Wanda Grot-Bęczkowska  Co będzie z naszego chłopca ?  — Matko , co będzie z naszego chłopca ?  — Albo ja wiem ?  Akurat czas myśleć o tem .  — Jakto nie czas ?  Pleciesz , Anulko , sama nie wiesz co .  Skoro go nam Bóg dał , to już od tej chwili myśleć o nim należy .  — Ale mój Jasiu , czego bo zaraz tak krzyczysz ?  Dziecko mi obudzisz .  Przytulone do piersi matki niemowlę spało , cmokając kiedy niekiedy usteczkami .  Wysoki , niezbyt już młody mężczyzna zbliżył się do siedzącej przed kominkiem żony i pogładził ją czule po głowie .  Pobrali się przed laty trzema .  Trapili się już , że dzieci mieć nie będą , gdy oto w sam raz na „ Alleluja " Bóg chłopaka im zesłał .  I jakiego chłopaka !  — Panie Wojtaszewski ! — krzyczała babka , pilnująca chorej — a obaczcie ino , co wam to szkaradne bocianisko wrzuciło . . .  Wykąpała m gałganucha małego , klapsa mu przysądziła m , jak się patrzy , żeby wiedział odrazu , co go tu cackać nie będą ; teraz pan zobacz , ile waży ?  Rozpromieniony , zmieszany niemal zaszczytem ojcowstwa , Wojtaszewski zbliżył się do dziecka .  W poczciwych jego oczach świeciły łzy , ręce mu drżały , gdy ujmował w nie spowite już w poduszce dziecię .  — A co ?  Podrzuć no pan nim do góry .  Przecież nie z cukru , ani ze szkła — wołała niecierpliwa babka .  — Dwanaście funtów waży co najmniej .  To nie byle co !  Z łóżka , zasłanego białą pościelą , wsuniętego nieco we framugę , ozwał się słaby głos : Jasiu , pokaż mi dziecko . . .  Babka skoczyła do Wojtaszewskiego .  — Daj no . pan dziecko .  Trzeba matce pokazać .  Któż ma prawo , jeżeli nie ona ?  Łzy , jak gdyby zamówione , pojawiły się w oczach babki .  W ślad za niemi poszło głośne czyszczenie nosa i głębokie westchnienie .  Wojtaszewski z tego skorzystał , przytulił delikatnie do siebie dzieciątko i postąpił w stronę łóżka .  Babka spostrzegła to i zabiegła mu drogę .  — Daj no pan , do mnie należy pokazać .  To już taki zwyczaj .  — Zaraz oddam , zaraz — szepnął Wojtaszewski .  — Niech no pani wypije tymczasem herbatę .  Przygotował em na stole tam , gdzie warsztat .  Placka też kawałek się znajdzie .  Anulka nie zapomniała . . .  Propozycya była zbyt nęcącą .  Wzdragając się niby , użalając nad kosztem i subjekcyą , babka cofnęła się ku drzwiom .  Wojtaszewski wnet znalazł się przy łóżku .  Z oczu biły mu takie promienie , że aż blada twarz chorej rumieńcem szczęścia się oblekła .  — Anulko — szepnął , pochylając się ku niej — jacy śmy szczęśliwi !  Stojąc teraz przed swoją Anulką , zapatrzony w uśpionego malca , zapytał :  — Powiedz że mi , Anulko , czem nasz chłopak będzie ?  — Masz go !  Już swoje !  Przecież on jeszcze taki mały .  — Ależ z małego wyrośnie duży .  — Jeżeli go Bóg i Matka Najświętsza uchowa — dodała szybko , trwogą zabobonną zdjęta Anulka .  — To się rozumie .  Jabym chciał . . .  Wiesz co , Anulko ?  Chciał by m , żeby był urzędnikiem .  Zawszeć co urzędnik , to urzędnik .  Ludzie zaraz inaczej patrzą .  Czy przy suplikacyach , czy podczas procesyj , któż , jeżeli nie urzędnik , kanonika pod ramię podtrzymuje ?  Toć to niemały zaszczyt .  Powiem ci , ilem razy patrzył , jak ten niedołęga Barański rękawiczki nadziewa , głowa , panie dobrodzieju , do góry , wąsa postawi i do księdza szust , to aż mnie mdliło .  Przecież , nie chwaląc się , i ja dwie klasy skończył em , a że tylko z kopytem mam do czynienia , to cóż ?  Mam jakie uważanie , albo li do kanonika mogę podczas procesyi przystąpić ?  Co ?  Nie odpowiedziała .  Wpatrzona w swojego malca , który spał cicho , zadumała się głęboko .  I ona przyszłość syna w różowych widziała barwach .  — Oddamy go do szkół , Anusiu — rzekł szewc po chwili , rozpromieniony myślami .  — Do Warszawy , albo i do Pietrzkowa .  Będę pracował dzień i noc , i grosza nie stracę .  Ty takoż .  A jak w mundurze ze srebrnemi guzikami przyjedzie , zobaczysz , czy kto pozna , że to szewckie dziecko ?  — A jeżeli się rodziców zawstydzi ? — szepnęła Anna .  — Głupstwoś rzekła , kochanie !  Jakim go wyhodujesz , takim będziesz miała .  Twoja głowa , Anulko .  Z Bogiem , z szacunkiem dla rodziców , z pracą i uczciwością gdy pójdzie w świat , to się i przed złem ostoi .  Nie bój się , toć to nasza krew . . .  Wyparła by ś się ty ojca , albo i matki , chociażby ś w złocie chodziła ?  A jabym się wyparł ? . . .  Próżne strachy !  Za naszego Antka ręczę . . .  Uderzył się w piersi , aż jęknęło .  Anna się przestraszyła .  — Obudzisz mi dziecko !  Chłopak już oczy ze snu otworzył .  Z początku skrzywił usteczka do płaczu ; matka , uprzedzając , pierś mu podała z pośpiechem .  Wojtaszewski nie mógł oczu oderwać od zaróżowionego snem chłopaka .  — Charakterny chłopiec ! — rzekł .  — Nie dadzą mu jeść odrazu , to się zaraz do krzyku bierze .  Tęgi będzie z niego podsędek , albo i inny jaki urzędnik .  Zobaczysz , matka .  Nie wątpiła .  Słońce zajrzało przez wycięte w okiennicy serduszko .  Z łóżka , stojącego pod ścianą , zerwał się dziesięcioletni chłopiec .  Wstał po cichu , ubrał się i wybiegł .  W ogródku rozejrzał się niespokojnie .  Cisza była dokoła .  Poranną rosę czuł eś jeszcze w powietrzu .  Słońce ledwie wstało .  — Pogoda ! — szepnął chłopak , przyjrzawszy się niebu .  — Bogu dzięki !  Jakby to święty Jacek podczas deszczu wyglądał ?  Kramówby nie rozłożyli . . .  Dopiero się Florka ucieszy !  Dźwięk dzwonka przeciął powietrze .  Płynął od strony klasztoru , z początku słaby , potem coraz głośniejszy , aż połączył się z brzmieniem wielkiego dzwonu , które echo niosło w każdy niemal zakątek mieściny .  Drzwi domku , sąsiadującego z domem szewca , otworzyły się i pomiędzy malwy i słoneczniki wsunęła się zręczna , jak wiewiórka , dziewczyna .  Florka , córka organisty , prawie w tych samych latach co Antek , przewyższała go wzrostem i kształtną budową .  Nie była ładną .  Włosy , jak len jasne , twarde i proste , we dwa cienkie warkoczyki splecione , spadały jej na ramiona ; cera , lubo biała , nosiła lekkie ślady przebytej ospy ; tylko modre , prawdziwie piękne oczy połyskiwały , mieniły się i ożywiały twarz całą .  Widocznie dzwon ją zbudził i wprost ze snu , różową jeszcze i ciepłą , wywabił do ogrodu .  Zobaczyła chłopca i uśmiechnęła się .  — Antek , pogoda ! — klasnęła w ręce .  — A pogoda .  Toż będzie odpust , Floruś . . .  Myślał em , że zaśpisz .  — Zaraz zaspała by m ci !  — Ale coś ty taka dzisiaj , Florka ?  Oczy ci się śmieją .  — Ba ! chodź bliżej , to ci powiem .  Rozsunął splątane malwy i krzaki malin i zbliżył się do płotka , który ogródki rozdzielał .  Florka z minką tajemniczą sięgnęła za stanik .  — Zgadnij , co to ? — spytała , pokazując mu przedmiot jakiś zdaleka .  — Czy ja wiem ?  Pewno medalik .  Kupili ci wczoraj , jak kramarze przyjechali .  — Uhum !  Zgadł eś ! — Roześmiała się i zwolna rozwinęła pakiecik .  Z zielonych liści bzowych wyjrzały ku chłopcu dwie srebrne , nowiutkie monety .  — Zkądeś wzięła , Florka ? — spytał zdumiony .  — Zkąd ?  Babula dali jedną , dziaduś drugą .  Mówili , co by m sobie kupiła na odpuście różności .  Chłopak stał smutny , upokorzony .  On ledwie czwartą część tego na odpust uciułał .  — I co se kupisz ? — spytał znowu z zazdrością mimowolną .  Dziewczyna zachychotała .  — Siła rzeczy — rzekła wesoło — paciorków , i obrazków świętych , i pierników maczkiem posypanych . . .  O jej !  Aby o to głowa nie boli .  Wszystkiego na kramach dostanie .  — Jużci prawda — mruknął chłopiec .  Gorycz ustąpiła już z jego serca , wzrokiem rozradowanym patrzył na Florkę .  — Dobrze , coś dostała — rzekł .  — Jabym ci sam wszystkie kramy zakupił , żeby m ino miał pieniądze , ale u nas tak jakoś ciężko . . .  Jak przyjdzie grosz wydać , to ci mówię , tak stękają , że aż strach !  — A wiesz ty , Antoś , bez co ?  Oni tak dla ciebie ciułają .  Bo to raz słyszała m , jak do ojca gadali : „ Trzeba zbierać , trza harować , aby dla Antka na szkoły starczyło , bo on szewcem nie może być . "  — Pewnikiem , że nie będę kopytem obracał — rzekł hardo chłopak .  Florka się rozśmiała .  — Oj , już się jeżysz !  A cóż to kopyto co złego , co tak niem pomiatasz ? . . .  — Złego , nie złego — burknął .  — Ale co tam o tem gadać .  Polecę na prymaryę .  — Czekajno , niech ci się w piętach nie pali ! — zawołała Florka .  — Masz jeszcze czas !  Przysunęła się do płotka .  — Antek — szepnęła , patrząc na ń szafirowemi , jak modraki oczyma — i ty dał eś temu wiarę , że ja będę pierniki i paciorki kupowała ?  A toś ty dopiero głupi !  Te pieniądze , com dostała , to na skrzypki dla ciebie . . .  Nie bez tego , żeby i matuś ci co nie dołożyli , więc skrzypce będziesz miał .  Antek poczerwieniał , jak burak .  W oczach błysnął mu taki ogień , aż Florka ze śmiechem zagadnęła :  — Cieszysz się , co ?  Schwycił ją za szyję .  — Florka , ty sobie nie kpisz ze mnie ? — spytał drżącym głosem .  Dziewczyna pieniądze owinęła starannie i włożyła mu w rękę .  — A nie zgub — mówiła tonem macierzyńskiej powagi .  — Na odpuście to i złodziejów nie brak .  — Nie bój się , nie zgubię .  Ja ci tego , Florka , do śmierci nie zapomnę .  Teraz będę zbierał grosz do grosza , i do skarbonki kładł .  Już skarbonkę to muszą mi matka dziś kupić .  Nie wiem , jak prędko zbiorę , ale zawszeć kiedyś zbiorę , to ci oddam .  I paciorków ci prócz tego kupię , i pierniczków z maczkiem i z migdałami . . .  — No , no — śmiała się Florka , ucieszona jego radością — żeby m się ino nie objadła bardzo tych pierników . . .  Chłopiec na furtkę ogródka obejrzał się niespokojnie .  Radby już jednej chwili biedz do kościoła .  — Na Szerokiej ulicy pewnikiem kramy porozstawiali .  Może już i skrzypce są ? . . .  Florka to spostrzegła .  — Lećże , leć ! — rzekła .  — A ino się targuj .  Wiadomo , jak to kramarze drzeć potrafią .  Rzucił jej całusa i popędził , jak strzała .  Florka wpadła do domu .  U fary nie było dziś nabożeństwa , a klasztor miał swego organistę .  Więc Grudka spał jeszcze , a Grudkowa ledwie oczy ze snu przecierała .  — Gdzieżeś to chadzała ? — spytała córki .  — W ogródku była m .  — I zarosiła ś pewnikiem spódnicę . . .  Dam ja ci !  Dziewczę skoczyło do matki .  — Wstawajcie , matuchno !  Trzeba się wcześnie ogarnąć , żeby się aby do kościoła dostać .  Ale święty Jacekby się pogniewał , gdyby ście dziś żuru na śniadanie nagotowali .  Kawę będziemy pić , prawda ?  Dużo cykoryi włóżcie , to zaraz smaczniejsza .  Ja polecę pędem po obwarzanki .  Toż to będzie uciecha !  — Chciała m sprzedać mleko — broniła się organiścina .  — Zawsze przy odpuście lepiej płacą .  — Co tam !  przedacie jutro .  Bo to codzień świętego Jacka ?  — To i prawda — odparła przekonana .  Dziewczyna furknęła do komina , roznieciła ogień , a po chwili , różową chusteczkę włożywszy na głowę , pobiegła po obwarzanki .  Jakaż ona dziś szczęśliwa !  Wszystko się do niej śmieje i ona do wszystkiego .  Matusia narządzili jej perkalową spódniczkę białą , tarlatanową zasłonę i wstążki niebieskie .  Szewc Wojtaszewski wysadził się na takie pantofelki , że aż dziw .  Florka bardzo kocha starego szewca , szewcową i Antosia .  Antosia najwięcej .  Razem się bawią , razem do szkółki chodzą .  Ona , jak nikt lepiej , rozumie chłopaka .  Chęci jego są jej chęciami .  Zawsze im dobrze z sobą .  — Głupie dzieciska , moja kumo — powiada nieraz organiścina do szewcowej .  — Tak to lgnie do siebie , jakby rodzone .  Szewcowa wzdychała .  Szkoda , że Antek idzie do szkół ! — myślała z żalem .  Z Florki była by dobra synowa .  Wiadomo , że zawsze co swoje , to swoje .  Dzieci tymczasem rosły i kochały się coraz to mocniej .  A już co dzisiejszy postępek Florki , to obudził w sercu Antka taką wdzięczność , że przysiągł sobie duszę oddać za nią .  Oddawna bowiem wzdychał do skrzypiec i cały w słuch się zamieniał , ilekroć smętne ich dźwięki rozległy się na chórze lub wesoło wtórowały oberkowi w karczmie .  Wszystkie jego marzenia dziecięce zamknęły się w jednej myśli o tera , aby posiąść skrzypki i umieć na nich przygrywać , to wesoło , to smętnie , jak dusza rada .  Florce tylko z pragnień swoich się zwierzał , i oboje biadali , że tak ciężko dopiąć swego .  Przed świętym Jackiem , kiedy to na kramach bywa skrzypek co nie miara , chodził Antek jak struty .  Spodziewał się , że coś od ojca dostanie , a matka też jedynakowi trochę doda .  A tu nic , jakby się uwzięli .  Tylko ta poczciwa Florka pamiętała .  Trzeba teraz próbować , może się jakie tanie znajdzie .  Na dzień świętego Jacka przypadał w Kalenicach wielki odpust .  Mała ta osada usiadła nad brzegami wązkiej rzeki , otuliła się lasami .  Cicha i senna w zimie , od Swiąt Zielonych do Wszystkich Świętych kipiała życiem .  Do klasztoru ciągnęły ciżby , kompanie nawet ze stron dalekich tu podążały .  W dni świąteczne powozy nawet , zmieszane z bryczkami , zajmowały całą , do klasztoru wiodącą , ulicę .  Miała ona po obu stronach szereg wybielonych domków z okiennicami malowanemi i gankami , z ogródkami ustrojonemi zalotnie w bzy , maki dubeltowe , róże i jaśminy .  Tam przemieszkiwała arystokracya miasteczkowa .  Więc starzy emeryci , podupadli obywatele i podstarzałe wdowy .  Dobrze się tam działo ludziskom .  Mieli zawsze mszę św . z orkiestrą o godzinie zrana , potem lub przedtem kawę wyśmienitą z kożuszkami , bułeczki świeżuchne i rogaliki rumiane ,  Co będzie z naszego chłopca ?  no i wiele , wiele innych jeszcze dogodności , jakich mieszkańcom sąsiednich wsi i miasteczek brakło .  Nie zajmowali się polityką , sprawy społeczne nie obchodziły ich zgoła , reszta świata mogła by dla nich nie istnieć .  Rzadko zaglądała tam książka lub gazeta , bo spokojni mieszkańcy żywili przekonanie , że drukowana bibuła jeno apetyt odbiera .  Dużo bywało swiąt , dużo odpustów w klasztorze kalenickim , ale najwspanialszy na świętego Jacka .  Gdy zahuczały bębny , ryknęły trąby , to biedny człek mimowoli szeptał przejęty : „ Z prochuś powstał , w proch się obrócisz . "  Kościołek farny , zmurszały od starości , stał na uboczu w uliczce , skręcającej od wjazdu ku rzece .  Okalały go również domki z ogródkami z jednej i drugiej strony , ale nie malowane i bez ganków .  Arystokracya z ulicy Szerokiej ( można ją było i Klasztorną nazywać ) powiadała , że przy ulicy Farnej mieszkają „ łyki " .  Sami przecież mieszkańcy skromnej uliczki zwali się poprostu między sobą pp . szewcami , pp . krawcami , ot zwyczajnie ludzie pracy .  Ztamtąd to właśnie wczesnym rankiem pędził w stronę klasztoru Antek .  Taki ścisk wszędzie panował , że ledwie z pomiędzy fur się wydostał .  A tu jeszcze i kompania nadchodziła .  Przy figurze witała ich z wieży kościelnej muzyka .  Poważne tony obudziły w sercach pątników wszystkie smutki , rozpacze i boleści .  Śpiew pobożny zmieszał się z okrzykami i szlochaniem .  Tłum padł na klęczki , i odmówiwszy dopiero modlitwę dziękczynną , ruszył do kaplicy Matki Boskiej , gdzie runął z jękiem na posadzkę .  