprawne .  W całości jednak Tuśka robiła dobre wrażenie wysokim wzrostem , ładnym chodem , ruchem nie pozbawionym dystynkcji .  W białej sukni i dużym białym toku z kwiatów , przy wieczornym oświetleniu , zachwycić mogła nawet dość wybredne gusty .  Szczególnie jednak pięknie przedstawia się Pita .  Cera jej , delikatna jak płatek kamelii , mieniła się bladą barwą róży i alabastru .  Chwilami zdawało się , że ktoś roznieca wewnątrz niej różowy płomień i że cudowne blaski przeświecają na wskroś jej twarzyczkę .  Prześliczne rysy , drobniuchne , ironiczne usteczka , włoski o popielatej barwie , spływające spokojnie do połowy pleców , aureola białego kapelusza , ocienionego puszystym , śnieżnym piórem , i ten nieuchwytny wdzięk rozanielenia się w samej sobie , jaki mają dziewczynki w wieku Pity , tworzył z niej całość prawie nieziemską , połączenie anioła Ghirlandaja z dziewczętami Burne- Jonesa .  Było to czyste , idące ponad życiem , a przecież ziemskością na wskroś przesiąkłe , od maluchnych stopek , obutych w błękitne , dobrze wyciągnięte pończoszki i białe buciki , a skończywszy na tej parze niewidzialnych skrzydeł , które z lasu popielatych włosów wystrzelać jak lilie się zdały .  Gdy tak obie usiadły wśród pustych krzeseł , zabielało , zaśnieżyło się od nich w sali .  Powiało jednak jakimś chłodem , sztucznością dobrze wysznurowanych dusz i klatek piersiowych .  Obie jednakże uśmiechały się na „ kredyt ” , grzecznie i uprzejmie .  A przecież doznały niemałego zawodu .  Myślały , że w tym teatrze znajdą wiele osób , które podziwiać będą ich śnieżne szewioty i płaskie , anamickie kapelusze .  Obie jednak nie wydały się ani na chwilę z owym zawodem , ani przed sobą , ani przed tą nieliczną garstką widzów , która im się przyglądała .  Muzykanci w orkiestrze , przystrojeni po „ zakopiańsku ” , naziewawszy się i nakrzywiwszy dostatecznie , zaczęli rozwłóczyć swoją nudę tonami jakiejś niewyraźnej uwertury .  Kurtyna ciemna i posępna , wyobrażająca Morskie Oko , poruszała się tajemniczo .  Nie dochodziła do ziemi i co chwila jakaś para nóg , mniej lub więcej solidnie obutych , zjawiała się pod jej brzegiem .  Nogi te , kobiece , męskie , wyśpiewywały całą tajemnicę takiej wędrownej , przygodnej trupy stołecznych aktorów , którzy „ dla odpoczynku i nabrania sił ” przewłóczą się z kąpielowego miejsca na miejsce kąpielowe , aby przeżyć te kilka tygodni na świeżym powietrzu i kto wie , zarobić może parę guldenów na zapłacenie długów zaciągniętych w zimie .  Wreszcie kurtyna się podniosła .  Grano jakąś farsę francuską , pełną dwuznaczników i jednoznacznych sytuacji .  Od pierwszej sceny rosła i tłusta aktorka rozsiadła się na kolanach jednego z grających i nie miała zamiaru tak prędko ruszyć się z zajmowanego stanowiska .  Wymagała tego sytuacja sceniczna , jak również całej serii dowcipów , wyplutych przez znudzonych aktorów z jakąś brutalną złośliwością .  Tuśka ani drgnęła .  Ona , która z taką troskliwością osłaniała Pitę przed widokiem Józka , całującego Hankę w sieni góralskiej chaty , tu , na scenie , uznawała za zupełnie naturalne to , co córka jej miała przed oczyma .  Była w tym nieporównana konsekwencja większości kobiet , śmiesznych w swych odruchach źle pojętej ostrożności macierzyńskiej .  Akt pierwszy skończył się szybko i kurtyna zapadła z szumem i łoskotem .  Nikt nie porwał się do brawa .  