Józef Ignacy Kraszewski  Pogrobek  Powieść z czasów przemysławowskich  Izby Handlowej Krakowskiej  Panu Baranowskiemu  na pamiątkę z nim odbytej podróży  ofiaruje  Autor  1880 .  W dzień Zwiastowania N . Panny  Drezno .  — Mów , gość a nie goście ! — zawołał książę do chłopca , który stał z oczyma wesołymi , pewien , że mu za nowinę będą wdzięczni .  I kubek na stole postawił .  — Ależ goście , proszę Miłości Waszej — dodało chłopię — bo nie sam książę Przemko , ale z nim dużo jakichś panów .  Księżna Jolanta wstała trochę niespokojna , spoglądając na męża :  Książę Bolesław ręce podniósł żywo do góry .  Przemko się zasępił i obrócił ku swemu wojewodzie .  — Mówcież wy za mną ! — zawołał .  — Mówcie wy !  Wojewoda podszedł krok ku księciu Bolesławowi .  — Stryju miłościwy !  Puść !  Puść mnie !  Wrócimy cali .  Przedpełk mi za kuma do tego chrztu krwi służyć będzie .  Mąż jest doświadczony .  — Nie przeczę — zawołał książę — ale i ja w kumy nie gorszym od niego !  Wojewoda cofnął się , schylając głowę .  — W porę mi przychodzisz — zwrócił się do niego Bolesław — ty , stary mój !  Pomożesz mi !  Ten młokos , patrzaj go , wyrywa mi się .  Słyszysz ?  Chce mu się Santoka !  Skłonił się kasztelan .  — Beze mnie się obchodzić ! — dodał książę .  — Niech próbuje ! — wstawił się wojewoda poznański .  — A , a — mówił — ja bo na tej twej głowie wszystkie przyszłości złożył em nadzieje !  Śmieje mi się na niej więcej niż książęca czapka .  Kto wie ?  Odrodzona korona może !  Przemko się zarumienił , oczy mu się zaiskrzyły , wtem Bolesław nagle umilkł , spuścił wzrok ku ziemi , posmutniał .  Przemko upadł na kolana i natychmiast porwał się , rękę podnosząc do góry , zwrócony ku swoim .  Ksiądz Malcher począł z cicha :  Ksiądz potwierdził wniosek .  Wzdychał biedny opiekun ciężko .  — Jedną z moich dziewcząt był by m mu swatał — mówił Bolesław — choć powinowactwo bliskie , ale wiek nie przystał i rachuba była niedobra .  Po mnie on i tak Kalisz zabierze , a trzeba mu innej , co by albo ziemię , albo nadzieję dziedzictwa przyniosła .  — Bóg łaskaw — rzekł starowina uspokajając .  Twarz się Przemkowi zapalała , gdy mówił .  Krzywosąd śmiał się , ocierając uznojone czoło .  — Co za sprawa ?  — A gdzież ta branka jest ? — spytał książę .  — Spletli ci baśń — odparł stary książę — bo ja tu o żadnej takiej dziewce nie wiem .  — Przecież jej by nie zabili ani by się mogła ukryć !  — Ja o niej nie wiem — rzekł .  — Co się z tą Niemką stało ? — naparł go .  — Ty wiesz ?  Janko pomilczał trochę .  Bolesław namarszczył się i zakłopotał .  — A widział eś ty ją ? — spytał .  — Młodość , głupstwo ! — odparł książę .  — Masz brankę ?  — Cóż się z nią stało ?  — Różnie mnie uwodzili , że zbiegła nocą , drudzy , że po drodze głodem się morząc , zmarła .  — A ksiądz Tylon , a Przedpełk ?  Ci wiedzieć muszą , co się z jeńcami stało !  — Przemka pytał eś ?  Tu Krzywosąd , pomilczawszy , dokończył :  Kaliski książę zdał się być dobrej myśli i ozwał się do synowca żartobliwie :  Zarumienił się Przemko , inni po sobie patrzali .  Przemko milczał , dolewał do kubka stryjowi i ręka mu drżała .  Gdy to mówił , Przemko słuchał go z oczyma na stół zwróconymi , lice mu się wcale nie rozjaśniało .  Książę się uśmiechał .  — A mnie mówiono , że on ją gdzieś na zamku chowa .  I rękami potrząsał .  — Wojewoda mówi , że o niczym nie wie — rzekł książę .  Notarius oburzył się .  — Zatem winien niedbalstwa , opieszałości , gnuśności , ślepoty !  Winien jest , gdy , postawiony na straży , nie strzeże , gdy opiekunem będąc , nie opiekuje się .  Odetchnąwszy , Tylon rzekł już łagodniej :  Z wielką ufnością , że małżeństwo wszystkiemu zaradzi i lekceważeniem całej sprawy , ksiądz Tylon ręką zamachnął .  Pokłonił się .  — Cóż to ?  Żenić chce was ten poganin kaliski !  Ten stary ! — zawołała .  — Ja tu drugiej nie zniosę , a biada tej , co mi się poważy …  Zacisnęła ręce .  Przemko objął ją i ucałował , usta zamykając pocałunkami .  — Ty zawsze u mnie będziesz jedyna .  — Był mi ojcem .  A gdy Przemko milczał , dodała ze złością dziecięcą :  — Przyprowadź sobie żonę , przyprowadź !  Ja ją zabiję lub struję !  Przemko milczał sparty na ręku .  Im bardziej mu ją chwalono , tym się wydawała wstrętliwszą , niewiedzieć dlaczego .  — Nie bójcie się — odezwał się wojewoda ze strony — znajdzie ona i u nas miłość i chuchanie .  Strzec będziemy kwiatuszka , a posadzimy go na pięknym , wysokim zamku .  Spuścił głowę .  — Nam tu bez niej zostać jak bez słonka , bez powietrza i bez wody .  — Coż , ty stary ?  Radujesz się ? — zapytał .  — Czemu by m nie miał być rad ?  — I narzeczony potem wesół będzie — rzekł Barwin .  Kluska głową kręcił .  — Księżniczka płacze też .  — A ty ? — przerwał stary książę .  Barwin się pogniewał .  Wesołek po chwili mruczał znowu :  — Nie było jej przed czasem swatać !  Nie było !  Niechby pączek rozkwitnął , niechby my się nim pocieszyli !  — Jadą !  Jadą !  Krywicha mówiła do Wojtkowej :  Wojtkowa potwierdziła wszystko .  — Z twarzy niczego , ino blada , blada !  Czym oni ją tam karmili ?  — A co ?  A co ?  — A !  Jaki to zamek straszny !  Jak grób ! — wyjąknęła Lukierda .  — Ja jestem jej piastunką !  — Ja tu , nie kto , jestem starszą do usług waszych ! — zawołała .  — Możesz Wasza Miłość spoczywać — poczęła zuchwale Bertocha — my na obcych się zdać nie chcemy , nam tu usługa należy !  Głosu jej brakło , a Bertocha przerwała :  — Pierwszy u mnie rozkaz mego pana !  