Wacław Berent  Ozimina  Lodowy połysk czarnej tafli fortepianu i mocne lśnienie posadzki rzucały mu na salę jakby pył powietrzny i ogromne zmatowanie barw w głębi .  W tym dla oka oddaleniu tonowała się jaskrawa rozmaitość kobiecych strojów w kilka plam zamglonych pod czarnym wirem mężczyzn .  Tylko na krześle najbliższym odsadą barw mocnych — widniała jakaś bluzka o wodnej zieleni , twarz otwarta , jasna i włos ciemny , rozjaśniany w ciepłe połyski , zda się , kontrastem do tej hebanowej czerni fortepianu , sponad której padały oczy jego .  Stał jak wyczekujący rybak tej czarnej łodzi , przerzucając białe karty nut rozłożonych na hebanie .  A dziewczyna przyglądała mu się przez zmrużone rzęsy pozornie nigdzie nie patrzących oczu .  Obserwowała go z przedziwnie długim spokojem , zamknąwszy złożonymi na kolanach dłońmi dwa doskonałe półkola toczonych ramion , obciśniętych wysoko w białą skórę rękawiczek .  Czoło spokojne , prawie kamienne , z odgarniętym zuchowato ciemnym włosem , oczy zmrużone , a żywe jak u węża , rzucały aż na skroń wibrującą zmarszczkę uwagi .  Rozmigotanie ciekawości , pytań i półuśmiechów przepływało , zda się , spod oczu przez pełne jak jabłka policzki ku ustom i wracało falą pod zmrużoną powiekę ; zaciśnięte wargi rzucały od kątów w stronę uszu drgające rysy swawoli czy czegoś gorszego .  Zastawiał się za ten wyraz głupkowaty podbródek o migdałowym owalu i miękkości dziecięcej .  Siedziała nieruchoma jak posąg , półkręgami ramion obejmując wydatną pierś ; pazury krótkich łapek , rzekł by ś , miękko złożone , tkwiły w rękawiczkach — pod to przymrużone , wężowe zapatrzenie skośnych oczu .  Gdy po niejakim czasie wyszedł do dalszych pokojów , w małym przejściu za salonem spotkał się oko w oko z tym uśmiechem na wibrujących policzkach .  Dłoń spokojnie złożona w dłoni zamykała toczone półkręgi ramion nieruchomych .  „ Cóż to znów znaczy ? — myślał .  — Obcej kobiety uśmiech dobrze mi znany zastępuje mi drogę jak w wizji ” .  „ Pan mnie nie poznaje ? ” — pytały oczy zmrużone .  „ Nie .  Ponieważ rzecz dziać się powinna w ponurym wąwozie ” .  Roześmiała się niemo : białym błyskiem zębów oraz niewolnym podrzuceniem piersi wydatnej , a cała postać rozbłysła życiem w tym uśmiechu .  W bliskości tej kobiety uderzył w niego wiew świeżyzny jak od owoców , a zarazem skwaru , w którym one dojrzewają ; jakaś tryumfująca wegetatywność bujnego życia , leniwa do słowa , ciężka do głosu i gestu — jak w letnie południe .  Urażona czy też zbyt opieszała , aby się przypominać w rozmowie , zwróciła się ku drzwiom sąsiedniego pokoju ; na znak , że wyszła tu jedynie dla poprawienia uczesania , wyjęła szpilkę rogową i wbijała ją po drodze niedbale w włosy , jak widły w snop .  „ Amalteo ! ” — zaczął już było , gdy ten gest ostatni tajemniczym kojarzeniem drobiazgów naprowadził go na dawne wspomnienie .  „ Czyżby ta mała ze wsi ?  Czyżby ona ? ”  — Panna Nina ? — zgadywał tedy , zapatrzony w sowitą jędrność i pełnię kształtów , które , rychło patrzeć , staną się przelewne .  — Ja !  Krwiste wargi rozchyliły się w uśmiechu długą szczeliną , jak pękający owoc granatu , a słowo z nich wyłuskało się ciężkie , soczyste , jak purpurowe tego granatu ziarno ; zakwitły policzki .  Roześmiał się .  „ To dumne samopoczucie tego « ja » !  Ta smakowita błogość tego słowa , jak u Murzyna .  Wierzę , tu można być zwięzłą w słowie ; wszystko inne jest zresztą zbyt wymowne ” .  — Już ? ! — krzyknął .  — Już „ ja ” ?  Ależ to poszło w tempie tropikalnym !  Kiedyż przeniesiono do miejskich cieplarń ?  — Pan utył .  Ta lapidarność powitalnej konstatacji obcięła mu od razu słowa i myśli wszelkie .  Czuł się tak samo oglądany i ważony nieomal , jak sam to czynił ; bodajże z jednym wynikiem .  Jego ostatnie pytanie i jej konstatacja zbiegały się na jednym motywie .  Myśl ruchliwa utkwiła mu nagle na wzajemnych uśmiechach .  „ Doświadczam lakonicznego szczęścia młodego padyszacha — pomyślał , splatając dłonie na dołku .  — Odzyskawszy kontenans , pozostawało by już chyba tylko siąść na tym miękkim jak puch dywanie , wesprzeć głowę o taboret z poduszek , jeść sorbet i całować się słodkimi wargi ” .  „ Cóż za ubikacja przedziwnie leniwego nabożeństwa ! — mówił do siebie , rozglądając się po tym spiętrzeniu dywanowych poduszek , taboretów , otoman , foteli , portier , kotar , kobierców i wezgłowi .  — Cóż za wykwint kaukaski !  Jakaż profuzja tapicerskiego geniuszu i perskiego natchnienia ! ”  Poczęła wyłuskiwać z rękawiczek pięści małe i twarde jak orzechy , ogromnie żywe tym ogorzeniem i połyskami jak na miedzi .  Ręce , w sobie krzepkie , zdały się jeszcze jędrniejsze spod rękawiczek .  — Pani musi być silna ?  W odpowiedzi wystawiła mu na zgiętych łokciach swe szpony .  Zanurzył palce w ich ciepło żywe i pozwolił sobie oczywiście przegiąć dłonie .  Lecz w tejże chwili pożałował tego .  „ Na tę głupią stawkę gotówem na samym wstępie przegrać wszystko ” .  — Jaki pan słaby ! — rzekła , odymając wargi .  Podeszła wreszcie do lustra , by poprawić włosy .  — Któż to jest ta panna Ola ? — pytała wzgardliwie .  — Och , jak ja jej nie cierpię .  — Za co ? !  — Ona pewnie jest taka sztuczna , a wy ją wszyscy może tak adorujecie : artystka !  Odpowiedź rozprysła mu się w śmiechu .  — „ Pewnie ” i „ może ” — powtórzył .  — A ja wiem o tym panu Tańskim .  A co !  — Już ?  — O , kobiety wszystko o sobie wiedzą !  Ja mu się tam dobrze przypatrzyła m .  — Wcześnie ! — mruknął .  — Ile też panna Nina ma lat ?  Pokazała mu czubek języka w lustrze .  — No , a pani domu — drażnił dalej — pani Lena ?  Ta jest naprawdę piękna .  Panna Nina stała się uważającą ; źrenice pod zmrużonymi powiekami spłynęły na boki : „ Och , te palce pod pięściami ! ” — zauważył mimochodem .  — Panie , co to było z nią i z tym poetą ? — zadygotała cała z nagłej ciekawości .  — Z Woydą ?  Nie wiadomo .  Dwa lata temu na takim jak dziś zebraniu przyszedł tu oto , do tego pokoju , chodził długo po tym miękkim jak śnieg dywanie i dziwił się pewno , czemu śnieg jest tak purpurowoczerwony , jakby krwią nasiąkły .  Nalał sobie wody — ot , z tego dzbana , który trzyma ta wielka kukła Murzyna — nalał wody , połknął coś wyjętego z kieszeni od kamizelki , popił i siadł tu … w tym oto kącie …  Tak usiadł .  — Niech pan przestanie ! — krzyknęła nagle i przysłoniła oburącz oczy .  — Fe , i ten dywan ! — kaprysiła pod grą wyobraźni , podgarniając czym prędzej suknię .  A gdy uległ temu wezwaniu i zaniechał opowiadania :  — No i co było dalej ?  — Tu usiadł .  A tam na sali grano właśnie kwartet jakiś jemu na rozmarzenie , więc mu się głowa tak oto w tył pochyliła w zasłuchaniu , otwierały się oczy .  Tak .  A z salonu wymknęła się tymczasem piękna pani i przysiadła się do niego marząca .  Tym razem wstrząsnęła się całym ciałem i poczęła przysłaniać sobie na przemian oczy i uszy .  Im dłużej myślała , tym większego impetu nabierała wyobraźnia .  — Nie ! nie ! — krzyczała coraz gwałtowniej .  — Niech pan nie mówi !  — A do zadyszanej piersi przyciskając obie dłonie , pytała wnet tłumionym szeptem przerażenia :  — I co było dalej ?  Ale on kończył już niechętnie :  — Piękna pani poczuła rychło , przy kim siadła .  I pierwszym jej uczuciem był pewno wstręt , drugim strach , trzecim groza , że z człowiekiem , z nami , tak łatwo stać się to może .  I wtedy zapewnie zemdlała .  Po ocuceniu się , oczywiście , rozpaczała .  Gdy zaś w samotności o rozpaczaniu zapomnieć musiała , wtedy zjawił się może nawet i żal .  Dziś , gdy samej siebie zapyta , czy go aby jeszcze pamięta , odpowiada sobie bez wątpienia : „ O , tak ” .  Ale pani , panno Nino , wcale już mnie nie słucha ?  Ocknęła się z zadumy podrzutem ciemnej grzywy zuchowato odgarniętej z czoła .  I wtedy dopiero ujrzał te skośne oczy po raz pierwszy otwarte : ich źrenice małe jak grochy ; złotoczarne , złe , niespokojne oczy .  — Dla niej ? ! — krzyknęła .  — Dla niej ? ! …  Oo !  I jęła chodzić nagle po pokoju ; zrazu ociężale , przelewnie jak gołąb ; potem stawał się jej krok miękkim na dywanie , szukającym rytmu , nerwowym i czujnym jak u kota .  — Co ? ! — zatrzymała się nagle , jakby przerażona wibracją swych wyobrażeń czy też jego zapatrzeniem się badawczym .  — Ni-ic — odpowiadał przeciągle .  — Ja nic nie mówił em .  — I czemu pan tak na mnie patrzy ?  Nie , ja nie chcę ! — kaprysiła , otrząsając z siebie jego spojrzenie .  — Czy ja co powiedziała m ?  A może co złego ?  Pan tylko ze mnie wyciąga …  — Liszkę .  Policzki ma panna Nina jak jabłka .  W nagłym opadzie w nieufność co do siebie powróciła smętnie pod lustro , do kominka .  Jakaś chusteczka , tegoż wodnego koloru co i bluzka , znalazła się w dłoni , potem między dłonią a zębami , w upartym widocznie postanowieniu nieobcierania oczu .  Czego on od niej chce ?  Dopiero kiedy ujął ją za rękę , wlało w nią to ufność do siebie , a wraz z nią i zaczepność .  — Niech mi pan lepiej zapnie rękawiczki — mówiła obrażona , wyciągając ramię w tył , by nie widzieć go na oczy .  Ale jemu splątały się rychło palce ; zapiął krzywo , krzywe rozpiął i rozchylił szczelinę rękawiczek aż poza łokieć .  A gdy spiżowej zwartości i chłodu ciała dotknęły jego wargi , ramię wydłużyło się niewolnie : mięśnie same prężyły się pod pocałunkiem .  — Jacy wy wszyscy jesteście nieznośni !  — Już „ wszyscy ” ? ! — mruknął smętnie .  Lecz w tejże chwili drobna garść schwyciła go za czarny czub włosów nad czołem .  — Zawsze się ze mną drażni — jak wtedy na wsi !  Zawsze mnie tylko na słówkach przyłapuje .  Niejedno mi wyskoczy , bo ja sobie nic w głowie nie układam .  Mnie wszystko samo przychodzi .  — Tam do diabła , wierzę !  W gwałtownym pod uściskiem w tył pochyleniu pierś i szyja dziewczyny zdały się jak z granitu ciosane .  A uśmiech jej ust rozedrganych rozpłynął się w pocałunku długim i powolnym jak łza .  Zaś to warg roztkliwienie przelotne przeniosła wibrująca fala na jabłkowe policzki , pod rzęsy długie , w czujną ciekawość wciąż przymrużonych oczu .  A gdy głowa szarpała się raz w raz : — Dosyć ! …  Ludzie ! — pulsujące przy ustach rysy pytały ze złośliwym spokojem : „ Co dalej ? … ”  „ Rzeczywiście , ludzie ! ” — krzyknęło w nim niepokojem .  — Ładnie by śmy wyglądali potem ! — wyrwało się z ust głośno .  I odskoczył .  Rozbieganymi palcami zapięła w mig rękawiczki na ramionach .  Lekkie przygładzenie włosów przed lustrem , wraz spokojne i kokieteryjne , chwyt boczny za suknię i , ku temu chwytowi lekko podana , oddalała się do salonu swym gołębim krokiem wśród suchego turkania sukien .  Wargi szeptały coś .  Już wpółukryta za portierą zwróciła ku niemu usta i tę rysę przy nich , w profilu tak jawnie złośliwą .  — „ Potem ” ?  „ Potem ” ?  O tym nie myśli się przedtem .  Parsknął suchym śmiechem jak ryś i poskoczył .  Zaplątany w ciężką portierę , targnął ją w pasji i uderzył się z całym rozmachem w czoło .  Drzwi za portierą były już zamknięte .  Przez szczelinę ledwo uchylonych drzwi przemknęła się niebawem osóbka malutka i cicha jak ćma i cieniem zapadła w głęboki fotel najmroczniejszego kąta pokoju .  Coś jakby skrzydła tej ćmy zatrzepotało się koło głowy płowej — splotły się dłonie na twarzy i przysłoniły oczy .  Kształtem drobnym wsiąkła w fotel , ledwo płaską plamą w krzyż znaczyła się na szerokim kadłubie oparcia i w wysokich jego ramionach jak w skrzydłach nietoperza — jasna główka i przezrocze dłonie jakby poświatą muśnięte .  I tak oto wniosła ze sobą oćmę , księżyc , ciszę i to trzepotanie się stworzenia nocnego .  — Jak pana oburzyło to przyrównanie do mnie ! — próbowała się uśmiechnąć .  — Ja sama nie wiem , skąd mi się i to wzięło …  Wie pan — mówiła z tym impetem kobiet nerwowych , które , gdy raz przerwą swe uparte milczenia , wpadają wraz w nową inercję — wie pan , ja zawsze o sobie myślę ; ciągle , nieustannie .  Obrzydliwe to jest ! — wiem .  Ale przy tym wszystkim myślę inaczej : nie osobą , nie postacią .  