Nuda spadała z wolna z jasnego sufitu i chwytała za kark garstkę zbłąkanych widzów , którzy , przyjrzawszy się sobie i oceniwszy wzajemnie , siedzieli kurcząc się , garbiąc i kwaśniejąc jak rydze octem nalane .  Nagle poza Pitą i Tuśką zrobiło się gwarniej i weselej :  Jakieś towarzystwo , złożone z kilku osób , siadło poza nimi roześmiane i rozszeptane .  Szeleściły jedwabne podszewki , dzwoniły breloki .  Wionęła trèfle incarnat , violettes de Niva — rozpyliła się welutina Raya , nieśmiertelna welutina ! …  Tuśka i Pita poruszały nozdrzami .  Znalazły się w atmosferze pewnej światowej elegancji , uzewnętrzniającej się niemal w każdej sferze kobiet w jednakowy sposób .  Towarzystwo to składało się z trzech kobiet i jednego mężczyzny .  Przez chwilę wszyscy siedzieli we względnym spokoju , lecz szybko szepty się rozpoczęły .  — Nie wszyscy przyszli — szeptała któraś z kobiet .  Mężczyzna roześmiał się półgłosem .  — A mówił em … nie jedźcie .  — Pewnie — odparła inna kobieta — tobie dobrze , masz całą gażę i jesteś sam .  — Ja ci kazał em zostać matką ?  — Ach ! jaki pan jest trywialny .  — Nie , no … to doskonałe .  Wyjeżdżasz ze swymi dziećmi na każdym kroku .  — Mój kochany , daj mi spokój .  Nastąpiło znów chwilowe milczenie .  — Gdzie pani zostawiła dzieci ? — pytała znów pierwsza z kobiet .  — W numerze zamknięte .  — Co też pani wyrabia !  Jeszcze się kiedy spalą .  — Pochowała m zapałki .  Zresztą one do tego przyzwyczajone .  Będą siedziały po ciemku aż do mego powrotu .  Wczoraj Kazio tylko westchnął , żeby choć było światełko …  Ja mu mówię : „ Nie można , Kaziu . ”  A on na to : „ Dobrze mamusiu , ja tylko tak … ”  — Ile lat ma Kazio ?  — Pięć .  — A mała ?  — Trzy .  — Dlaczego pani je wozi ze sobą ?  — A gdzież je zostawię ?  Przy kim ?  Mam to ja kogo ?  Rodzinę albo co ? …  Pani dobrze , pani ma matkę …  — E ! lepiej niech mi pani o tym nie mówi .  W uszy Tuśki wpada ten szept doskonale , lepiej niż to , co mówią aktorzy na scenie .  Zresztą przestała się interesować czworokątem , złożonym z męża , kokotki , żony i kochanka żony .  Czuje instynktownie , że poza nią są właściwe tragikomedie i że tam aż kipi od życia i jego prawdziwej melancholii .  Znów daje się słyszeć głos męski :  — Czemu pani do domu nie idzie ?  — Do jakiego domu ?  — Ano , do numeru , do dzieci .  — Przyszła m zobaczyć , może co dostanę z dzisiejszego przedstawienia .  Aktorki zaczęły się śmiać dyskretnie .  — Lepiej uciekaj — zawyrokował mężczyzna — bo okaże się , iż musicie dopłacić i będzie pani musiała coś z kieszonki dołożyć .  — O ! o ! to mnie nie ma .  Szelest sukni , brzęk breloków i z symfonii perfum ulatnia się i ginie trèfle incarnat .  Jeszcze w przejściu szumi suknia , kiedy daje się słyszeć szept pozostałych :  — Szalona !  — Daj spokój …  Biedna kobieta .  — Co , biedna ? — szydzi mężczyzna .  — Potrzebne jej dzieci ?  co ?  — A ! mój drogi — oburza się jedna z aktorek — to trudno , kobieta , niestety , nie może być kukułką , tak jak ty .  — Legenda o kukułce obalona — wymyśl pani co innego .  — Nie wymyślę , dopóki będą tacy jak ty ludzie .  — Zrobił em ci co złego ?  — Mnie nie , ale …  — No , to daj spokój , bo się zemszczę .  — Ty ?  — Ja …  Śmiech leciuchną gamą wstrząsa brelokami .  — Jak ?  — Rozkocham i unieszczęśliwię .  — Ach , ty głupi ! głupi ! …  Jak kuglarze japońscy szklanymi kulami , tak ci ludzie igrają ze śmiechem i lekko tym , co stanowi często ból i tragedię życia .  Tuśka ma dziwną ochotę obejrzeć się , zobaczyć , jak wyglądają te kobiety i ten mężczyzna .  