I Antek tam podążył , lecz nie mógł opanować swoich myśli ; odmówiwszy więc codzienne i świąteczne modlitwy , przecisnął się ku cmentarzowi i wnet znalazł się w rozgwarze jarmarcznym .  Wprędce odszukał Florkę i pospołu już udali się po „ grające drzewo . "  — Florka ! — krzyknął naraz Antek , aż się ludzie obejrzeli — Florka , a widzisz je ?  — Nie krzycz tak — upomniała go Florka .  — Toć i tak zobaczę !  Przystąpili do kramu , gdzie leżały krzyżyki , obrazki , paciorki i inne piękne rzeczy .  Skrzypce burakowego koloru uderzyły zaraz na wstępie wzrok dzieci .  — Florka — szepnął Antek — ty mów , ty targuj .  Z pewną dumą przysunęła się Florka do kramu .  — Ile pani żądacie za te skrzypce ? — spytała , cedząc słowo po słowie .  Pokojówka od burmistrza zawsze tak mówiła , gdy się chciała pomocnikowi organisty podobać .  Florka , że to szło o skrzypce , tego samego sposobu użyła .  Właścicielka kramu , objętością ciała przewyższająca swoje sąsiadki , uśmiechnęła się uprzejmie .  — Proszę , panieneczko , proszę .  Są skrzypce , a jakże .  Na śliczny kolor pomalowane i bardzo pięknie grają .  Florka obejrzała się na Antka .  Chłopak zbliżył się i ujął skrzypce .  Oglądał , brzdąkał po strunach .  — A ile to pani żądacie ? — spytał wreszcie bojaźliwym głosem .  — Ośm złotych .  — Ile ? — zapytali z trwogą .  — Ośm złotych — powtórzyła pulchna jejmość .  Spojrzeli na siebie zrozpaczeni .  Przecież oni mieli tylko złotych trzy i groszy dziesięć .  Ogarnął ich wstyd .  Florka odzyskała odwagę prędzej od Antka .  Odebrała mu z ręki skrzypce i położyła na straganie .  — My nie takich chcieli — rzekła cicho .  — Pójdź , Antek .  Ale kramarka nie myślała wypuścić ich tak łatwo .  — Więc nie takie ?  A jakież być mają ?  Mam i inne .  Lepsze , gorsze , jakie kto chce .  U mnie zawsze wszystka pubelika kupuje i kużden kontenty odchodzi .  A może za drogie ?  Dam tańsze .  Zresztą , jak do zgody .  Jak do zgody , piękna panienko i piękny kawalerze !  To brat i siostra , prawda ?  Zarutko pomyślała m .  Tacy podobni , jak . . .  — Pięść do nosa — przerwała jej sąsiadka z lewej strony , której kramik łączył się z kramem pulchnej jejmości .  — Ja do pani nie mówię — odcięła się pierwsza .  — Niech każdy swego nosa pilnuje .  — A jak mu się zachce i cudzych nosów pilnować , to co ? — spytała słodziutko druga .  — To tak przytnę , że się odechce ! — krzyknęła na dobre już zaperzona jejmość .  — Widzisz ją !  — Ją ?  Co to za ją ?  Moja pani Krubska , niechno się pani nie zapomina — zawsze słodko rzecze sąsiadka .  — Proszę nie tykać , bo od tego wara !  Ja sobie sprawiedliwość znajdę .  Niech panienka do mnie idzie — zwróciła się do Florki z gestem zapraszającym .  — U mnie też są skrzypce , a nie drę , jak ona .  — Bodaj cię choroba zadusiła ! — wrzasnęła fioletowa ze złości tłuściocha .  — Niech cię Marya błogosławi — odparła tamta z łagodnym spokojem .  — Po pięć groszy mendaliki , paniusieczko — zwróciła się do oglądającej towar mieszczki .  — Po pięć groszy .  Bardzo tanio , jak Boziuchnę kocham !  Ot , widzi paniuleczka , jaka to sąsiadka .  Kłóciła by się bez cały odpust . . .  Nasłuchująca tłuściocha nie mogła ścierpieć i wykrzyknęła :  — A żeby cię kołtun spętał , czarownico !  Na co w odpowiedzi usłyszała słodko wymówione :  — Niech cię święty Jacunio błogosławi !  — Cóżem ja winna , paniuleczko — mówiła dalej , zwracając się do kupującej — że ją Bóg takiem cielskiem ukarał , a mnie dał tyle , co potrza ?  Bez to ciągły kram , ciągle się czepia .  Obraza Boska i tyla .  — Kłamiesz ! — krzyknęła tamta .  — Jeszczeby m się na twoje chude gnaty nie zamieniła .  Niedarmo się Wątróbską nazywasz .  — A taki przyjdzie do tego .  Już widzę , jak pani Krubska kosteczki po śmietnikach zbiera . . .  Krubska nie zdołała zapanować nad sobą , porwała skrzypce , ów przedmiot pożądań Antosia , i była by niechybnie cisnęła niemi na głowę sąsiadki , gdyby nie kilkoro rąk , które jej dokonać zamiaru przeszkodziły .  — Co się to dzieje ?  co to jest ? — wołano zewsząd .  — Dajcież imoście pokój !  Ludzie się zbierają , klasztor pod bokiem .  — Niech ją Marya błogosławi — zakończyła spór Wątróbska .  — Proszę , niech państwo kupują .  Bardzo proszę !  Mam wizerunki święte , pierniczki z lukierkiem , słodziutkie , smaczniutkie , szczotki , lusterka i różności .  A kupże pani piejącego kogutka maluśkiemu , bo mu oczki na wierzch wyjdą !  Dzieci wędrowały od kramu do kramu , lecz najtańsze skrzypce wszędzie kosztowały kopiejek .  Antoś desperował , lecz od kupczących nie odchodził .  Pięciozłotowe skrzypki , jako że były dla niego najprzystępniejsze , obracał wciąż w rękach , a miał minę taką , jakby się zbierał do płaczu .  Do kramu zbliżyło się młode państwo .  Pani żywa , drobniutka , mówiła do męża :  — Kupię dzieciakom wiejskim pierników i obrazków .  Dopieroż będzie uciecha !  Elegancki magazyn warszawki nie zajmował ją tyle , co nowością nęcące kramiki i stragany małomiejskie .  — Ach ! i skrzypce są ! — wołała , spostrzegłszy je w rękach Antosia .  — Czy kupujesz , kochanku ?  A czy się znasz na skrzypcach , chłopysiu ? — zapytała , ujmując go rączką pod brodę .  Antek z niemym wyrazem boleści podniósł na nią oczy załzawione .  — Czemu płaczesz , mały ? — zagadnęła tkliwie .  Florka , której milczenie zaczynało już ciążyć , a miluchna twarz pani obudziła zaufanie , dygnęła nizko .  — To bez te skrzypce , proszę wielmożnej pani — rzekła rezolutnie .  — Aa ! — szepnęła pani .  — Mały chciał je kupić zapewne ?  Ja sobie inne wybiorę .  Cóż , zgadła m ?  — Juści że tak — uśmiechnęła się Florka .  — Ino mu pieniędzy nie starczyło , to i płacze .  — Dużo mu braknie ? — zapytała pani , mrugając figlarnie ku mężowi .  — O ! dużo , aż kopiejek — odparła dziewczyna i odwróciła się .  — Chodź , Antoś — rzekła — tu już nic nie wystoisz , a matuś krzyczeć będą . . .  Z uśmiechem szczerego wesela pani wyjęła z sakiewki pieniądze i podała chłopcu .  — Przyjmij to ode mnie , kochanku — rzekła — lubię grzeczne dzieci , a tobie z oczu patrzy , żeś poczciwe chłopię .  Antek oniemiał .  Widok pieniędzy sprowadził walkę w jego duszy .  Jak tu wziąć , kiedy matusia zawsze mówią , że tylko zapracowane pieniądze się bierze ?  Florka prędzej pogodziła się z datkiem i ze zwykłą rzutkością szturgnęła towarzysza w łokieć .  — Cóż stoisz , jak kołek ?  A bierzże i pokłoń się wielmożnej pani .  Oj ! Antek , Antek , aż mi wstyd za ciebie .  A ruszże się !  Dygnęła znów przed panią .  — Dziękujemy wielmożnej pani — rzekła .  — On już i sypiać i jeść nie mógł , ino ciągle o tych skrzypcach myślał .  Pani jednak pojęła skrupuły chłopaka .  — Ode mnie możesz przyjąć . . .  Gdy już dorośniesz i będziesz pięknie grał na skrzypcach , oddasz te pieniądze jakiemu małemu chłopcu , który , jak ty teraz , będzie pragnął posiadać skrzypce .  Zgoda ?  Z czarnych oczu chłopca strzelił blask radości .  — Oddam , proszę pani — wyrzekł Antek , prostując się z dumą .  Pochylił się do ręki pani i ucałował z wdzięcznością .  Wieczorem dopiero spotkali się nad rzeką .  Antka ogarnęło rozmarzenie , a Florkę uroczyste oczekiwanie .  — Zacznijże już , Antek — mówiła zcicha , patrząc na leżące na murawie skrzypce .  Antek nie słyszał .  Florka się zniecierpliwiła .  — Antek ! — woła , ciągnąc go za rękaw .  — Czyś ogłuchł , czyś zaniemiał ?  Chłopak się odwrócił .  — Ale bo widzisz — mówił — boję się .  Tak jakoś dziwno się robi . . .  Niewiadomo co . . .  Niby już mam te skrzypce , juści prawda .  A taki lęk mnie bierze .  Onieśmielał wobec gorąco pożądanego narzędzia , stanowiącego nakoniec jego własność .  