Gdy ujrzę chałupę omszałą w smugach deszczu , oślizgłą , brunatną , opłotek przy niej rozpadły , krzyż bez ramion ulewą ociekły , jakiś szmat drogi błotnej , wiodący po pustkowiu pewno nigdzie — wówczas myślę aż do bólu w piersiach , że to ja .  Nie w przenośni żadnej , ale tak , po prostu , w pierwszej chwili .  Nie myślę nawet wcale , czuję tak .  I cóż ja na to poradzę …  Gdy maluję kwiaty …  Powiadają , że moje kwiaty są jakby dreszczem zatulone , pąki zawsze zwiędłe …  „ Uch ! — westchnął w duchu .  — Brunatne , rude , rdzawe , żółtawe , oślizgłe , ociekłe , dymne , nadgniłe , błotne , zwiędłe : cała słota miejska !  Przed chwilą widział em dziewczynę , której milczenie mieni się wszystkimi barwami słońca ” .  I przysiadłszy się do niej , mówił z jakąś głuchą i bezceremonialną już pasją :  — Wyobraźnia jest dla kobiet niebezpieczniejszym ogniem od zmysłów , zwłaszcza ta wielkomiejska : sztucznie hodowana i już w dziecku boleśnie znużona .  Szare jej źrenice rozbiegły się w niepokoju jak krople rtęci .  — Po co pan to mówi ? — wyszeptała zaledwie .  I nagle łzy sypkie i podłużne jak perły poczęły się ścigać z ogromnym pośpiechem po policzkach .  Zagryzł gniewnie usta , które się przegadały , i pochylił się czym prędzej nad nią .  — Panno Olo , ja dalibóg …  Opuszczała głowę coraz to niżej .  Miał wrażenie , że gdyby musnął dłonią te jej płowe włosy , z suchego ich puchu sypnie mu się w palce grad drobnych iskier .  Ujął ją za rękę — i oto chłodnym prądem poczęło mu się rozlewać po żyłach poprzednio już zaznane uczucie jakiegoś przygnębienia , fizycznej jakby niechęci do samego siebie , goryczy wewnętrznej , która podejmowała się niby suchą i palącą zgagą , właziła mu w szczęki i zamykała je twardym zaciskiem .  „ Nerwy ! — myślał .  — Ta jest wyładowana tą energią czyśćca !  A te jej siły wewnętrzne , wymknięte z ślepych konieczności organicznego ładu i z panowania woli , siepią się oto bez sprzęgu i wybijają na zewnątrz jakąś potępieńczą władzą bolesnych odgadywań , przeczuć , wróżbnoczucia .  Czarownica ! ”  Oto opadła ta gorączkująca głowa dziecka w chłód splecionych dłoni , chyli się coraz niżej , zwisa coraz to bezsilniej , zginając w pokurcz rozpaczy jej postać drobną .  Jemu na ten widok krew uderzyła do głowy , a wraz z nią i ta myśl nagła :  „ Ratuj głowę chłodnym upieszczeniem dłoni .  Spaląć ludzie twym własnym ogniem ! ”  I nie patrząc już na nią , wyszedł szybko z pokoju .  — Przepraszam — usłyszał słowo rozlewne , szerokoustne , które owiało go jak zasapany oddech .  Z tamtej strony drzwi natknął się na pana Tańskiego .  — Proszę ! — krzyknął nieomal z pasją , rozchylając przed nim skrzydło drzwi , które był zamknął przed chwilą .  I przemykając się przez tłumy w salonie , wydostał się do gabinetu , gdzie palono .  Wraz z dymem tytoniowym wracało opanowanie myśli .  „ Uspokój się — mówił do siebie — tam się łatwiej zgodzą , niźli przypuszczasz …  Nie ma takiego nieprawdopodobieństwa , które by w podświadomym po mrokach bytowaniu takiej ćmy dojrzeć nie mogło .  Cóż łatwiejszego niż takiej bierności narzucić sposób odczuwania .  Niewolą sama się zamota .  Zażycie takiego stworzenia jest przecie tylko przebolesnym składaniem ofiary z ciała chłodnego za głowę gorącą ” .  Ktoś wychodzący nie zamknął za sobą drzwi do przedpokoju .  Tam w głębi stała ona w rotundzie na ramionach .  Złota głowa o migdałowym owalu i ustach dziecka spoczywała na białym futrze podniesionego kołnierza jak na misie ofiarnej , cała w dymach od cygar jak w kadzidłach obrządkowych ; tymi kłębami buchnęło ku niej powietrze androceum przez uchylone drzwi palarni .  Ilu mężczyzn tu było , oczy wszystkie roziskrzyły się ciekawością .  „ Tak to czyściec w duszy kobiety — pomyślał — magnesem was pociąga i obiecuje gnuśności waszej rozkosze dziwne : spalenia tej ofiary jej własnym ogniem ” .  „ Przecież to jest chyba somnambula ! ” — krzyknęło w nim coś , gdy poczuł na sobie jej wzrok .  Wielkie kręgi tych oczu świeciły w tej chwili blaskiem żółtym jak u sowy .  I to przez okna źrenic jakby widne , złowróżbne żagwienie się tego mózgu przylgnęło do niego spojrzeniem czarownicy .  Tym blaskiem oczu dziwnym w niego zapatrzona , zda się mówić , wróżyć mu uparcie :  „ I pan jest taki sam ! ”  „ Co ? ! ” — szarpnął się cały .  I doskoczył ku niej mimo woli zza progu palarni .  Podobno panna Ola zasłabła , podobno pan Tański jest tak uprzejmy , że odprowadza ją — podobno do domu .  Pono drzwi zatrzasnęły się w tej chwili za nimi .  Stał oto przed tymi drzwiami i powtarzał urągliwie :  „ Zaszczytne jest dla mnie przyrównanie do takiej osóbki żeńskiej !  Co ta somnambula mogła mieć na myśli : « I pan jest taki jak ja ? ! » Trawiony zimną gorączką wielkomiejską ?  Wleczony biernie w tej gorączki rozpustę ?  Spalony przez innych ogniem własnym ? … ”  Do przedpokoju wpadł w rozwianym fraku młodzieniec , przez niego tu dziś wprowadzony : muzyk , o którym już tyle mówiono , że pani chciała go widzieć u siebie i popisać się nim przed swoimi gośćmi .  Wpadł oto , zawiał połami , przebiegłszy do palarni , wichrzył tam długie włosy i zaglądał ludziom niespokojnie w oczy .  Po chwili znów się we drzwiach ukazał .  — Nie widział pan przypadkiem panny Oli ?  Że zasłabła i powróciła do domu , odpowiedział w dymie .  — Z kim ? …  To jest , kto odprowadził ? — z przymilającym się uśmiechem poprawiał czym prędzej impet pierwszego pytania .  — Nie wie pan ? — uprzedzał w arcynaiwny sposób cierpkie ociąganie się z odpowiedzią .  Był tak dalece nieopierzony w doświadczenie , że oszczędził mu w ogóle odezwania się , decydując w pośpiechu za niego :  — Pan nie zauważył !  I oglądał się , aby zagadnąć kogoś ze służby .  Chłopak miał w oczach desperacką bezradność , jak zbłąkany pies .  O framugę drzwi wsparty , mdły tym ustawieniem niedbałym , w stroju frakowym wysmukły i wiotki , jakby rozchwiany w nonszalancji swojej , zwracał ku ludziom swą twarz białą , z uśmiechem warg nigdy nie domkniętych , podgarniał dłonią kruczą czuprynę .  W tym zbiorowisku mijał szybko oczami kobiety surowe , suche na twarzy i rękach , ubrane sztywno i bez gustu — niewiasty o charakterze żadnym w postaci , stroju i obliczu : młode reprezentantki posagów , matki skrofulicznych dzieci , osoby bez płci i wieku ; przyschłe w hugonockiej cnocie bogobojne małżonki solidnych mężów .  Lecz oto inne : gładkie ciała wszelkich sfer , małżonki nabywane po wszystkich targach — białogłowy cieliste o miękkim wejrzeniu i pulchnych policzkach , rzekł by ś , jak to na Wschodzie , ciastem karmione i zopierzałe na tej strawie .  Twarze lekko obrzękłe , mleczne i przezrocze — przedziwne tło dla oczu ciemnych , w których tli się życie monotonne w lubieżności cichej .  Ręce nie z tych , co się do rozkazywania lub marzycielskich bezczynności rodziły , raczej kuse , forsownie pielęgnowane , przebiałe ; dłonie , które chyba nigdy niczego się nie dotykały i służyły na to tylko , by obładowane w pierścionki spoczywać przed oczyma ludzi na materiach sukien .  Wszystkie te kobiety , rzucało mu się i to w oczy , siedzą nieco za szeroko na krzesłach — nie domykały się kolana nóg krótkich ; sprawia to może pulchność osób lub , co prawdopodobniej , ta w bierności zawsze półsenna egzystencja hodowanych stworzeń , to ich nieustanne poczuwanie się do kobiecości — fizycznej .  Siedzą tedy luksusowe małżonki i dyszą perfumami , promieniują w powietrze fluidum cielesności białych — wytwarzają atmosferę cieplarni .  Przytrafia się wśród tych ciał wystawnych niewiasta dorodna , jak ta , na której zatrzymało się jego spojrzenie .  Lico gładkie wykrzywia lekki wyraz semicki lub może nuda zastygła oto w tym kwaśnym grymasie ust , rozchylonych w dziób ptaka na posusze .  Ułożyła się melancholia tej głowy na przegięciu szyi smukłej , wsparła w czarnym opuchu włosów przebujnych i spogląda przed siebie mdło — purpurowych warg kręgiem , zębów perłowych błyskiem i płowiejącym jakby aksamitem oczu .  Tych to oczu opieszałość i chłodne wyszczerzenie zębów zatrzymały się na nim , gdy stanął we framudze drzwi ; a zwrócone ku niemu , zdały się mówić : „ podziwiaj ! ” .  Pod tych to oczu hipnozą podgarniał mimo woli czuprynę , poprawiał wąsa i uśmiechał się niedomkniętymi wargi oraz nonszalancją postawy całej , opływając równocześnie spojrzeniem wszystkie kształty tej najdorodniejszej .  I tak oto wystawiali się oboje na jarmarku narcyzowych próżności , czyniąc beznamiętnymi oczy kłamne po salonach tokowiska .  Z drugiego końca spoglądała na ń tymczasem swą długą twarzą pani domu .  Siedzi jakby niedbale , postacią swą pełną giętko zagłębiona w fotel głęboki .  Jej suknie , w chodzie tak powłóczyste , mąciły się teraz w kapryśne fałdy , opadały ciężko na jeden bok , wyciskając obciśle sowity kształt biodra .  Z włosów bursztynowych pokrętnego snopa wywijał się splot łukowy i opasywał grubą liną szopę nad czołem : włosy , które wchłonęły , rzekł by ś , w siebie cały nadmiar wegetacyjnych soków wspaniałego ciała i zaskrzepły lśniącą żywicą .  „ I pomyśleć — mówił do siebie — że dla tej kobiety rozhukał ktoś swoją wyobraźnię aż do granic samobójczych ” .  Lecz oto spogląda ku niemu wciąż z chłodnym i długim uporem , aż póki się nie domyślił i nie przystąpił .  — Chciała m pana o czymś uprzedzić — mówiła głosem , jakim porusza się bardzo drażliwą sprawę .  Na jej długiej twarzy i szerokich wargach błąkał się uśmiech zakłopotania .  — Już wiem !  Nieboszczka moja ma tu dziś śpiewać u pani , więc w wielkiej swej dobroci wolała mnie pani uprzedzić , aby mię nie przeraziło widmo postarzałe .  Uśmiechnęła się miękko szerokimi wargi .  — Takie przeszłości nie umierają nigdy .  Najlepszy dowód , że przybył tutaj — a teraz dopiero przychodzi jej do głowy , że nie mógł wiedzieć o tryumfalnym przyjeździe — nieboszczki .  Co zaś do postarzenia się , czeka go miłe rozczarowanie .  Po chwili , nie mogąc pohamować lekkiego dreszczyku :  — Ogromnie ciekawa jestem waszego spotkania !  — Czy pani zna bliżej pannę Olę ? — przecinał dosyć ostro tę sprawę .  — Ach , jak ona ślicznie dziś wygląda !  — Westalicznie — mruknął pod wąsem , nie spodziewając się wcale , że wywoła tym to zadrganie dziwnego uśmieszku wokół ust pani .  „ Więc i tu wiadomo ! — mówił do siebie .  — Zresztą prawda : kobiety zawsze wszystko o sobie nawzajem wiedzą — powiadano mi dziś .  I szeroko tolerują , o ile rzecz nie dochodzi do jawnego skandalu .  A co ważniejsza , chłoną wszystko w indolencję dusz .  Jakie warstwy cynizmu układać się w nich muszą ! ”  W tym błędnym uśmieszku wokół dużych warg była gotowa pobłażliwość na wszystko , co jej powiedzieć zechce , a nawet pewne wezwanie .  Zjawiało się to zawsze , ilekroć miała sposobność do krótkiej z nim rozmowy .  „ Hm ! — pomyślał — więc tak ? ”  I częstował dalej tą tabaczką :  — Wyglądała rzeczywiście cudownie .  Pan Tański musiał sobie nadzwyczajnie pochlebiać wyrzutami sumienia .  Krótki wyraz oburzenia wyparł przemożną siłą ów kaprys , wibrujący niepochwytnym uśmieszkiem wokół warg .  — Pochlebiać sobie wyrzutami sumienia ! — pani załamała białe ręce : przecież to jest straszny cynizm !  I w tejże chwili nieco ciszej , z tymże uśmieszkiem koło ust :  — Więc pan Tański pochlebia sobie tylko wyrzutami ?  Może pan śmiało powiedzieć — mówiła wobec jego milczenia .  — Uszu moich pan wprawdzie nie oszczędza …  Zbliżył się do nich jakiś brodacz wysoki i nawiązywał rozmowę z panią .  Pozostawił mu ją tedy i ustąpiwszy , rozglądał się dalej po gwarnym wokół ulu .  Od tego roju oderwana błąka się z dala miodna pszczoła — w miód marzeń rozkładowych na życie zasobna : młody muzyk o bezradnym niepokoju w oczach snuł się po kątach .  W drugim końcu sali bzyka gestami wśród kobiet postać kosmata i niespokojna , o ruchach niby roztargnionych , a dopraszających się uwagi oczu kobiecych : bzyka jak bąk wśród kwiatów .  Wreszcie spada na kwiat upatrzony .  Oto lilia o wątpliwym panieństwie w oczach , osóbka myjąca raz po raz kocią łapką swą czarną główkę , tak wdzięcznie , tak poduszkowo w ramionach pochyloną , że gest ten o miłych horoskopach przywabił do niej żuka .  