Wieku ich nie może odgadnąć .  Głosy ich są świeże i wygimnastykowane .  Teraz aktorki coś szepcą pomiędzy sobą , ale cicho , tak że już nic dosłyszeć nie można .  Nagle odzywa się mężczyzna :  — Żeby też jedna z was miała tak śliczne włosy , jak ta dziewczynka , która siedzi przed nami .  — Przecież ja mam także złote włosy .  — Aha , eau de fée czy tam aureoline czy jak tam .  Ale ta mała ma miękkie , jasne , długie …  — Wielka historia … w jej wieku …  — A … toteż to … w jej wieku !  Pita siedzi nieporuszona , tylko uszki jej pokrywają się delikatną czerwienią i płoną wśród złotych włosów jak dwa płatki maku pomiędzy łanem zboża .  — Co ty masz za pasję mówić nam przykre rzeczy ? — pyta wreszcie jedna z kobiet .  — Bo was lubię .  — Daj mi lepiej tę różę … miętosisz ją cały wieczór , zwiędnie .  — Nie .  Dam ją tej panience , która ma takie śliczne włosy .  I nagle Pita czuje , jak sponad jej ramienia na jej kolanka , w środek złożonych rąk spada śliczna , aksamitna , purpurowa róża .  Kwiat jest wesoły , przystrojony kilku świeżymi i mokrymi listkami ; dziecko mimo woli chwyta w paluszki łodygę kwiatu .  Tuśka widzi doskonale , co zaszło , lecz doznaje dziwnego uczucia zmieszania .  Nie wie , co ma robić .  Czy pozwolić dziecku przyjąć ten kwiatek , rzucony z takim jakimś niedbałym wdziękiem przez nieznajomego aktora , czy zwrócić sama jako niewłaściwy i zbyt śmiały objaw przedwczesnego hołdu dla córki .  Nie wie czemu , ale czuje , że to „ towarzystwo ” , lekkie i podobne do żonglerów cyrkowych na arenie życia , wyszydzi ją , jeśli okaże się zbyt surową .  Pozostawić zaś tego kroku mężczyzny bez jakiejkolwiek interwencji niepodobna .  W zakłopotaniu zwróciła się trochę profilem .  Siedzący poza nią widzą jej ładne rysy , śliczny podbródek i ucho czerwieniące się jak płatek maku na tle złotych rozwichrzonych trochę włosów .  — Szkoda , że nie mam drugiej róży ! — mówi półgłosem mężczyzna .  Tuśkę przebiega gorący dreszcz .  Czuje i rozumie , iż ta druga róża była by dla niej .  — Nudny jesteś ! — śmieje się jedna z kobiet .  — Czy ty się nigdy nie oduczysz latać …  Urywa i nagle pyta :  — Zostajemy tutaj na kolacji ?  — Pewnie …  Gdzież pójść ?  — Dziura ! … te wszystkie Gubałówki , Giewonty i inne szczyty to blaga .  Chodźmy !  — Chodźmy ! …  Wstają , zbierają fałdy sukien , przesuwają się z szumem , z zupełną niedbałością form i zwyczajów .  — No … chodź , stary .  — Idę ! …  Wychodzą .  Gdy poszli , Tuśce zdaje się , iż wytworzyła się nagle dokoła niej dziwna i niezrozumiała pustka .  Chłód wieje na nią , na jej kark z tych miejsc opustoszałych .  Ci ludzie byli przecież dla niej obcy zupełnie , nie zna ich , przed chwilą nie wiedziała , że istnieją , nie wie nawet , jak wyglądają , a przecież , gdy odeszli , zabrakło jej nagle jakiegoś tła , w które się bezwiednie wtuliła .  Purpurowa róża czerwieni się ciągle w rękach Pity .  Jasna , wesoła , leciuchno woniejąca , sieje jakąś beztroskę , jak ci , którzy odeszli .  Za chwilę zwiędnie , stanie się trupem .  Oni tak samo .  Ale przez dany moment życia promieniują z siebie tragikomiczną lekkość puchowych kwiatów , rozlatujących się z chwilą zaniku po mogiłach kretowin .  Przedstawienie dobiegło końca .  Tuśka z Pitą powstają z miejsc , ale wzrok ich przygasł , rumieńce znikły .  Mają w sobie charakterystyczny wygląd błyskotliwych kobiet , którym nikt się nie przygląda .  