Czyż potrafi kiedykolwiek , jak organista Zapałkiewicz , wyśpiewać tonami pieśni śliczne ?  Florka śmiała się .  — Oj ! głupi , głupi — rzekła drwiąco .  — Boisz się , sam nie wiesz , czego .  Nijakiego gadania dziś z tobą nie ma .  Pójdę do Balbisi bawić się lalką .  Nie poszła jednak .  Oparła jasną główkę na ramieniu Antka i patrzyła na rzekę , która cicho szemrała w dali .  — Czy pani Wojtaszewska wysadziła już placki ?  Cóż , dobrze wyrosły ?  — Nieosobliwie .  Z Grzybińską to zawsze tak : „ Świeże drożdże , świeżutkie " , a tymczasowie trzymała je pewno w domu od Bóg wie kiedy .  Wojtaszewska czerwona , spocona , stała przy stole , na którym rumieniły się dopiero co wyjęte z pieca placki .  — Zobaczno , Florciu , na samym środku posypka się zapadła .  A jużem jej nie żałowała , bo wiem , że Antoś lubi .  Jakby na złość . . .  Młoda dziewczyna przysunęła się do stołu .  Więc to Florka istotnie ?  Tak w górę śmignęła , jak topolka , i odmieniła się jakoś .  Twarz po ospie wygładziła się nieco , cera , jak dawniej , przejrzyście biała , a modremi oczyma , zda się , cała dusza dziewczęcia przegląda .  Nie można powiedzieć , żeby pociągała pięknością , każdy jednak lgnie do niej dla jej dobroci , dla jej łagodności .  Stojąc teraz przy stole , gibka i smukła , silnie w ramionach rozwinięta , a szczupła w pasie , w szafirowej sukni kamlotowej , w fartuszku białym i haftowanej szerokiej kryzie , wyglądała milutko .  Oczy wyrażały rozradowanie , usta się śmiały .  Ba ! było się czego radować ; toć Antoś dzisiaj przyjeżdża , Antoś , towarzysz jej lat dziecinnych , którego nie widziała oddawna .  Chłopak pracował w szkołach zawzięcie .  Przechodził z klasy do klasy , nie z nagrodami wprawdzie , bo wybitnych zdolności do nauki nie posiadał , ale też bez wycierania ławek oślich .  Podczas wakacyj przysposabiał uczniów do klas niższych , grosz każdy chowając skrzętnie , z myślą o upragnionym celu , uosobionym w skrzypcach .  Florka swoje dwie srebrne monety odebrała zaraz w pierwszym roku , gdy Antek na lato przyjechał ; przywiózł jej nadto książkę do nabożeństwa w suto złoconej oprawie .  Był to owoc jego oszczędności .  Cieszyli się oboje co niemiara , po raz setny ślubując sobie przyjaźń dozgonną .  I oto teraz Antek , ukończywszy szkoły , wraca do domu .  Cóż dziwnego , że Florce serce bije tak mocno , że ledwie nie wyskoczy ?  — Niech pani nie narzeka — mówiła do Wojtaszewskiej , oglądając placki .  — Ślicznie wyrosły .  Posypka zarumieniona w sam raz .  Antoś będzie kontent .  Wojtaszewska z wdzięcznością niemal spojrzała na nią i ogarnęła okiem izbę .  Wybielona i czysta , wyglądała odświętnie .  Nie brakło firanek muślinowych , pelargonij kwitnących , a nawet hortensyi .  Szewc Wojtaszewski przeniósł swój warsztat do kuchni , pod okno .  „ Trzebaż coś dla chłopca uczynić , Anulko — mówił — on już do lepszego przywykł .  Dopóki nie dostanie kwatery przy urzędzie , musimy się ścisnąć . "  W ciągu lat kilku , które nad głową przemknęły , stary majster zczerniał z pracy i niewywczasu .  Zagrzewała go jednak nadzieja przyszłości , którą tęczowemi barwami malował .  „ Niechby się ino Antoś zaczepił — mawiał do żony , gdy w długie wieczory zimowe siedzieli oboje przy bladem świetle lampki , on krając skóry , ona kokardy i ozdoby różne przyszywając do pantofli , lub guziki do bucików .  — Niechby się zaczepił , czy to w sądzie , czy w urzędzie gminnym . . . potemby już łatwiej poszło .  Wiesz , Anulka , ani mi praca nie ciężka , ani to kocołowanie po nocach , gdy sobie pomyślę , czem nasz chłopiec będzie .  Mówię ci , nieraz mnie tak po kościach łamie , taki mam dech krótki , bo to człek , prawdę mówiący , cięgiem nad kopytem schylony siedzi .  Ale to nic !  Odpoczniemy oboje ! "  Coś we trzy lata po oddaniu Antka do szkół , stary odważył się na krok śmiały .  Uciuławszy papierków kilkanaście , spakował węzełek i stanął przed swoją Anulką .  — Musisz się , żono , rządzić beze mnie — rzekł z powagą .  — Idę do miasta i zejdzie pewno kilka niedziel , nim powrócę .  Anna spojrzała na ń z przerażeniem .  — Już ino nie skrzecz mi nad uszami , żono — ciągnął , zapobiegając pytaniom i perswazyom .  — Tak być musi , i tyla !  Ot posłuchaj , co obmyślił em : Grzywkiewicz , ten z Klasztornej , wiesz ?  uczciwie edukowany i na szewctwie zna się niebyle jakiem .  Więc i do klasztoru robi , i orkiestrze robi , a zda mi się , że i sędzianki u niego bierają .  Więc nie dziwota , że sobie dom wymurował z gankiem i z przystawkami , a Grzywkiewiczowa , kiedy się ubierze do kościoła , niewiadomo , czy pani jaka od powozu , alboli sędzina ?  A ja , człowiek nienauczny , zawdy biedę klepał em i klepię .  Dlategom sobie wymiarkował , że do miasta iść trzeba i szewctwa galanteryjnego się wyuczyć .  Co od chłopa kilkanaście złotówek za buty i trzewiki wziąć , to nie to , co papierki od plebana lub sędziego .  — Sędzia pono nie płaci — zauważyła nieśmiało Wojtaszewska , zgnębiona zamiarem męża .  — Samam słyszała , jak Grzywkiewicz klął ich od cholery , aż uszy puchły .  — To nic nie znaczy , Anulko .  Tego się nie bój !  To się dla Antosia przyda .  Ucałował żonę i rozstali się .  Po dwóch miesiącach wrócił .  Wymizerniał , schudł , ale poweselał .  Zaprzągł się , jak wół , do roboty i w końcu tygodnia żonę do siebie przywołał .  Na warsztacie leżały buciki węgierskie , wyszywane , z guziczkami i dziurkami , maszynką wybijanemi , z noskami w deseń .  — Jakże , Anno ? — spytał z miną zwycięzcy .  — Podoba ci się ?  Wojtaszewska ręce skrzyżowała .  — Bój się Boga , Jasiu — mówiła zdumiona — takie śliczności !  I ty to sam zrobił eś ?  — A któżby ?  — Wojtaszewski śmiał się z jej podziwu , który go jednak mile po sercu łechtał .  — Grzywkiewicz pęknie teraz ze złości .  — O ! pewnikiem będzie gniewu co niemiara !  Pogłupieją , dalibóg !  — Terazby mi się odziać , zawinąć robotę i po panach przejść — rzekł szewc po chwili "  wzdychając , bo snadź wędrówka z towarem pod pachą sprawiała mu przykrość .  Żona pogłaskała go po zmarszczonej twarzy .  — Ja pójdę , Jasiu — słodko przemówiła .  — Babie zawsze lżej ; prędzej strzyma , choćby i drzwi gdzie pokazali .  Ubiorę się i pójdę .  Już ja potrafię , nie bój się !  Wojtaszewski się rozczulił .  — Za co mi też to Pan Bóg ciebie dał , Anuś ? — szepnął .  Powędrowała majstrowa i po niejakim czasie , pomimo kopania dołków przez Grzywkiewicza , Wojtaszewski zdobył dla swego towaru kilka domów na arystokratycznej ulicy Klasztornej .  To byt ich polepszyło nieco .  Trudno odgadnąć , czy w dzień przyjazdu Antka ręka Wojtaszewskiego , wygładzająca delikatną skórę na buciki , obstalowane nareszcie przez sędzinę , drżała z pośpiechu i zmęczenia , czy z pełnej niepokoju radości rodzicielskiej ?  I jemu serce biło spieszniej .  Zmierzchało się już na dobre , gdy Judka , pachciarz kalenicki , wtoczył się dryndulką na podwórze szewca .  Po chwili Antek obejmował już z rozrzewnieniem kolana ojcowe .  Matka stała na uboczu , czekając po starszeństwie kolei i prawie nieświadoma , że po twarzy łzy grube ściekają .  — Mój Judka — szepnęła do stojącego u drzwi żyda — jutro się obrachujemy .  Dziś nie mam głowy , sami widzicie .  Może ja tam dla waszego Chamioska buciny jakie u swojego wyproszę za to , coście mi syna bez wypadku przywieźli .  Żyd ustami cmoknął .  — U pani Wojtaszewskiej delikatne serce jest , ja to wiem .  Dziś tylko kuferków od panicza zniosę , a jutro , jak Pan Bóg zdrowie da , to sobie obrachujemy .  