Przysiadł i zapuścił ryj w kielich , czy miodu w nim jeszcze wiele : wszczął rozmowę o sztuce i literaturze , by przemycać w niej rzeczy śliskie .  Zawisł kosmaty nad kielichem , wystawia różki , maca płaty , eterycznych olejków szuka .  Rzuca powiedzenia , które były by sprośne , gdyby nie powaga przedmiotu : gdyby nie sztuka i literatura .  Trysnął tedy łatwy miód i dla niego .  Żuk kosmaty zawiesza się nad kielichem , sięga w najwstydliwsze dno kwiatu i ssie wonne etery słów lubieżnych .  Młodzieniec flirtuje z panną .  Tuż obok małą i pulchną mężatkę o rozbieganym języku i niespokojnej nóżce zdobywał obcesowo dziennikarz , eksploatując jej specyficznie wielkomiejską , erotyczną ciekawość do popularnych ludzi dnia .  Pytała równocześnie o kilku ; był najhojniejszy w informacjach , nie tracąc spokojnej nadziei , że wszystko skończy się na nim .  Oto pani o długiej twarzy i bursztynowych włosach wsunęła się w fotel jak w sedię kamienną .  Ramię od łokcia wsparło się na niskiej poręczy , zwisła opieszale ręka pani duża .  Układem swych pełnych kształtów władna , zmysłami cicha , spoczywa niedbałym gestem wyniosłości cielesnej jak rzymska matrona .  Wsparty ramieniem o niską kolumnę , chylił się nad nią wielki brodacz i świeci szkłami okularów .  Rozpowiada jędrnie , jak ktoś ożywiony towarzystwem kobiety , mówi z tą przekonywającą mocą powściągliwego gestu , jak to czynią starsi , uduchowieni mężczyźni .  Pani ledwie brwi ściągnie lub rozchyli usta ; półsłówka rzuca , spokojem nęci .  Pochlebia jej ta rozmowa , nie przeraża natarczywy raz po raz wybłysk okularów ani cierpkie od czasu do czasu uwagi rzucane pod adresem innych ludzi .  Przyjezdnemu z Krakowa niejedno nie podoba się tutaj , a że wypowiada się to przy niej tak ostro , sprawia to właśnie siła kontrastu .  Wybacza mu tedy przelotne akcenty surowości czy też karcenia , rozumiejąc , że jest to przełamanie się głosu pod wrażeniem chwili , jak u młodzieniaszków dyszkancik koguci w chwilach , gdy im coś piersi rozpiera ; starsze koguty pieją wtedy basowym podrywem godności .  Więc tylko gdy chmurniał zanadto , zwracała ku niemu uprzejmiej głowę jasną na półłęku szyi powolnym .  Wówczas milkł .  Długimi muskularnymi palcami głaskał i grabił wielką brodę , a zezem oczu ponad szkłami wpatrywał się w nią nieufnie .  Po czym rozglądał się po obecnych , tu i ówdzie dłużej wzrok zatrzymał — wtedy gwałtowniej targał brodę .  I nagle pochylając się do niej :  — Pani — zaczął impetycznie , jakby ze środka swych myśli — wiek jeszcze nie minął , kiedy w takich oto salonach niewiasty zwracały się do mężczyzn z pytaniem : „ Ileś waćpan harmat zdobył ? ”  Jakże inne wiodą tu dziś gawędy !  Odpowiedziały mu jej brwi , wygięte nagle jak łuki .  „ Co to ma znaczyć ? ” — pytały .  Wreszcie pochyliła się ku niemu bokiem przez poręcz i przeplatając powoli palce białych rąk : — A więc , ileż waćpan tych harmat zdobył , profesorze ?  Szarpnął okulary otwartą dłonią .  Nie po myśli była mu w tej chwili szermierka z kobiecym języczkiem .  — Pani ! — wybuchnął po raz drugi — onego czasu przychodzili tu ludzie po kontakt czuciowy ze społecznością .  Każdy nić własnej przędzy wplatał w tę tkaninę duchowego stylu czasów .  Tu się rozpłomieniały serca i umysły przy rozumie i wdzięku kobiet .  Nawet lekkomyślność tych pań wzbogacała życie .  Bywały bo wtedy namiętności i uczucia , które nawet kaprys kobiecych względów potrafiły ponieść w niespodziane zupełnie ujścia czynu i ducha .  Brwi pani ściągnęły się chmurnie , a spojrzenie spod oka pytało nieufnie : „ Co tobie właściwie po głowie się snuje ?  Czy nie tamten : nieboszczyk ? ”  — Ha — mówiła po chwili , rozplatając ręce — żyjemy w czasach bardzo niearmatnich .  A mężczyźni ?  Niech się pan przyjrzy ich dzisiejszym namiętnościom …  Urwała nagle .  I , przeprosiwszy go niemo błędnym uśmiechem , powstała szybko z miejsca .  Bo oto z szelestem ogromnym , jakby wleczonej za sobą gałęzi , sunęła ode drzwi kobieta w srebrzystobiałym stroju , o włosach jak miedź , cała od lśnień sukni i od brylantów na szyi jak od rosy połyskliwa .  Gestem ramienia skrętnym podejmowała tren sukni z tyłu , nieco niżej stanu i niby łabędź nastroszony płynęła środkiem salonu , piersią i osadą bioder wypięta , kształtem litery S , łączącej dwie wysady nazbyt sowite i sobą jakby pyszne .  Sukniami szumna , jakimś szalem czy też puchowym boa w barokowe arabeski obramiona , zwracała ku ludziom bardzo białą twarz i zimny na niej uśmiech , który jawił się i zamierał jak w automacie .  Od nagiej piersi szedł wiew perfum mocnych .  Nieco zapóźniony wkraczał za śpiewaczką jej towarzysz światowych tryumfów : chłop nieco przytęgi , lecz doskonałym frakiem jak koń dobrze stroczony .  Rozdawał swe szczęście w ukłonach , rozsiewał je w uśmiechach .  Gdzie przeraźliwie lśniący gors jego koszuli ludziom w oczy zaświecił , tam ukłon , uśmiech i krótki rzut ubrylantowanej prawicy zdawał się mówić : „ to ja ! ” , zaś zwrócona ku śpiewaczce dłoń lewa : „ to my ! ”  Z lic kobiet co ładniejszych tryskała ciekawość na pierwszy widok śpiewaczki i jej sukni , lecz wnet potem odbiła się na nich jakby niechęć i osadzenie się nieufne .  Starsze damy z ciekawością okrucieństwa szukały po sali Bolesława Zaremby , młodsze oglądały się za nim ze smętkiem w oczach , ogromnie w tej chwili kobiecych .  Lecz jego nie było już w salonie , przepadł gdzieś za drzwiami .  Młodzież męska doświadczała tymczasem obiecującego dreszczyku poznania sławnej diwy .  Gradem tedy posypały się wersje , plotki i świństwa , szeptane na ucho .  Profesor miał wrażenie , że z wejściem tych egzotycznych ptaków buchnęła na salę woń jakby z areny : zapach ostrych perfum pomieszany z powiewem od końskiego nawozu .  I myślał , że temu panu w nienagannym fraku było by zupełnie do twarzy z eleganckim biczem w ręku .  Lecz oto widzieć musiał , jak pani domu , zwykle o tak wyniośle ociągającym się kroku , teraz oto pośpiesza nerwowo i , chwytając podaną szeroko dłoń sławnej diwy , zmniejsza się jakby w fałdach sukien , przykuca nieomal dygiem .  Widzi nadto , że zwykle tak chłodno odbierająca hołdy otoczenia , miesza się najwyraźniej i chce jakby cofnąć swą rękę , gdy sławny śpiewak w sztywnym ukłonie podnosi ją niezgrabnie do wygolonych szczęk swoich .  Profesor targał brodę .  Bo wśród tych tu kauczukowych kobiet , na których odciskało się każde zaciekawienie elastyczną przymilnością wdzięku , ta jedna wydała mu się z kręgosłupem i mającą w sobie jeszcze jakąś nikłą resztkę rasy , jakiegoś ładu w instynktach : w tym pogodnym bodaj spokoju wejrzenia i gestu , którymi schlebiała dotychczas wszystkim zmysłom jego .  „ Zgnuśniała , zmieszczała Helena z Komierowskich baronowa Nieman ! ” — mruczał gniewnie w brodę .  Nie zauważył , jak tuż nad nim stanął długą postacią o łysej głowie charmeur niewiast tutejszych : pan Horodyski .  Na ostrych wąsikach i w oczach świdrujących wisiał już jakiś koncept o kobietach czy też sekret którejś z nich .  Jakoż wskazując na trzy postacie z dala , jął coś opowiadać o mamie i dwóch córeczkach , o krótkich sukienkach i lekarzu .  „ Tfu ! ” — przerwał mu w myślach profesor , nie siląc się nawet na zrozumienie , o co idzie .  Omierzły był dlań ten typ wielkomiejskich doświadczonych , a jeszcze wstrętniejsze to przeświadczenie , że one właśnie , kobiety po miastach , bywają wprost fascynowane przez takie typy .  „ Grzyb — myślał , spojrzawszy po chwili na tę łysą głowę na długiej szyi .  — Dosyć pajęczyny gnuśności rozsnuwa się tu po kątach , aby z tej plechy nie miał wreszcie wyrosnąć właściwy plemnik cynizmu .  A jest ich tu pono więcej : ilu zniszczonych i wytlonych w młodości bezambitnej , ile słabizny sentymentalnej , tyle purchawek zastoju , tyle grzybów z plemnią gatunkową jak one — we łbach !  Bo ta szaruga brzydliwości w słowach i myślach , zohydzająca nieomal oblicza ludzkie , wżera się przecie w niejedne oczy jak gęsta mgła , gotowa oślepić najniezawodniejsze w człowieku instynkty : zaszczute upiorami domniemanej życia brzydliwości , egoizmy nieczynne a tęskliwe podlegają najłatwiej takiej właśnie sugestii .  W ten sposób pleni się to licho zastoju : od przegniłych ku najwrażliwszym ” .  „ Niech się pan przyjrzy namiętnościom dzisiejszym tych mężczyzn ” — przypominały mu się jej słowa ostatnie .  „ Tak ! — dodawał w myślach — gdy fala energii powszechnych opada , kobietom przede wszystkim leniwieją dusze i zatruwają się wyobraźnie próżne .  Już nie ci , co « harmaty » zdobywali , królują w marzeniach , lecz egzystencje na atmosferę pokojów najczulej wrażliwe — artyści ; dokonywają im oni władz uczuciowych rozkładu lub też sami w tchnieniu dusz leniwych i wyobraźni zatrutych giną .  To z Woydą nie było tylko egzaltacją uczuć zawiedzionych , lecz może głębszym sensem tego tu życia , jego koniecznością nieomal — tu sztuka sama zatruwa się dziś swą niegdyś podnietą romantyczną .  Duch w kobietach z towarzystwa , szersze tchnienie ich wyobraźni i głębszy nurt marzycielstwa pozostanie pono na zawsze pogrzebaną legendą romantyzmu : kiedy to muzy sielskie , pełne szlachetnie stylowej pozy , pozwalały się ubóstwiać czarnym wieszczom , interesując się jednak bardziej harmat kolorowymi zdobywcami .  Zepchnięte z koturnów romantycznych , rozsznurowane z katolicko - salonowego gorsetu empirowej mody , « równouprawnione » przede wszystkim w pogoni za dosytem , te biedne niewiasty jałowieją po prostu z samego poczucia swojej dziś pospolitości .  Taki ot grzyb wielkomiejski lub śpiewak przejezdny : oni to rozbudzają jeszcze ich ciekawość do życia , rozgrzewają wyobraźnie ” .  Wśród wielkich czołobitności przystawiono tymczasem śpiewaka do fortepianu .  Nad klawiaturą chylił się młody muzyk , znoszący z determinacją taką tu rolę oraz protekcyjną rękę na swoim ramieniu .  Tylko gdy na nuty okiem rzucił , szarpnął się niechętnie i z tym większym impetem uderzył w pierwsze akordy .  Śpiewak poprawiał mankiety , chrząkał .  Ramiona zwiesił jak atleta , obłąkiem ku sobie , lekką nóżką kozła przed się wystąpił i — rozpromieniał .  Zaśmiały się ku niemu dziesiątki kobiecych oczu roziskrzonych ciekawością .  Śpiewak chrząknął raz jeszcze , akordy władnym spojrzeniem przeciął , pierwszych nut czekał .  Odął wreszcie grdykę indora , miechy podjął , łeb czarny na krótkiej szyi w tył chylił , wyrzucił ramię i uderzył jak w róg alpejski :  wzburzone fale …  Jeszcze rozedrgane dźwięki pulsowały w sali , gdy śpiewak już zęby radośnie szczerzył , podziw zbierał .  I ku oczekiwaniu wdzięcznie pochylony , oddawał echo z piersi zasobnej , rozsiewał je ludziom na zachwyty :  wzburzone fa-le …  Tak żywioły uśmiechem zwyciężywszy , szczerzył zęby dalej .  I ryczał za żywioły .  Gdy uciszono się wreszcie na żądanie bisów , gdy nawet pogwarki kobiet milknąć już poczęły , wiotka dama z wyrazem nudy na ustach rozszerzonych w dziób ptaka , chyląc powoli w stronę śpiewaka swój stan giętki i długą szyję , szepnęła prośbą smętną :  — Chanson du Torero .  Z Carmeny .  On , widząc przepych perłowej kolii na tej szyi , kłaniał się z wielkim szacunkiem .  I krótkim ruchem dłoni nakazał odpowiedni akompaniament .  A gdy padły pierwsze nuty , chylił się wraz ku słuchaczom , twarz jak księżyc uśmiechnięty obracał za tłumem i szerokim kołem ubrylantowanej prawicy wodząc po gościach , uderzył w dzwonną pierś :  — wpieszczało się aksamitnie w rozkosznym dla północnych kobiet połechtaniu niezrozumiałych słów włoskich .  Wywabiony śpiewem z dalszych pokojów stanął Bolesław Zaremba we framudze drzwi i wbił spojrzenie w podłogę .  Powoli , jakby zmagając się ze sobą , uniósł głowę i zawiesił spojrzenie na niej .  Zdziwiło go przede wszystkim mroźne tchnienie obcości , jakie owiało go w tej chwili .  I równocześnie zastanowił rudy jej włos .  „ Jeszcze bardziej się przebarwił — myślał z zastanawiającą dla samego siebie apatią .  — I przybyło tych włosów dziwnie na te spiętrzenia pokrętne , oploty i węże skłębione .  