Tadeusz Dołęga - Mostowicz  Znachor  W sali operacyjnej panowała zupełna cisza .  Z rzadka przerywał ją ostry , krótki brzęk metalowych narzędzi chirurgicznych na szklanej płycie .  Powietrze nagrzane do trzydziestu siedmiu stopni Celsjusza przenikał słodkawy zapach chloroformu i surowa woń krwi , które przenikając przez respiratory napełniały płuca nieznośną mieszaniną .  Jedna z sanitariuszek zemdlała w kącie sali , lecz nikt z pozostałych nie mógł odejść od stołu operacyjnego , by ją ocucić .  Nie mógł i nie chciał .  Trzej asystujący lekarze nie spuszczali czujnego wzroku z otwartej czerwonej jamy , nad którą poruszały się wolno i zdawało się niezgrabnie wielkie , grube ręce profesora Wilczura .  Profesor Wilczur operował wrzód na sercu .  Trzymał je oto w lewej dłoni i rytmicznym ruchem palców masował nieustannie , gdyż wciąż słabło .  Przez cienką gumową rękawiczkę czuł każde drgnięcie , każdy lekki bulgot , gdy zastawki odmawiały posłuszeństwa i drętwiejącymi palcami zmuszał je do pracy .  Operacja trwała już czterdzieści sześć minut .  Czuwający nad pulsem doktor Marczewski już po raz szósty zanurzał pod skórę pacjenta igłę szprycki z kamforą i atropiną .  „ A jednak nikt z nich nie odważył się ! ” — chełpliwie pomyślał profesor .  Tak , nikt , żaden chirurg ani w Londynie , ani w Paryżu , w Berlinie czy Wiedniu .  Przywieźli go do Warszawy , wyrzekając się i sławy , i kolosalnego honorarium .  A to honorarium to dobudowanie nowego pawilonu lecznicy i coś ważniejszego , bo podróż Beaty z małą na Wyspy Kanaryjskie .  Na całą zimę .  Ciężko będzie bez nich , ale zrobi to im doskonale .  Nerwy Beaty w ostatnich czasach …  Jeszcze kilka sekund i ranka była oczyszczona .  Cieniutka nić chirurgiczna miała teraz dokonać dzieła .  Jeden , drugi , trzeci szew .  To było wprost nie do uwierzenia , że te ogromne ręce zdolne są do takiej precyzji .  Ostrożnie złożył serce i przez chwilę wpatrywał się w nie uważnie .  Pęczniało i wiotczało nierównym tempem , ale niebezpieczeństwo już minęło .  Wyprostował się i dał znak .  Z płacht sterylizowanych płócien doktor Skórzeń wydobył wypiłowaną część klatki piersiowej .  Jeszcze kilka niezbędnych zabiegów i profesor odetchnął .  Reszta należała już do asystentów .  Mógł im w zupełności zaufać .  Wydał kilka dyspozycji i przeszedł do ubieralni .  Z rozkoszą odetchnął tu normalnym powietrzem , zdjął respirator , rękawiczki , fartuch i kitel zabryzgane krwią i przeciągnął się .  Zegar wskazywał drugą trzydzieści pięć .  Znowu spóźniał się na obiad .  I to w taki dzień .  Beata wprawdzie wie , jak ważną ma dziś operację , ale niewątpliwie spóźnienie w takim dniu sprawi jej dużą przykrość .  Umyślnie wychodząc z rana z domu niczym po sobie nie dał poznać , że pamięta tę datę : ósma rocznica ich ślubu .  Ale Beata wiedziała , że zapomnieć nie mógł .  Co roku tego dnia otrzymywała jakiś piękny prezent , co roku piękniejszy i co roku droższy , w miarę jak rosła jego sława i jego majątek .  I teraz już na pewno w gabinecie na parterze jest nowy .  Kuśnierz musiał już rano przysłać …  Profesor śpieszył się i przebrał szybko .  Musiał jednak zajrzeć jeszcze do dwóch chorych na drugim piętrze i do pacjenta operowanego przed chwilą .  Czuwający przy nim doktor Skórzeń zaraportował krótko :  — Temperatura trzydzieści pięć i dziewięć , ciśnienie sto czternaście , puls bardzo słaby z lekką arytmią sześćdziesiąt do sześćdziesiąt sześć .  — Dzięki Bogu — profesor uśmiechnął się do ń .  — Pan jest geniuszem , profesorze — powiedział z przekonaniem .  — Proszę zawiadomić pana profesora — mówił lokaj — by jak najprędzej wracał do domu .  — Pan profesor jest na sali operacyjnej — za każdym razem z jednakową flegmą odpowiadała sekretarka , panna Janowiczówna .  — Zapomniał pan , o dziwo , o pięknych kobietach — zauważyła ironicznie .  — Nie zapomniał em .  Skoro pani tam będzie … — odciął się .  Na chude policzki sekretarki wystąpił rumieniec .  — Niedowcipne — wzruszyła ramionami .  — Choćbym była najpiękniejsza , nie liczyłabym na pańską uwagę .  — Sprawiła pani sobie już nowe futro ?  Widzę pudło od Porajskiego .  — Nie stać mnie w ogóle na Porajskiego , a zwłaszcza na takie futro .  — Aż „ takie ” ?  — Niech pan zajrzy .  Czarne sobole .  — Fiu , fiu .  Dobrze się powodzi pani Beacie .  Pokiwał głową i dodał :  — Przynajmniej materialnie .  — Co pan przez to rozumie ?  — Nic .  — Wstydził by się pan — wybuchła .  — Takiego męża i tak kochającego mogła by pozazdrościć jej każda kobieta .  — Zapewne .  Panna Janowiczówna przeszyła go gniewnym wzrokiem .  — I ja nie wątpię — skinął lekko głową — tylko wiem , że kobiety najwyżej cenią …  Nie dokończył , gdyż do gabinetu wpadł doktor Bang i zawołał :  — Zdumiewające !  Udało się !  Będzie żył !  Z entuzjazmem zaczął opowiadać przebieg operacji , przy której asystował .  W gabinecie zebrało się jeszcze kilka osób z personelu lecznicy i gdy po chwili zjawił się profesor , zasypano go gratulacjami .  Słuchał ich z uśmiechem zadowolenia na swojej czerwonej , wielkiej twarzy , lecz wciąż rzucał okiem na zegarek .  Minęło jednak dobrych dwadzieścia minut , zanim znalazł się na dole w swojej dużej , czarnej limuzynie .  — Do domu — rzucił szoferowi i rozsiadł się wygodnie .  Znużenie mijało szybko .  Był zdrów i silny , a chociaż dzięki swojej tuszy wyglądał nieco starzej , miał przecież tylko czterdzieści trzy lata , czuł się jeszcze młodszym .  Czasami po prostu jak smarkacz .  Przecie umiał z małą Mariolą koziołkować na dywanie lub bawić się w chowanego nie tylko dla jej przyjemności , ale i dla własnej .  — Rafale — mówiła — gdyby cię tak zobaczono !  Zwierzeń …  Właściwie tylko on się jej zwierzał ze swych uczuć , myśli , planów .  Beata nie umiała tego lub też jej życie wewnętrzne było zanadto jednolite , zanadto proste …  Może zanadto — Wilczur skarcił siebie za to określenie — zanadto ubogie .  Uważał , że uwłacza to Beacie , że ją skrzywdził , tak o niej myśląc .  Jeżeli jednak było tak naprawdę , tym większa tkliwość napełniała jego serce .  — Ogłuszam ją — mówił do siebie — oszołamiam sobą .  Jest taka inteligentna i tak subtelna .  Stąd drażliwość i obawa , by nie okazać mi , że jej sprawy są drobne , codzienne , pospolite .  Doszedłszy do takiego wniosku starał się wynagrodzić jej tę krzywdzącą dysproporcję .  Wnikał z największą uwagą i z przejęciem w szczególiki domowe , interesował się jej strojami , perfumami , podchwytywał każde słówko projektów towarzyskich czy dotyczących pokoju dziecinnego i rozważał je z takim zajęciem , jakby chodziło o kwestie naprawdę ważne .  Auto stanęło przed piękną , białą willą , niewątpliwie najładniejszą w całej Alei Bzów , a jedną z najelegantszych w Warszawie .  