Ale co to za panicz jest !  Aj waj !  wszystkie się za nim oglądali i na Klasztornej , i od muzykanty .  Wytoczył się za drzwi .  Szewcowej się zdawało , że urosła .  Panicz , toć to jej syn , jej Antoś , i wszyscy się na ń oglądali .  Nic dziwnego .  Chłopiec prosty , jak dębczak , wąsy mu się wysypały gęste , surdut na nim leży , jak ulał .  Rodziców się jednak nie zawstydził .  Gdy powitania się skończyły , matka stół do wieczerzy nakryła .  — Głodnyś pewno po drodze , Antoś ? — mówiła , wodząc za chłopcem oczyma .  — Mam kawę gorącą i placek z posypką .  Florka mówiła , że zdarzony . . .  Antek zerwał się z krzeszła .  — Wrócę zaraz , matusiu — szepnął .  — Kawa tymczasem nie ucieknie .  Ucałował ręce matki i wybiegł .  Pomiędzy splątanemi krzewami malin , agrestu i róży dzikiej , które rzędem sadzone tworzyły rodzaj płotka , rozdzielającego dwa ogródki , w zmroku wieczornym mignęła Antkowi biała twarz Florki i warkocz jej jasny .  Kilkoma skokami przebiegł starannie uprawione przez matkę , grzędy cebuli , sałaty i buraków i stanął przy dziewczynie , — Floruś !  Floruś ! — wołał Antek podawnemu , wyciągając ku niej ręce .  Zmrok wieczorny ukrył rumieniec , który twarz dziewczyny umalował .  Jak się przywitali , czy po modnemu , boć przecież Antek z miasta dużego wracał , czy tak jak dawniej , mogły by chyba opowiedzieć krzaki malin , agrestu i róży dzikiej .  Szewcowa dostrzegła tylko tyle , że Antek z ogrodu wrócił rozradowany czegoś , kawy sobie dolewał i dolewał , placek ogromny zjadł , a oczy mu wciąż błyszczały .  — Widział eś Florkę ? — spytała matka .  — A jakże ! — odparł i pokraśniał .  — No i cóż ?  Panna się z niej zrobiła .  Wszyscy mówią , że wcale niczego .  Antek mruknął :  — A ładna !  I taka wysoka !  Wojtaszewski kawę wypił i wąsy otarł .  — Nie zawracajno chłopcu głowy , Anulko — rzekł .  — Florka dziewczyna poczciwa , to się wie .  Ale co tam o tem !  Antoś musi się wyspać i zaraz jutro sędziemu się pokłonić , i plebanowi , i wójtowi .  Tak się należy .  Rozeszli się .  Chłopcu pod dachem rodzicielskim dobrze się spało .  — Widziała ś , Anulko , jak pacierz klęczący mówił — szeptał stary szewc do żony , gdy doszło do ich uszu chrapanie Antka .  — Poczciwa krew !  Ani o Bogu , ani o rodzicach nie zapomniał .  — Anulko ! — powiedział nazajutrz rano szewc do krzątającej się około komina żony — pójdziemy o dziesiątej na „ orkiestrową " .  Należy się przecie Panience Najświętszej podziękować .  Poszli do kościoła , i Florka z nimi .  Szewc całą mszę klęczał i bił się w piersi ; szewcowa , zwyczajnie , jak matka , więcej się łzami modliła aniżeli usty .  Florce z pod białej chusteczki muślinowej wyglądał buziak kraśny , jak mak polny , lubo dziewczyna nigdy takich rumieńców nie miewała ; oczy pod muślin schowała i raz jeden tylko , gdy Zapałkiewicz zaczął przed podniesieniem swoje solo skrzypcowe , podniosła je i spojrzała na Antka .  Widziała , jak drgnął i w słuch się cały zamienił .  Po nabożeństwie szewc fajkę zapalił i Antka do siebie zawołał .  W doskonałym był humorze .  Sam Zapałkiewicz syna mu winszował i rękę uścisnął , a że było to przed klasztorem , więc wszyscy ludzie ten honor widzieli .  Szewc w duszy ślubował sobie , że na święta piękne buty Zapałkiewiczowi zrobi i o zapłatę się nie upomni .  Aż mu wstyd teraz , że nieraz kredytować " mu nie chciał .  Przyglądając się teraz z dumą rodzicielską stojącemu przed nim synowi , mówił :  — Przy pomocy Boga i dobrem zdrowiu , a takoż i kalkulacyi naszej rodzicielskiej , nauczył eś się tego i owego , i kopytem , jak ojcu , obracać ci nie przyjdzie .  Możesz czy to w urzędzie gminnym , czy u sędziego w kancelaryi pisanie dostać , a potem , jak Bóg da .  Niewiadomo , co ci Stwórca Najwyższy przeznaczył , ale zawdy , kiedy komu w głowie oleju nie brak , a uczciwe serce ma , to mu droga wszędy otwarta , chociaż szewckiem dzieckiem jest .  Wolno i tobie urzędnikiem być .  Cóż , miarkujesz ?  Antek głowę nizko opuścił .  — Oczywiście wolno — odparł .  Stary nie zauważył , jak smutno brzmiała odpowiedź Antka .  — Tak — ciągnął dalej .  — Aby uczciwie , aby z Bogiem , a od ludzi zdaleka .  Grzecznie , składnie oddać każdemu , co mu się należy , ale zdaleka .  Tak ci radzę , bo ich znam !  W oczy pocałuje , za oczyma ugryzie .  Sam o sobie myśl , a pomocy ludzkiej nie szukaj .  Nie mówię ci ja , żeby ś ludziom źle życzył , ale . . . ( tu ręką machnął ) .  Że się rychło kawałka chleba dorobisz , to wiem , i nam dopomożesz , bo starzejemy i coraz nam ciężej harować , a tyś dobry syn .  Abo to pisarz u sędziego mądrzejszy od ciebie ?  Włóżno teraz surdut .  Matka da ci bieliznę czystą .  Pójdziemy w odwiedziny , do plebana , a potem do sędziego i wójta .  Niechybnie znajdzie się dla ciebie pisanie w kancelaryi .  Chłopiec nie ruszył się jednak i nierychło na odpowiedź się zebrał .  Przywiązanie i wdzięczność dla rodziców walczyły w nim z popędem serca i rojeniami o innej przyszłości , jaką sobie chciał stworzyć .  I one przemogły i dodały odwagi .  — Ojcze — rzekł pokornie , lecz stanowczo — mówili ście , że dziecko wasze dobre jest , a nie wiedzieli ście , że wam zgryzotę gotuje .  Zawsze i wszędzie będę wam służył i spełniał , co każecie , tylko tego . . . tego jednego uczynić nie mogę .  Majster osłupiał .  — Nie miarkuję , co gadasz , Antek ?  — Jam się nie zdał na urzędnika , ojcze !  Ujął w ramiona osłupiałego ojca i w krześle posadził , sam zaś , uklęknąwszy przy nim , długo przemawiał z pokorą .  Opowiedział , jak ukochał muzykę , jak w szkołach z głodu przymierał , byleby mieć na lekcye gry skrzypcowej , zapewniał , że jako artysta o wiele wyżej stanie i więcej posiędzie , aniżeli gdyby został kancelistą .  — Jabym już chyba nie mógł żyć bez moich skrzypiec — zakończył .  Stary majster słuchał uważnie , lecz milczał ; łzy zawodu połykał , na odpowiedź zdobyć się nie mógł .  Przykre dla obudwu milczenie przerwała matka , powiadając :  — Będzie jeszcze czas pogadać o tem .  Ty , Antku , mógł by ś i urzędnikiem być , i na skrzypcach swoich wygrywać .  To już ojciec rozrządzi , ale tymczasem ostaw go w pokoju , niech poduma .  Antek ucałował ręce rodziców i wyszedł .  Czuł się zmęczonym i bardzo smutnym .  W ogródku oczekiwała na ń zaniepokojona Florka ; dojrzawszy Antosia , zapomniała o długiej sukni i poskoczyła ku niemu przez zagony .  — No i co ? — pytała gorączkowo .  — Cóż ojciec ?  Antek głęboko odetchnął .  — Niewiadomo — odparł .  — Ciężko było .  — E , to nic ! — rzekła żywo .  — Najgorsze już minęło .  Pomarkoczą się trochę i przestaną .  Patrzyła na Antka .  Twarz jego okrywała bladość , a wzrok wymykał się po za drzewa ogrodu i nizkie chaty domowstw .  — Nie byli śmy jeszcze nad rzeką , Antoś . . .  panie Antoni — poprawiła się i spłonęła rumieńcem .  Na pagórku zielonym , po nad modrą rzeką , zapatrzyli się w siebie , odnawiając wspomnienia dawne .  Antek mówił z zapał em o przyszłości swojej , jak to o on dotrze na szczyt sławy w krainie melodyi , jak wyśpiewa to wszystko , co czuje , choćby to miał być śpiew łabędzi .  Dziewczyna słuchała , pojąc się dźwiękiem głosu i bogactwem Antkowej wymowy .  Kiedy zamilkł , oczy jej pobiegły ku cicho szemrzącej fali .  Dokąd ona płynie ? — myślała .  — Czy doścignąwszy wspaniałego , lecz i burzliwego morza , znajdzie spokój i wstecz cofnąć się nie zapragnie ?  