Chociaż przy ogromnej bieli twarzy i marmurowym chłodzie piersi obnażonych niemal po brodawki niespokojna pokrętność tych włosów oraz ich barwa gorąca robią dobrą plamę — myślał patrząc zimno jak na dziw obcy — przy tych szatach zwłaszcza o srebrzystej bieli i łuskowych refleksach oraz białych rękawiczkach aż po pachy ” .  Gestem królującej w salonie diwy bokiem o oparcie rzucona , słała sobie podnóże z spiętrzonych fałd trenu , bardziej jeszcze połyskliwych od sukni .  Pochylona ku śpiewakowi , skręcała się w sobie jak łodyga słonecznika , prężąc w tym przegięciu pychę i chłód nagiej piersi i wytłaczając niemal w przeciwną stronę obciśnięte sukniami biodra .  Puchowe boa opadające z ramion ujmowało ją w białe ramy wirowych , niespokojnych skrętów , wężowym wychyleniem gięło się sztucznie i ramię wsparte na łokciu .  I tym kształtem rysowała się cała : w kapryśnych esach , zygzakach , arabeskach — w barokowej fanfarze wielkostołecznego szychu .  I biła od tej kobiety fanfarą owa melodia wartkiego po stolicach życia , gdy roziskrzą się światła wieczorne i roztworzą najjaskrawsze kramy podniet nerwowych dla tłumów , gdy sztucznych świateł podnieta gorączkowa zagra jakby do ataku wszystkim pulsom woli w tym podwieczornym niepokoju wibrującego wprost czasu , gdy bruki same niosą elastycznymi kroki w świetliste chromy tłumnej żądzy użycia .  Oto widzi wspomnieniem te wylegające na podwieczerz ciżby .  „ Circenses ! ” — grzmi w tym gwarze i rozhuku wieczornym .  Walą tłumy z burzą tej żądzy tajemnej , co chleb życia na chleb wyobraźni mieniać im każe , te same nieomal , co ongi za widowiska sprzedawały imperatorom wolności dusze , a dziewkę cyrkową wynosiły na tron Justynianowy .  „ Teodora ! ” — ryczał taki sam tłum może jak ten , który pcha się oto w natłokach po marmurowych schodach świetlistego pałacu , a szum swój głuchy przycisza nagle w szepty , rozstępuje się na boki ; gdyż oto po marmuru stopniach , ścieżką purpurowego dywanu wstępuje lekką stopą , szelestna i wonna , w puchach zarzutki jak w piórach ptaka białego , czubem włosów miedzianych i lodowatą dla tłumów twarzą widna …  Ona !  Zaś dołem , w cieniu teatru — te z wieczornego przypływu tłumów na ulicach , z niezliczonych gorączkowych twarzy na schodach pałacu wyłaniające się w półmroku sali postacie spokojne jak robaki w burzy : te dżentelmeny z mdłego Cosmopolis , te fraki i smokingi bezlicowe , którym zwierciadło twarzy chyba nie powtórzy ; wejrzenia poprawno nijakie , nienagannie żadne ; ten stołeczny patrycjat użycia , te bezkręgowce miękkie , których najburzliwsza fala miękko niesie , te czarne robaki , żerujące z flegmą w barwnych burzach namiętności tłumnych .  „ Ah — bravo Toro !  urla la gente … ” — wpieszczał się tymczasem w salonie głos śpiewaka bogaczom przymilny .  Tak było i wówczas !  Taki sam głos , o tymże brzmieniu i barwie rozlegał się był wtedy na scenie , gdy zatopiony w morzu głów ludzkich w samym środku frakowych dżentelmenów kurczył się i jeżył na fotelu w swej kurtce aksamitnej — Pierrot chyba ? — myślały monokle .  Oto wtula głowę w ramiona , jak sowa w pióra , ręce wbił po łokcie w kieszenie szerokich rajtuzów , a białą twarzą i oczami wilka spogląda na nią , jak w kostiumie Cyganki czy też Colombiny jarmarcznej przemyka się oto ptakiem nieuchwytnym przed pożądaniami tysięcy — śmiechem i szydem śpiewająca .  I zdawało się monoklom , że nad krzesła wyrzuci się ramionami Pierrot i krzyknie temu rywalowi o wejrzeniu tysięcy :  „ A jednak moja !  moja ! moja ! ”  W stonowanym blasku marmurowej hali , gdzie brązowe świeczniki rozlewały czerwonawe światła , jej postać zatulona w białych puchach zarzutki , włosów miedzianych błysk , twarzy sztuczne zlodowacenie przed bliskimi oczami i uśmiech prawie bolesny , gdy jej podawał rękę do powozu .  Drzwi ledwo słyszne zapadnięcie w zamku , cwał em a lekko ponoszona po brukach kareta .  „ A jednak moja !  moja ! moja ! ”  Oddechy obojga gorące , w usta sobie przerzucane , warga o wargę .  Przed nimi koni lekki cwał , za nimi szum odpływu głuchy : wezbrane morze tłumnej namiętności wraca w swe łożyska , bujny tłum rozpływa się po ulicach , rozszczepia w gnuśne jednostki .  „ Patrzy ! ” — krzyknęło w nim jakby na alarm , gdy diwa , poruszywszy się nieco na krześle , teraz dopiero spojrzała po raz pierwszy w jego stronę .  Szarpnął się w tył i wywinął za portierę do sąsiedniego pokoju , omal nie nastąpiwszy na czarną kukłę Murzyna , wyciągającą ku niemu swą tacę mosiężną , a na niej dzban kryształowy i czarę : te same , które onego wieczora podawał było Woydzie .  Pamięta !  Burza egzotycznej po świecie namiętności wyrzuciła go w życie rodzime jak rybę na piachy — w onym właśnie czasie , gdy tu Woyda skończył ze sobą .  Pamięta !  Karawan brzydki aż do załkania kołatał i zgrzytał chwiejnymi kołami pod zakasaną spódnicą żałobnego wozu , pluskał po kałużach , kolebał trupem w pudle i podążał głupkowatym truchcikiem indolencji w grząskie piachy podmiejskie .  Chowano marzyciela .  Ta smętna karykatura rodzimego pognębienia wrażała mu w mózg jakby brunatnożółtą barwę rdzy , co przeżera , zda się , tę nędzę okolną i rzuca się nieomal na ludzkie oblicza , stępia nagle marudą bezduszną , która jest na tych twarzach beznadziejnym smutkiem apatii .  Przez te nędze , halizny i piachy , pod spojrzeniem ludzi ponurych wiedzie droga do czyśćca … chyba — myślał — w jakiś buddyjski koszmar dzisiejszego świata .  I wlokąc się tak za trumną z owstrętnionymi usty , spostrzegał ze zdumieniem , że takich jak on jest tu więcej : ludzi porozumiewających się niemo wyrazem niesmaku i pogardy dla wszystkiego , co ich otacza , dusz czyśćcowych , które zaprzepaściły w sobie impulsy do życia .  Jak ten oto , którego chowają !  I zdawało mu się , że temu samobójcy z miłości zaśpiewają jego żałobnicy to requiem krucze : „ Ohyda fałszu i obłudy , pakość jadowita porasta dziś te niwy , na których ongi młodsi znajdowali zachwycenie i poryw , starsi — wolę i dokonanie .  Zatrute jest źródło ochoty wszelkiej !  Nie warto niczego chcieć !  Nie warto ku niczemu marzeniem nawet wybiegać !  Zaś ta nędza , ten smęt , to ponure niedołęstwo naokół : wszystko to pozostać widocznie tak musi ” .  „ Niejedenże to sercu rezultat — myślał teraz — i niejeden życiu okolnemu zysk : to moje spalenie się w żądzy egzotycznej i to ich wytlenie w uczuciach rodzimego zastoju ? ”  I nagle stanęła mu przed oczami ta mała — Ola : to ciche marzycielstwo dziewczyny , zakażone gnuśnością okolną ; jej drobne , zimne ciałko , spalone przez gnuśnych żarem własnej zmylonej duszy ; jej słowa wreszcie , niby tego żagwienia się wnętrznego dymy fatalne : „ brunatne , rude , rdzawe , ociekłe , błotne , zwiędłe , zmurszałe … ”  Otrząsł się całym ciałem .  A gdy oczy podniósł , wzdrygnąć się musiał po raz drugi .  Spozierały na niego ślepia białe tej wielkiej kukły Murzyna , wyciągającej w swych łapach goryla tacę mosiężną , a w niej dzban kryształowy i lodową niby czarę : te same , które onego wieczora podawał było Woydzie .  Bydlęcą powagą nieodpartej jakby siły spoglądał na niego stróż zastoju , jak sam czas niemy , uczuć i namiętności rozkładowych świadek ponury , eunuch czarny z ślepiami jak przerażenie .  Ocknął go z tego otępienia głos śpiewaka donośny :  „ O czym że to on śpiewa ? — zamyślił się nagle .  — O « valore » : dzielności !  że jej to świętem radosnym jest miłość — tam na świecie : gdzie krew z żył gorąca i w ramiona skore niby żelazo roztopione wpływa , gdzie każda namiętność czyni się sama życia potęgą zwycięską ” .  Śpiew wzbijał się wciąż ! — jak gdy ostatni na wiosnę słowik w kląsk ostatni uderzy , gardłem czas jaki przebiera , nutę wyciągnie i zapamięta się śpiewakiem : za echem własnym śląc głos już nie swój — w te gwiazdy po nocy migające ; by tam aż , w gwiazd obliczu , przełamać głos podniebny w krzyk żądzy najniecierpliwszy ! …  Cieliste kobiety z dobrobytowego opasu , panie o miękkich spojrzeniach i pulchnych policzkach , luksusowe małżonki siedzące zawsze z apatycznym ruchem kolan niedomkniętych i te wiotkie , z cierpkim grymasem nudy na licu zopierzałym — wszystkie te kobiety spięła iskra życia w jeden łańcuch oczekiwania , przez który przebiegał niespodziany prąd namiętności egzotycznej .  I uderzył w nie ten prąd raz w raz ! raz w raz ! łechcąc , drażniąc , podrywając nerwy w ciałach tłustych aż do zachwytliwego bólu .  A gdy się śpiew skończył , oczywista na nucie efektu wysokiej , rozdartej , samego śpiewaka podejmującej na palce , wówczas stał się z kobietami szał .  W długim grzmocie oklasków szelest sukien kobiecych podrywny , w zaszum mgły zerwanego stada kuropatw , skłębienie się szelestne barwnego wieńca kobiet wokół śpiewaka , gwarne rozkołysanie złotych i ciemnych główek , ramion w białych rękawiczkach wyrzucanie się w górę i kwiatów pęki przez nie miotane .  — Och , jakiż to artysta ! — wzdychały zasapane na krzesłach matrony .  Od strony gabinetu poczęły wchodzić do sąsiedniego pokoju grupy starszych panów w gęstej dymnicy od cygar i w basowym pomruku rozmów .  Zjawił się i gospodarz : gorzko uprzejmy , grzecznie wyniosły , ubrany z wyszukaną sztywnością .  Czarny i tłusty włos okalający łysinę na ciemieniu miał coś z nadmiernego połysku i martwoty peruki , zresztą i niepokalany gors koszuli był trupiego blasku : wszystko jakby martwiało na tym człowieku , niby na uroczystość dworskiej żało by .  Najsztywniejsze wszakże były szeroko rozwidlone szpakowate baki , nadające obgolonym wargom w tej jamie włosów coś z rybiego wyrazu .  Pan powrócił dopiero co z Petersburga , miał dużo do powiedzenia i jeszcze więcej do przemilczenia : świeżym kontaktem ze stołecznymi sferami wzbudzał większy niż kiedykolwiek szacunek wśród swoich gości .  Teraz oto prowadził pod ramię wielkiego jak piec chłopa o podgolonej jasnej czuprynie i ostro rozstawionych wąsach .  Profesorowi powiedziano , że jest to podobno korespondent do gazet berlińskich i że na opinii europejskiej zależy nam wszak bardzo .  Suchy i sztywny wygląd gościa wywołał na pół ironiczne zaciekawienie gości do koszarowego fashion .  Jego bardzo lakoniczne odpowiedzi wzbudzały jednak poważanie dla prasy europejskiej , zaś ostre i krótkie gesty znalazły już naśladowców .  Koło gospodarza i berlińskiego gościa krystalizowała się tedy powaga .  Ten stateczny korowód panów , zahaczywszy o profesora z Krakowa , stał się jeszcze bardziej poważny i surowy .  W milczeniu gości oraz w ich chrząchaniach czuć było chwilę oczekiwania : wiadomo było z doświadczenia , że zebrania w tym domu mają zawsze swoje clou sprawy publicznej .  Z salonu biła tymczasem pełną falą muzyka .  Gospodarz z lekkim zniecierpliwieniem zamykał cicho wielkie skrzydła i zasuwał portiery , ktoś usłużny uczynił to i przy drugich drzwiach .  Półmrok ogarnął panów : rozpłomieniły się w nim zarzewia cygar , rzucając ostre , czerwone błyski i głębokie cienie na twarze starcze .  Lecz wnet zapłonęła lampa u góry , ścieląc po twarzach zimniejsze półświatło i łagodniejsze cienie : to lokaj zgasił świecę na kominku i rozniecił elektryczność , by oddalić się wnet krokiem bezszelestnym i tajemniczym .  Panowie chrząchali coraz twardziej , na nieomylne świadectwo , że niejeden z nich się czuł niezręcznie ; ten i ów doświadczał nawet interesującego dreszczu spiskowca .  Wśród wysztywnionych białych gorsów i dymiących cygar panowała skrzepła , sucha atmosfera wysilonej powagi po tak swobodnych rozmowach przy preferansie .  Ta nakazowość chwili schlebiała najwidoczniej wszystkim instynktom gospodarza , bo uznawszy wreszcie moment za stosowny , powstał i , unikając najstaranniej wszystkiego , co by mogło trącić stylem i okrasą , wygłosił w starannie oglądane paznokcie swej ręki , że obecne kłopoty rządowe w czasie , kto wie , czy nie przedwojennym , czynią go bardziej pokojowym na wewnątrz .  