Narzucają po swojemu żakiety na ramiona i wychodzą na ulicę przez werandę , na której sinawe lampy sączą niewyraźne , jakby chorobliwe blaski .  Jakby z mysich jam lub krecich nor nadbiegła nocą chmara publiczności .  Zlecieli się do tych lamp sinych na kształt korowodu ciem i obsiedli blaszane blaty stolików .  Miasto się rozgwarzyło i rozsiadło tryumfalnie w żelastwie i kurzu .  Kobiety szczebiocą , wiewając płaskimi kapeluszami .  Szerokie rękawy , falbany gaz i muślinów wysuwają się spod ponarzucanych białych , sukiennych zarzutek .  Jakaś rodzina semicka , cała strojna w serdaki , wchodzi na werandę , potrząsając groźnie ciupagami , na których dzwonią kółeczka .  Małe dziecko , przebrane za góralika , wierci się pomiędzy stołami .  Tuśka i Pita prostują się , nabierają szyku , tego „ warszawskiego ” .  Tuśka przygryza usta i staje niepewna i wahająca .  Chciała by pozostać z Pitą „ wśród ludzi ” , bo już się do nich stęskniła .  Jest jednak sama i widzi , że wszystkie stoliki , zajęte przez damy , mają jakąś asystę męską .  Pokusa jest jednak nadto silna .  Stolik na przejściu wolny .  Tuśka mimo woli zbliża się ku niemu .  — Może napijesz się herbaty ? — pyta uprzejmie córki .  — Jesteś blada , może chora .  Dziecko z przedziwną intuicją odgaduje intencje matki .  — Jeżeli mama taka łaskawa .  Siadają tuż przy balustradzie .  Przed nimi bieleją dziwaczne grzbiety płótnem okrytych furek , na tle ciemnych kamienic .  Woźnice siedzą w głębi budek , drzemią albo palą fajki .  Tuśka , usiadłszy , doznaje znów uczucia ciepła i spokoju .  Ogląda się : poza nią siedzą strojne panie w towarzystwie kilku jasno ubranych , dość eleganckich mężczyzn .  Przy drugim stoliku kilku mężczyzn raczy winem jakiegoś górala , który stara się zwrócić ogólną uwagę , krzycząc głośno i produkując swój „ humor ” i błękitne wstążki , związane pod przebiegłą i chytrą brodą .  — Panie ksiązęciu ! — mówi góral — panie książę , kcecie na wielką wantę ?  Pójdziem !  Jo was , panie ksiązęciu , za portecki z tyłu chyce .  Wendziemy .  Młodzieniec , nazwany „ panem książęciem ” , skrzywił wygoloną , długą twarz i odparł z nieznacznym grymasem :  — Ja sam się wydostanę bez waszej pomocy .  Chytre oczki górala zaświeciły , zaczął czmychać nosem i trzeć dziwnie wykrojone usta .  — Nikany nie wyjdom sami , bo w nóżkach słabe — czmychnął ze śmiechem .  Tu i owdzie po stolikach siedzące towarzystwa zaczynają się mniej lub więcej dyskretnie zaśmiewać .  Widzi to góral w niebieskiej obroży , rad powstaje z krzesła i coraz więcej pozuje dla galerii .  Książę pakuje ręce w kieszenie od spodni i kołysze się na pogiętym , żelaznym krześle .  — Żeby ście wy , Gąsiennico , tak często Matki Boskiej nie wzywali — mówi , patrząc na górala zamglonym , lecz pełnym głębi wzrokiem .  Gąsiennica Wojtek machnął gunią i rozstawił nogi .  — Jakże to ?  nie wzywać , kiej to nasa Pani i Królowa , i wsyćko …  — Toteż właśnie dlatego — tłumaczył książę .  — Wy , Gąsiennico , gracie sobie teatr , a niby z nabożeństwa wzywacie ciągle Boga i świętych Jego ! …  — Bo to je nasa Pani ! — darł się góral , wodząc chytrymi ślipkami dookoła .  — Pani , co na kmurak se siedzi …  A ja wam co powiem .  Był taki plugac …  — Dajcie spokój — przerwał mu książę — co tam będziecie Sabałę małpować .  To już nudne !  Kelner , płacić !  Góral od pewnej chwili pozował głównie dla Tuśki .  Kręcił się przed nią , uśmiechał , pokazywał białe i drobne zęby , błyskał oczkami , słowem , wyglądał jak tańczący kogut przed kuropatwą .  