Czyż nie wolała by jasne nurty swoje sączyć po żółtym piasku i kamykach , łagodnie szemrząc , jak teraz , aby potem , gdzieś w olszynie zielonej , zatoczyć falą szerzej i zwolna wsiąkać w ziemię swoją ?  Rojenia złociste Antka rozmarzyły ją , lecz nie tak dalece , aby kochające serce pozbyło się bojaźliwych przeczuć , z których sama sobie sprawy zdać nie umiała .  Smutno jej było .  Za powrotem nie zastali starego majstra .  Matka powiedziała , że lubo bardzo strapiony , pogodził się jednakże z myślą , że syn jego urzędować nie będzie .  Ona tylko wiedziała , jak ciężko przyszło mu wyrzec się nadziei swoich .  — Co się pan targuje ?  Taka piękna stancya i za ruble miesięcznie .  Słyszane rzeczy ?  Toć to za darmo prawie .  Antek ramionami ruszył .  — Ciupka taka i na poddaszu .  Latem uciekać chyba od gorąca , zimą od mrozu , a myszy i karaluchy pewno za pan brat z lokatorami .  — Mój Boże !  Jak też to teraz te panowie młode wydziwiają !  Karaluchy , myszy . . . jeszcze co może ?  Wiadomo , że pan musi ganić , ale to , proszę pana , wcale jest brzydko .  — No , mniejsza z tem , — odparł Antek .  — Może się pomieszczę w tem pudełku .  Oto zadatek .  Niech pani każe pajęczynę zebrać ze ścian i podłogę nieco oczyścić , bo dziś jeszcze się wprowadzę .  Trzymając się poręczy , zszedł ostrożnie ze schodów skrzypiących pod nogami ; odetchnął głęboko , gdy się znalazł na ulicy .  We trzy godziny potem dorożka wiozła Antoniego i jego manatki na Tamkę , gdzie wynajął apartament na trzeciem piętrze .  Urządzenie mieszkania niewiele czasu zajęło ; tegoż dnia jeszcze wieczorem , przy oknie otwartem tony skrzypiec rozlały się szeroką melodyą po zacieśnionych podwórzach .  „ Pieśń wieczorna " Schumanna , improwizacya na temata ludowe zwabiły nawet słuchaczów .  Ten i ów głowę z okna wychylił , ta i owa zamarzyła o czemś lepszem , rozkołysana melodyą .  Nazajutrz miał Antoni egzamin w Instytucie muzycznym , i serce biło mu w piersiach niespokojnie , gdy znalazł się w sali , oczekując profesorów .  Oni mieli postanowić o jego losie i wydać wyrok .  Szumiało mu w uszach , przed oczyma latały iskry , a tu trzeba odwagi i pewności ręki , która , jak na przekorę , drżała .  Zebrali się nareszcie .  Kilka zapytań , kilkanaście taktów zagranych i — usłyszał wyrok .  Trzeba było naukę zaczynać od początku .  Ton był za słaby , technika mało rozwinięta , o teoryi nie miał pojęcia .  — Sześć lat pracy przed tobą , młodzieńcze , i to pracy nie byle jakiej ! — rzekł profesor , ujęty skromną i smutną postacią Antka .  — Potem zobaczymy .  Chłopcu pytanie drgało na ustach , wyglądało z oczu otwartych szeroko i wpatrzonych w profesora z wyrazem błagalnym .  Profesor snadź przypomniał sobie , że i on niegdyś gorączkę podobną przechodził , bo poklepał go po ramieniu i uśmiechnął się życzliwie .  — Niech cię to nie zraża — rzekł .  — Talent masz bez zaprzeczenia , i byle pracy dołożyć , możesz zajść wysoko .  Bierz się do gamm i do etiud .  Antkowi oczy zabłysły .  Gdyby nie obawa , był by rękę profesora ucałował .  Jak pijany wyszedł na ulicę .  Więc on ma talent !  Ten jeden wyraz rozpierał mu piersi , tamował oddech .  Ma talent i może zajść wysoko !  Powiedział mu to profesor artysta !  On przecież mylić się nie może .  W susach popędził do Łazienek .  Nie potrafił by zamknąć się teraz w swojej klatce na trzeciem piętrze ; potrzeba mu szeroko , pełną piersią odetchnąć , widzieć obok siebie ludzi , słyszeć gwar , szybkim ruchem ukołysać nerwy .  Wieczorem dopiero powrócił do izdebki .  Nie czuł zmęczenia , ani głodu , chociaż w ciągu dnia całego wypił jedynie szklankę mleka .  Rzucił się na łóżko nierozebrany i snem kamiennym przespał do rana .  Dopiero gdy słońce poranne zajrzało mu w oczy , ocknął się .  Dzień ubiegły odbił się jasno w jego pamięci .  „ Masz talent i możesz zajść wysoko — powtarzał sobie , lecz wrażenia tych słów osłabiały znacznie inne , później wyrzeczone : „ Musisz zacząć od gamm ; czeka cię sześć lat pracy . "  Praca to fraszka !  Jej się nie ulęknie , ale jakim sposobem utrzymać się w Warszawie w ciągu tych lat ?  Przecież starego ojca nie godzi się bez pomocy zostawić .  Znacznie na duchu osłabły ujął pudełko ze skrzypcami i podążył do Instytutu .  Pierwsza lekcya stała się torturą .  Oczywiście i rękę źle układał , i skrzypce źle trzymał .  Przyszło niemal od abecadła zaczynać .  Ale go to bynajmniej nie zrażało .  Mijały dni , tygodnie , miesiące w ciągłej pracy .  Grał i grał , rankami , wieczorami , i w dzień i w nocy , aż go pewnego wieczora zagadnął sąsiad :  — Pan kochany grywa nawet nocą ; sypiać nie mogę .  — Bardzo mi przykro — wyszeptał chłopak zmieszany .  — Uczę się .  — Ba !  dla przyjemności z pewnością niktby tak nie wygrywał .  Ale kochany pan wytrwały , o ! wytrwały !  Dalibóg , uszy puchną !  Antek kapelusza uchylił i wymknął się co chyżej staremu , który , stąpając zwolna po schodach , mruczał wciąż pod nosem .  Znajomość była zawarta .  Odtąd kłaniali się wzajem .  Stary częstował młodzieńca tabaką , zatrzymywał na gawędę , a nawet odwiedził go , ażeby — jak powiadał — obejrzeć skrzypce , które mu sypiać nie dawały .  Stroniącemu od ludzi i pozbawionemu znajomości Antkowi gadatliwy staruszek przypadł do serca ; przypominał mu ojca .  Stary Kawęcki , niegdyś woźny w biurze komunikacyj , pozostał sam na świecie , jak kołek w rozwalonym płocie .  Żonę stracił oddawna , córka , niegdyś jego „ oczko w głowie " , a potem utrapienie , frunęła w świat i przepadła bez wieści .  Znękany życiem , posiwiał przedwcześnie , z trochą pozostałego grosza zamieszkał facyatę na Tamce , coś przed dwudziestu czy więcej bodaj laty .  Wszyscy go tutaj znali , nietylko w kamienicy i sklepach sąsiednich , lecz na całej ulicy , i wszyscy lubili .  W sklepiku na dole wertował skrupulatnie „ Kuryera " , naprzeciwko wypijał kufel mleka , a w dystrybucyi na rogu rozprawiał o polityce i biadał , że tabaka coraz to gorsza .  Do Antka przywiązał się niebawem .  Człowiek coś przecież kochać musi .  Nadeszły święta Bożego Narodzenia .  I brak czasu , i brak zapasu grosza nie pozwolił Antkowi wymknąć się do rodziców .  Chodził więc z kąta w kąt po pokoju w dzień Wigilii , gdy wtem przyniesiono mu dwa listy .  Jeden pochodził od rodziców , którzy błogosławili syna , a w drugim był tylko kawałek białego papieru i opłatek , nic więcej .  Florka ! przemknęło mu po głowie i jakoś raźniej się poczuł .  Poszybował myślą do Kalenic .  Matczysko krząta się około wieczerzy i narzeka , że strucle się nie udały , Florka przybiegła podzielić się opłatkiem , ojciec uprzątnał warsztat , zasiadł z fajką przy kominie i duma , jak inaczej wyglądało by wszystko , gdyby Antek urzędował .  Smutny siedział szarą godziną przy oknie , nie zapalając przez oszczędność światła .  Samotność w dniu tym wyjątkowo mu ciążyła .  Do drzwi ktoś lekko zapukał .  Siwa głowa exwoźnego ukazała się we drzwiach .  — A co to tak po ciemku sąsiad medytuje ? — spytał , wchodząc po omacku i usiłując nadać głosowi ton żartobliwy .  — Dalibóg , nie pasuje .  Toć to dziś nigdzie światła nie żałują .  Antoni zerwał się z pośpiechem .  — Tak jakoś zeszło — próbował tłómaczyć się .  — Zamyślił em się i tyle .  — To się wie .  Sąsiadowi przypomniała się pewno choinka , którą mu matczysko w Wigilię stroiła , i zupka rybna , i grzybki z kapustą , i inne przysmaki .  Cóż ?  zgadłem ?  — Może pan i zgadł — odparł Antek , lampę zapalając — lecz nie o przysmakach myślał em .  Stary zasiadł wygodnie u stołu i z kieszeni jął zawiniątka wydobywać .  