Profesor Wilczur wyskoczył , nie czekając , aż szofer otworzy drzwiczki , wziął z jego rąk pudło z futrem , szybko przebiegł chodnik i dróżkę , własnym kluczem otworzył drzwi i zamknął je jak najciszej za sobą .  Chciał Beacie zrobić niespodziankę , którą ułożył sobie jeszcze przed godziną , gdy pochylony nad otwartą klatką piersiową operowanego obserwował powikłany splot aort i wen .  W hallu jednak zastał Bronisława i starą gosposię Michałową .  Widocznie Beata nie była w dobrym humorze z powodu jego spóźnienia , gdyż mieli miny przeciągnięte i widocznie na ń czekali .  Profesorowi psuło to plany i ruchem ręki kazał się im wynosić .  Pomimo to Bronisław odezwał się :  — Panie profesorze …  — Ćśśś ! … — przerwał mu Wilczur i marszcząc brwi dodał szeptem — weź palto !  Służący chciał znowu coś powiedzieć , lecz tylko poruszył ustami i pomógł profesorowi rozebrać się .  Wilczur prędko otworzył pudło , wyjął zeń piękne palto z czarnego , lśniącego futra o długim , jedwabnym włosie , narzucił je sobie na ramiona , na głowę włożył zawadiacko kołpaczek z dwoma filuternie zwisającymi ogonkami , na rękę wsunął mufkę i z rozradowanym uśmiechem przejrzał się w lustrze : wyglądał arcykomicznie .  „ Głuptasy ” — pomyślał .  — Panie profesorze … — zaczął znowu Bronisław , a Michałowa zadreptała na miejscu .  — Milczeć , do licha — szepnął i wymijając ich , otworzył drzwi do salonu .  Spodziewał się zastać Beatę z małą albo w różowym pokoju , albo w buduarze .  Przeszedł sypialnię , buduar , dziecinny .  Nie było ich .  Zawrócił i zajrzał do gabinetu .  I tu było pusto .  W jadalni , na ukwieconym stole , połyskującym złoceniami porcelany i kryształami , były dwa nakrycia .  Mariola z miss Tholereed jadały razem wcześniej .  W otwartych drzwiach do kredensu stała pokojówka .  Miała twarz zapłakaną i zapuchnięte oczy .  — Gdzie jest pani ? — zapytał zaniepokojony .  Dziewczyna w odpowiedzi wybuchła łkaniem .  — Co to jest ?  Co się stało ? ! — zawołał , już nie hamując głosu .  Przeczucie jakiegoś nieszczęścia chwyciło go za gardło .  Gospodyni i Bronisław wsunęli się cicho do jadalni i w milczeniu stali pod ścianą .  Powiódł po nich przerażonym spojrzeniem i krzyknął rozpaczliwie :  — Gdzie jest pani ? !  Otworzył i zaczął czytać :  — Gdzie ona jest — krzyknął zdławionym głosem — gdzie ona jest ? !  I potoczył wzrokiem dokoła .  — Pani odjechała z panienką — wybąkała cicho gosposia .  — Kłamiesz ! — ryknął Wilczur .  — To nieprawda !  Profesor , zataczając się , wyszedł do sąsiedniego gabinetu , zamknął za sobą drzwi i oparł się o nie .  Próbował czytać dalej list , lecz minęło sporo czasu , zanim potrafił zmusić się do zrozumienia treści .  Odjeżdżam daleko i miej nade mną miłosierdzie : nie szukaj mnie !  Błagam , ulituj się nade mną !  Wiem , że jesteś wielkoduszny i nadludzko dobry .  Nie proszę Cię , Rafale , o przebaczenie .  Nie zasłużyła m na nie i zdaję sobie sprawę z tego , że masz prawo nienawidzić i pogardzać .  Zabieram Mariolę , bo bez niej nie potrafiła by m przeżyć jednej godziny .  Sam to wiesz najlepiej .  Nie myśl , że chcę ograbić Cię z tego największego skarbu , który jest naszą wspólną własnością .  Po kilku latach , gdy już oboje spokojnie będziemy mogli spojrzeć w przeszłość , odezwę się do Ciebie .  Beata  Ps .  Pieniądze i całą biżuterię zostawiam w kasie .  Klucz od kasy włożyła m do skrytki w Twoim biurku .  Zabieram z sobą tylko rzeczy Marioli ” .  Profesor Wilczur opuścił rękę z listem i przetarł oczy : w lustrze naprzeciw zobaczył swoje odbicie w dziwacznym stroju .  Zrzucił z siebie to wszystko i zaczął czytać list od nowa .  Cios spadł na ń tak nieoczekiwanie , że wciąż wydawał mu się czymś nierealnym , jakąś dopiero groźbą czy ostrzeżeniem .  Czytał :  … niestety , nie kochała m Cię nigdy …  A dalej :  … męczył mnie i wielki świat , i bogactwo , i Twoja sława …  — Jakże to tak ? — jęknął .  — Dlaczego ? … Dlaczego ? …  Na dworze zaczynał się wczesny , jesienny zmierzch .  Zbliżył się do okna i czytał list Beaty , już nie wiedział sam po raz który .  Nagle rozległo się pukanie do drzwi i Wilczur drgnął .  Przez jedno mgnienie ogarnęła go nieprzytomna nadzieja .  „ To ona !  Wróciła ! … ”  Lecz już w następnej chwili pojął , że to niepodobieństwo .  — Proszę — odezwał się ochrypłym głosem .  — Jak się miewasz , Rafale ? — odezwał się Zygmunt tonem energicznym i przyjacielskim .  — Jak się masz — profesor wyciągnął do ń rękę .  — Cóż tak siedzisz po ciemku ?  Pozwolisz ? — i nie czekając na odpowiedź , przekręcił kontakt .  — Zimno tu , pieska jesień .  Co widzę !  Drzewo na kominku !  Nie ma to jak kominek .  Niechże ten Bronisław zapali …  Uchylił drzwi i zawołał :  — Bronisławie !  Proszę tu zapalić w kominku .  — Tak …  Złożyło się tak .  — A właśnie telefonował em — nadrabiał prezes swadą — telefonował em do lecznicy .  Chciał em wpaść , by zasięgnąć twojej rady .  Zaczyna mi dokuczać lewa noga .  Obawiam się , że to ischias …  — A gdzież Beata ?  Twarz profesora ściągnęła się i odpowiedział z wysiłkiem :  — Wyjechała …  Tak … Wyjechała …  Wyjechała … za granicę .  — Dzisiaj ?  — Dzisiaj .  — To dość , zdaje się , niespodziewany projekt ? — od niechcenia zauważył Zygmunt .  — Tak … tak . Wysłał em ją …  Rozumiesz … były pewne sprawy i w związku z tym …  — Rozumiem .  Naturalnie .  Tylko widzisz , na dzisiaj rozesłali ście zaproszenia na wieczór .  Należało by zatelefonować do wszystkich i odwołać …  Czy pozwolisz , że się tym zajmę ? …  — Proszę …  — No , to doskonale .  Sądzę , że Michałowa ma listę zaproszonych .  Wezmę to od niej .  A ty zrobił by ś najlepiej , gdyby ś położył się spać .  Co ? …  Nie będę ci zawracał dłużej głowy .  No , do widzenia …  Wilczur ocknął się , gdy trzasnęła klamka .  Zauważył , że ściska w dłoni list Beaty .  Zgniótł go w małą kulkę i rzucił w ogień .  Płomień od razu otoczył ją , zabłysła czerwonym pąkiem i spopielała .  Już dawno i śladu po niej nie zostało , już dawno drwa w kominku zmieniły się w kupkę czerwonych węgli , gdy przetarł oczy i wstał .  Powolnym ruchem odsunął fotel , obejrzał się .  — Nie mogę , nie mogę tu wytrzymać — szepnął bezgłośnie i wybiegł do przedpokoju .  Bronisław zerwał się z krzesła .  — Pan profesor wychodzi ? …  Jesionkę czy cieplejsze palto ?  — Wszystko jedno .  — Tylko pięć stopni na dworze .  Lepiej , sądzę , cieplejsze — zadecydował służący i podał palto .  Doktor Rafał Wilczur machinalnie zapiął palto i szedł przed siebie .  Ruszył w tamtym kierunku , lecz już po kilkunastu krokach zawrócił .  — I cóż z tego , że ją odnajdę ?  Nigdy nie zgodzi się wrócić do mnie .  Napisała wyraźnie , że nie kocha , że dręczyła ją jego rzekoma wyższość , jego bogactwo , jego sława … a na pewno i jego miłość .  Była o tyle delikatna , że tego nie powiedziała wyraźnie …  Jakimże prawem on ma ją osądzić , zadecydować o jej losie ?  