Dreszcz przechodził nieszczęśliwą wygnankę , chwyciła za szyję Orchę i płacząc szeptać poczęła :  — Uspokój się , gołąbko moja !  Zaśnij , zaśnij !  Piastunka mówić jej dłużej nie dała .  — Dokąd Miłość Wasza ?  Przemkowi oczy się zaiskrzyły i popchnął go .  Zaręba nie ustępował .  Książę , coraz gniewniej unosząc się , rękę podniósł na niego .  — Tyś tu panem czy ja ? ! — krzyknął .  — Idź mi z drogi zaraz precz !  Zaręba do nóg mu się schylił .  — Puszczaj ! — powtórzył , miecza dobywając , Przemko .  — Puszczaj albo ubiję !  Nagle , jakby opamiętawszy się , popchnęła go od siebie .  — Precz , ty przeniewierco ! — krzyknęła .  Przemko ręce ku niej wyciągnął .  — Wracaj , Miłość Wasza , dopóki nie zadnieje , potem ludzie poznają !  Przemko rzucił się na posłanie .  — Hej ! — zawołał , rękę ściśniętą wyciągając ku niemu .  — Jeśli ty mi raz jeszcze się ośmielisz …  Przemko obojętnie głowę sobie zakrywał .  — Nie potrzebuję nic — zawarczał — precz idź !  — Ty idź tam ! — rzekł .  — Idź !  Pilnuj !  Spocznę .  Baba miała coś jeszcze do powiedzenia , uśmiech dwuznaczny przebiegł po jej wargach , obejrzała się dokoła po izbie , kagnek podnosząc i z wolna próg jej przestąpiła .  Pokręciła głową .  — Jak to ? — pochwycił Bolesław .  — Czemu ?  Książę słuchał z obawą razem i niedowierzaniem .  — Na co jej baba ta ?  Dosyć nas jest , obcych nie potrzebujemy !  Wahała się z odpowiedzią Lukierda , gdy Orcha , nisko się pokłoniwszy , odważyła panią zastąpić .  Książę słuchał , patrząc wciąż na Lukierdę , która oczy spuściwszy , odpowiadać mu nie śmiała .  — Pilnuj mi ty jej i strzeż , a miłuj — odezwał się stary — żeby prędzej ośmieliła się a panią tu poczuła i rozkwitła znowu .  Litując się jej a sądząc , że się go wstyda , Bolesław zabrał się do wyjścia , samych ich chcąc zostawić .  Przemko z przymuszonym śmiechem pożegnawszy żonę , pośpieszył za stryjem .  — E , twoja wina czy nie — rzekł Bolesław , za drzwi wyszedłszy — ale smutna ona jest , zabawiać ją potrzeba !  — Tęskni za dziadem i za swymi — odparł Przemko .  — Pląsów nie lubi .  Dziś turniej będzie , to mu się przypatrzy i rozerwie .  Sług też ma dosyć , jest komu i pieśni śpiewać , i baśni prawić .  — Piastunkę tę starą — dodał — wypadnie precz stąd wysłać do Szczecina , bo ona jej dziada przypomina i głowę smutkami nabija .  — Rycerzowi za niesławę się nie płaci ! — odparł leżący .  — Ja mówię , że niesławy nie ma ! — odparł książę .  — Nagrodę turniejową odstąpił em dla ciebie — ale mnie paść nie przystało !  To powiedziawszy , wyszedł książę , a dwaj przyjaciele zostali sami i długo siedzieli milczący .  — Gdzie ty pójdziesz , tam i ja z tabą — dodał Nałęcz — o tym nie ma co i mówić .  Ale mnie tego zamku , a bodaj i księcia , żal będzie .  Zawsze człowiek tu jak w swoim gnieździe się czuje .  Rozśmiał się .  — Pójdę stąd — dodał bez namysłu — ciężko mi , nie strzymam .  Wiesz czemu ?  Zamyślił się Zaręba długo .  Przemko uśmiechnął się z niedowierzaniem .  — Gdy Bóg zechce a zrządzi , i bez krwi się obejść może — dorzucił Świnka .  — Ot , Miłość Wasza , macie już Polskę Większą .  Bóg da , weźmiecie co z Pomorza .  Przemkowi uśmiech dumy przeleciał po ustach .  — Amen ! — dokończył sędziwy biskup poznański .  Przemko się nasrożył .  — Więc chyba śmierci mej chcecie ! — płacząc odpowiedziała Lukierda .  W tym roku długo spoczywający książę Przemysław , któremu tęskno było , że wojować z kim nie miał , znalazł przecież sposobność wynijść z domu i rycerzy swych wyprowadzić w pole .  Rogatka dosłyszał .  — Zjesz licha niżeli ty albo i sam diabeł mu pomoże ! — krzyknął .  — A po co lazł ?  Ma to , na co zarobił , niechaj łapę ssie !  Zaklął się po niemiecku .  Tymczasem Mina po swojemu piękną Sonkę uchadzała .  Rogatka zżymał się niespokojny .  — Precz z nią stąd ! — wołał .  — No to wsadź mnie z nim do więzienia ! — krzyknęła Niemka wstając .  — Wsadź !  Będę siedzieć z nim razem !  — On żonkę ma , co tobie do niego ?  — Mówże , książę , czego od niego chcesz , to ci dadzą !  — No to go każ z lochu do izby jakiej przeprowadzić ! — nalegała Dorenowa , może aby się pozbyć Miny i jej wejrzeń zalotnych .  Książę się za wąsy targnął .  Odwrócił się do gęślarza .  — Graj , ty jucho !  Zabrzęczały struny , a Łysy począł wyśpiewywać poświstując .  — Ha ! ha ! — przerwał .  — Piosenki ! piosenki !  Henryczek synowczyk mój , ten to śpiewki składać umie .  Niechajże teraz sobie zaśpiewa !  Wtem Bolesław uderzył o stół pięścią ogromną .  — Ty jakaś !  Co ty tu będziesz dawała rozkazy ?  — Słyszał eś ?  Ja każę — i on musi to kazać , co i ja !  Łysy się po głowie musnął .  — Grajku , psi synu , grajże na pociechę !  Mina pochwyciła go , wiodąc z sobą na górę .  — Chodź , chodź !  To nie więzienie , a grób ! — krzyknęła .  — Cóż !  Swobodęś mi przyniosła ? ! — zawołał , gdy wyszli na górę .  Począł rozpytywać Niemkę .  Przemko się nachmurzył .  — A czyjaż ? — podchwyciła Mina .  Mina głową kręciła .  — Jeszcześ mało w tym gniłym lochu siedział , kiedy tak mówisz — odparła .  — Grzywny mu zapłacę !  Okup dam !  — Ale on i grzywien chce , i ziemi — zawołała Niemka — a życie twoje droższe niż oboje !  Co ci po ziemi , gdy w lochu siedzieć będziesz ?  — Kto ?  Wszak pobił wszystkich ! — wołała Mina .  — On ?  On pierwszy zbiegł z placu .  — Syna ma lepszego niż sam .  Przemko westchnął ciężko .  — Ziemi chce ! — zamruczał .  — Ziemi nie dam !  