Po kolei na rozesłanej gazecie położył bułkę chleba białego , parę śledzi wędzonych , a wreszcie flaszeczkę araku .  — Abośmy to jacy tacy , panie Antoni ! — zawołał wesoło .  — I nas stać na wyprawienie sobie w taką uroczystość uczty .  Jam śledzia przyniósł , a pan herbaty zafundujesz .  W spółce będzie weselej .  Niebawem zasiedli obaj do wieczerzy .  Stary dowcipkował i Antka rozweselić pragnął .  Niebardzo mu się to udawało , bo młodzian wciąż pod rodzinną strzechę myślą uciekał .  I starego wreszcie zmęczyła sztuczna wesołość .  Bo też wieczór wigilijny zapisał się feralnie w jego życiu .  W wigilię Bożego Narodzenia umarła jego poczciwa Agnieszka , w Wigilię jedyne jego dziecię , czarnobrewa Paulisia , wyszedłszy za sprawunkami do miasta , nie powróciła więcej .  Żal go dojmujący ogarnął , a jednak wyszeptał tylko słowa : „ Niechaj ci Bóg przebaczy ! "  — Lepiej nie ruszać wspomnień — przemówił Antek , w którym sieroctwo starca niekłamane współczucie obudzało .  — Same lazą do głowy , nie trzeba ich prosić — odparł .  Zamilkli .  Kawęcki fajkę zapalił i po stancyjce przechadzać się zaczął , Antoni zaś dumał o tem , jaka też jego starość czeka ?  W tem stary się otrząsnął i zagadnął :  — A jakże tam z muzyką ?  Antoni wnet się ożywił .  — Pracuję .  Alboż pan nie słyszy ?  Kawęcki się roześmiał .  — Prawdę rzekłszy , tom się z początku do tego grania nie mógł przyzwyczaić .  Zawsze jedno w kółko , aż mnie dyabli brali .  A teraz tom już przywyknął .  Ot ! zagrał by ś staremu kolędę : „ Narodziło się w Betleem Dzieciątko . "  Antek skrzypce wydostał i zasłyszaną jeszcze w dzieciństwie melodyę z uczuciem zagrał .  Szły potem koleją coraz inne kolędy , i ani się spostrzegli , jak pośród ciszy nocnej zegar wydzwonił północ .  — Cóż , Florka ?  Jakże miarkujesz ?  — Mówiła m , że nie chcę .  — A cóż ojciec powiedzą ?  — Nie przyniewolą chyba .  Każdy ojciec przecie swoje dziecko kocha i nie ciągnął by go do zguby .  Grudkowa argumentacyę córki uznała za słuszną .  — No , to jakże będzie ?  Chyba sama powiesz ojcu ?  — Toć powiem .  Pewno się nie zlęknę .  Grudkowa usiadła przy córce .  — Moja ty Florka — rzekła — czyś ty sobie aby dobrze w głowie rozłożyła ?  Zawsze to nie byle kto z brzega .  Taki kościelny przy klasztorze u wszystkich uważanie ma .  Wdowiec , juści prawda .  Ale co tam to jedno dzieciątko , co po nieboszczce zostało , to jest nic !  Gospodarstwo własne i chałupę ma .  Dopieroby ci wszystkie zazdrościły !  — Już ja tego nie chcę .  Niech tam której innej zazdroszczą .  Grudkowa westchnęła .  — Zawdy żal ! . . .  Niewiadomo , czy się drugi taki trafi .  Lata ci idą .  Pomiarkujno , Florka .  A i z ojcem ciężko będzie .  Wczoraj jeszcze mówił do mnie , żeby z weselem długo nie zwlekać .  — Już mi dajcie spokój , matuś — rzekła Florka prosząco .  — Tyleście mi już o nim nagadali .  Ze szczętem mi obmierzł ten dziad .  — Ale bo widzisz , Florka , ojciec . . .  — Ojciec z nim żyć nie będzie — mruknęła .  Stara Grudkowa siedziała zafrasowana .  — Nie martwcie się , matuś moja — szepnęła Florka .  — Żeby ście to dużo córek mieli , no , to jeszcze kłopot . . . ale ze mną jedną , choćby i nikt nie wziął , to co wielkiego ?  Będę wam służyć do śmierci .  Lepiej wcale zamąż nie iść , aniżeli iść po przymusie . . .  Grudkowa westchnęła .  — A no , prawda — rzekła , głaszcząc głowę córki .  — Aleć wiecznie przy nas nie będziesz , i my nie długowieczni .  Boże broń śmierci , zostaniesz sama .  Ni to brata , ni siostry .  — E ! matuś .  Co tam o takich smutnych rzeczach gadać .  Niewiadomo , kto z brzegu — zaśmiała się dziewczyna .  — Biedy się nie boję , bo z łaski waszej coś niecoś umiem i zarobić potrafię .  — A ezemużeś czeladnika od Grzywkiewicza nie chciała ?  Warsztat założy sam na siebie i dorobi się , bo uczciwy i porządny człowiek .  — Ani czeladnika , ani tego z klasztoru , ani pana , ani pogana nie chcę .  Nie niewolcie mnie .  — Czyś ty ogłupiała , czy co ?  A toć cię palcami będą pokazywali ; niechno jeszcze parę łatek upłynie , a powiedzą , żeś się nie wydała , bo cię nikt nie chciał .  — Niech mówią , co chcą — odparła rezolutnie dziewczyna .  Grudkowa głową kiwała .  — No , no !  — Wtem myśl jakaś błysnęła jej w głowie .  — Florka ! — zawołała — a możeś ty taka harda przez tego Antka Wojtaszewskiego , co ?  Bój się Boga , żem ja też tego odrazu nie spenetrowała ! . . .  Florka , ukrywając rumieniec , chciała wymknąć się z izby , lecz matka zatrzymała ją słowami :  — Siadajno przy mnie i powiedz , czy myślisz , że Antek będzie się z tobą żenił .  Dziewczyna oczy spuściła .  — Matuś , dali by ście spokój tym pytaniom — szepnęła .  Grudkowa pokiwała głową i rzekła :  — Antkowi nikt poczciwości nie ujmie , i jego rodzicom takoż , ale poczciwość poczciwością , a kochanie kochaniem .  Słyszę , że Antek gdzieś w wielkiem mieście uczy się na skrzypka podobno .  Zostanie organistą i ani spojrzy na ciebie .  Nie widzisz to , jaki Kalinowski hardy , a z niej taka pani , że aptekarzowej nie ustąpi .  Ej ! Florka , głowę sobie po próżnicy zawracasz .  Twój Antek , dorobiwszy się , poszuka sobie równej . . .  Florka posmutniała .  — Co będzie , to będzie !  Tylko was proszę , nie swatajcie mi nikogo .  Podeszła do okna i kurz z liści otrzepywała .  Chciała ukryć przed matką łzy , które jej do oczu biegły .  Wprędce jednak już uśmiechnięta zwróciła się do matki :  — Wiecie , matuś , pani sędzina pytała mnie wczoraj , czyby m się do niej szyć nie zgodziła ?  Pół rubla za dzień daje , i obiad i kolacyę .  Powiedziała m , że się was zapytam .  Grudkowa klasnęła w ręce .  — Co ty mówisz , Florka ?  Toć mogła ś zaraz i beze mnie się zgodzić .  U sędziny szyć . . . ho ! ho !  Nie byle jaka się wkręci .  Zapłata oczywiście dobra i uważanie . . .  Kiedyż pójdziesz ?  A idźże , idź , choćby i zaraz — powtarzała , szukając chustki , bo jej pilno było do sąsiadki szewcowej z nowiną .  — Moja kumo — opowiadała po chwili — i dziewczynie mojej okazya niebyle jaka się zdarzyła .  Ot , sędzina ją do siebie szyć prosiła .  Grudkowa nie dostrzegła , że sąsiadka ma oczy od płaczu zaczerwienione , więc dziwiła się , że jej nie bada o szczegóły .  — Jakże kuma miarkujesz ? — zagadnęła niecierpliwie .  — Cud Boski , mówię kumie , bo akuratnie mój chce wydać dziewczynę za Drylskiego , wiecie ? z klasztoru .  A ona ani słuchać nie chce .  Dopóki się stary nie uspokoi , dobrze , że mu Florka z oczu zejdzie .  Wojtaszewska westchnęła , inną snadź myślą zajęta .  — Bogu dziękować — odezwała się nareszcie .  — Ale czemu to Florka Drylskiego nie chce ?  Grudkowa ramionami wzruszyła i teraz dopiero , spojrzawszy bacznie na szewcową , zauważyła :  — Kuma czegoś markotni ?  Może wasz Antoś zaniemógł ?  Wojtaszewska siadła przy niej .  — Zdrów , Bogu dziękować , moja kumo , ale w tem bieda , że mu raz wraz pieniędzy trzeba .  Zkąd brać , ani pomyślenia już nie mam .  Stary haruje od rana do nocy , a choć głośno nie narzeka , alem ja nie ślepa .  W piersiach go dusi ; nieraz , mówię wam , jak się zatchnie , to mu aż oczy krwią nabiegną .  Otarła oczy i westchnęła .  — A tu Antoś w tej Warszawie i stancyę opłacić musi — mówiła dalej — i tych profesorów , co na muzykantów kierują , i opranie .  Nie trza wam mówić . . .  Grudkowa głową kiwała .  — Zawdy mówię , że te wielkie miasta nic potem .  Nie lepiejże to było po woli ojcowskiej iść , w kancelaryi za stołem siedzieć i pieniądze brać ?  Nasz pisarz już gospodarkę założył , chałupę wystawił , a jakie krowy ma !  