I tak , na przykład , w rozmowie z pewnym „ miarodajnym czynnikiem ” wyniósł gospodarz wrażenie , że pewna finansowa inicjatywa społeczna w zakresie użytku publicznego , przy umiejętnym przepchaniu jej przez niższe dykasterie , nie natrafiła by na zbyt silny opór u góry .  Miano wprawdzie na myśli herbaciarnie lub przytułki , lecz przy umiejętnej formalistyce i zręcznym argumentowaniu interesem rękodzieł , eksportu , zdolności można nakierować pozwolenie na muzeum sztuk pięknych , o którym była już tylokrotnie mowa w gronie panów .  Wypadało by również skorzystać z jakiej okoliczności galówkowej , okazji czy egidy , dla których mają tam smak .  Po tym obwieszczeniu wszczął się gwar bezładnej rozmowy .  Uwagę wszystkich pociągali dwaj panowie : stary o czerwonej twarzy i siwych wąsiskach oraz pan smukły o długiej pogarbionej szyi , maskujący zakłopotanie niezmierną dla wszystkich uprzejmością .  Wiadomo było , że stary jegomość , bogacz ukraiński , „ pragnie coś zrobić ” i że hrabia zamierza zerwać z bardzo przewlekłą i nieco płochą młodością w sposób równie obywatelski , jak hojny .  Kilku publicystów miało za to pomysły i ambicję .  Stanęła tedy rada tajna przy zachowaniu zwykłych ostrożności , to jest pod osłoną hucznego przyjęcia u gospodarza .  Oto wystąpił pierwszy publicysta z wielkim rękopisem w dłoni .  — Panowie — zaczął z szerokim gestem — pierwszą troską cywilizowanych narodów , powiada mądrość …  Gospodarz ujął go bardzo delikatnie za łokieć i z cierpką uprzejmością tłumaczył , że nie wystarczy czasu na wysłuchanie kilku , interesujących skądinąd , prelekcji .  Rozległ się pomruk aprobaty .  — W takim razie wycofuję się z moim referatem ! — obwieścił wyzywająco rzecz przez innych już postanowioną .  — Wielmożni panowie — odezwał się z kolei głos ochrypły i , wyłamując z trzaskiem palce zakłopotanych dłoni , wystąpił uwędzony w dymie tytoniowym niezmiernie długi i zaschły pod żółtą skórą jegomość .  — Prawdziwie wielmożni panowie !  bo fortuna w rzeczach publicznych dobrze użyta całemu narodowi adjuvat , a jego dobrodziejom chwały i godności przysparza .  Gdy głód w Polsce panował , otwierały się królewskie i pańskie śpichrze .  Otwórzcie duchowe śpichrze , dobrodzieje nasi !  Ten głód ciężką klęską nam grozi , wysiewają się już tylko chwasty i co jałowsze ziarna .  Użyczcie książek !  Dosypcie grosza ! — błagał i trzaskał palcami suchotniczy pan .  — Załóżcie śpichrz pod zasiewy nowe : stwórzcie bibliotekę ! …  — A niech wam tak Bóg fortunę podwoi oraz w tym i przyszłym życiu nagrodzi , amen ! — zakończył ktoś półgłębkiem i pociągnął suchotniczego pana za rękaw tak silnie , że posadził go z impetem obok siebie .  — Jak pan może w ten sposób !  — Ależ drogi i najmilszy !  — Suchotniczy pan pochwycił sąsiada za obie dłonie , kierując w jego stronę impet swego wzburzenia .  — Pan , który bywał eś w Paryżu ! …  Pan , który także nauką się zajmujesz ! …  Gdy nagle zakasłał ciężko i musiał wyjść z pokoju .  — Proś ty ich , młody panie ! — wykasłał w chustkę na pożegnanie .  — Proś !  Jakoż młody pan głaskał czas jakiś swą kozią bródkę , układając w myślach przemowę , wreszcie osadził nerwowo binokle i poprosił o głos :  — Tradycyjne to wprawdzie kolumny polskiej oświaty : pańska i mieszczańska łaska , a młodzież nasza od wieków nie wychodzi z żebraczej roli żaka z misą na progach cudzych kuchen …  Kilku starszych i mniej ruchliwych panów zadowoliło się wypuszczeniem gęstych kłębów cygarowego dymu i wzgardliwym okrzykiem : „ Ba ! ba ! ba ! ”  Wszakże z ust bardziej krewkich padały pod nosem i obelżywe słowa .  — Także owoc pańskiej łaski w czasach demokratycznych ! — syknął w kącie starszy głos .  — Pan Karski z Wójtówki posyłał „ to ” do szkół .  Ekonomem u pana Karskiego był ojciec oratora .  Gdy niespodzianie wyskoczył na środek student i opinając szczupłe piersi w mundurek :  — W imieniu ! — obwieszczał — uczącej się młodzieży ! — okrzykiwał — protestuję ! — roznamiętniał się nerwowo .  — A idź pan do stu par diabłów ! — zniecierpliwił się ostatecznie starczy głos .  Gospodarz ruchem desperackim obu dłoni głaskał tłusty włos na skroniach .  Warcholi i smarkacze zburzyli na samym początku całą powagę zgromadzenia .  „ To są sympatie żony ! ” — myślał z goryczą .  Na domiar od strony salonu przemycał się raz w raz ktoś obcy .  Oto wpadł młodzieniec z ostrym wąsikiem , krótkowzrocznymi oczyma oraz nosem człowieka najwidoczniej zawsze krzętnego ; wpadł , rozejrzał się , powąchał i w pas się kłaniał .  — Jestem przyrodnikiem ! — mówił z ukłonem — asystentem stacji biologicznej na Białym Morzu .  Korzystając z bytności w kraju i tak szczęśliwego trafu narady szanownych panów , przybiegł em umyślnie , by rzucić myśl , projekt , który tylokrotnie zaprzątał na obczyźnie moją ambicję Polaka .  Od czasu gdy stopa polska dotknęła lodów podbiegunowych ( mam na myśli pana Arctowskiego ) , projekt naszej ekspedycji w arktyczne regiony stał się marzeniem przyrodnika i patrioty .  Okręt ochrzcili śmy czcigodnym imieniem Jana z Kolna , w pamięć tego , który przed Kolumbem dopłynął pono do brzegów Ameryki .  Nie wątpię , że znaleźliby się u nas ludzie hojni i nauce w duszy oddani , których fascynować musi myśl , aby sztandar duchowy naszej stolicy zatknąć na biegunie kuli ziemskiej .  Czerwony wąsal z Ukrainy wypuścił z ust cygaro i otrzepywał impetycznie płonące jeszcze popioły na swoich i cudzych kolanach .  — Bój się pan Boga !  — Panowie ! panowie ? — piszczał cienko i wymachiwał rękami jakiś frasobliwie niespokojny osobnik .  — Toż dyskusja się rozprasza !  Proszę o głos w sprawie formalnej .  I zwracając się do korespondenta niemieckiego :  — Nie mamy wyrobienia parlamentarnego .  — Allerdings .  Ja . Leider .  Te twarde , z berlińska odbębnione słowa stropiły zupełnie nieświadomie wielomówny temperament zebrania .  Nastała cisza .  — To -to ! — podrzuciła się z basowym pomrukiem otyła osoba o rozlanych szeroko na kanapie brutalnie tłustych udach .  — Muzea ! …  A tam jeszcze : i sztuki piękne ! …  W porę ktoś skoczył w arktyczne aż regiony .  To są , panie , arktyczne regiony na dziś : te wasze muzea i sztuki piękne .  I równo mi z tymi sztandarami na biegunach .  Śmiech i wstyd !  Ot , zrób który ekspedycję na powiat : popatrz , powąchaj !  Sprawa krajowa ma być powszechną …  Chyba !  Nie ? …  Ot , któryś z sąsiadów już dobrze mówił : „ a to drogi ! a to szosy ! — a to spławy ! — a to melioracje ! — a to kredyt rolny ! ”  Wyliczając to wszystko , trzymał sztywno do góry palec wskazujący , a raczej kusy pierst z ciężkim sygnetem herbowym .  — Ot , wam dobro publiczne !  Jest nad czym głowy suszyć i debaty wszczynać .  A tamto ? — zamyślił się i , opuszczając powoli wyroczny palec , kończył tonem minorowym : — Dobre , serdeczne słyszano tu mowy gorącej młodzieży .  Szanuję młodzież i ja .  Ale gdzie męże do rady ?  Podrzuciwszy ciężkie ciało na dłoniach , dał nura w głąb kanapy , wystawiając na salę podeszwy krótkich nóg .  W tej pozycji machnął wzgardliwie ręką :  — Człowiekowi nieraz za swój naród „ wstydno ” !  I tłusty pan przytłoczył sobą całą sprawę .  Jak pierzyna wielka stłumił sobą gwary .  Tylko na podtrzymanie jego autorytetu rozlegały się w ciszy już twarde i pewne siebie , wyzywające wprost chrząkania panów ze wsi .  Milczano .  Gospodarz zwiesił z niesmakiem rybią wargę .  Gdy wąsal czerwony , siedzący obok tłustego pana , począł opozycyjnie trzeć grzbietem o kanapę .  Jego autorytet nababa , mający ostatecznie rozstrzygnąć wszystko , czynił ciszę napiętą .  Stary przede wszystkim splunął gromko w kraciastą chustkę , chrząknął , wreszcie jął mówić :  — Krowy są — zaczął od razu od najniedelikatniejszej aluzji do siebie , spoglądając zarazem i na hrabiego .  — I dójek nie brak .  Boję się tylko , że nas w dziurawe beczki wydoić pragną : każda tu sprawa głodna , każde cielę przepaściste .  Głodnyś — sadowią cię przed misą i mówią : „ Weź , bracie , ale jedną tylko krupkę , jedynieńką ” .  Co ja mówię ! — kup sobie krupkę , powiadają , ale jedną , nie śmiej więcej !  Myślę , gąb głodnych dziesięć posadź z takim nakazem u misy , każda inną krupkę wybierze : ta moja , pomyśli , najtłuściejsza .  Zgody między nami , najmilejsi moi , nie będzie .  I nie będzie nigdy zgody między nami o te krupki .  Nad siły to i możności ludzkie .  Gdyby na rady jawne przyszło , o krupki , najmilejsi , sprzeczali by śmy się wiek cały .  Najswarliwszym narodem na świecie uczynią .  Za czym wyjął z kieszeni kraciastą chustę , strzepnął szeroko , ujął pośrodku garścią i ukrył w nią nos wielki .  I trąbiąc przeraźliwie długo , przemagał w tym ukryciu twarzy swe wzburzenie wobec tak uporczywego wpatrzenia się ludzi .  Wreszcie wychylił twarz czerwoną zza chusty i podgarnął chmurnie wąsa .  A że ludzie wciąż jeszcze oczu z niego nie spuszczali , jakby oczekując dalszego ciągu , więc się stary ofuknął :  — No , gadaj , który z panów wiesz lepiej !  Druga krowa , którą wydoić miano , stała tymczasem cierpliwie na uboczu : hrabia o długiej szyi darzył uprzejmym baczeniem każdego , kto tylko przemówił .  Gospodarz , cierpki i niezadowolony z obrotu dysputy , prosił tymczasem panów o powrót do gabinetu : tam miał nadzieję ująć rzecz w swoje dłonie ; tu naprzykrzała się wciąż muzyka i raz po raz wchodził z salonu ktoś niepożądany .  Wszakże narada panów rozbijała się już w liczne gawędy grup .  Profesora zatrzymał suchotniczy pan , który tymczasem powrócił był do grona .  Nazwał się Downar , Antoni Downar , podkreślał imię , jako niezmiernie ważne widocznie , i schwyciwszy jego rękę , ściskał mu ją gestem ponurego braterstwa — jak mason .  Przed laty kilkunastu miał nawet zaszczyt przesłać mu swoją książkę .  „ Aha , także uczony ! ” — tłumaczył sobie profesor to dziwne powitanie .  Pan Downar westchnął :  — U nas , panie …  I splatając kościste palce o martwych , białych paznokciach , rzęził monotonnie o tym , jak to swego czasu sprzedał zaledwie kilka egzemplarzy swej książki , a wydał własnym nakładem .  Ma już od lat sześciu gotowe dzieło O czytelnictwie w Anglii .  W ostatnich czasach dopiero zajęli się wreszcie wydawnictwem tamci ludzie zacni , mówił , wskazując na wychodzących panów .  Gdy dzieło ukaże się na półkach , nie omieszka przesłać je profesorowi .  Panowie uścisnęli sobie ręce .  — Głównie brak książek , profesorze !  Bo zresztą robimy i my tutaj , co się da .  Wydajemy encyklopedie …  — Jakież to ? — przerwał profesor .  — Niezliczone i nieskończone — wtrącił z ubocza jakiś głos .  — Niech pan tak nie mówi — prosił łagodnie pan Downar , przeginając z trzaskiem długie palce .  — Jest w tym tyle rzetelnej „ pracy ” w nieprzespanych nocach , po „ czynności ” biurowej .  Niech pan powie o tym , komu należy — pan żyje z dziennikarzami …  Właśnie dwaj moi niegdyś uczniowie pragną prosić pana o doradę — zwrócił się tymże żałosnym głosem do profesora .  „ Mikulski ” — „ Bogdanowicz ” — przedstawiło się wraz dwóch młodzieńców .  Z bezładnego nieco wstępu dowiedział się profesor przede wszystkim , że młodzi panowie zdążyli już wydeptać bruki i omieszkać poddasza wszystkich stolic .  Z nieustannych zaś komentarzy pana Downara i kłótliwych opowieści młodych wyrobił sobie rychło jaki taki obraz ich życia : oto młodzi panowie za swe ubóstwo , lichą schludność odzienia i nieukładność wschodnią lekceważeni wszędzie przez swych „ burżuazyjnych ” po Europie kolegów , napastowani brutalnie przez obcą policję , wycierali ławy po aulach wszystkich cudzoziemskich i pogardliwie wobec nich obojętnych duchowych „ mater ” .  Kryjąc się zaś ze swym niedostatkiem po stołecznych gettach wszelkiej biedy , nasiąkali — jak przypuszczał — nie tyle kulturą , ile krzywdą i fermentem nędzarzy całego świata .  W obecnej prośbie o doradę szło im o „ studia społeczne ” dla osłodzenia sobie omierzłej „ techniki ” , której uczą się dla chleba .  — Panie ! — akompaniował im pan Downar westchnieniem — u nas trzeba być bohaterem , żeby „ uprawiać pole nauki ” — wołał , nie zapominając w swym wzburzeniu i o obowiązkowej kwiecistości wyrażenia , skoro mowa o nauce .  — Nauki ? — powtórzył profesor mrukliwie , patrząc z ponurą niechęcią na „ encyklopedystę ” pana Downara za tych dwóch jego adeptów .  Tłusty szlachcic z Litwy baczył na to wszystko z daleka jednym okiem i uchem , wreszcie rozkiwał głowę , zasapał złośliwie i zanucił niespodzianie na nutę Tysiąc walecznych opuszcza Warszawę :  — Tysiąc zżydziałych włóczy się po świecie ! …  — Panie ! — nastąpił na niego pan Downar , z impetycznym trzaskiem swych poplątanych jakoś palców — panie , tą drogą dochodzi do nas dziś trzy czwarte niezarobkowej wiedzy .  Tą drogą dojdzie kiedyś …  Zakasłał i nie mógł mówić dalej .  Hrabiego zagadywała tymczasem zręcznie i zatrzymywała przed obrazami na ścianach osoba duchowna : ksiądz wielkomiejski w wytwornie skrojonej sutannie ; w pasie cienki , w uśmiechu słodki jak stara panna .  — Ach , z tego muzeum zwykłym trybem nic nie będzie — machnął ręką na wychodzących panów .  — Ale kiedy mowa o sprawach publicznych , pozwoli sobie hrabia przedstawić kilka ziaren , nie chcę powiedzieć lichych , lecz drobnych , skromnych ziarenek , rzucanych przecie z wiarą w naszą ubożuchną glebę .  — „ Dzwonek Loretański ” — odczytywał hrabia grzecznie wetkniętą do rąk gazetkę — „ pismo dla sług ” .  A że nie przemawiano do niego , wyczytując wciąż z oczu wrażenie , więc obracał gazetkę w palcach , przewrócił ją do góry nogami .  — O , bez wątpienia … — rzekł nieokreślenie i z niezmiernym szacunkiem zwracał księdzu te pobożnie zadrukowane ćwiartki papieru .  Wówczas ksiądz jął mówić o poniechanym biednym ludzie , o fermentach w nim współczesnych , nieznajdujących przeciwwagi w duchu obywatelskim , który odgraniczył się od maluczkich wyniosłością .  A wszak służba i lokajstwo ma u nas tradycję pierwszego związku ludowego ( niestety jakobińskiego ! ) za czasów Sejmu Wielkiego .  Obyż teraz było inaczej !  A wszak każdemu z nas zależeć musi przede wszystkim na usposobieniu i przychylności tej służby , która go bezpośrednio otacza .  Wszakże to pisemko , podtrzymywane jedynie wdowim groszem ludzi najbiedniejszych , będzie musiało upaść dla braku środków .  Więc zanim księdzu ręce nie opadną , choć z przykrością , choć przemożeniem się , pomny na niezachwianą cierpliwość błogosławionej pamięci księdza Boduena …  Skończyło się rychło na tym , że w rękach hrabiego znalazła się książeczka czekowa , a jedna jej kartka przed opuszczonymi oczyma księdza .  — Tylko — mówił hrabia nieco zakłopotany — prosił by m — ( o dyskrecję — chciał był powiedzieć ) — o bezimienność — poprawił się rychło .  — Bo właściwie co ja … ze służącymi ? — rozmyślał głośno już dla siebie .  — To jest nawet trochę rigolo !  Zresztą nie mogę , uważa ksiądz , ze względu na mego Józefa , który jest widocznie innych przekonań , bo przemyca mi nieustannie jakieś odezwy między listami .  — Hm !  Jakież to przekonania i odezwy ? — zaniepokoił się surowo ksiądz .  — O , nie wiem .  Zresztą , choć młody , robi najpoprawniej starego sługę i analfabetę .  Więc mi to jest obojętne .  Tak to hrabia , orientując się nieco późno , dolewał sporo żółci do zbyt pochopnego daru .  Poczuł to ksiądz i starał się czym prędzej zamknąć sprawę , dziękując za dar tak królewski , który stawia pismo na trwałych i szerokich podstawach .  W następnym numerze „ Dzwonka ” znajdzie się najwdzięczniejsze pokwitowanie …  A wobec przerażonych oczu hrabiego łagodził czym prędzej :  — Niby dla uczczenia pamięci … na zlecenie nieboszczki hrabiny matki .  — Właściwie … — ( hrabia stawał się nerwowy ) .  — To już lepiej na imię nieboszczki ciotki .  O , tak ! świętej pamięci Moniki .  — Nasz związek nie omieszka w dniu świętej patronki prosić na mszę zaduszną — rzekł ksiądz , chyląc głowę .  I drobnym krokiem ruszył ku drzwiom gabinetu .  Tknięty po drodze jakby inną myślą , odbił się wzniesionymi nieco dłońmi o warstwę powietrza , wejrzał ku górze , złośliwy uśmiech szerokich ust zwrócił na drzwi , zza których dolatywał gwar męski — i cofnął się .  — Raz jeszcze dziękuję w imieniu moich tercjarzy ! — rzekł podając rękę doskonale krągłym gestem światowego człowieka .  A gdy mu dłoń ściskano , wtulił się w ramiona i pochylił postać długą , jak osoba duchowna .  — Ależ to ja , księże kanoniku , dziękować winien em — odparł hrabia najpoprawniej .  Był na tyle uprzejmym , że zechciał zakończyć rozmowę akcentem towarzyskim , aby zatrzeć wzajemne może niesmaki po tych nudnych sprawach pieniężnych .  Mówił tedy :  — Nasz gospodarz jest w zachowaniu się , w atitiudach , w sposobie ujęcia sprawy i wytrwałości całkowicie ministrable …  Aa — zupełnie ministrable !  Ksiądz zwrócił się tym razem ku przysłoniętym wciąż jeszcze drzwiom do salonu i wślizgnął się giętki za ich portierę .  W grupach panów ukazywał się mundur wojskowy , witany zdumieniem w oczach i przesadną wnet potem uprzejmością gestu .  Pułkownik obracał się w tej atmosferze z wschodnią dyplomacją : był dobrodusznie zażyły , poczciwie niedbały , nie oszczędzając sobie po wschodniemu i cichej złośliwości w akcentowaniu swej prostoty wobec tego nadmiaru cudzej gentilezzy .  Odnalazłszy na kanapie tłustego obywatela z Litwy , przysiadł się do niego , a raczej dał za jego przykładem nura ku poduszkom i szeptał mu do ucha :  — Z tymi tu ludźmi nigdy nie zażyjesz !  Coraz to grzeczniej między nimi i coraz to bardziej ślisko .  Każdy masło uprzejmości z oczu i ust sączy , byleś się o niego nie otarł odrębnością jaką , byle życie samo prześlizgnęło mu się gładko po duszy .  Żadna ręka tu drugiej mocno nie chwyta , żadna myśl cudzą się dolą nie zatroska .  Poodgradzali się tu ludzie od siebie grzecznością , każdy w skorupce swej gładkiej .  I wszyscy , rzekł by ś , jednacy .  U nas choć ćwieki w głowach — a wyróżniają ludzi .  I tym życie pociąga , że ludzie w nim wszelacy ; a każdy tym stoi , że od innych odmienny .  Wszystko ludzkie jak kleszcz ciebie się tam u nas chwyta : ciekawa bo rzecz , przeciekawa , „ człowiek ” to !  I ona to , ciekawość nasza do ludzi , w dole ludzkie nieraz wirem pociąga , każdego żyć zmusza i , chcesz nie chcesz , twoją prawdę życia z ciebie dobywa .  Zaduszewniej żyją ludzie nasi ! …  Tu się każdy jak robak w sobie zwija , swoje namiętności pod ziemią chowa , jak grób o sobie milczy i jak grób dla drugich się wybiela .  Spojrzysz — życia nie dopatrzysz , słuchasz — westchnienie chyba usłyszysz .  — Jak na cmentarzu — hę ?  — Toż mówię .  Jest u mnie Sasza , syn .  Ten zawsze na mnie nastaje : „ Czego ty , papa , do nich leziesz ? ”  Mało czego ! — przywyka człowiek do ludzi .  Ileż to lat od sześćdziesiątego trzeciego ?  I kamień na polu jego trawą porasta .  Swój ja język zepsuł , waszego się nie nauczył .  Śmieje się ze mnie Sasza .  — Nie lubi nas syn ?  — A czort go wie , lubi czy nie lubi !  I nie w tym rzecz między ludźmi .  Tu on się rodził , tu chował , a bardziej on wam obcy : „ No , co u nich ? — pyta .  — No co ?  Czego leziesz ? ”  — Młodości i życia nie czuje on w was : ot co !  Tłusty pan nabrał powietrza w policzki i wypuścił je z odętej twarzy jak dym .  — Tak — wydmuchał wreszcie .  — Gdy ojcowie współczuwać już zaczynają , synowie już lekceważą .  Zwykła kolej .  — Nu , Wojciech Stanisławowicz ! — mitygował go pułkownik , położywszy mu rękę na kolanie .  — Tu to was szlachtę — na honorze połechtaj .  Dziad jenerałem był napoleońskim — wiadomo .  Siwe oczki pułkownika dokończyły zezem : „ Zatłuściał wnuk ! ”  Ujrzawszy tymczasem kogoś w tłumie , począł się przyglądać , przechylać bokiem , wreszcie zerwał się z miejsca .  Dobrozacna złośliwość w siwych oczach zgasła natychmiast , zatliła się w nich iskra szczerej życzliwości ; a na siwych wąsach i rudawej brodzie osiadła ta powaga prostoty , z jaką tamtejsi ludzie starsi umieją się jeszcze zbliżać do kobiet i dzieci .  Kłaniał się z początku z rezerwą , lecz uradowany wraz wyciągniętą ręką dziewczyny i krzepkim uchwytem dłoni , zatrząsł mocno jej ramieniem .  — Bóg zapłać , że poznała ! …  Ot i panna zrobiła się tymczasem .  Ile to lat — tam na wsi ? …  Sześć ?  Cała wieczność w tym wieku !  Nie wypuszczając jej ręki , odstąpił nieco w tył i ogarniał ją całą wzrokiem .  — Wszystko , co w dziecku brzydkie było , ładne się stało i „ ważne ” .  Znaczy się , kobieta cała była w tej główce małej .  I dola !  Bo ja znachor po trosze .  Tylko nie z ręki wróżę , a z oczu , gdy jasne , z ust , gdy nie kwaśne .  Ot i ten uśmiech !  Dla kogo psotny , dla kogo niespokojny , komu co obiecujący , a dla mnie „ ważny ” — jak życie , jak młodość sama …  Daj Boże , jak najwięcej radości ! — wołał , ściskając jej rękę aż do bólu .  Nina sprężała się niewolnie w poczuciu rześkości wielkiej , jaka wstępowała w nią przed tymi oczami , tak szczerze radującymi się jej młodością .  Człowiek ten , widziany niegdyś w dzieciństwie , był mimo wszystko tak dziko obcy jej życiu i stosunkom , że najprostsze słowa powitania z trudem przychodziły na usta .  A jednak krzepkość tej poważnej postaci , ukłon jej chrzęstny , krótki pobrzęk szabli , munduru nawet barwa i połyski narzucały jej jakby rytmy szparkie .  Wstrząsnęła bezwiednie grzywą i , wciąż jakby urastając , rozpłomieniała cała uśmiechem otuchy …  do samej siebie : rzekł by ś — powitanie ojcowskie , które żwawy puls jej krwi błyskiem w swe oczy chwyciło , jej uśmiechem roziskrzyło się całe , za bary jakby chwyta , w górę podnosi i na konia chyba posadzi .  Hej ! ochoty w życiu jak najwięcej !  Jedna z dam w stroju ni to empirowym , ni to w szacie dla osoby brzemiennej — w sukni „ reformowanej ” , znudzona mdłą gawędą kobiet w salonie i nieodważająca się wejść do gabinetu pełnego niskiego rozgwaru mężczyzn , snuła się tęsknie w pobliżu , wdychając pełną piersią dymy od cygar .  Siadła wreszcie skromnie tuż przy drzwiach palarni , dobyła z wielkiej na przodzie kieszeni swych sukien całą garść notatek i zapisanych skrawków papieru , odnalazła wśród tych szpargałów zapałki , bagaż swój spakowała z powrotem w kieszeń chłonną i , przybrawszy obronny wyraz twarzy , zapaliła papierosa .  Przepuściwszy mimo oczu uważnych całe szeregi panów , stała się nagle czujną .  — Kto to jest ? — rzuciła niecierpliwie w pusty pokój , ledwo drzwi zamknęły się za jednym z przechodzących .  — Były przyjaciel naszej diwy — podwinął się nie wiadomo skąd pan Horodyski .  — Ach , tak ! — rzekła głuchym altem .  — No , to się rzecz tłumaczy .  Artystki zabierają tym klępom z salonu zawsze najlepsze kąski .  Pan Horodyski rozpromieniał w okamgnieniu .  I , rad tej znajdzie niespodzianej , zatarł suche ręce , gotując się na dobrą rozmówkę .  — Dlaczego to , proszę pani , wśród tylu tu „ kąsków ” ten jeden ma być najlepszy ?  Nerwy kobiece są wprawdzie przedziwnym dynamometrem …  — Serce kobiety doznaje w życiu więcej zawodów niźli jej nerwy .  — Ale te ostatnie bywają dla niej bardziej nieukojone .  Parskał i chichotał sam , bo dama z niezmąconym spokojem na twarzy pogodnej otrząsała popiół z papierosa .  Jego ogarniał już entuzjazm dla otwartego wejrzenia niewiasty świadomej .  Nieprędko spostrzegł , że tuż przy nim trząsł brzuchem dostatnim jegomość o dziwnie lśniącej pełni roześmianych w tej chwili policzków .  Pan Horodyski poznał znajomego fabrykanta Szolca i przedstawił go wnet .  Dama spoglądała nie bez aprobaty , jak między wyłogami fraka wyciskał się ten brzuch śmiejący , niby dojrzały kasztan z pękniętej łupiny .  „ Rond-point ” , nazwała to sobie w myślach .  A gdy ją zaleciał błękitny dymek cygara , rozchyliła nozdrza .  — Ogromnie lubię , kiedy mężczyzna pali cygaro — rzekła swym niskim altem .  Pan Szolc w odpowiedzi na ten niespodziewany awans wyprostował krępą postać , wystawił swą małą nóżkę spod brzucha i zaciągnął się mocno cygarem .  I to nieoczekiwane podrażnienie fantazji skojarzyło się w nim rychło z łatwą pobudliwością apetytu .  Pomyślał tedy , że z tą panią miło by było spożyć na osobności kolację , gdyż takie zwykły jadać dużo i ze smakiem , nie pijąc , podniecają się dziwnie samym jedzeniem i bywają wtedy najciekawsze w sprośnych rozmówkach nad talerzem .  