A jeżeli ona woli nawet poniewierkę przy tamtym ? …  Jakichże argumentów można użyć , chcąc przekonać kobietę , by wróciła do niekochanego , do … nienawidzonego męża ? …  Zresztą czy nie zbyt pośpiesznie doszedł do przekonania , że tamten człowiek jest wyrzutkiem społeczeństwa i chciwym łotrem ? …  Beata nigdy nie lubiła mężczyzn tego rodzaju , pociągali ją zawsze idealiści , marzyciele …  Nawet Marioli czytywała godzinami liryczne wiersze , których to siedmioletnie dziecko nie mogło zrozumieć .  Czytała dla siebie .  Człowiek , za którym poszła , musi być młodym , niepraktycznym biedakiem .  W jaki sposób , kiedy go poznała ? …  Czemu nigdy słowem nie wspomniała o nim ? …  I nagle uciekła , postąpiła z całą bezwzględnością , z całym okrucieństwem .  Porzuciła człowieka , który dla niej wszystko … jak pies , jak niewolnik …  — I za co ?  Za co ? ! …  I w takich chwilach on ściskał jej chudą rączkę i mówił :  — Wszystko to ci dam .  Zobaczysz , Beato !  I klejnoty , i stroje z Paryża , i bale , i służbę !  Wszystko ci dam !  Ale miał też wolę ze stali i wiarę potężną , i pragnienie palące jak ogień , by przyrzeczenia Beacie dotrzymać .  Zaczął walkę .  O stanowiska , o praktykę , o bogatych pacjentów .  Duża wiedza , wrodzony talent , niezłomny charakter i praca , zawzięta , wściekła praca zrobiły swoje .  A przy tym i szczęście sprzyjało .  Rosła sława , rosły dochody .  W trzydziestym siódmym roku życia otrzymał katedrę , a w kilka tygodni później jeszcze większe szczęście go spotkało : Beata urodziła córeczkę .  Wspomnienie córki nowym bólem ścisnęło serce profesora Wilczura .  Nieraz zastanawiał się nad tym , którą z nich bardziej kocha …  Gdy zaczęła mówić , jednym z pierwszych słów było :  — Tapusiu …  A teraz mu ją odebrano .  To już było nieludzkie , to już przekraczało wszelką miarę egoizmu .  — Musisz mi ją oddać .  Musisz ! — mówił głośno , zaciskając pięści .  Przechodnie oglądali się za nim , lecz nie spostrzegał tego .  — Za mną jest prawo !  Porzuciła ś mnie , ale zmuszę cię , by ś mi Mariolę zwróciła .  Prawo jest za mną .  I moralne prawo też .  Sama to musisz przyznać , ty , podła , podła , podła ! …  Nikczemna , czyż nie rozumiesz , że popełniła ś zbrodnię !  Jakaż może być cięższa zbrodnia ? …  Jaka , powiedz sama ! …  Mierziły cię pieniądze i wszystko .  Dobrze , ale czego ci brakowało ?  Nie miłości przecie , bo nikt cię tak kochać nie potrafi jak ja !  Nikt !  Na całym świecie !  Nie odczuwał zmęczenia , lecz nogi stały się ciężkie , nieznośnie ciężkie .  Musiał być przemoczony aż do koszuli , gdyż każdy podmuch wiatru czuł jak na gołej skórze .  Nagle ktoś mu zastąpił drogę .  — Panie ozdobny — odezwał się ochrypły głos — pożycz pan bez gwarancji bankowej pięć „ zet ” na hipotekę Polskiego Monopolu Spirytusowego .  Pewność i zaufanie .  — Co ? — profesor nie zrozumiał .  — Czego pan sobie życzy ?  — Zdrowia , szczęścia i wszelkiej pomyślności .  A nadto winszuję sobie napełnić mój pusty żołądeczek czterdziestopięcioprocentowym rozczynem alkoholu , przy łaskawym współudziale pewnej dozy wieprzowej padliny , zwanej kiełbasą .  Obdartus chwiał się lekko na nogach , a z jego twarzy porośniętej niegoloną od wielu dni szczeciną zalatywał odór wódki .  Profesor sięgnął do kieszeni i podał mu kilka monet .  — Proszę .  — Bis dat , qui cito dat — sentencjonalnie orzekł pijak .  — Thank you , my darling .  Pozwól jednak , hojny ofiarodawco , że w zamian i ja ofiaruję ci coś cennego .  Myślę o swoim towarzystwie .  Tak !  Słuch cię nie myli , dobry człowieku .  Możesz dostąpić tego zaszczytu .  Noblesse oblige !  Ja stawiam !  Zmokł eś , sir , i przemarzł eś na zimnie , pójdź do mej chatki i rozgrzej się przy mnie .  Wprawdzie nie mam chatki , ale za to posiadam wiedzę .  Cóż znaczy jakikolwiek budynek w porównaniu z wiedzą ? …  A ja się nią chętnie z panem , mon prince , podzielę .  Wiedza moja jest rozległa .  Na razie mówię tylko o jej części topograficznej .  Wiem mianowicie , gdzie się mieści jedyna knajpa , do której o tej porze człowiek dostać się może bez wyłamywania zamków i krat .  Jedno słowo : Drożdżyk .  Tu na rogu Połanieckiej i Witebskiej .  Wilczur pomyślał , że istotnie alkohol dobrze mu zrobi .  Rzeczywiście był zziębnięty .  A poza tym monotonna gadatliwość spotkanego pijaka działała ogłuszająco .  Mimo woli starał się z jego paplaniny coś zrozumieć , a to już tłumiło tę jaskrawą świadomość doznanego nieszczęścia , która rozpętała pod czaszką całe wiry najboleśniejszych myśli .  Zaczynało już szarzeć na wschodzie , gdy po długim stukaniu w zamknięte okiennice dostali się wreszcie do małego sklepiku przesiąkniętego wyziewami beczek od śledzi , odorem piwa i nafty .  W izbie za sklepikiem , większej , lecz jeszcze bardziej cuchnącej , pełnej dymu z taniego , kwaśnego tytoniu , siedziało w kącie kilku mężczyzn doszczętnie pijanych .  Gospodarz , kwadratowy drab o twarzy zaspanego buldoga , w brudnej koszuli i w rozpiętej kamizelce , nie pytając o nic postawił na wolnym stoliku butelkę wódki i wyszczerbiony talerz z obrzynkami jakichś wędlin .  Ale było tu ciepło .  Rozkosznie ciepło i zgrabiałe ręce zdawały się rozkosznie , aż boleśnie tajać .  Pierwsza szklaneczka wódki rozgrzała od razu gardło i żołądek .  Przygodny towarzysz nie przestawał mówić .  Pijacy z kąta nie zwracali na przybyłych najmniejszej uwagi .  Jeden chrapał głośno , trzej pozostali wybuchali od czasu do czasu bełkotem niezrozumiałych słów .  Zdawali się o coś spierać .  Druga szklanka wódki przyniosła Wilczurowi pewną ulgę .  „ Jak to dobrze — pomyślał — że nikt tu na mnie nie patrzy , że nikt nic nie … ”  Podniósł w górę pustą butelkę i zawołał :  — Panie Drożdżyk , jeszcze jedną !  Szafarzu wszelkich radości , opiekunie zbłąkanych , dawco świadomości i zapomnienia .  Ponury szynkarz bez pośpiechu przyniósł wódkę , szeroką dłonią trzasnął w dno i postawił odkorkowaną przed nimi .  Zaśmiał się głośno i duszkiem wychylił szklankę .  Stuknął w szklankę Wilczura i wypił swoją .  Pochylił się nad stolikiem i wlepił w Wilczura swoje niebieskie , przekrwione gałki oczne .  — Prawda ? — zapytał z naciskiem .  — Tak .  — profesor skinął głową .  Wilczur opuścił głowę i odpowiedział głucho :  — Porzuciła …  Oczy Obiedzińskiego błysnęły wściekłością .  — No więc i co ! — wrzasnął .  — Więc cóż to jest ? !  — Co to jest ?  — Wilczur chwycił go za rękę .  — Co to jest ? …  To jest wszystko .  Wszystko !  W jego głosie musiało być coś , co starczyło za najmocniejszy argument , gdyż Obiedziński uspokoił się od razu , skulił się i zamilkł .  Dopiero po kilku minutach zaczął mówić cicho jakimś narzekającym tonem :  — Podłe jest życie , a ja mam pecha .  Brzydzę się wszelkimi sentymentami , to właśnie los musi wiecznie rozrzucać na mojej drodze różne ofiary sentymentów .  