Nigdy !  Przemkowi nowy duch do piersi wstąpił , ogrzał się , wyciągnął , napił , miał przemówić do kogo .  Nierychło spytał , co się u niego na zamku działo .  Niemka ramionami ruszyła .  — Co się tam ma dziać ? ! — zawołała .  — Na Lignicę cię odbijać nie pójdą , sił nie mają .  Było was kilku na Łysego , a nie zmogli ście go , toć wojewoda Przedpełk z Petrykiem się nie porwą na niego !  Przemko surowo spojrzał na nią .  Sonka uśmiechała się i pyszniła .  — A !  Ty ! pochlebnico ! — mruczała .  — O o , to trudno — szepnęła Dorenowa .  — To trudno !  — A co dla was trudnego ?  Jak wy mu się uśmiechniecie i pogładzicie pod brodę ?  Sonka głową kręciła .  — Grzywny dla was i dla księcia lepsze — mówiła Mina .  — Co po ziemi , którą nieustannie strzec trzeba , a i ludzi pilnować ?  Książę , choć podpiwszy , jedno miał ciągle na ustach :  — Ziemi musi mi dać !  Nie wymogła nic na nim kochanka , bo pomrukiwał ciągle :  Głaskała go Sonka próżno , nie dał się ugłaskać .  Sonka potwierdzała .  — Dobrze mówi !  Rozum ma !  — Da ziemi czy nie , a żądać trzeba — rzekł .  — Mów , że ziemi chcę !  Grajkowi śpiewać kazał i zaświstał nutę , którą on pochwycił .  — Okup dam — rzeki Przemko krótko i sucho .  — Ojciec ziemi chce — odparł Otyły .  Henryk Otyły , choć nie proszony , usiadł przy więźniu na ławie i w boki się ujął .  — A jak nazad do lochu wrzucą ?  Otyły uderzył go po kolanie .  — Co grzywien dacie ? — spytał .  Przemko zwrócił się żywo .  — Mów , co chcesz , dam , co mogę .  — A rycerskie słowo ?  — Po grzywny do Poznania nie potrzeba ! — zawołała .  — Tysiąc grzywien znajdzie się w Lignicy dla polskiego księcia .  Nie tłumacząc się więcej , przystąpiła do swojego pana .  Od rana dla wygody przeodziała się znów po kobiecemu i pięknie jej w tym było .  Henryk Otyły wstał .  — Szatan nie baba — rzekł — ale żeby w Lignicy dla was tysiąc grzywien znalazła , wierzyć mi się nie chce .  Z niedowierzaniem wpatrzył się w nią stary i cmoknął .  Miało to znaczyć , że zarobku nikt nie odpycha .  — Nu — rzekł cicho — nu ?  — Książę się musi z tej niewoli przeklętej wykupić , pieniędzy mu potrzeba dużo , potrzeba prędko .  W Poznaniu jest ich dosyć , ale słać nie czas .  Kto mu je zaraz da , dostanie dobrą nagrodę .  Juda patrzył na mówiącą , jakby chciał ją na wskroś przejrzeć .  — Tysiąc grzywien srebra potrzeba ! — dodała żywo .  — Któż taką straszną sumę pieniędzy mieć może ! — zabełkotał .  Kulawy Hans , który się przysłuchiwał , uderzył go po ramieniu i rozśmiał się .  Juda drgnął i cofnął się .  — Nagroda będzie książęca ! — dodała Mina niecierpliwie .  Mówiąc to , jednak nie odchodził , nie zrywał rozmowy .  Usłyszawszy to imię , Juda drgnął , zrobił minę pogardliwą .  Mina ruszyła się z miejsca ,  Żyd śmiał się .  — Nie mam czasu do stracenia ! — zawołała .  Mina już odchodzić miała , gdy Juda z lekka ją za suknię pociągnąwszy , oczyma Hansa ukazał .  Zrozumiawszy to , dziewczyna dobyła z kieszeni kilka sztuczek drobnych pieniędzy .  Mina Przemkowi wiadomość pocieszającą przyniosła śmiejąca się i dumna .  — Pozwólcie mi was pożegnać , boć mi do domu spocząć pilno .  Dosyćem się po niewoli u was w Lignicy wysiedział !  Zaczął się śmiać .  Przemka groźba oburzyła .  Łysemu dziko zaświeciły oczy .  — Ej , ty ! — wrzasnął .  — Jeszczem ci ja buty nie przytarł ? !  Sonka , głaszcząc go , ułagodziła , głową tylko wahał .  Ksiądz Teodoryk ośmielił się temu zaprzeczyć .  Dwie kobiety naradzać się poczęły nad przyszłością .  Przemka potrzeba było do reszty od niej odstręczyć — a potem …  — Rozkaz dany nie może być zmieniony .  Służba u mnie posłuszną być musi !  Nałęcz , nie bardzo wierząc w przeczucia , uśmiechał się .  — Cóż to pani do snu nie idzie ? — zapytała .  — Orchy nie ma — drżącym głosem odpowiedziała Lukierda .  — Albo to bez niej posługi brak !  Ona przecież nie jedna ! — burknęła Niemka .  — A gdzież ona jest ?  — Orcha nigdy pijaną nie była ! — zawołała księżna .  Postawiona na straży przez Bertochę dziewczyna i komornik przychodzących odprawili ode drzwi tym , że księżna nikogo widzieć nie chciała i puszczać nie dozwoliła .  Oprócz tych stróżów bezlitosnych więcej nikogo nie widziała Lukierda .  Mina , która kręcąc się wypatrywała , co się z nią dzieje , cieszyła się , widząc obumierającą .  — Nie zechce on — wołali — my pójdziemy sami i odzyszczemy , co nasze !  — Nie wasza to rzecz — odezwał się — pilnujcie krosien i kądzieli .  — Jam kądzieli nigdy w ręku nie miała ! — hardo odparła Mina .  — Nie dziś o tym mówić — odparł Tomisław .  — Dziś i zawsze na pamięci to mieć potrzeba — rzekł z goryczą książę .  A po chwili spytał :  — Co mi przynosicie ?  Tu głos zniżając , szepnął :  Zadumał się Przemko .  — Serce mi pęknie , gdy taką umowę podpisywać przyjdzie — zamruczał — lecz muszę .  Wolnym być potrzebuję , aby o przyszłości innej myśleć .  Widać było wstyd , nie umiał się tłumaczyć .  — Nie oszczędził em was — przebąknął Henryk — ale i bliższych mnie tenże los spotkał .  Spojrzeli na się .  Przemko zimno i pogardliwie , Henryk z pewną trwogą .  Z dala skłonili się sobie .  — Coście z nią zrobiły ? — zapytał .  Przemko spojrzał surowo , Bertocha zarumieniła się i nie pytana przysięgać się zaczęła .  — My , my nie wiemy nic !  Stara poszła gdzieś , przepadła !  — Ona , księżna ta przeklęta , winna wszystkiemu ! — zawołała .  — Ma litość nad nią !  Póki ona żywa , nie będzie końca .  