Wojtaszewska westchnęła .  — Stało się !  Może i on mieć będzie , ale tymczasem mój stary zamęczy się , bo dalibóg nie wydołamy .  Czekam ino jarmarku , żeby krowinę sprzedać .  Grudkowa ręce załamała .  — Bójcie się Boga , coście rzekli ?  Toć kapka mleka zawdy w domu potrzebna .  Wojtaszewska się rozpłakała .  — Toć i mnie żal .  Ale staremuby do doktora potrza i mięsa kawałek zjeść .  Antoś znów pisze , że palta nie ma na zimę i z koszul się wydarł .  Florka , która już od kilku chwil niewidziana stała na uboczu , teraz do Wojtaszewskiej podbiegła .  — Koszule ja Antosiowi uszyję — szepnęła , całując szewcową w rękę , poczem zwróciła się do matki : — Pożyczyli by ście , matulu , pani Wojtaszewskiej kilka rubli , które na wesele moje składacie .  Ani jutro , ani za rok potrzebne nie będą .  Zresztą , oddam wam ze swoich , matuchno .  Szycia u sędziny starczy na całą zimę , bo panna Izabela zamąż idzie po Wielkiejnocy .  Sędzina już pytała , czy aby haftować umiem , a od haftu dobrze płacą .  Po co pani Wojtaszewska ma krowę sprzedawać ?  Szewcowa z płaczem przytuliła dziewczynę do piersi .  — Jakaś ty poczciwa , Floruś ! — szepnęła .  — Niech cię Bóg nagrodzi za dobre chęci , ale . . .  — Już niech pani nic nie mówi — śmiała się przez łzy dziewczyna .  — Tak będzie , jak powiedziała m .  Prawda , matuś ?  Grudkowa nie umiała decydować się szybko , kiwała jeno głową i patrzyła na córkę .  — Jak tam chcesz — rzekła wreszcie .  — Przecie to twoje , a dla Antosia już jabym sama niczego nie żałowała .  Poczciwy dzieciuch !  Wiecie kumo , jak przyjechał z onych szkół , z miasta , to choć w surducie był i w kapeluszu , ale się starych sąsiadów nie powstydził .  Dacie wiarę ?  I mnie , i starego w rękę całował .  Staremu aż dziwno było ! . . .  — A widzicie , matuchno ! — zawołała ucieszona Florka .  — To już i wszystko dobrze .  Ale Siwucha już przed wrotami ryczy .  Sama jej powiem , że do żyda służyć nie pójdzie .  Porwała , pomimo oporu Wojtaszewskiej , skopek , i wybiegła z izby .  — Moja kumo — mówiła szewcowa — jakie to dziecko poczciwe !  Zawsze sobie myślała m i myślę , żeby ino Bóg dopomógł , a te dwoje dzieciuchów się pobrało , to jużbym umierała spokojnie .  — Miarkuję i ja , że tam coś jest między niemi — odparła Grudkowa .  — Przez to ona i kawalerów odpędza .  Tylo , że Florce było by jeszcze długo czekać , prawda , kumo ?  Staryby rad choćby jutro wesele jedynaczce wyprawić . . .  Pójdę , przyniosę tę trochę papierków .  Jak dać , to dać .  Uściskały się .  Wojtaszewska znowu się spłakała nad dobrocią sąsiadki i z uciechy , że Antkowi jutro poszle na odzież pieniądze .  Oddam im po trosze — myślała .  — To z nabiału , to za prosię grosz wpadnie , jakoś sobie poradzę , a starego martwić nie będę .  Nazajutrz Florka , szczęśliwa cudzem szczęściem , zasiadła w pokoju panien sędzianek .  Stosy płótna cienkiego zalegały staroświeckie , masywnie zbudowane kanapy .  — Niech panienka się stara — mówiła uprzejma panna Izabella .  — Roboty u nas nie zbraknie .  Kto wie , czy dwóch wesel razem nie wyprawimy ?  Florce oczy zaświeciły .  — Będę się starała , proszę pani .  Jakoż w parę tygodni po objęciu nowych obowiązków , Florka stała się niezbędną w domu sędziny .  I bielizna pięknie była uszyta , i staniki zręcznie dopasowane .  „ Muszę zarabiać dużo , dużo pieniędzy " — myślała , uśmiechając się do swoich marzeń .  Wieczorami szyła koszule Antkowi .  W ten sposób zima zbiegła i wiosna , i nadeszło lato .  Na wakacye spodziewano się Antka .  Florka rachowała nieledwie minuty , a stary Wojtaszewski doczekać się go nie mógł .  — Ot , żeby to już dziś przyjechał — mawiał do żony .  — Człowiekby zaraz poweselał .  Słyszane rzeczy , Anulko !  Mamy niby syna , i nie mamy .  Od ilu to on już lat po za oczyma naszemi . . .  Aż przykro pomyśleć .  ROZDZIAL VIII .  Antek zjechał wcześniej , niż przypuszczano .  Zamiast na Matkę Boską Skaplerną , w kilka dni po śś . Piotrze i Pawle stanął w Kalenicach .  Starzy zaledwie syna poznali .  W ciągu tych lat trzech tak wyrósł , zmężniał i wyprzystojniał , że nawet stary Wojtaszewski poweselał .  Pudło ze skrzypcami omijał jednak zdaleka .  Dowiedziawszy się od matki , o której godzinie Florka powraca , Antek wybrał się po nią , i kiedy dziewczę spracowane wybiegło z domu sędziego , zastąpił jej drogę niespodzianie .  Nie poznała go odrazu , bo i mrok zapanował , i nie spodziewała się go ujrzeć ; zmarszczyła się tedy i rozgniewana na natręta , przyśpieszyła kroku .  — Panno Florciu , to tak się wita przyjaciela ? — szepnął jej nad uchem , gdy się w ustronnej uliczce znaleźli .  Stanęła , jak wryta .  Głos poznała , lecz nie mogło pomieścić się jej w głowie , że jej ukochany Antoś stoi przed nią .  On wziął ją za rękę i uścisnął .  — Jakiż ze mnie niezdara ! — szepnął .  — Takem cię przestraszył .  — Nic nie szkodzi — odparła .  Nie przyznała się , że to radość tak ją obezwładniła .  Poszli razem do domu .  — Jakaś ty śliczna , Floruś — mówił zcicha , gdy w godzinę potem stali przy kominku .  Florka smażyła kiełbasę z jajecznicą , bo i Grudkowie oboje przyszli w odwiedziny .  Spuściła oczy .  — Panienki warszawskie ładniejsze — odpowiedziała .  — Prawda była ! — zawołał .  — Anim jednej ładnej nie widział .  Powiem ci w sekrecie , że wszystkie bodaj malowane . . .  — Bo już tam widać taka moda .  — E ! — machnął ręką .  — Co mi to za moda !  A mizdrzą się , a krygują !  Fe ! Myślisz , żeby się która zlękła , gdyby m jej tak , jak tobie , w oczy zajrzał ?  Zapewne !  Jeszczeby tak spojrzała , że aż się człowiekowi gorąco robi . . .  I uśmiechnęła by się .  — A panu Antoniemu często się tak gorąco robiło ? — żartowała Florka .  — E ! niebardzo .  Śmieli się i napatrzyć na siebie nie mogli . .  Raz przy wieczerzy , na której była i Florka , Wojtaszewska rzekła do Antka .  — Czy wiesz , Antoś , kto ci koszule tak pięknie uszył ?  Co ?  Juści nikt inny , tylko Florka poczciwa .  Cały dzień przy robocie , a potem wieczorem , zamiast odpocząć , brała się do twoich koszul , i nieraz to już wszyscy dobrze spali , a u niej jeszcze się świeciło .  Antek podniósł oczy z nad talerza i spojrzał na zarumienioną dziewczynę .  Nie rzekł nic , nie chcąc jej bardziej wstydzić , lecz gdy wyszli potem , jak zwykle do ogródka , gdzie Antek grywał wieczorami , ręka Florki znalazła się raptem w dłoni Antkowej .  I teraz nic nie mówił , tylko każdy jej pokłóty palec oglądał i całował .  Florka nie zdawała sobie sprawy z tego , co się z nią dzieje .  Szczęście , duma , wstyd ogarniały ją naprzemian .  Chciała wysunąć rękę , lecz Antek nie puszczał .  Tego wieczora skrzypce słodko grały .  Miesiąc wakacyj , jak dzień jeden , szybko przeminął .  Pewnej środy , chmurnej i dżdżystej , bryczka Judkowa stała przed domkiem szewca .  Wynoszono pakunki , Wojtaszewska z oczyma zapłakanemi pakowała węzełki i garnuszki .  Grudkowa z pieczoną kurą , starannie owiniętą w papier , i flaszką mleka stała przy bryczce .  Po długich wreszcie pożegnaniach wybiegł Antek wzruszony , z oczyma we łzach .  Grudkowa , całując go i błogosławiąc , kurę mu w rękę wsuwała i polecała mleko niezbierane , nie takie , jak po karczmach przydrożnych .  Antek szukał oczyma Florki ; wiedział , że musi być gdzieś blizko .  Chociaż ranek był wczesny , nie zaspała by .  Wpadł do ogródka .  Stała przy płocie , smutna i blada .  — Będziesz czekała na mnie , Floruś ? — spytał .  — Wierzysz , że po ciebie przyjadę i z żadną inną się nie ożenię ?