Diabli nadali …  Nie ulega wątpliwości , że to rzecz względna .  Jednego maczuga z nóg nie zwali , drugi pośliźnie się na pestce od wiśni i łeb sobie roztrzaska .  Nie ma żadnej miary , żadnego kryterium .  Pij , bracie .  Wódka to dobra rzecz . Sapristi !  Nalał szklanki .  Gospodarz zwlókł się ze swego legowiska w alkowie i przyniósł butelkę , po czym zgasił światło .  Nie było już potrzebne .  Przez okno z brudnego podwórza zaglądał pochmurny i dżdżysty , ale już zupełny dzień .  Towarzystwo z kąta , porzuciwszy chrapiącego kompana , wysypało się na ulicę .  Obiedziński oparł się na łokciach i w pijackim zamyśleniu mówił :  — Tak to jest z kobietami …  Jedna przyssie się do ciebie i wszystkie soki wyciągnie , inna obedrze cię z tego , co masz , trzecia oszuka na każdym kroku , albo i taka będzie , co cię wciągnie w szarzyznę , w powszednie błoto …  Pranie , sprzątanie , pieluchy i takie rzeczy .  Ot i życie …  Ale to nieprawda , to wszystko od mężczyzny zależy .  Jaki jest !  Po jednym spłynie gładko , drugi jak postrzelony kot zakręci się , zapiszczy i zdycha , a taki jak ty , amigo ? …  Twardy musisz być .  Jak wielkie drzewo .  Gdyby cię z kory obłuskano , porósł by ś nową , gdyby ci gałęzie obcięto , wyrosły by nowe …  Ale ot , wyrwało cię z korzeniami z gruntu …  Rzuciło cię na pustynię …  Wilczur pochylił się ku niemu i wybełkotał :  — Z korzeniami … to prawda …  — A widzisz .  I siła nie pomoże , gdy oparcia nie ma .  Grunt rozmiękł , rozpłynął się , przestał istnieć .  Już Archimedes powiedział …  Co to on powiedział …  Zresztą pies z nim tańcował …  Aha ! …  O czym mówił em ?  Że korzenie !  Najsilniejsze korzenie nic nie pomogą , jeżeli nie mają czego trzymać się .  O ! … Pieskie niebieskie … takie życie …  Język mu się plątał coraz bardziej .  Wreszcie kiwnął się , wsparł się o ścianę i zasnął .  Wilczur resztkami przytomności powtarzał w myśli :  „ Jak drzewo wyrwane z korzeniami …  Jak drzewo wyrwane z korzeniami … ”  Nie spał zapewne długo , gdyż obudzony bezceremonialnymi szturchańcami , z trudnością otworzył oczy i zatoczył się .  Alkohol nie zdążył wyparować .  Na stole znowu stała wódka , a prócz nocnego towarzysza było jeszcze trzech nieznajomych .  Profesor Wilczur z trudem uświadomił sobie , gdzie się znajduje , i nagłym ostrym bólem odezwało się w nim wspomnienie Beaty .  Zerwał się i przewracając po drodze krzesła , skierował się do drzwi .  — Hej , panie szanowny ! — krzyknął za nim gospodarz .  — Co ?  — A płacić to nie łaska ? …  Rachunek czterdzieści sześć złotych .  Wilczur machinalnie wydobył z kieszeni portfel i podał mu banknot .  — Ale forsy !  Fiu , fiu — zagwizdał cicho jeden z kompanów .  — Stul mordę — warknął drugi .  — Drożdżyk ! — zawołał trzeci .  — Co strugasz frajera !  Oddaj gościowi resztę !  Widzisz go !  Gospodarz spojrzał na ń nienawistnie , odliczył pieniądze i podał Wilczurowi .  — A ty , łobuzie — mruknął — pilnuj swego .  Wilczur nie zwrócił na to najmniejszej uwagi i wyszedł na ulicę .  Padał gęsty , mokry śnieg , lecz jezdnia i chodniki pozostały czarne , gdyż natychmiast tajał .  Środkiem jezdni ciągnęły wozy naładowane węglem .  — Porzuciła mnie … porzuciła … — powtarzał Wilczur .  Szedł przed siebie , zataczając się .  — Jak drzewo wyrwane z korzeniami …  — Szanowny pan na Grochów ? — usłyszał obok siebie czyjś głos .  — To może lepiej obejść Rawską .  Błoto mniejsze .  Poznał jednego z kompanów .  — Wszystko mi jedno .  — machnął ręką .  Wilczur nie odpowiedział .  — Wiadomo , rzecz ludzka .  A ja panu powiem , że na zmartwienie to jeden jest tylko sposób : zalać cholerę na glanc .  Wiadomo , nie w takiej norze jak u tego Drożdżyka , któren kanciarz jest i wędlinę ze strychninami gościom daje .  Ale tu niedaleko na Rawskiej ulicy jest porządna knajpa jak się patrzy .  I zabawić się można , kielnerki gościom obsługują .  A cena ta sama .  — No , to wstąpiem , czy jak ? …  Najlepiej zalać .  To już tutaj .  Na jednego .  — Dobrze — zgodził się Wilczur i weszli do knajpki .  Pierwszy łyk wódki nie przyniósł ulgi .  Przeciwnie , jakby otrzeźwił zamglony umysł , następne jednak kolejki zrobiły swoje .  W sąsiedniej izbie chrapliwie grał orkiestron .  Zapalono światła .  Po jakimś czasie przyłączyli się do nich jeszcze dwaj mężczyźni , z wyglądu robotnicy .  Tłusta , mocno wymalowana kelnerka przysiadła się również .  Pili już trzecią butelkę , gdy nagle z bocznego pokoiku rozległ się głośny śmiech kobiecy .  Dwie gazowe lampy jasno oświetlały nieduży pokój .  Przy stoliku siedział brzuchaty , krępy człowiek i jakaś piegowata dziewczyna w zielonym kapeluszu .  Z wolna zawrócił , ciężko opadł na krzesło i wybuchnął łkaniem .  Potrząsnął Wilczura za ramię .  — Pij , bracie !  Co tam !  Po kilkunastu minutach domy przerzedziły się .  Po obu stronach tu i ówdzie między parkanami błyskało światełko naftowej lampy .  Wreszcie i te znikły .  Natomiast w nozdrza uderzył cuchnący odór wielkich zwalisk śmieci .  Dorożka skręciła w bok , ustało od razu klaskanie kopyt końskich .  Na miękkiej , gruntowej drodze nie było ich słychać .  Dojechali do pierwszej glinianki .  — Stój , najlepiej tu — odezwał się cichy głos .  Nasłuchiwali przez chwilę .  Z daleka jednostajnym głosem huczało miasto .  Tu dokoła panowała zupełna cisza .  — Wylewaj go — rozległa się krótka komenda .  Trzy pary rąk wczepiły się w bezwładne ciało .  Po chwili zawartość kieszeni została wyjęta .  Bez trudu zdjęli też palto , marynarkę i kamizelkę .  Nagle , widocznie pod wpływem zimna , Wilczur oprzytomniał i zawołał :  — Co to , co robicie ? …  — Cholera ! — zaklął jeden — nie mogł eś przytrzymać ?  — A po co ?  — Durny szczeniak !  Po co ?  Złaź teraz do glinianki po buty i portki .  — Sam złaź , kiedyś taki chytry .  — Co ty powiesz ? ! — pierwszy zbliżył się do ń groźnie .  — A ja mówię : jadziem .  Chcecie , żeby nas tu nakryli ? …  Mężczyźni opamiętali się i wskoczyli do dorożki .  Koń ruszył z miejsca .  Przed wjazdem na główną szosę zatrzymali się , dorożkarz wyciągnął spod kozła stary worek i dokładnie obtarł wszystkie koła ze śmieci , które się do nich poprzylepiały , po czym wskoczył , cmoknął na szkapę i wkrótce na polach zapanowała dawna cisza .  Właśnie skończył i mościł sobie na pokrywie worek z resztkami siana , gdy z dołu posłyszał wyraźne stękanie .  Przeżegnał się na wszelki wypadek i nastawił uszu .  Stękanie odezwało się głośniej .  — Ej tam ! — zawołał .  — Co za licho ?  — Wody — zajęczał słaby głos .  Rozejrzał się .  Ciemno jeszcze było , na wschodzie ledwie szarzało .  Jeżeli Piotrowski swoją furmankę tu zostawił , koń na pewno sam powlókł się do Byczyńca .  — A to wy , panie Piotrowski ? — zapytał .  — Wpadli ście czy jak ? …  Jedyną odpowiedzią był cichy jęk .  