Padła z rękami pościskanymi na łóżko .  Przemko , który tylko co Teodoryka odprawił , jego zatrzymał .  Książę zwrócił się do towarzyszącego mu w milczeniu kapłana .  Westchnął ciężko .  — A jestże w mocy ludzkiej radzić na to ? — odparł kanclerz .  Ksiądz Wincenty popatrzał na ń zdumiony .  Ksiądz Wincenty zdobył się na odpowiedź w końcu :  Książę , ledwie dając dokończyć , mówił dalej :  Obejrzał się ku niemu .  — Jak myślicie — odezwał się książę — rychło-li będzie obsadzona katedra w Gnieźnie ?  — Jeden Bóg wie — rzekł kanclerz .  — Zabiegi są tam wielorakie .  Być bardzo może , iż żaden z naszych nie osiędzie na katedrze świętego Wojciecha , a naślą nam z Rzymu Włocha lub Francuza .  Teraźniejszy Ojciec Święty cały być ma Francji oddany .  — Do Rzymu daleko ! — westchnął ksiądz Wincenty .  Jechali milczący .  Kanclerz spojrzał zdziwiony .  — Ale skądże tego męża weźmiemy ? — spytał ksiądz Wincenty .  — Czy Wasza Miłość masz kogo w myśli ?  Przemko oczy zwrócił w niebo , jakby w nim rady szukał .  Zamilkł chwilę .  Zdumiał się znowu mowie tej w ustach księcia niezwyczajnej ksiądz Wincenty , sam Przemysław teraz zdał mu się powołanym przez Boga .  Oczy mu się lśniły , patrzał , jak gdyby już ją miał na skroni .  — Jedziesz do Rzymu ? — spytał milczącego kanclerza .  — Spełnię rozkazy Wasze — odpowiedział chłodno kanclerz — chociaż tej wiary , jaką Was Bóg obdarzył , nie mam w sobie !  Czyńcie ze mną , co się wam podoba !  Pozwólcie jednak przypomnieć , że ojciec wasz duchowny ksiądz Teodoryk do tego poselstwa zdolniejszym był by nade mnie .  Zna lepiej obce kraje , bystrzejszym i przebieglejszym jest .  — Nie znam od was godniejszego !  Spojrzał na ń wyzywająco .  — Jedźcie , księże Wincenty !  — Pojadę ! — odparł , skłaniając głowę , kanclerz .  Na tym dokończył książę .  Byli już daleko od miasta .  — Naprzód — rzekł — drzwi obejrzyjcie , aby śmy podsłuchani nie byli .  Przychodzę do was z rozkazem księcia .  Po obejrzeniu drzwi i sieni , zaryglowaniu się wewnątrz , począł ksiądz Wincenty opowiadać o swej z Przemysławem rozmowie i podróży do Rzymu .  Przerażony i smutny wrócił do izby , którą z Nałęczem zajmowali .  Nie zwierzając się z podejrzeń swych przed druhem , począł jak zwykle rozwodzić żale nad losem nieszczęśliwej .  — Niech się dzieje , co chce ! — krzyknął Zaręba .  — A że śmy pobratymy — dołożył spokojnie Nałęcz — rozumie się , co tobie , to i mnie .  Posprzeczali się , pogodzili i uścisnęli .  Przemko zwrócił się oburzony tą zuchwałą mową .  — Szalony jesteś !  Ty !  Zaręba się nie cofnął .  — A tobie co do tego , niepoczciwy jakiś ! — krzyknął Przemysław .  — Coś to ty jej brat , opiekun czy kochanek ?  Zaręba z największą namiętnością wybuchnął .  — Milcz , ty ! — zawołał , napadając na ń , Przemysław .  — Co się stało ?  Mina , posłyszawszy , w ręce plasnęła z radości .  — Czarownica jest jak Orcha ! — mówiła Bertocha .  Wejście męża przebudziło ją ; wstała .  Spojrzała na ń , milcząc , oczyma przeszywającymi , obłąkanymi i zachwiawszy się na nogach , musiała upaść na siedzenie .  W  Przemysławie widok jej zamiast litości , gniew wywoływał .  Lukierda nie zdawała się rozumieć .  — Kochankiem ? — odezwała się po namyśle .  — A któż takiego trupa jak ja kochać może ?  Wyciągnąwszy ręce wychudłe , odsłoniła twarz bladą i spojrzała z pogardą na męża .  — Któż cię tu męczy ? — mruknął .  Bertocha z Miną drogę mu zabiegły .  — Księżnie ? — odparł roztargniony Przemko .  — Księżnie ?  Rzucił to słówko ksiądz Teodoryk sądząc , że nim może dobędzie coś z księcia , którego , zdało mu się , że odgadnął .  Przemysław , jakby nie posłyszawszy nawet , czy nie chcąc rozumieć , odparł :  — We wszystkim godzić się potrzeba z wolą bożą .  Nareszcie wieczora jednego udało jej się zastąpić mu drogę .  Przemko nie odpowiedział .  — Potrzebuję rozmówić się z wami ! — dodała .  Niemka z bólu i gniewu zdrętwiała .  Wołała tak , nie zważając na to , iż w podwórcu ludzie przechodzili , książę stał dumny , coraz groźniej się marszcząc i widoczniej niecierpliwiąc .  Oziębłość ta i pogarda wzmagały gniew Miny .  Siadł potem znużony , opierając się na ręku , twarz miał zasępioną .  — Ani dobrego słowa ! — zawołała .  — Widzę — rzekła — że ście , choć późno , pokochali się w żonie !  I tym jeszcze nie wywołała odpowiedzi .  — Jej dni policzone ! — dodała .  — Ledwie dysze .  — Jak nie ją i nie mnie , to przecie sobie inną może znaleźli ście do kochania ? — odezwała się Niemka .  Książę się rozśmiał pogardliwie .  — Wam ino to bzdurstwo w głowie ! — zamruczał .  I na to książę nie rzekł nic .  Chciała go wyciągnąć na słowo , lecz Przemysław słuchał roztargniony .  Myślami był gdzie indziej , szczebiotanie to i przypominanie żony męczyło go .  Przemko w końcu rzucił się i wybuchnął , ręką bijąc o stół .  Wskazał na gardło .  Dopił kubka , cisnął nim i wyszedł z izby .  Miny oczy zaświeciły .  — Powiedział , powiedział , żeby go od tego trupa uwolnić !  Uśmiechnęła się , spoglądając na drzwi .  — Mam słowo !  Uwolnim cię od niego !  Włodek się strasznie żachnął .  — Pogańskie syny !  Bezbożnik !  Cóżeście to zrobili ? ! — zakrzyczał .  Włodek głową zaczął kręcić .  — Kłamiesz ! — rzekł .  — Prawdem powiedział , jak mi Bóg miły !  — A u mnie , myślicie , dla dwu łotrów z rozpustnego dworu schronienie ? ! — zawołał Włodek .  — Ja dla was życia nie zmienię , a wy tu nie wytrwacie .  Czy ty nie wiesz , jakie u mnie życie ?  — Klasztoru u mnie nie ma — przerwał stary — ale chrześcijańskie życie jest , takie , jakie wszędzie powinno być !  Modlitwa , od której nikomu się nie dam uwolnić , post , karność .  Co mnie tu po takich dwu trutniach , nawykłych do dworskiej rozpusty !  Co wy tu robić będziecie ?  — Odpoczniemy dzień jaki .  Włodek mruczał .  — Toć i my nie poganie !  — A , poganie , poganie !  Tak jakem ja był , dopókim nie przejrzał ! — odezwał się stary .  — Cielsko u was Bogiem , brzuch ołtarzem , rozpusta nałogiem !  Poganie jesteście .  Był em ja wam podobnym , za to teraz pokutuję .  — My też do pokuty czas mamy .  Pawłek stał milcząc , bo ze starym spierać się niedobrze było .  Nałęcz chciał coś powiedzieć , stary mu usta zamknął .  — U mnie posłuszeństwo pierwsze prawo — dodał .  — Chcecie przytułku , nagnijcie karku .  Pawłek się skłonił , Włodek krzyknął poza się do dworu :  — Zadra !  Sam tu !  Zjawił się stary człek , także buro i ubogo odziany , w czapeczce na łysej głowie , z oczyma przymrużonymi .  Wtem z różańcem w ręku nadciągnął Ojczulo , który się z dala przybyszom przypatrywał .  Pawłek , wiedząc , kto był , skłonił mu się pokornie .  — A w rękę duchownego nie możesz pocałować ? ! — krzyknął Włodek .  Trzeba było pójść do ręki , którą mnich go pobłogosławił .  Włodek i Ojczulo , który , choć Niemiec , mowę polską rozumiał , słuchali pilnie .  Ojczulo przysłuchiwał się modląc po cichu .  Włodek na dwór u wrót wskazał i rzekł krótko :  — Idźcież spocząć !  — Ty , co lepiej pana stryja znasz — zapytał Michno w podwórzu — powiedz mi : chyba tu nie co dzień takie gody , na jakieśmy dziś trafili ?  — Owszem , porządek to powszedni , a czasem i gorzej bywa — rozśmiał się Pawłek .  — To tylko adwent , a w wielkim poście we dwoje ostrzejszy post , w dwójnasób dłuższa modlitwa dzienna i nocna .  — Wolał by m już naprawdę mnichem zostać ! — rzekł Zaręba .  — Do tych by i nam potrzeba — zakończył Zaręba — bo rychło z głodu poumieramy .  Kapliczka była nie wytworna , ale schludna .  U wielkiego ołtarza stał sam Ojczulo , a Włodek w komży mu posługiwał .  Śpiewano pieśni , odmawiano modlitwy , padano na twarz i nabożeństwo niemal do nocy się przeciągnęło .  Nałęcz prędko spowiadać mu się począł ze wszystkiego i zaprowadził go do izby , w której Zaręba odziewał się dopiero .  Powitali się .  Tomko , który na dworze książęcym probował żyć , a nie powiodło mu się , Przemysława nie bardzo lubił .  Słuchał więc powieści gorąco potakując i biorąc ją do serca .  — Cóż , już na łowy ?  Od rana ?  A mszy słuchał eś ?  — Nie zdążył em na nią — rzekł Tomko .  — Ja Pawłka i Zarębę do siebie namawiam — zawołał , domyśliwszy się , Tomko .  — Oni tu u was umrą z głodu i tęsknicy .  Stary poruszył ramionami .  Gubcie dusze , ale niech ja na to nie patrzę .  U nas dziś suchoty .  — Dobrze , ojcze kochany — odparł Tomko .  — A ja za pozwoleniem twym sam pójdę do piwnicy i na kuchnie pogospodarować .  — Idź , ale bez pozwolenia — rzekł Włodek .  Dano do dworku dnia tego obficiej jadła i lepszego , co Tomkowi zawdzięczali .  Po obiedzie rannym pożegnali gospodarza i wyruszyli z Nałęczyna .  Młody zawiózł ich do swojego dworu .  Nowy on był na wydartych świeżo trzebieżach w puszczy , nie obronny , bo las dokoła go osłaniał .  Mało się tu najazdu obawiano .  Dostatnio było na nowosiedlinach , wesoło i ochoczo .  — A nowy pan zawsze lepszy ! — dodał Tomko .  Pawłek obyczajem swym milczał .  Co dla Zaręby dobrym było , to i on przyjmował chętnie .  Umówiono się więc do Orlika Zaręby , który w głębi Kaliskiego mieszkał , Nałęczów zwołać i Zarębów , aby się naradzić , jak przeciw księciu Przemysławowi występować mieli i co czynić .  — A wy skąd ?  — Któż mianowany ?  Włoch czy Francuz ?  — Ani Włoch , ani Francuz , ani żaden obcy , nasz własny rodzic — tylko , że jeszcze duchownych święceń nie ma … pan nasz , Jakub Świnka .  Oniemiał kanclerz z podziwu i ręce załamał .  — Jakże to może być ? ! — wołał .  — Dlaczegóż by być nie miało ! — prawił gadatliwy dworzanin .  — Wola Ojca Świętego wszystko może .  Z naszym panem niegdy przyjaciółmi byli , towarzyszami .  Ojciec Święty go uprosił , zaklął i nakłonił siłą prawie , aby suknię duchowną wdział i to dostojeństwo przyjął .  — Juści wy — przerwał kanclerz — nie żartowali by ście sobie ze mnie !  — Nie śmieli by śmy z osoby duchownej — rzekł dworzanin .  — Bóg niech uchowa !  Święta prawda jest , co mówię .  Jedziemy wprost z listy rzymskimi , aby naszego pana wyświęcili biskupi .  — Ja wprost z Poznania jadę — rzekł .  — Tylko co przybywam i tylko co się dowiaduję o arcybiskupie , oznajmijcie mu o mnie .  Prawym mężem był ksiądz Wincenty , a od wszelkiego pochlebstwa dalekim , spuścił głowę i rzekł z cicha :  — Co Bóg nam przez pomazańca swego uczynić raczył , dobrym być musi .  Zatem wola Jego błogosławiona .  Szczęśliw jestem , że ja pierwszy witam przyszłego pasterza .  Czuć było przejęcie wielkie i uniesienie w mowie nowego arcypasterza .  Ksiądz Wincenty czytał w nim , jak głęboko był jeszcze poruszony nowym powołaniem swoim .  Mówił żywo , a słowa płynęły mu z gorączkowym pośpiechem .  — Wola boża w tym jest — rzekł — a ja się szczególniej cieszę , że się ona teraz objawiła , bo przyniesiecie prędką pociechę panu naszemu , a mnie uwolnicie od obowiązku ciężkiego podróży do Rzymu .  Świnka zbliżył się ku niemu ciekawie .  — Tak jest — kończył kanclerz — pan nasz Przemysław , który wielce boleje nad tym , iż od tak dawna stoi osieroconą ta stolica , wysyłał mnie o to z listami i prośbą do Ojca Świętego , aby co rychlej ją obsadzić raczył .  — A miałże kogo na myśli ? — zapytał Świnka .  Świnka zadumany ręce załamał .  Mowa ta poruszyła mocniej jeszcze kanclerza .  Przeżegnał się Świnka i dodał , rękę wyciągając do kanclerza .  — Gdyby m był zawczasu wiedział — rzekł — posłał by m rybaków sieci zarzucić , może by co lepszego złowić się udało .  — Mówcie mi , jako pan nasz jest ?  Co z nim ?  Długo się na odpowiedź kanclerz namyślać musiał .  — Jeśli ma wolę dobrą , Bóg siły użyczy ! — odparł nominat .  — A księżna wasza ? — zapytał po małym przestanku .  Kanclerz zaniemiał , oczy spuścił — wzdychał .  — Onże jej dla niej nie ma ? — zapytał nominat .  — Cóż się to wam w drodze nadarzyło , że tak nieswoi wyglądacie ?  — Cóż to jest ? — podchwycił kanclerz .  — Chrześcijanin do wściekłości nigdy się nie powinien dopuszczać — dodał Świnka .  — Jak to ? ! — wybuchnął przybyły .  — Miał by patrzeć obojętnie , gdy się takie zbrodnie dzieją ? !  Gdy niewinni cierpią męczeństwo ? !  Dusza musi poruszyć się i wołać o pomstę do Boga !  — Na Boga , upamiętajcież się ! — przerwał Świnka .  — Uspokójcie ! …  Kto wy jesteście ?  O czym mówicie ?  Twarz wasza zda mi znajomą !  — Nie sądź , aby ś sądzonym nie był — podchwycił kanclerz .  — Człecze , upamiętaj się !  Kanclerz przystąpił do ń niespokojny , wołając :  — Stało się co ?  Mów !  Okrzyk zgrozy dał się słyszeć z ust wszystkich .  — Nie może to być !  Potwarz jest ! — zawołał kanclerz .  Wieczorem wezwała do siebie Bertochę i poić ją zaczęła .  — No , to po cóż dłużej ma męczyć nas i jego ? !  Ja ci powiadam , on mówił sam , że chce , aby go od niej uwolniono !  Bertocha krzywiła się , spuszczała oczy , z widoczną niechęcią słuchała tej rozmowy .  Mina dolewała jej ciepłego wina z korzeniami , biegała , rzucała się jak w gorączce .  — Nie !  To trzeba skończyć !  Trzeba skończyć jak najprędzej !  Nachyliła się do ucha Bertochy i szeptała :  — Ty i ja … nas dwóch dosyć — dodała z zajadłością Mina .  — On kazał !  Kazał !  Bertocha podniosła oczy , wino ją czyniło mężniejszą .  Niemce oczy zaczynały gorzeć coraz jaśniej .  Wstała .  Bertocha wciąż niedowierzająco trzęsła głową .  — Otóż ja lepiej go znam niż ty ! — odburknęła Mina .  Uśmiechnęła się znacząco .  Bertocha , która już z ławy powstała , jęcząc się na nią rzuciła .  — Nie chcę !  Rób sama !  Niemka wina jej dodała .  Piła zamyślona Bertocha , a po głowie się jej kręciły klejnoty i łańcuchy , i rozkaz księcia , i zapewniona bezkarność łatwej zbrodni .  Ciągłe rozmowy o śmierci bliskiej , a nieuchronnej Lukierdy uczyniły ją prawie obojętną na nią .  — Czekać trzeba , aż się położy — mruczała .  — Wówczas …  — Czas wam spać ! — odezwała się .  Lukierda spojrzała na nią bez odpowiedzi .  Mina i Bertocha czekały , kazawszy sobie dać znać , aż księżna sama się położy .  Czekały na próżno .  Słabym głosem , chwytając go za rękę , książę się odezwał :  — Lukierda … nie żyje !  Ojcie … popełniono zbrodnię , zabójstwo …  Jam nie winien !  Jam nie winien !  Teodoryk podniósł oczy ku niemu .  To mówiąc , lektor ujął go za rękę i poprowadził do sypialni , sam zaś natychmiast poszedł do sypialni księżnej .  Do drzwi doszedłszy , zawołał ksiądz Teodoryk na komorników , którzy się pobudzili , i u progu postawił ich na straży , jednego wysłał do kościoła .  Uderzono w wielki dzwon za umarłych .  — Księżna umarła ! — wołali jedni .  — Księżnę uduszono — szeptali drudzy .  Przemysław oczy podniósł .  Ksiądz Teodoryk milczał , głowę spuściwszy .  Patrzał trwożnie .  A po chwili dodał :  Przemysław , jakby nie słysząc , rzekł żywo :  Było już blisko południe , gdy książę odziany żałobnie , w towarzystwie księdza Teodoryka , mając u boku kasztelana Tomisława , wyszedł z izb swoich do kościoła .  Podwórce pełne było ludzi .  Było już blisko południe , gdy książę odziany żałobnie , w towarzystwie księdza Teodoryka , mając u boku kasztelana Tomisława , wyszedł z izb swoich do kościoła .  Podwórce pełne było ludzi .  A z głębi kościoła przynosił mu szmer tłumu słowa Zaręby :  „ Karan będziesz śmiercią gwałtowną , jaką poniosła ona … ”  Zostali sami .  Przemysław namyślał się długo , nim rozpoczął poufną rozmowę , której pożądał .  — Grzech jest spadkiem wszystkich ludzi po pierwszych rodzicach — odparł Świnka — ale po Chrystusie skruchę powinni śmy dziedziczyć .  Tu mu prawie zabrakło głosu i krew twarz oblała .  Uderzył się w piersi .  — Chciał em się z tego wyspowiadać przed wami …  Świnka słuchał zasmucony i milczący .  Tu zatrzymał się chwilę i począł powoli :  Załamał ręce .  To mówiąc , powstał .  — Pokutujcie — dokończył — my się za Was modlić będziemy .  Przemysław przystąpił do ń i ze łzami ściskając go zaczął .  Nie wszyscy może oni , równie z księdzem Janem poznańskim radzi byli wyborowi wodza nowego .  Doszła już do nich wiadomość o nim , znano go z energii i rozumu .  Miał to być wódz i głowa nie z imienia tylko , ale rzeczą samą , nie dający się powodować nikomu .  Z pewną obawą spoglądano na tę postać rycerską , poważną , która wyrażała obawę , zdając się jakby z miedzi wykutą .  — Ten — mówili cicho duchowni — nie ulęknie się nikogo .  — Dość tego w podwórzu — zamruczał Sędziwój .  — Szczęście , że was tu nikt nie zna , chodźcie do izby za mną .  — Póki nie muszę , nie zrobię tego — rzekł kasztelan .  