Dama tymczasem wychylała się ku drzwiom do dalszych pokojów , kiwając na kogoś z daleka .  Na progu zjawiła się Nina .  Jej jasnych sukien szmer i zwinność przyniosły jakby wiew ochłodny w duszną dymnicę cygar .  Po niedawnej rozmowie z pułkownikiem w poczuciu wciąż jeszcze w dwójnasób lekka , tą rześkością niemal harda , śmiała się ku nim całą postacią , jakby wstrzymaną w skoku : głowy podrzutem pytającym , włosów zuchowatym odgarnieniem z czoła i twarzy otwartej roziskrzeniem ciekawym .  — Ot , jaką ja sarnę wywabiła m na progi — rzekła dama .  Szybkością ptasiego odruchu podrzuciła się głowa dziewczyny w stronę głosu .  Zasłyszane słowa i ich sens znalazły się w tej głowie o wiele później .  I wtedy dopiero zaniepokoiła się : tym zapatrzeniem się wszystkich i tą ciszą , jaką witano ją tutaj .  Teraz osadziła się rzeczywiście jak sarna : wyciągnęła się szyja zdziwiona , zaokrągliły się oczy , na nozdrzach zapulsował niepokój .  — Państwo śmieją się ze mnie ? …  — Panno Nino ! …  Proszę pani ! …  Ależ , skądże ? — wołali jedno przez drugie , jak gdyby budząc się kolejno z zapatrzenia w tej bezwiednej adoracji — dla instynktu .  Pan Szolc częstował damę papierosem , zwracając się na psotę i ku Ninie z cygarnicą otwartą .  — Właśnie , że poproszę ! — sięgała zuchowato .  — Pani nie była by tak mało zazdrosną o swoich chłopców ? — nawiązywała tymczasem dama przerwaną łaskotliwość dialogu .  — Kiedy ja nie mam … — wyrwało się z ust już nazbyt prosto i niemądrze .  Zaczerwieniła się w pierwszej chwili , ale gdy przyłożyła usta do papierosa , wydało jej się nawet zabawne .  — Ja by m się z panią nie podzieliła moim , gdyby m miała .  — „ Nie podzieliła ! ” — pisnął dyszkantem pan Horodyski .  I zacierał ręce , strzygł oczy .  — Dlaczegóż to nie ? — pytał alt .  Właściwie nic już nie wiedziała , co ma powiedzieć .  Do podnoszonego w widłach palców papierosa wyciągały się usta z daleka w długi i niemądry dziób .  I tak się do niego przykładała ustami , cmokała w munsztuk , ku coraz to rozkoszniejszemu błyskowi w oczach panów .  Wreszcie chwyciła dym .  — Bo … — próbowała nawiązać zerwane nici w myślach , wypuszczając z fantazją smugę dymu .  Już i papieros dawał się łatwo ; kłębił się dym w ustach i szczypał język niecierpliwy .  W podrzucie głowy i upartym uśmiechu , który z warg mimo wysiłku spędzić się nie dał , był taki rezon i hazard na słowo , że panu Horodyskiemu aż się przymrużały oczy i pulsowały żyły na łysym ciemieniu .  W bezinteresownej aż ekstazie gotów był milczeć , stulić się , nie istnieć , byleby móc słyszeć , jak to w takiej główce myśli sprośne jawią się nieomal intuicyjnie .  Czerstwiejszy w swej tuszy elastycznej pan Szolc uwijał się żwawo koło dziewczyny ; w instynktowej potrzebie praktycznych wszędzie orientacji życiowych „ kalkulował ” pan Szolc swe pytania .  Zagadując ją gwałtownie , odparował niejako od reszty towarzystwa , przyparł do kąta i rozpowiadał coś ochoczo a prędko , przemycając w tej gawędzie raz po raz jakieś pytanie ukryte .  Nina zapalczywie pociągała papierosa .  A on rozpowiadał coś w te dymy przed jej twarzą , mówił póty , aż się dziewczyna żachnęła .  — Z chłopcami ? !  I ciągle o nich !  E , już mnie to znudziło !  Czy widuję się na spacerze ?  Czy mam znajomych ?  Nie rozumiem .  Zaczęły się w niej budzić jakieś zastanowienia nieokreślone .  — Et ! — żachnęła się nagle i odrzuciła precz papierosa .  Szybkimi ruchami głowy zwracała spojrzenie na wszystkich po kolei i , nie mówiąc ani słowa , skierowała się ku wyjściu .  Lecz pan Horodyski rozkrzyżował ramiona na progu .  I tak się obaj zakrzątali koło niej gorliwie , z tak zabawnie zatroskanymi ruchami , że zagadali wraz i rozproszyli wszystkie jej myśli .  Parsknęła śmiechem .  Wobec tego zakrzątali się jeszcze gwarniej .  Słyszała zaledwie piąte przez dziesiąte …  — Tyle pań prosiło ( na uboczu oczywiście ) , a pan Szolc nie chce pokazać .  W Aix-les-Bains kupił ten breloczek , dokąd co roku jeździ .  — I obrazek znowuż jakiś ! — wydęła wargi na nich obu .  — Byle głupstwo niewymyślne służy za haczyk …  — Na ten najczulszy nerw w kobiecie : nerw ciekawości .  — Och , te niemądre kobiety !  — Takie oburzanie się na wszystkie powiększa tylko gorączkę ciekawości u każdej .  Tym razem spojrzała na nich z zabobonną już nieufnością .  Wyciągnęła się znów szyja i rozchyliły wargi niemądrze .  — Ot ! — machnęła nagle oburącz .  I zakręciwszy się na pięcie , wybiegła z pokoju .  Nie śpieszyła się jednak do salonu — w nudne , jak jej się teraz wydało , gawędy kobiet między sobą .  W sąsiednim pokoju zatrzymała się przed lustrem pod pretekstem poprawienia włosów .  Ramiona wzniesione splotła dłońmi w tyle , na ciemieniu , i zamyśliła się nad sobą przed zwierciadłem .  Od kominka biła łuna na pokój , a przesycona mglistym pomrokiem wnętrza osiadła zaledwie nalotem czerwonym na tafli lustrzanej , nie wnikając w jej głąb ciemną .  Otrząsła się ze swych myśli i z wyrazem niechęci ku sobie jęła szybkimi ruchami upinać włosy .  Na palenisku osunęło się kilka bierwion , dobywając z zarzewia płomienie ostatnie , tak wartko trzepoczące się ognistymi skrzydły , tak żwawe w iskier warkoczach , niby w tańcu rozwianych , że ta ich chyżość i swawola zadrwiły — wydało się Ninie — z jej smętku .  I póty szydziły z niej , aż nie ujęły wargom tego odęcia w zasępieniu .  Zaśmiała się jak dziecko : wraz ze łzawym podrywem — w piersi nie wiadomo skąd zabłąkanym , a myślom zgoła obcym .  Jakby z dalekich mroków zwierciadła wynurzona , skoczyła w lustrzane odbicie w przypochlebnych ruchach postać długa , zaświeciła w odbiciu białą plamą gorsu i kolącym błyskiem małych oczu .  — Ach , to znowuż pan ?  Boże , jak ja się przestraszyła m — mówiła zupełnie spokojnie .  — Pan chyba myszą wyskoczył z ciemnego kąta lub nietoperzem przypadł od świecy tam .  Nie odwracała się nawet ku niemu , obserwując tylko spod powiek jego odbicie lustrzane .  Ruchliwe i ostre jak świderki oczy łysego pana śmiały się jakby chytrym posiadaniem jakichś sekretów , a na zajęczych jego wąsach dygotały przemilczenia ciekawe .  I koło ust dziewczyny na przekór pogardliwemu wejrzeniu błąkać się znów począł uśmiech , niby żuk natrętny , przypadać do kątów warg i przemykać po policzkach ku oczom zawsze wpółprzymkniętym .  Jego stać było na razie tylko na nieokreślone pomruki aprobaty : w czerwonej poświacie bijącej od komina złocił się śniady puch na szyi dziewczyny i prześwietlały zwiewne kosmyki włosów pod uszami .  — Niech no pan spojrzy ! — krzyknęła nagle .  — Tam w głębi lustra coś się rusza .  Jeszcze naprawdę nietoperz …  Cha ! cha ! — zaśmiała się mimo drgawki niespokojnej w gardle .  — Lub może drugi , taki sam .  — Przeciąg — mruknął — i płomyk świecy drga w odbiciu — tłumaczył spojrzawszy niechętnym zezem na to jej zatrzepotanie się dziwne .  — Cha ! cha ! cha ! — chichotała , zła równocześnie na siebie , że tego śmiechu opanować nie potrafi .  Przez uchylone drzwi wsunął ciekawą głowę pan Szolc , a ujrzawszy ich oboje , wywinął się elastycznie na środek pokoju .  „ Już pan tu jest ? ” — witał Horodyskiego chytrym przymrużeniem oczu .  Obaj ci panowie wydali jej się w tej chwili tak ogromnie , tak niewypowiedzianie zabawni , że …  Cha-cha - cha ! i cha - cha - cha ! — zataczała się od śmiechu .  — Ale — doskoczył pan Horodyski do pana Szolca i pochyliwszy się w pałąk , ściskał jego krępą figurę ponad brzuchem .  — Mój kochany panie , ten obrazek w breloku !  Pani wyrażała już pewne zaciekawienie .  — Ja nic nie mówiła m ! — krzyknęła jakby w przerażeniu .  „ Nie — pomyślała równocześnie — ci dwaj panowie , ściskający się jak czuła para : Cha -cha - cha ! … ”  — Ja tego pokazać nie mogę — zażegnywał się i zastawiał dłońmi pan Szolc , by wnet potem wyjąć z kieszeni kamizelki złoty zegarek z krótką dewizką i uwieszonym na niej brelokiem w formie gwiazdki .  — Chyba tak na dłoni .  Niech Bóg broni pod światło .  — A drażnią kobiety jak koty — spadło z warg Niny w nadąsaniu nagłym .  — Jak kotki — poprawił pan Horodyski .  — Że też ja nigdy jeszcze nie widział em pani oczu , że też pani ma zawsze przymknięte powieki .  — Nie ! — szarpnęła się nagle całym ciałem w kurczowym prawie podrzucie .  — O , ja nie mogę znieść tego spojrzenia ! — doskoczyła do pana Horodyskiego .  — I tych pańskich wąsów : długich , rzadkich , ostrych — właśnie jak u kota …  O , ja by m pana biła ! — wyskoczyło z ust z przerażeniem dla niej samej .  Łysy pan parsknął w krótki śmiech i zdławił się nim , bo opadłszy w fotel , zamilkł prawie : w tak częstych i tłumionych drgawkach śmiało się całe ciało jego .  A ramiona wywijały mu się w tej radości ponad głową jak skrzydła wiatraka .  — Ależ temperamencik ! …  Wszystko , co Ninę bawiło jeszcze przed chwilą tak niepomiernie w szalonych wybuchach niemądrego śmiechu , wszystko to stało się nagle nieznośnym , dokuczliwym i drażniącym aż do łez hamowanych , do spazmu chwytającego za gardło .  Wystarczył jeden rzut oka na pana Szolca , aby się w wargi zacisnęła uparta nagle zawziętość : im , sobie , światu całemu na złość .  — Teraz niech mi pan pokaże ten obrazek — rzekła , siląc się na spokój .  A że się certował i jak fryga koło niej kręcił :  — Teraz ja chcę ! — krzyknęła nagle , tupiąc nogą .  I sprężyła się cała przed nim .  Panowie przerzucili się znaczącym spojrzeniem , bo oto powieki dziewczyny rozchyliły się po raz pierwszy , ukazując małe jak grochy , złotoczarne , złe , niespokojne źrenice .  W skok znalazła się przy panu Szolcu i wyrwała mu z kamizelki zegarek z brelokiem ; lecz ledwo ramię podniosło się z nim do świecy , opadło gwałtownie — rozeszły się palce ręki , opuszczonej w sprężeniu odrazy .  Pan Szolc schylał się po swą zgubę .  I jakby nie prostując się wcale , przepadł z pokoju .  Panu Horodyskiemu podrzuciły się aż długie nogi na fotelu , a ptasia głowa dziobała w torsji śmiechu własne kolana , kłuła je jak sęp padło , kołysząc tylko łysym ciemieniem .  Ktoś poruszył drzwiami — długi pan stropił się wnet , zakręcił i znikł : myszą skrył się do nory , nietoperzem utonął w mrokach zwierciadła , z których był wystąpił .  I jak mysz , jak nietoperz pozostawił po sobie tylko odór swój : woń pomady i tłustych perfum , męski zapach , starokawalerski „ bukiet ” .  Na kominku dogasały tymczasem głownie , osuwała się ze zwierciadła pulsująca łuna , pozostawiając na nim tylko żółty blask świecy , a na tej chłodnej powierzchni odbicie jej twarzy , jak gdyby nagle nie do poznania zmienionej .  Pulsujące płomienie policzków przyblakły , odbite w zmąconej toni ; psota , co błąkała się po nich nieustannie , zgasła niby płomień zdmuchnięty ; w bruzdach , jakie pozostawiła po sobie , osadzała się przekorność wzgardliwa , spoglądająca przed się otwartymi oczami i twarzą , rzekł by ś , nagą ; jak gdyby te spojrzenia i gawędy rozdarły niedostrzeżony przez innych woal , szeroko rozchyliły powieki , przygasiły lica , by spod tęczowych baniek pustoty i rojenia wywabić niepokój cielesności dojrzałej .  Otrząsła się gwałtownie grzywą i imała włosów przed lustrem .  Lecz ramiona opadły wnet jak ołowiane ciężary .  Przysiadła na fotelu , szukając w tym osłabieniu oparcia ; głowa zwisła na piersi .  Znikła gdzieś ta rześkość rytmiczna sprzed niedawna , to urastanie w lekkości radosnej , ta krwi otucha serdeczna .  Jej rytmy szparkie z tętnic na nerwy przeskoczyły oto i , trzepoczące się przed chwilą w śmiechach niepohamowanych , pulsują teraz w drgawce wewnętrznej , rade jakby rozprząc wszystkie spoidła cielesnego ładu i stępiwszy myśli , wyostrzyć , przeczulić zmysły niespokojne , każąc im słyszeć , czuć , przeczuwać przez ściany dziesiąte — wyolbrzymiać wrażenie każde .  Oto myślą bezładna , czuciem apatyczna — wszystkimi zmysłami natomiast w dwójnasób czujna , słyszy z daleka kroków miarowych chód tak siebie pewny , że wszystko naokół drgać z lekka poczyna w ten rytm , zwiastując niby marsza tłumioną muzykę tych kroków stęp coraz to bliższy .  