Pomacał nogą pochyłość , po namyśle wrócił do konia , odwiązał postronki zastępujące lejce , sczepił je , mocnym supłem przywiązał do osi i trzymając się sznura zszedł na dół .  — Panie Mateuszu , a odezwijcie się , bo ciemno — zawołał .  — Gdzie wy ?  — Wody ! … — posłyszał głos tuż przy sobie .  Pochylił się i namacał ramię .  Ubił nogami śmiecie , zaparł się i szarpnął bezwładnym ciężarem .  — Ruszcie się .  Dalej go !  Sam nie dam rady .  — Nie mogę .  — Ooo !  Nie mogę !  Natężcie się .  Dyć nie będziecie tu zdychać .  Ręce Bańkowskiego natrafiły na gęstą ciecz oblepiającą włosy .  Powąchał swoje palce i zapytał :  — Zabili was , co ?  — Nie wiem …  Chłop zastanowił się .  — Tak czy siak , nie będziecie tu zdychać .  Tfu ! …  Uważacie , mam postronek , żeby ście jeno wstali , to jakoś się podciągniecie .  — Nie ma co — orzekł — trzeba iść po pomoc .  Pewno już ludzie nadjechali .  — Ledwo go w portkach zostawili psiekrwie — zaklął jeden z gospodarzy .  — Trza by do komisariatu — zauważył drugi .  Bańkowski wzruszył ramionami .  — Nie moja sprawa .  Podwiozę go do Byczyńca , i tak po drodze , a tam niech jego synowie robią , co chcą .  Czy na posterunek , czy jak .  — Ano — przytaknęli — pewno .  Ich rzecz .  Stary podsunął leżącemu worek z sianem pod głowę , sam usiadł na gołych deskach i targnął lejcami .  Gdy wjechali na szosę , usadowił się wygodniej zdrzemnął się .  Kobyła sama dobrze znała drogę .  Obudził się , gdy już jasno było na niebie .  Obejrzał się i przetarł oczy .  Za nim na wozie przykryty derką leżał jakiś nieznajomy człowiek .  Duża , obrzękła twarz , czarne włosy zlepione na ciemieniu zakrzepłą krwią .  Bańkowski przysiągł by , że nigdy w życiu go nie widział .  A już do Piotrowskiego z Byczyńca wcale nie był podobny .  Wzrostem chyba i tuszą , bo też był kawał chłopa .  Spod krótkiej , dziurawej derki wyzierała cienka , podarta koszula , umazane w błocie spodnie i miejskie trzewiki .  — Ki diabeł ! — zaklął i zamyślił się , co tu z tym zdarzeniem zrobić .  Kalkulował , kalkulował , a wreszcie przechylił się w tył i potrząsnął pasażera za ramię .  Pasażer z wolna otworzył oczy i podniósł się na łokciu .  — Coś pan za jeden ? … — gniewnie zapytał chłop .  — Gdzie jestem , co to ? — odpowiedział pytaniem pasażer .  — A dyć na moim wozie .  To nie widzisz ?  — Widzę — mruknął człowiek i z trudem usiadł , podciągając nogi .  — No ?  — A skąd ja się tu wziął em ?  Bańkowski odwrócił się i splunął przed siebie .  Należało się namyślić .  — A ja wiem ? — wzruszył wreszcie ramionami .  — Ja spał em , a ty pewno na wóz wlazł eś .  Z Warszawy , co ?  — Co takiego ?  — To i pytam , pan warszawiak ? …  Bo jeżeli tak , to nie masz czego ze mną jechać do Wólki ani do Byczyńca .  Ja do domu jadę .  A pan przecież nie do Wólki .  O , już mnie za tamtym wiatrakiem skręcać trzeba …  Wysiądźcie czy jak ? …  I tak do rogatki będzie stąd z dziesięć kilometrów …  — Dokąd ? — zapytał człowiek , a w jego oczach było zdumienie .  — Dyć mówię , do warszawskiej rogatki .  Wy z Warszawy ?  Człowiek wytrzeszczył oczy , przetarł czoło i powiedział :  — Nie wiem .  — Cóż to udajesz głupiego — warknął — nie wiesz , skąd jesteś ?  — Nie wiem — powtórzył człowiek .  — To ci się chyba rozum pomieszał .  A tego , kto ci łeb rozbił , pewno też nie wiesz ?  Tamten obmacał sobie , głowę i mruknął :  — Nie wiem .  — No to złaź z wozu ! — krzyknął zirytowany do ostateczności chłop .  — Dalej go !  Złaź !  Ściągnął lejce i kobyła stanęła .  Nieznajomy posłusznie zgramolił się na szosę .  Zlazł i stał rozglądając się , jakby nieprzytomny , na wszystkie strony .  Bańkowski widząc , że obcy nie ma widocznie żadnych złych zamiarów , postanowił mu jednak przemówić do sumienia .  Nieznajomy patrzał na ń szeroko otwartymi oczami .  — Jak ? … nazywam się ? …  Jak ? … Nnnie … nie wiem …  I w jego twarzy skurczyły się mięśnie jakby ze strachu .  — Tfu ! — powtórzył i podciął szkapę , aż przeszła w kłusa .  Oto do willi profesora przy Alei Bzów na próżno szturmowali reporterzy .  Bez trudu wprawdzie zdołali dowiedzieć się , że żona profesora wraz z siedmioletnią córeczką nie jest obecna w Warszawie , służba jednak nabrała wody do ust i odmawiała wszelkich dalszych informacji .  Bardziej natarczywych dziennikarzy odsyłała do kuzyna zaginionego , do prezesa sądu apelacyjnego , Zygmunta Wilczura .  Ten zaś z niezmąconym spokojem powtarzał :  — A czy pan prezes może nam powiedzieć , gdzie obecnie znajduje się pani Beata Wilczurowa ? — pytali dziennikarze .  — A cel jej wyjazdu ?  Prezes z uśmiechem zrobił ręką nieokreślony gest .  — Jednakże taki nagły wyjazd w dniu czy też na kilka dni przed balem , na który były już rozesłane zaproszenia …  — Minęło już tyle dni — zauważył jeden z reporterów — niepodobna , by do profesora nie dotarł alarm całej prasy .  Dał by o sobie znać .  — Zapewne .  O ile alarm do ń dotarł .  Jest jednak wiele takich zakątków za granicą , cichych pensjonatów w górach , ustronnych miejsc wypoczynkowych , dokąd pisma warszawskie nie docierają .  — Depesze o zaginięciu profesora podała cała prasa zagraniczna — upierał się dziennikarz — no , i radio .  — Radia można nie słuchać .  Ja sam na przykład nie znoszę radia .  A ileż to osób podczas wypoczynku do rąk nie bierze dzienników .  Nie każdy ma na nie ochotę w jakimś Tyrolu czy Dalmacji .  — Tak , panie prezesie .  Ale jest jeszcze jedna okoliczność .  Oto profesora nie ma ani w Tyrolu , ani w Dalmacji , ani w ogóle za granicą .  — I w jakiż sposób zdołał pan to stwierdzić ? — z uśmiechem zapytał prezes .  — To nie było trudne .  Po prostu stwierdził em w starostwie , że paszport zagraniczny profesora Wilczura był wystawiony z rocznym terminem ważności .  A termin ten upłynął dokładnie przed dwoma miesiącami i nie był prolongowany .  Zapanowało milczenie .  Wreszcie prezes rozłożył ręce .  Zawdzięczając właśnie tej prośbie , wyrażonej przez człowieka zajmującego ogólnie szanowane stanowisko w życiu publicznym , jak też i z racji powszechnej sympatii , jaką cieszył się zaginiony profesor , prasa wyrzekła się ponętnej okazji do wentylowania spraw z jego życia osobistego .  Nie przeszkodziło to oczywiście powodzi plotek kursujących wśród znajomych i nieznajomych , te jednak , niepodsycane świeżymi wiadomościami , stopniowo zaczęły przycichać .  Z dalszych zeznań służby nie wynikało nic pewnego .  Pani Beata codziennie w rannych godzinach udawała się samochodem na dłuższy spacer do Parku Łazienkowskiego .  Szofer zostawał z wozem przed bramą i nigdy nie widział nikogo , kto by pani towarzyszył .  Za to stróże w parku w okazanej fotografii poznali od razu panią , która codziennie spotykała się tu z młodym , szczupłym blondynkiem w dość zniszczonym ubraniu .  Rysopis owego blondyna nie odznaczał się wszakże żadnym szczegółem charakterystycznym .  W biurku profesora znalazł komisarz Górny nabity rewolwer .  — Czy pan komisarz sądzi , że mógł wiedzieć , gdzie go należy szukać ?  — Nie .  Przypuszczam , że nawet nie domyślał się jego istnienia .  Młodzieńca o takim wyglądzie nie widział nikt ze służby w Alei Bzów .  Jednak jestem przekonany , że odnalezienie tej pary da nam odpowiedź na pytanie , co się stało z profesorem .  — Więc pan potwierdza moje obawy ? — pytał prezes .  — Więc jednak dopuszcza pan ewentualność utraty pamięci ?  — Jeżeli mam być szczery , nie wierzę w to .  Póki jednak zwłoki nie wypłyną , nie wolno mi zaniedbać i tej możliwości .  Z tej samej racji nie zaniechał em też hipotezy o morderstwie .  Chociaż mam niemal pewność , że może być mowa tylko o samobójstwie .  To pewne .  Wyszedł z domu oszołomiony nieszczęściem i dlatego nie powziął jeszcze żadnej decyzji .  Chodził zapewne długo po mieście , może pił dla zalania robaka …  — Nigdy nie pił — przerwał prezes .  — Wątpię .  Beata miała zasady …  — I ja tak sądzę .  — A jeszcze i to !  Z doświadczenia wiem , że zbrodniarz nie umie prawie nigdy zdobyć się na cierpliwość .  Każdemu z nich pilno osiągnąć to , co pobudziło go do przestępstwa .  I zawsze wybiera taktykę kręcenia się pod nosem policji .  Pewniejszy się czuje , gdy świeci obecnością , niż kiedy chowa się w cień , co może na ń ściągnąć podejrzenia .  — To prawda .  Prezes przytaknął .  — Może i lepiej było by , gdyby śmy ich nie znaleźli …  Przynajmniej do czasu , aż sprawa ostatecznie się wyjaśni .  — Może i lepiej — przyznał komisarz .  Zresztą nic innego nie mógł powiedzieć , bo dotychczas policja nie mogła wpaść na najmniejszy ślad po Beacie Wilczurowej , jej córce i po owym nieznanym człowieku .  Mijały miesiące , a w ustawicznej karuzeli , jaką jest życie każdego wielkiego miasta , stopniowo zapomniano o profesorze Rafale Wilczurze i o jego tajemniczym zniknięciu .  Foliały akt śledztwa z wolna pokrywał w szafach urzędowych kurz .  Potem spiętrzyły się na nich stosy spraw następnych .  Aż po roku zapakowano je w skrzynie i przewieziono do archiwum .  Praca ta kończyła się słowami :  „ Składając hołd nieodżałowanej pamięci najlepszego Człowieka , mądrego Nauczyciela i wielkiego Uczonego , polski świat lekarski pozostaje okryty żałobą po jego tragicznym zniknięciu , które niestety już zapewne na zawsze pozostanie okryte mrokiem bolesnej tajemnicy ” .  Sobczak stawiał szeroko nogi , chwiał się przy każdym kroku niby kaczka na obie strony i niósł pod pachą wielki arkusz dykty do tego swego laubzegowania .  Brodacz musiał być robotnikiem z tartaku , i to od niedawna .  Przodownik Kania widział go po raz pierwszy , a przecież znał wszystkich w Chotymowie i naokoło w promieniu dziesięciu kilometrów .  Poza tym to , że Sobczak sam niósł dyktę , dawało do myślenia .  Widocznie nie uważał za wskazane skorzystać z usług towarzysza , a zatem z owym towarzyszem nie wszystko było w porządku : towarzyszył Sobczakowi nie z dobrej woli .  Po chwili drzwi otworzyły się i obaj weszli .  Brodacz zdjął czapkę i stanął przy drzwiach .  Sobczak zasalutował i złożył meldunek :  — Ten oto człowiek zgłosił się do tartaku Hasfelda o pracę .  Zatrudniono go , ale okazało się , że żadnych dokumentów nie posiada i że nie wie , jak się nazywa ani skąd pochodzi .  — Zaraz zobaczymy — mruknął przodownik Kania i skinął ręką na brodacza .  — Macie jakie dokumenty ?  — Nie mam .  — Sobczak , obszukaj go .  — Skąd że ście się tu wzięli ?  Co ? — zapytał przodownik .  — Przyszedł em z Czumki w surskim powiecie .  — Z Czumki ? …  A po coście przyszli ?  — A jak nazywał się właściciel tartaku w Czumce ?  — Fibich .  — Długoście tam robili ?  — Pół roku .  — A urodzili ście się też w surskim powiecie ?  Brodacz wzruszył ramionami .  — Nie wiem .  Nie pamiętam .  Przodownik spojrzał na ń groźnie .  — No , no !  Tylko nie mnie będziecie zawracać głowę !  Piśmienny ?  — Tak .  — Więc gdzie byli ście w szkole ?  — Nie wiem .  — Wasze imię i nazwisko ? — krzyknął zniecierpliwiony Kania .  Brodacz milczał .  — Głusi jesteście ?  — Nie , panie przewodniku , i niech pan nie gniewa się na mnie .  ] a przecież niczego nie zrobił em .  — No , to mówcie prawdę !  — Więc co !  Nigdy nie mieli ście dokumentów ?  — Nigdy .  — To jak was do pracy przyjmowali ?  Bez papierów ?  — Po miastach to wszędzie papierów żądali i nie chcieli tak przyjąć .  A po wsiach to nie każdy na to zważa .  Ot , nazwą jakkolwiek , jak komu wygodnie , i już .  Tu , w tutejszym tartaku też podał em nazwisko , jakim mnie w Czumce przezwali : Józef Broda .  Ale panu posterunkowemu sam powiedział em , że to przezwisko .  Ja nic złego nie zrobił em i sumienie mam czyste .  — To się okaże .  Przodownik zamyślił się .  Już nieraz w swojej praktyce miał do czynienia z różnymi osobnikami , ukrywającymi swoje nazwisko , a jednak zawsze podawali jakiekolwiek zmyślone .  Ten zaś uporczywie twierdził , że nie ma nazwiska .  — A gdzie wasza rodzina ?  — Nie wiem .  Nie mam żadnej rodziny — z rezygnacją odpowiedział brodacz .  — A byli ście sądownie karani ?  — Tak jest .  Przodownik szeroko otworzył oczy .  — Gdzie ?  — Za co ?  — Za włóczęgostwo .  Ale niesprawiedliwie .  Czy jak kto pracy szuka , to włóczęga ? …  Po prawdzie , to za to , że dokumentów nie miał em .  I prosił em i w sądzie , i na policji , i w więzieniu , żeby mi wystawili jaki dokument .  Ale nie chcieli .  Mówili , że takiego prawa nie ma .  To co mam robić ?  Chrząknął i rozłożył ręce .  Wyciągnął z szuflady arkusz papieru i zaczął pisać .  Długo się namyślał , bo brak nazwiska i miejsca urodzenia zatrzymanego osobnika psuł mu cały schemat protokołu .  Wreszcie skończył i spojrzał na brodacza .  Szpakowaty zarost i włosy wskazywały , że musi mieć coś koło pięćdziesiątki .  Siedział bez ruchu , wpatrzony w ścianę , a jego przeraźliwa chudość i zapadnięte policzki sprawiały wrażenie szkieletu .  Tylko ogromne , spracowane ręce poruszały się jakimś dziwnym , nerwowym ruchem .  — Przenocujecie tu — powiedział Kania — a jutro odeślę was do powiatu .  Wstał i dodał :  — Jak inaczej nie można , to nie ma rady — ponuro mruknął brodacz .  — A teraz chodźcie tu .  Gdy zamknęły się , brodacz położył się na sienniku .  I zaczął rozmyślać .  Zarówno ten przodownik , jak i drugi policjant nie byli złymi ludźmi , a jednak widocznie prawo nakazywało im być złymi .  Za cóż znowu pozbawiono go wolności , za co wciąż patrzą na niego jak na przestępcę ? …  Czy to taka naprawdę konieczna rzecz mieć dokumenty i jakoś się nazywać ? …  Czy od tego człowiek stanie się inny ? …  Na próżno całym wysiłkiem woli usiłował wyrwać się z chłonącego bagna .  Przestać myśleć , skupić uwagę na jakimś przedmiocie , ratować się .  Jedynie fizyczny ból przynosił lekką ulgę .  Wpijał zęby do krwi w ciało , gryzł ręce i tłukł głową o ścianę aż do utraty sił , do omdlenia .  