Szli do zabudowania oba jakoś nieochoczo .  — Cóż — spytał .  — Nie sprzykrzyło ci się jeszcze , jak lisowi przez psy gnanemu , wymykać ?  Chcesz przebłagać pana ?  Sędziwój ciekawy być musiał , nie zamknął mu ust , czekał .  — Milczże ! — ponuro przerwał Sędziwój .  Kasztelan przerwał znowu niecierpliwie :  — Bzdurstwa pleciesz !  Przelękły i zdziwiony Sędziwój się rzucił .  Zaręba się rozśmiał .  — A tyś to się oglądał , gdyś w tę kaszę wlazł , w której siedzisz ? — odparł Sędziwój .  Sędziwój rzucił na ń oczyma badającymi .  Michno zmienił nieco mowę .  Sędziwój był nastraszony tym zuchwalstwem .  Śmiało mu popatrzał w oczy .  I trzymając Zęba za pas , badał go nieustraszony Michno .  — Rozkazu nie dawał — odparł Ząb .  — Nieprawda !  Rozpaczał , gdy się to stało .  Mina przed pomstą jego natychmiast uchodzić musiała , o mało ją nie zabił .  Zaręba śmiał się szydersko .  — Aż póki ułapiwszy cię , stracić nie dadzą — dokończył Ząb .  — Nie wiem nic !  — Widział em tylko księdza Teodoryka .  Kasztelan żachnął się .  Przemysław nie mógł się pohamować w gniewie .  Uśmiechnął się Michno .  Krótko się kasztelan namyślał .  — We Wrocławiu i tak być miał em — odparł , udając obojętność .  — Nie ma w tym grzechu księciu się pokłonić .  Ale … co z tego !  Książę stał chwilę jak przybity .  — Sędziwój !  Henryk ! — począł niewyraźnie .  — Skąd wieść ?  Spojrzał na pana , który się nie odzywał , okazując tylko wzruszenie wielkie .  Nagle Przemysław podniósł głowę i zawołał głosem silnym :  Zabrakło mu tchu na chwilę .  — Ani godziny nie traćcie ! — dorzucił prędko .  — Natychmiast gońców słać na wszystkie strony !  Idziemy jutro !  Poszedł by m dziś , gdyby można !  Drugiego dnia już dowiedziano się , że zamek był silną opatrzony załogą i do oblężenia spodziewanego przygotowany .  Klęska ta miała tylko dobrą stronę , że Przemysława z odrętwienia wywiodła , zmusiła do wojny , do zapomnienia , co mu na sercu leżało .  Gdy w kilka dni potem ściągnięte siły pod wodzą Tomisława i samego książęcia na Kalisz szły , w twarzy Przemysława widać było gorączkowe walki pragnienie i zapał rycerski .  Naglił , wydawał rozkazy , sam wszystkim się chciał zajmować .  Wojewoda próbował ułagodzić księcia , nie dopuścił mówić .  Wojewoda musiał wyjść posłuszny jego woli .  Wysłanych pod mury z wezwaniem Niemcy przyjęli śmiechami .  Urągali się wołając :  — Chodźcie !  Weźcie !  Książę ledwie trzeciego dnia mógł cierpliwie doczekać i , mimo przedstawień wojewody , kazał na ranek gotować się do szturmu .  Wszystkim on , oprócz niego , wydawał się nadaremnym , lecz książę mówić o tym nie dawał i jak szalony sam pędził do boju .  Arcybiskup przeżegnał go .  — Nie odstąpię stąd !  Raczej zginę ! — począł Przemysław .  Arcybiskup rękę mu położył na ramieniu .  — Nigdy ! — odparł książę .  Trzeba go było jak dziecię pocieszać , Świnka używał wszelkich środków .  — W Kaliszu się nie ostoicie ! — mówił Świnka .  — Któż to wie ? — odparł Ślązak .  — Ślązaków jest nas sporo , znajdziemy pomoc w teściu naszym , Ottonie .  Wy jej nie możecie mieć znikąd .  Zdobędziemy miasto , zawojujemy ziemie okoliczne .  — Jakimże prawem ?  Skąd powód do napaści i wojny ? — pytał Świnka .  — Wojna prawa nie pyta — rzekł Niemiec , uderzając po mieczu dłonią — to prawo nasze !  Gdy umowa spisaną została , arcybiskup rzekł do Wernera :  Ślązak przyjął to lekceważeniem .  — A Kościół go wyklnie jak łupieżcę ! — zakończył gwałtownie arcybiskup .  Werner i tym się nie dał poruszyć .  Arcybiskup zbladł słysząc te zuchwałe słowa .  — Pomścimy się za to ! — mówili .  Królewna wyuczoną była słów kilku niemieckich , które śmiejąc się sama i śmiech starając stłumić , wymówiła śmiało .  Przemysław nie słyszał , nie rozumiał nic , nie wiedział , co rzekł do niej .  Wnet na konie siadać znak dano .  Dwór cały szeptał :  — Patrzcie !  Toż Lukierda , jaką była przed chorobą !  Pamiętacie , gdy wjeżdżali ?  Taż sama !  Ona !  We wrotach kościoła stał arcybiskup ubrany w szaty złociste z wodą święconą i krzyżem .  Wchodzącą parę błogosławił i powiódł z sobą do ołtarza , a pieśń ogromna , zwycięska , radośna się rozległa .  Nałęcz , gdyż on to był z Zarębą , niewiele zważając , na ołtarz się wdrapał .  Stanął na nim , spojrzał i przeżegnał się ze zdumienia .  „ Przyjdzie więc nałożyć głową ! ” — pomyślał .  Wydało się to , że on Sędziwoja namawiał pierwszy do poddania kaliskiego zamku , który tyle krwi kosztował , że Nałęczów i ród swój pociągnął do innych książąt i uczynił z nich wrogów Przemysława .  Za schwytanie go , za głowę była nagroda wyznaczona .  — Michno ! — wołano z góry .  — Jestem tu !  Przekup stróżów !  Odarli mnie , marznę …  Próbuj , co można , bo żywym stąd nie puszczą .  — Straż u drzwi mocna , ludziom zagrożono .  Nałęcz coś szepnął , w otworze znowu błysło światełko ; odszedł .  Na trzeci dzień po wzięciu Zaręby kasztelan dopiero oznajmił Przemysławowi , że niepoczciwego Michna ujęto i trzymano w ciemnicy .  Książę odparł krótko :  — Zdrajca jawny , sprawić mu , na co zasłużył .  Przemysław nie odpowiadał nic .  — Schwytano zdrajcę !  Cóż z nim by ś uczyniła ?  Ryksa brwi ściągnęła .  — Śmiercią też karzą .  — Kogóż zdradził ?  Kasztelan wtrącił :  — Z wrogami się znosił , ludzi przeciw panu buntował .  — Krew na weselu — dodała — zła wróżba .  — Odłożym tracenie na później — odezwał się kasztelan .  Ryksa nie wstawiała się za winowajcą .  