Tuśka zauważyła ten manewr , ale go nie rozumiała .  Czuła się tylko nieprzyjemnie zmieszaną , jakkolwiek z ciekawością śledziła krygi górala .  Przywołanie kelnera ostudziło trochę zapały pięknego Wojtka .  Czuł , że poczęstunek się kończy i „ panie ksiązęciu ” jest jakby obrażony .  Przy tym to wyrażenie „ małpować Sabałę ” dotknęło ambicję w portecki wysywane i gunię niepłoną przystrojonej chytrej lalki , zapragnął rewanżu i zabrał się do niego z wielkim sprytem .  — Gniwocie się , panie ksiązęciu ? — zapytał , zbliżając się do księcia — piknie ik pseprasam .  Byłek zawse zajadliwy a wartki …  Ale niech odpuscom …  Chytrze się do księcia podbierał , łypając oczkami na wszystkie strony .  Publiczność zaciekawiona aż wstawała z miejsc , patrząc na tę scenę z ironią i ciekawością .  Książę , znudzony , ładną rasową ręką Wojtka z lekka usuwał .  — No … no … dobrze …  — Piknie ik pseprasam ! — jęczał Wojtek .  — Dobrze , dobrze … tylko mnie czasem nie pocałujcie .  Nastąpiła chwila ciszy .  Widocznie góral coś sobie rozważał , kalkulował , rozliczał w tej króciuchnej chwili .  Oczyma się obaj zwarli , książę chłodny i stalowy wzrok utkwił w migocące i przyczajone ślepki górala .  I nagle Wojtek poskoczył , pochylił się , wionęła cuka biała jak śnieg na Wysokiej i pokryła przez sekundę księcia .  Wojtek pocałował długą , białą , książęcą twarz , która stała się jeszcze bledsza , a jasne rzęsy pokryły stalowe źrenice , które cofnęły się w głąb jakby olśnione .  Publiczność zaszemrała , ucieszona tym faktem , jakby wybornym rozwiązaniem sceny , której głąb uszedł jej zupełnie , a pozostała zrozumianą tylko farsowa strona akcji .  Książę wstał , pchnął stolik i zwrócił się do towarzyszów , którzy dość apatycznie patrzyli na to całe zajście .  — Chodźmy ! …  Ale Gąsiennica w lot wyczuł , iż teraz książę został przez niego okryty śmiesznością .  Wiedział także , iż stosunek jego z książęcą drużyną jest zerwany bezpowrotnie , więc zapragnął wyzyskać daną chwilę na swoją korzyść jak największą .  — A , panie ksiązęciu ! — zawołał w ślad za odchodzącym — fstręt ik zebrał ?  Coz to , gębusia moja nie taka jak wasa ?  Zaraźliwa je , cy co ?  Coz to ?  Ja ciarapara ? hej ! …  Książę zeszedł z werandy , nie oglądając się nawet , i zniknął ze swymi towarzyszami w cieniu źle oświetlonej ulicy .  Gąsiennica pozostał sam na pobojowisku .  Potoczył wzrokiem dokoła — tryumfalnie machnął ciupagą i zaczął :  — Hej ! …  Rozniosło się to jakoś dziwnie po stolikach , na których mokły słomki w mazagranach , grenadinach i orszadach .  — Hej ! …  Ani tego oddać żadne skrzypki nie potrafią , ile sentymentu włoży czasem góral w ten jeden króciuchny krzyk .  Niesie on z sobą nędzę smutnych pól , poczepianych gniazd , jęk smreków , bijących pokłony pod grozą skrzydeł halnej wichury .  Lecz zarazem i wyiskrzoną biel , i ciemnię kosodrzewiny , i huk młodzieńczy a silny walących się z gór potoków , i mgłę chmur , w których pławią się juhasi o spalonych od słońca twarzach .  — Hej ! …  Powiało to od hal , od łąk — rozbłękitniało płatami gencjan , nad którymi rozpięło się srebro śniegów i ametyst oparów kryjących iglice i tarasy Tatr .  Była w tym krzyku dzikość i smętek , fantazja zbójnicka i szał „ tryfusowej ” gorączki , był duch ognia watr , nieconych przed szałasami , i rączy pościg migających jak orły kozic .  