Wtedy leżał bezwładny i do ostateczności wyczerpany , niemal martwy .  Jednakże ponowne zatrzymanie przez policję , męczarnia badania i groźba ataku kazały mu zastanowić się nad koniecznością uchronienia się przed tym wszystkim na przyszłość .  Na to zaś był jeden tylko sposób : mieć dokumenty .  A ponieważ legalną drogą niepodobna było ich sobie wyrobić , należało je ukraść , zabrać komuś .  Nie wiedział jeszcze , jak to zrobi , ale postanowienie zapadło .  Brodacz obejrzał się na policjanta : stał odwrócony plecami i czytał jakieś ogłoszenia naklejone na drzwiach .  Teraz trzeba było tylko położyć czapkę na biurku , tak by przykryć nią papiery .  — Proszę zabrać tę czapkę — oburzył się staruszek .  — Też znalazł sobie miejsce .  — Przepraszam — bąknął brodacz i zsunął ją wraz z paczką papierów , po czym zwinął je w rulon i ukrył w kieszeni .  Pan Oksza widać po ojcu odziedziczył usposobienie odludka , do sąsiadów , których zresztą daleko przyszło by szukać , nie lgnął , a i oni go nie nachodzili .  Domator też był pomimo młodego wieku wielki , czemu nie dziwiono się również , gdyż żonę miał piękną i — jak mówił gajowy Barczuk — „ bardzo przychylną ” , córeczkę jak aniołka i szczęście w domu .  W sobotę to było , gdy już pani gajowych całkiem nie wpuściła .  Wyszła do nich do kuchni , sama blada i mizerna , i powiedziała cicho :  — Mąż tak źle się czuje , że … że nie można go męczyć .  I rozpłakała się .  — A żeby tak doktora przywieźć , paniczka — odezwał się jeden .  — Zawsze lżej mu umierać będzie .  — Pan nie chce doktora — potrząsnęła głową .  — Sama błagam go o to , nie chce zgodzić się .  — Ja by pojechał po doktora — ofiarował się inny .  — A panu leśniczemu można powiedzieć , że doktor sam przejazdem , znaczy się po drodze zajechał .  Na tym stanęło i pani Okszyna otarła łzy i wróciła do sypialni .  Po wielu nieprzespanych nocach sama ledwie powłóczyła nogami .  Gdy jednak zbliżyła się do łóżka chorego , usiłowała uśmiechnąć się i udawać dobre myśli .  Bała się , by wzrok Janka nie wyczytał prawdziwych , tych strasznych i bolesnych myśli , które zadręczały jej biedną duszę .  Gdy on zapadał w sen , wówczas klękała i modliła się żarliwie .  — Boże , przebacz mi , nie karz mnie , nie mścij się nade mną !  Nie zabieraj mi go .  Zgrzeszyła m , zrobiła m wiele zła , ale wybacz !  Wybacz !  Nie mogła m inaczej !  I łzy jej ciekły po przezroczystej twarzy , a usta drżały w szepcie niezrozumiałych słów .  Lecz Janek budził się prędko .  Przychodził nowy atak kaszlu i na ręczniku zjawiała się nowa krwawa plama .  Trzeba było podawać lód i lekarstwa .  — Zdaje mi się , że będę żył !  — Tak myślę .  Czy Mariola jeszcze nie śpi ?  Nigdy nie nazywał jej tym imieniem .  Nie lubił go i od początku nazywał ją po prostu Marysią , do czego z czasem przyzwyczaiła się i Beata .  — Nie , jeszcze nie śpi .  Odrabia lekcje .  — Więc jeszcze masz czas na lekcje z nią ? …  Umilkł , a po chwili powiedział :  — Boże , ile ja tobie i jej wyrządził em krzywdy .  — Janku !  Jak możesz mówić takie okropne rzeczy ! — przeraziła się .  — To prawda .  — Sam w to nie wierzysz .  Dał eś nam tyle szczęścia , tyle najpiękniejszego szczęścia ! …  Przymknął oczy i szepnął :  — Kocham cię , Beato , z każdym dniem bardziej .  I to ta moja miłość nie pozwoli mi umrzeć .  — Nie umrzesz , nie możesz umrzeć .  Bez ciebie życie dla mnie było by gorsze od śmierci .  Ale nie mówmy o tym .  To już minęło , dzięki Bogu .  Wiesz co ?  Zawoła m Marysię .  Już tak dawno ciebie nie widziała .  Pozwól !  — Nie powinien em .  Tu powietrze pełne zarazków .  Już i to mnie przejmuje obawą , że ty wciąż nim oddychasz .  Dla jej młodziutkich płuc to trucizna .  — Niech więc stanie na progu .  Zamień z nią chociaż kilka słów .  Ty nawet nie wiesz , jak się ona o to dopomina .  — Dobrze — zgodził się .  Beata uchyliła drzwi i zawołała :  — Marysiu !  Tatuś pozwala ci przyjść .  — Tatusiu ! — rozległ się z głębi domu radosny pisk , a później tupot prędkich kroków .  — Tatuś ma się dziś lepiej — prędko mówiła Beata — ale pozwala ci tylko stać przy drzwiach .  Wkrótce już wstanie i będziecie znowu razem chodzić do lasu .  — Jakże tam ci idzie , drogie dziecko ? — zapytał Oksza .  — Dziękuję , tatusiu .  A wie tatuś , że podmyło tę krzywą brzozę przy Siwym Ruczaju ?  — Podmyło ?  — Tak .  Mikoła powiada , że się jak nic przewróci .  I mówił jeszcze , że jego syn , Gryszka , widział wczoraj cztery łosie przy brodzie humińskim .  Szły jeden za drugim .  — To pewno te z Czerwonego Lasu .  — Aha , Mikoła też tak myśli .  — Wcale nie , tatusiu ! — zapewniała i na potwierdzenie tego zaczęła wyliczać , czego nauczyła się sama .  Po krótkiej rozmowie Oksza pożegnał dziewczynkę , posyłając jej ręką całusa .  Ręka była wychudła i nienaturalnie biała .  Gdy Marysia wyszła , powiedział :  — Jak ta dziewczyna rośnie .  Ma dopiero dwanaście lat , a już jest prawie taka jak ty .  W przyszłym roku będziemy jednak musieli oddać ją do szkoły .  Mam nadzieję , że wreszcie księżna dostanie pozwolenie wyrębu i my wówczas staniemy na nogi .  — Bóg da .  Byleś tylko ty prędzej wyzdrowiał .  — Tak , tak — przyznał z energią — muszę wyzdrowieć i zakrzątnąć się koło interesów .  Jeżeli wyrębu nie będzie , zdecydował em się szukać innej posady .  Ciężko rozstać się z Odryniecką Puszczą , ale Marysia dorasta .  To ważniejsze .  Zamyślił się i po chwili zapytał :  — Dużo znów wydała ś na lekarstwa ?  — Nie troszcz się o to .  — Wiesz , zastanawiał em się , że gdyby m teraz umarł , niewiele zostało by ci po zapłaceniu kosztów pogrzebu .  To mnie dręczyło najbardziej …  Ze sprzedanych mebli starczyło by ci na jakiś rok .  Zwłaszcza te stare makatki .  Są podobno cenne .  — Janku !  O czym ty mówisz ! — zawołała z wyrzutem .  Na twarz Beaty wystąpiły rumieńce .  — I to ty mówisz , Janku ? ! — zawołała , nie ukrywając oburzenia .  Oksza spuścił oczy .  — Nie mam prawa skazywać jej na nędzę .  — A ja nie mam prawa wyciągać ręki po jego pieniądze .  Sto razy , tysiąc razy wolała by m umrzeć .  Nigdy , słyszysz , Janku , nigdy !  — Na pewno , kochana , na pewno — przytulił twarz do jej ręki .  — No widzisz ! — rozpromieniła się .  — A teraz musisz postarać się zasnąć .  Już późno .  — Dobrze .  Czuję się trochę senny .  — Dobranoc jedyny , dobranoc .  Sen jeszcze ci sił doda .  — Dobranoc , moje szczęście .  Osłoniła lampę , owinęła się pledem i ułożyła się na sofie .  Po kwadransie jednak przypomniała sobie , że musi mu jeszcze przed nocą dać krople .  Podniosła się , odliczyła dwadzieścia kropel lekarstwa pachnącego kreozotem , dolała wody i pochyliła się nad chorym .  — Janku — odezwała się półgłosem — trzeba wypić lekarstwo .  Nie obudził się .  Delikatnie dotknęła jego ramienia i pochyliła się nad nim .  Wtedy zobaczyła , że ma otwarte oczy .  