Mocno wybija się idący takt , drzwi pchnięte rozwarły się wszerz .  Szabli do boku przyciśniętej szczęk , ostróg zberknięcie krótkie i u siwego czoła wystawiona dłoń :  — Cześć — mam — kłaniać się !  Pułkownik zachwycił w oczy bystre ten jej gest mdły , spojrzenie niepewne oraz rumieniec przelotny .  „ Hm ! — mruczał w brodę , gdy minął już pokój — naszego tu brata , co wróbli na tę wisznię !  Wiadomo : owoc dojrzały musi być zerwany , inaczej zwieje go pierwszy wiatr i zdepcze pierwsza stopa .  Nie daj Boże , zostanie na drzewie : robak stoczy .  A na gniłki urodzaj to u nich sławny ! ”  Ktoś ujął go pod ramię .  Ta łaskawość protekcyjnego gestu zjeżyła go odruchowo , lecz ujrzawszy przed sobą rozwidlone baki gospodarza , jednym drgnieniem „ ułożył się ” cały w ruch i wyraz człowieka , obiecującego zabiegliwość .  Patrzał tedy czujnie w te rybie wargi w jamie włosów , cedzące słowa tak skąpo i blado , że trzeba było je sobie w myślach dopowiadać i dobarwiać za pana , który tylko myśleć raczył i chrząkać niecierpliwie , gdy jego intencji w lot nie pochwycono .  Dowiadywał się tedy pułkownik z tej żmudy , że korespondent berliński ma sobie polecone od grupy kapitalistów , „ interesujących się sprawą komunikacji u nas , wybadanie gruntu w rzeczach tej kolei okolnej — nie tyle finansowego , ile … ”  Wprawdzie koncesja wydana jest „ spółce obywatelskiej ” , w tym charakterze pragną ją tam widzieć , ale miejscowe czynniki może będą bardziej ustępliwe dla tej nowej , berlińskiej kombinacji …  — Mój kochany pułkowniku ! …  — Zrozumiał em .  — Jest i druga sprawa .  Ludzie zaangażowali się w te place w śródmieściu majątkami całymi , a o ulicy ani słychać .  ( „ Zresztą i pułkownik masz przecie swój dział ” . )  Należało by tę sprawę pchnąć argumentacją , jaka tam trafi do przekonania .  Ulica otworzy okazałą perspektywę na cerkiew , przesunie ku niej niejako dzielnicę całą i nada miastu przez to pożądany może charakter .  — Et caetera i tam dalej ! — brzmiało najwymowniej z tego wszystkiego .  — Zrozumiał em .  — Mój kochany pułkowniku !  I gospodarz położywszy mu rękę na ramieniu sterował pułkownikiem jak nawą , holując go przez rojny od gości pokój do sąsiedniego bufetu .  — Mój kochany pułkowniku ! …  — Zrozumiał em ! — zaśmiał się pułkownik tym razem .  Ale gospodarzowi nie było do jego złośliwości .  Zaczepił go kilkoma słowami do kogoś z obecnych , mrugnął na służbę i wymknął się rychło .  Pułkownik wolał jednak pozostać sam .  „ Ty , bracie , potrafisz żyły wyciągać z człowieka ! — rachował się w myślach z gospodarzem .  I teraz dopiero , jak gdyby prostował grzbiet , otrząsał się cały , wyciągał garścią sumiasty wąs .  — I naprowadza taki « tasku » na duszę , że człowiek samemu sobie mierźnie .  To jest u nich najwyższa szkoła dyplomacji : być tak bardzo interesującym ; słowo żadne nie śmie zadrgać życiem .  Pies by mój zaskowyczał , gdyby ś ty go pogłaskał .  Żonce to twojej powinszować …  Nu , i czort z tobą ! ” — odmachnął się ręką .  I tak wypił za zdrowie gospodarza .  Rozmyślał cierpko , wystając po kątach z talerzem pod brodą , to przysiadając przy rozstawionych gęsto stolikach , to snując się znowu między ludźmi .  „ Masz przecie pułkownik i swój plac .  Masz , powiedział .  Nachał !  A masz , boście mi go wetknęli gwałtem …  Chadatajstwo — mruczał — machlerstwo po waszemu .  Czort i z wami ” .  — Nalej !  I pił tak samotnie dalsze zdrowia .  „ Czego ty , papa , do nich leziesz ? — mruczał w brodę , siadłszy gdzieś na uboczu .  — A ty nie leź ! …  Dobrego tu w nich mało , a zło jest za mądre , za chytro - kryte jak na nas .  Oba my przy nim durne jak chłopy .  To korespondent zagraniczny , to agent kapitalistów berlińskich , « interesujący się » podmiejską komunikacją .  A tam i fortami przede wszystkim …  Oto czego on miłośnik ! ” — mruczało mu basem w piersiach , gdy wargi zacinały się zawzięcie , a złe , nieufne spojrzenie ogarniać poczęło wszystkich obecnych w pokoju .  — Jaśnie pan każe ?  — Niczego nie każe .  Chcesz , nalej .  Tylko mnie nie rozpytuj o swe „ wódeczki ” ; wolę już : nalej , z jakiej chcesz „ flaszeczki ” .  Że też u nich każde słowo musi być ckliwe i fałszywe !  Ty służył w wojsku ? …  U , obraził się za „ ty ” !  I poniechał „ jaśnie panem ” .  Honorni oni tu wszyscy !  „ A ot — mruczał dalej do siebie — założyli « spółkę obywatelską » , ale gdzie tu u jaśnie panów dziś tych milionów znaleźć ; wiadomo , Niemiec przyjść musi .  Za miliony swoje i jaśnie panów wnet znajdzie , i « spółką obywatelską » się nakryje .  Będą i grafy , jest i baron , będzie i ruski pułkownik .  Akcjami przecie obdarzą .  Widzisz , Sasza , pajęczyna to jaka ! …  Ni ! — odmachiwał się wskazującym palcem , na którym nosił obrączkę — pułkownika tam nie będzie .  A akcje wasze to przepiszcie sobie na muzeum , na bibliotekę , na stypendia czy na ekspedycję polarną : jak tam z sesji wypadnie .  Oj , czmucąż , czmucą głupim ludziom głowy !  Dwóch by zechciało : zrobili by .  Ale im nie o to przecie .  Po wierzchu muzea , sztuki piękne , biblioteki , stypendia , ekspedycje polarne — to żeby swoim głowy zadurzyć ; pod spodem « spółki obywatelskie » — to żeby nam piaskiem w oczy rzucić ; a na spodku , na dnie samym — Niemiec ” .  — Puh ! — wydymał pułkownik powietrze z piersi wzdętej ; czerwieniał i bladł na przemian .  „ Widzisz , Sasza , do czego oni tu doszli …  O ulicy nowej chcesz wiedzieć ?  Na cerkiew to naszą Żydy z nowych kamienic patrzeć będą i ubłażać się , i umilać .  Widzisz , tak to oni za jednym ręki obrotem : i swego Boga się wyparli , i cudzym pohandlowali ” .  Po chwili , nie zapiąwszy nawet mundura , przeciskał się szerokimi bary między ludźmi .  A że gniewny i nieufny w tej chwili , więc mówił już tylko po francusku : „ Pardon ! ” — roztrącał i przepychał się bez ceremonii .  Wydostawszy się z zapachu jadła i napojów , wstąpił w dymną atmosferę cygar .  Jeszcze jedne drzwi i owiała go ledwo uchwytna woń perfum , ochłody i świeżyzny pełne tchnienie kobiece .  „ Zażywnie tu u nich ” — pomyślał .  I równocześnie dogoniła go tutaj melodia rozchwiejna .  „ Tańcują ” — rzekł do siebie znacznie łagodniej .  A gdy stanął na progu salonu , gdy w roztopie światła zaroił mu się przed oczami , niby karuzela barwna , ten wir rozkołysany , jakby w rozmarzeń gestach łagodnych pod muzyki i pogwarków kobiecych kapryśnie cichnące rytmy — wówczas pułkownik począł głaskać brodę .  „ Elegancko ! ” — pomyślało mu się niespodzianie po polsku .  Z drugiego końca salonu gospodarz złowił go spojrzeniem i zbliżył się wnet do żony — pochylał nad jej uchem .  Wstąpiła między pary wirujące i w mimowolnym rytmie walca przemykała się lekka przez labirynt taneczny .  Liniami sukien smukłych , rzekł by ś , pląsająca , jak wąż giętka na tej błędnej ścieżce , wychyliła z tłumnego zamętu wprost na pułkownika uśmiech twarzy jak zorza jasny i otwartą dłoń przyjaźni .  Przerzucony z bufetu w to oślepienie świateł , przed barwną karuzelę zwiewnych szat i otwartych biustów kobiecych , podrażniony widokiem tej giętkości niewieściej , która w rojnym tłumie wężem się przemignie i maskę obłudy z taką lekkością na oblicza wkłada — odymał się pułkownik coraz to nieufniej .  „ I na co to wszystko ?  Po co tak przechytry krok ich tu każdy ?  Jakie sprawy tu zawiłe , jakie losy tu się ważą ?  Po co te przyjaźnie , umizgi , świadczenia i obłudy ?  te stosunki szerokie , te sławnych śpiewaków po swych salonach prezentacje , te sesje o sprawach publicznych i cała ta szkoła dyplomacji … parszywej ! — zerwała się w nim wreszcie pasja tłumiona .  — Czego ty , papa , do nich leziesz ? ! …  A ty nie leź !  Młodości ty u nich szukał ! … ”  Z tanecznego zamętu wywinęła się tymczasem jakaś para tuż koło niego .  Młodzieniec kłaniał się pannie , rękę jej wypuszczając , i cofał się powoli ; muzyka wiodła go lekkim krokiem wprost na inną , pochylała przed nią , wpół ujętą zatrzymać kazała w oczekiwaniu taktu , by stopy zwrotem mocnym wkołysać ją miękko w rytmy walcowe .  A pierwsza ani spojrzała za nim , cała w sobie pulsująca , wichrem własnej uciechy wciąż jeszcze owiana .  Niby skrzydło motyla trzepał się w dłoni chybkiej wachlarz niecierpliwy pod te nozdrza pulsujące i oczu przymrużenie czujne .  Pułkownik poznał Ninę i kiwał głową :  „ Nie wysiepiesz ty w tym ochoty swojej — mruczał pod wąsem — nie wytańczysz jej całej , nie wybłyskasz uśmiechami ! …  A wścibskie to musi być !  A ciekawe życia jak sroka gnata ! …  Żal twej ochoty i sił daremnych ! …  Czemu ty nie ruska !  Zażyła by ś duszoj ! ”  Toteż niedługo tu zabawił : ledwie muzyka ścichła , wracał chmurny do bufetu .  Pogonił za nim wiolonczeli ton podrywny , zaczepny , za poły jakby targający , i basetli chichot niski , niby pijanego śmiech ; a ponad nimi skrzypiec zew aż łkający w rozśmiechach radosnych — musowała lekka pianka powierzchnego życia , pianką jeno pustą wypełniając czarę młodości niejedną .  „ Dziś ! dziś ! dziś ! ” — łaskotała wiolonczela wszystkie wyobraźnie krótkie na tokowy dzisiaj pląs .  „ A bo my to jacy-tacy ! jacy - tacy ! ” — hukała inna basetla jurnym śmiechem sylena .  A skrzypce ochotą aż rozełkane przynosiły jakieś strzępy pieśni podarte spazmem niecierpliwości — niby bachicznego chóru echo idące .  Wyrywały się tymczasem pary na ochotnika i harcowały bezładnie .  Powściągał te animusze i ustawiał szyki wodzirej tak lekki i posuwisty w kroku , że , zda się , kółka miał u stóp , gdy się tak snował bezszelestny i obiegał uśmiechnięty kolisko całe .  Nina już się tu znalazła .  A że stopom zbyt długo czekać wypadło , więc pod muzykę niecierpliwą pląsała w biodrach kibicią giętką .  Oto basetli pohuki rytmiczne i wiolonczeli rozmarzyste tony wiodą naprzeciw niej tancerza wyzwaniem twarzy otwartej , jakby przy wąsa podgarnieniu , przy kontuszowego wyłoga podrzucie , pasa ujęciu hardym i nóg zatupotaniu .  Odpowiadała na to wezwanie wdziękiem starodawnym , ustawiona w cichość warkoczową , w dzierlatki płochliwej wtulenie się dziewczęce .  Za ręce ku górze wyrzuceni sunęli przed się : on głuszcem poszumnym , ona kokoszą drobiącą .  I wiedli za sobą klucz par długi w rozruchu tanecznym .  „ Dziś ! dziś ! dziś ! ” — naganiały ich rytmy dziarskie w boisko ochoty .  „ A bo my to jacy-tacy ! jacy - tacy ! ” — wydymała piersi i gardziele pycha basu pijana .  A skrzypce tej ciał młodych fantazji rzucały pod stopy melodie jakby z łopotu proporców dalekimi wichry zdmuchnięte : piosnki dawnej ochoty , co krwi własnością już się stały i na żyłach chyba grają , gdy tak w uszy wichrem uderzą i wskroś przez całe ciało przelecą jak skry .  Tańczono mazura .  Przez szparkę drzwi rozchylonych ręką nieśmiałą przemknęły się chyłkiem dwie dziewczyny i przysiadły ciche na uboczu .  Stropiła je powaga wnętrza : rozglądały się w potulnym zaciekawieniu po tych półkach , czyniących z wielkiego pokoju labirynt stosów książek sięgających aż po sufit .  Siedziały milczące , wyprostowane w namaszczeniu kościelnym .  Zorientowawszy się jednak , że nie ma tu nikogo , jęły szeptać między sobą , zrazu cicho i lękliwie , potem coraz to swobodniej .  — Jak pani cudownie tańczy ! — westchnęła z zachwytem osóbka w białej wełnianej sukni zapiętej surowo pod szyję .  Nina przyjęła tę pochwałę niechętnie , nawet się ręką z lekka odmachnęła .  — Ile w pani życia ! — wzdychała dalej blada osóbka .  — Tak dawno nie widziała m ludzi pogodnych , że gdy patrzała m tam na panią , ciągnęło mnie coś , żeby się z panią poznać .  Och , i tańczy pani inaczej niż te wszystkie kobiety .  O , ja chciała m w ręce klaskać !  Nina kręciła się na miejscu … „ Ech ! ” — miała w myślach za całą odpowiedź .  Nie lubiła żadnej przesady , a tej kobiecej , to już instynktownie znosić nie mogła .  Zresztą gdyby jej taniec chwalił mężczyzna jaki , słuchała by pewno uchem czujnym , ale kobieta chwaląca wdzięki innej to był dla niej sąd żaden i egzaltacja tylko .  — Niech się pani nie gniewa — głaskano ją po ręku , widząc Niny sztywność wobec tych pochwał .