Była rozpacz beznadziejna małych przydrożnych kapliczek i cmentarzów górskich , na których jarzębina tylko purpurę korali na opuszczone groby w noc zaduszną rzuca , była przygasłość wzroku kretynów obnoszących swe wola pod czernią łachmanów .  — Hej ! …  *  Jakiś jakby dech silny i groźny przeleciał nad werandą , tonącą w sinym blasku kul .  Cała dusza Tatr mignęła w tym tchu , gniewna za to najście wykrygowanych mrówek , wnoszących ze sobą szarą drobiazgowość zbytecznych potrzeb życia .  Świętokradztwem od wichrów spadło i wstrząsnęło pod serdakiem ( krojem staników i żakietów ) piersiami .  Była to jedna dziwna , nieuchwytna , nieprzetłumaczalna na język szablonów chwila .  I znów ucichło wszystko .  Widmo gór , które tak wystąpiło przeogromnie w tchnieniu swoim , cofnęło się i zastygło .  Rozdzwoniły się łyżeczki , trzaskały zapałki , migały dzienniki na długich drągach .  Przestano się interesować Gąsiennicą i jego błękitnymi wstążkami .  Ciekawy był tylko w zestawieniu z księciem .  Sam bladł i tracił zupełnie to , co więziło ku niemu oczy .  Poczuł to jak aktor , który po tryumfach scenicznych wraca sam do domu pod parasolem i w zbyt dużych kaloszach .  Lecz Gąsiennica wytrawny był i wytrwały .  Zwrócił się znów ku Tuśce i zaczął świdrować oczkami .  I nagle , jakby z kobzy jakiej wydobywał swe efekty , podskoczył , gwizdnął , krzyknął i puścił się po asfalcie werandy „ zbójnickiego ” .  Dreptał i pozierał na „ nóżki ” , wyglądające jak maczugi owinięte płótnem .  Zgrabnie podskakiwał i bił piętą w ziemię .  Cucha rozlatywała się dokoła niego jak skrzydła .  Głosem ochrypłym śpiewać zaczął wieczne i klasyczne  W murowanej piwnicy  Tańcowali zbójnicy …  Dopiął swego .  Publiczność zerwała się z miejsc i zaczęła przyglądać się tańczącemu jak pajacowi na linie .  Pita w zachwycie złożyła ręce .  Zewsząd dawały się słyszeć szepty :  — Tańczy ! tańczy ! …  Kazali se piknie grać  I na nóżki pozirać …  Podskakując epileptycznie , Gąsiennica łypał oczyma dokoła .  Widział , że zrobił efekt , i napawał się nim .  Zwrócił się widocznie ku Tuśce i na jej cześć bił się po karku i piętach .  Robił wrażenie aszanta wykonywającego taniec wojenny .  Tuśka , mimo woli podniecona i zdumiona , patrzała na te konwulsyjne łamańce otwartymi szeroko oczyma .  Gąsiennica umiał doskonale umiarkować swe efekty .  Czuł , iż powinien teraz zrobić efektowne wyjście , aby zachować przewagę nad publicznością .  Jak koza leciuchno , w skokach nadzwyczajnych puścił się ku wyjściu z werandy .  Przemknął biały i strojny pomiędzy stolikami , przebierając „ nóżkami ” , z ciupagą w górę wzniesioną jak zawodowy baletnik kończący zbyt trudne pas .  Ogólny szmer uwielbienia , a nawet oklaski słyszeć się dały .  On błysnął raz jeszcze zębami , łypnął oczkami — krzyknął : — Hej ! … — i zbiegłszy po schodach , zniknął w cieniu ulicy .  Tuśka odetchnęła .  Nie umiała wytłumaczyć sobie , dlaczego ten góral sprawiał na niej tak odpychające wrażenie .  Lubiła przecież swoją gaździnę i patrzała na jej twarz i postać z pewną przyjemnością .  Nagle uczuła , iż ktoś od ulicy przez balustradę pociąga ją za brzeg sukni .  Mimo woli podniosła się i przechyliła , starając się zobaczyć , kto zaczepia ją w ten sposób .  Na dole , u kamiennej ściany , dostrzegła białą guńkę i twarz o rozwartej czeluści ust ku niej wzniesioną .  Z werandy padało trochę światła .  Poznała Wojtka Gąsiennicę .  Zarumieniona spytała prawie głośno :  — Czego chcecie ?  — Może póńdziecie f góry ze mną ? — wyskrzypiał głos górala .  — Jo wos poprowadzę piknie na Giewont … gdzie fcecie …  Nadali ście mi się .  Propozycja była zwykłego przewodnika , ale zęby białe śmiały się , oczy w cieniu błyszczały .  — Dajcie mi spokój — rzuciła gniewnie Tuśka .  Pita podniosła się z krzesełka , oparta o balustradę , i patrzała .  Lecz góral nie odchodził .  Znów Tuśkę za suknię pociągnął .  — Może póńdziecie …  Lecz w tej chwili spoza balustrady mignęła czarna hebanowa laska z ogromnym srebrnym monogramem .  — Mój człowieku , idźcie swoją drogą i zostawcie tę panią w spokoju .  Tuśka spojrzała .  Obok niej stał wysoki , młody mężczyzna z maleńkimi wąsikami , rosły , w białej kamizelce .  Laską zręcznie usuwał natręta , a równocześnie patrzał na Tuśkę wielkimi czarnymi oczyma , które zdawały się błyszczeć jak dwa diamenty .  Pod dotknięciem laski Gąsiennica rozpłynął się w ciemności z szybkością zmykającego kota .  Od furek tylko , gdzie czekali woźnice , doleciały chichot i szepty .  Tuśka spłoniona , przygryzając usta , skinęła głową w stronę mężczyzny .  — Dziękuję panu !  — O ! … proszę ! … — odrzekł uchylając kapelusza .  Tuśka usiadła znów na krześle .  Miała zamiar odejść natychmiast , ale ogarnęła ją dziwna nieśmiałość .  Czuła poza swymi plecami , iż towarzystwo strojne , które poznała po głosie , zajmuje się nią w tej chwili .  Znów teatr , scena , aktorzy wcisnęli się w jej życie i otoczyli ją tym tłem , które było dla niej jakieś miłe i przytulne .  Mimo to skrępowana była i po prostu ruszyć się nie śmiała z miejsca .  Zdawało się jej , że to wyróżnienie napastliwe górala okryło ją śmiesznością w oczach tych ludzi .  Siedziała więc naprzeciw Pity , zaczerwieniona , z uszami rozpalonymi i oczyma wbitymi w filiżankę z herbatą .  Rozbierali plan dalszej wycieczki i wszyscy godzili się na jedno , że źle zrobili , decydując się na tę włóczęgę .  — E ! …  Aktor o hebanowej lasce , diamentowych oczach i małych wąsikach nie mówił nic , tylko pilnie wpatrywał się w kark Tuśki .  — No … patrzcie na Porzyckiego , czy on źle zrobił ? — wyrzekła jedna z aktorek .  — Tak , ale trzeba mieć papę i mamę , tak jak Porzycki .  Jak zabraknie , dodadzą synalkowi .  Aktor o diamentowych oczach wzruszył ramionami .  — No … nie życzył by m ci mieć takie od rodziny dodatki , jakie ja miewam .  — A zawsze masz pieniądze .  — Bo oszczędzam .  Stołuję się prywatnie , żyję jak filister , kocham się za darmo , a na ubranie zaabonował em się w Wiedniu .  Dlatego mi wystarcza .  — Podwyższyli ci gażę ?  — Spodziewam się .  Ale jak mi dadzą gdzie lepsze warunki , to pojadę .  — Forszus wziął eś .  — Oddam — do łapy mi nie przyrósł .  — Oddasz ? no ! …  — E … daj mi spokój !  Pies by z tobą tańcował polkę przez całe Planty , taka jesteś nudna .  — A ty ordynarny .  — Och ! … jaka hrabina ! …  Pita słuchała pilnie , co mówią w tej grupie , i widocznie obraz psa , tańczącego polkę przez Planty z tą śliczną i elegancką panną , bawi ją w niezwykły u niej sposób .  Zaczyna się leciuchno uśmiechać .  Porzycki dostrzega ten śmiech .  — Widzisz ! … — mówi do koleżanki — jesteś taka nudna , że ta śliczna panienka śmieje się z ciebie .  — To z ciebie .  — Nie , z ciebie .  Tuśka czuje , iż powinna wstać i iść z tej werandy , gdzie swoboda grona aktorów wciąga i ją , i Pitę w swe zaczarowane koło .  — Chodźmy , Pita !  Z piersi Porzyckiego wydziera się jakby westchnienie :  — Szkoda !