Już nie żył .  Akurat na połowie drogi między Radoliszkami a Nieskupą stał od niepamiętnych czasów młyn wodny , niegdyś własność ojców bazylianów z klasztoru w Wickunach , przez nich założony za czasów króla Batorego , obecnie należący do Prokopa Szapiela , zwanego powszechnie z białoruska Prokopem Mielnikiem .  Tak samo było i w Nieskupej .  W Nieskupej siedzieli Moskale , staroobrzędowcy , co tu z Rosji kiedyś przyszli .  Chłopy wszystko wielkie , zdrowe , robotne , co im nie sztuka była od wschodu do zachodu za pługiem chodzić , a orać tak głęboko , że i w Bierwintach tak nie orali .  W Radoliszkach zaś , jak to w miasteczku , były Żydki , co na mniejszą skalę zajmowali się skupem zboża po dalszych wsiach , zarówno na potrzeby miasteczkowych , jak i na wywóz z Wilna .  Od nich Prokop Mielnik też robotę miał .  Toteż nie narzekał i byle posucha nie przyszła , byle wody w stawach nie zabrakło , to i nie miał przyczyny .  A posucha zdarzała się rzadko w tych stronach i musiała być już nie wiadomo jak długotrwała , by wody na koło nie starczyło .  Bo stawy , chociaż paręset lat temu kopane , solidne były , głębokie , no i co dziesięć lat szlamowane , by nie zarosły .  Za miasteczkiem , wiorst jeszcze ze dwanaście , w fabryce też amatorów było niemało , ale tu trzeba było natrafić na okazję .  Pieszo za daleko , a stary Prokop konia na takie rzeczy nie dawał , choć ten już całkiem był zastały , a spasiony jak świnia .  Obroku mu , wiadomo , nie brakowało .  Stał tylko , z nogi na nogę przestępował i parskał , aż po całym chlewie się rozlegało .  Chlew był duży , mocny , z grubych okrąglaków budowany .  Oprócz konia stały tam dwie krowy i w przegrodzie świniaki .  Pod daszkiem było miejsce na wóz i sanie .  Strasznie takie gadanie gniewało Prokopa .  Ścierpieć tego nie mógł i niejeden już za swoje podejrzenia dobrze od niego oberwał .  I z córką nie powiodło się Mielnikowi .  Wyszła za mąż za majstra w cegielni , ale majster przy pożarze zginął , a ona , że to w ciąży była akurat , widać z tego urodziła dziecko chore , na padaczkę cierpiące .  — Tego roku na jesieni jeszcze jeden kłopot przybył : młodszego parobka , Kaziuka , brali do wojska .  Na jego miejsce byle kogo Prokop przyjąć nie chciał .  We młynie praca jest odpowiedzialna , wymaga roztropności i siły .  Byle pastuch do tego się nie nadawał .  Długo zastanawiał się stary , aż wybór jego padł na Nikitkę Romaniuka z Poberezia .  Ojciec Nikitki miał i tak dwóch żonatych synów , a najmłodszy nawet do miast chodził za pracą .  Chłopak zdrowy , do rzeczy i nawet szkołę ukończył .  Prokop kiwnął mu ręką i zaczął iść obok wozu .  Uścisnęli sobie dłonie .  — No , co tam ? — zapytał Romaniuk .  — Tuczysz się , bracie ?  — Żyję z bożą pomocą .  Ale zmartwienie mam .  — Słyszał em .  — Nie to .  Tylko Kaziuka do wojska biorą .  — Biorą ?  — A biorą .  — Tak to ? …  — Wiadomo — przyznał Romaniuk .  — Tak ja sobie pomyślał em , że twój , niby Nikita , podchodził by do takiego zajęcia .  — Czemu nie .  — Nu , to jak ?  — Co jak ?  — Nu , z Nikitą ?  — Ano , żeby u ciebie , do pracy ?  — Aha .  Romaniuk podrapał się po głowie , w jego małych , siwych oczkach błysnęła radość .  Powiedział jednak obojętnym tonem :  — Chłopak zdrowy …  — To i chwała Bogu — śpiesznie mruknął Prokop w obawie , by Romaniukowi nie przyszło do głowy zapytanie o zdrowie Wasila .  — Tylko żeby na przyszły piątek przyszedł , bo w piątek Kaziuka biorą .  — Roboty szukać ?  — A pewno .  — Ale wróci ?  — No , to i dobrze .  Żeby na piątek …  — Toż rozumiem .  — Pracy teraz wiele .  Nie zdoła m bez dwóch parobków — dodał Prokop .  — Przyjedzie na czas .  — To z Bogiem !  — Z Bogiem .  Romaniuk potrząsnął lejcami , na co zresztą mały , brzuchaty siwek nawet nie zwrócił uwagi , i pogrążył się w myślach pełen zadowolenia .  Wielkie to jednak było wyróżnienie , że Mielnik spośród tylu wybrał jego syna .  Odwrócił się i spojrzał na żonę .  Z grubych chustek , które szczelnie opatulały jej głowę , widać było tylko nos i oczy .  — Naszego Nikitę Mielnik bierze — powiedział .  Baba westchnęła :  — Boże , mój Boże ! …  Cieszył się i Prokop .  Strasznie nie lubił zmian i niepokojów .  Teraz sprawa była załatwiona .  Tak mu się przynajmniej zdawało , a zdawało się aż do piątkowego wieczoru .  — Czekaj ty , szczenię zatracone — warczał cicho , kręcąc brodę .  Następnego dnia , jako w niedzielę , młyn był nieczynny , Prokop , pomodliwszy się , choć mu gniew w pacierzach przeszkadzał , wyszedł przed dom i usiadł na ławeczce .  Długo żył , ale nie zdarzyło mu się jeszcze , by ktoś zrobił mu taki zawód .  Chciał chłopcu łaskę wyświadczyć , a ten nie zjawił się .  Oczywiście , musiał w Oszmianie pracę znaleźć i dlatego nie przyjechał , ale i to go nie usprawiedliwiało .  — Pożałują tego te Romaniuki — mruczał , pociągając dym z fajki .  — W dzień święty takie rzeczy — splunął .  — Boga się nie boją .  Przyszedł , ukłonił się , po bożemu pozdrowił i zapytał :  — Czy pozwolisz przysiąść i o wodę poprosić ?  Dzień gorący i pić się chce .  Młynarz obrzucił go uważnym spojrzeniem , odsunął się , robiąc obok siebie miejsce na ławce i skinął głową .  — A skądże to Bóg prowadzi ? — zapytał Prokop , gdy nieznajomy wrócił i usiadł , ocierając wierzchem dłoni krople wody , osiadłe na brodzie i na wąsach .  — Z daleka .  A teraz spod Grodna idę .  Za pracą .  — I od Grodna toś pracy nie znalazł ?  — W Mickunach ?  Tak .  — Znam tamtego kowala .  Czy to nie Wołowik ?  — Wołowik , Józef .  Z jednym okiem .  — To prawda .  Iskra mu wypaliła .  A znaczy się ty sam też kowal .  Przybysz uśmiechnął się :  — I kowal , i nie kowal .  Każdą robotę znam …  — Jakże to tak ?  — Ano już lat ze dwadzieścia po świecie chodzę , to i nauczył em się wielu rzeczy .  Stary zerknął spod krzaczastych brwi .  — A po młynarskiej części też pracował eś ?  — Nie , nie zdarzyło się .  Ale ja także , panie Mielnik , prawdę powiem .  Nocował em ja w Pobereziu u niejakich Romaniuków .  Dobrzy ludzie .  I tam słyszał em , że ich syn do pracy u ciebie zgodzony .  Ale on w Oszmianie robotę dostał w kooperatywie i wracać nie chce .  Prokop nachmurzył się .  — To ciebie Romaniuki przysłali ?  — Gdzież tam .  Ale posłyszał em , to , myślę , skorzystam .  Zajść i zapytać nie grzech .  Chcesz , to weźmiesz mnie , nie chcesz , nie weźmiesz .  Prokop wzruszył ramionami .  — Jakże ja mogę ciebie wziąć , do domu obcego człowieka puścić ?  — Ja i nie napraszam się .  — To i mądrze robisz .  Nie znam ciebie ani nikt ciebie tu nie zna .  Sam rozumiesz .  Może ty i dobry człowiek , bez żadnych złych zamiarów , ale może i zły .  Nawet twego nazwiska nie wiem , ani skąd ty rodem .  — Nazwisko moje Antoni Kosiba , a rodem ja z Kalisza .  — Kto by go wiedział , gdzie ten sam Kalisz .  — Pewno , że daleko .