Odwróciła się od kasztelana , popatrzała na męża , poczęła pytać o fraszki i śmiać się .  Ci , którzy tu pamiętali Lukierdę , szeptali cicho :  Nigdy go jeszcze tak powolnym nie widziano , chociaż powolność ta nie pochodziła z miłości , lecz z jakiejś zabobonnej obawy .  Ryksa była dlań upiorem - mścicielem , sama nie wiedząc o tym .  — A któż o to pyta ?  — Taki , co by mógł poratować może , gdyby było warto .  — Kto ?  — Księżna , żona pana twego .  Zaręba rozśmiał się szydersko .  Nie wierzył .  Ryksa powtórzyła :  — Jam jest !  Przysięgam na to !  — A jam jest ten — odezwał się Zaręba — co bronił pierwszej żony Przemysława i ocalić jej nie umiał .  Strzeż się , aby i ciebie ten , co ją , los nie spotkał !  Ryksa krzyknęła z oburzenia :  — Kłamca jesteś !  — Nie — odparła Ryksa .  — Ja dzisiaj chcę mówić z wami .  Nie odpowiadając nic , zszedł na stronę i nóż , który miał przyczepiony do pasa , rzucił z trzaskiem na ławę .  Ryska ani ruchu tego , ni milczenia , ni brzęku się nie ulękła .  Mówiąc Przemysław rzucał się i gniewał .  Ryksa przypatrywała mu się , śledząc krok każdy .  Ruszyła ramionami , usta wydęła pogardliwie .  — Wiecie wszystko — przerwał jej Przemysław z gniewem .  — Po cóż pytacie mnie ?  Nasłuchali ście się już baśni na zamku , przyniosły wam je baby usłużne .  Wierzcie im sobie , gdy chcecie .  — A wy ?  — Mnie i siebie dręczyła ! — zawołał .  — Czemuś ją nie odesłał do ojca ?  Przemko rzucił głową .  — Wszak prosiła o to …  Brwi Ryksy się ściągnęły , drgnęła .  — A wy , coście tu panem , dopuścili ście …  Przemysław rozpostarł ręce :  Przemysław spojrzał na nią .  Stała nieulękniona , smutna tylko .  — Nie winien em !  Milczeli oboje .  Ryksa białą ręką pogładziła włosy złote , ustąpiła kilka kroków i na ławie przysiadła .  Książę słuchał jej milczący .  Wstała powoli z ławy .  Ryksa popatrzała na ń .  Z uspokojoną nieco twarzą książę się do niej przybliżył .  — Żeby ś go ukarał ? — przerwała Ryksa .  — Karz-że wszystkich , co pieśń tę śpiewają .  Zżymnął się książę .  Ryksa uśmiechnęła się .  Książę przeżegnał się z przestrachem , po twarzy Ryksy przebiegło jakieś drgnięcie szyderskie .  Widząc trwogę męża , ulitowała się w końcu nad nim .  Jakby się do wyjścia przysposabiała , ściągnęła suknię .  Księżna popatrzyła na lampę , po ścianach i , jak gdyby wszystko już było zapomniane i skończone , odezwała się głosem jasnym :  Zwrócił się ku niej Przemysław , patrząc ciekawie .  — Ołobok ! — wykrzyknął książę , podnosząc ręce .  — Tak !  Odebrali go — mówiła Ryksa wesoło prawie — całą tę ziemię zawojowali .  — A mnie tam nie było ! — z boleścią zawołał książę .  — Bogu niech będą dzięki — rzekł .  — Wszystkie spiski i knowania stłumione .  Ołobok odebrany , oddycham lżej .  — Tak !  Możecie i powinni ście iść teraz i zdobywać — dodała Ryksa .  — Królewska córka , spodziewam się być królową !  — Ziściły się słowa ! — rzekł , ręce podnosząc ku Przemysławowi , który spieszył na jego powitanie .  — Ziemi kawałek niewielki był , ale srom oderwania boleśny !  Boże błogosław !  Jest to wróżbą przyszłości lepszej .  — A Henryk ? — odparł książę .  Przemysław wzdychał : — Ojcze mój , daleko jeszcze do tego !  — Stracono go czy nie ? — zapytał książę .  — Rozkazu nie było .  — A toć nie on jest ! — zakrzyknął .  — Gdzież tamten ?  Oczekiwano w Gnieźnie na Przemysława , gotując się go przyjmować jak zwycięzcę po zajęciu Pomorza i obwarowaniu Gdańska , na który łakome oczy zwracali Brandeburgi , krzyżowi rycerze niemieccy i powinowaci zmarłego Mszczuja .  — Bóg go zachowa cało ! — rzekł arcybiskup .  — Zarębów i Nałęczów tych wszystkich precz wywołać należało , a książę ma ich i na dworze .  — I tym sposobem ich rozbraja — dodał Świnka .  Księżna pomimo odwagi swej nasłuchiwała ciągle niespokojna .  Kanclerz , pomilczawszy , rozpoczął powoli :  Gozdawa osłodził , jak mógł to , co wiedział , iż gorzkim się wyda .  I zakończył głośno :  Wkoło zaraz wszyscy powtarzać zaczęli : — Łoktek !  Łoktek !  — Gościem mi jesteś nie czekanym ! — odezwał się Przemysław .  — Srogoż tam pustoszą Tatarowie ? — spytał .  Podniósł twarz , na której gniew się napiętnował straszny .  Po małym przestanku Łoktek dorzucił :  — Wiecież , po com ja gnał za wami ?  — Skądże mam wiedzieć — sucho odparł książę .  Łoktek zdał się słuchać dosyć obojętnie .  — Trudno z Bogiem wojować — szepnął trochę szydersko .  Pomilczał trochę zamyślony i w stół uderzył .  — Nie damy się !  Bóg łaskaw !  Trochę ironii było w głosie jego .  Przemysław odprostował się dumnie .  — Cóż my naówczas poczniemy ? — rzekł mały książę .  Zamienili spojrzenie .  — Włożyć koronę — dodał — nie tak ci to trudno — zamruczał — ale nosić !  Przemysław czoło uniósł ku górze , nie chciał odpowiadać już .  Rozśmiał się .  Przemysław się coraz więcej chmurzył .  I śmiał się swawolnie .  — Będą pomszczeni !  Poprzedziło to przypasanie miecza , bo użycie go było obowiązkiem mocarza ziemskiego , nie kapłana .  Dobytym z pochew Przemysław na cztery strony świata przeszył powietrze i do złotej pochwy go schował .  — Król niech żywie !  Niech żywie królowa !  Zeszli nieco na bok .  — U mojego woza — począł Zebro — znajdzie się chleb , mięso i beczułka .  Co się mamy dobijać , gdzie odpychają .  — Mnie się zda , aby wozy zaprzęgać i do domu — odpowiedział Niechluj .  — Lepszego się nie doczekamy , a i gorsze może być .  — I mego stryjecznego — mruknął Niechluj .  — Chodźmyż stąd ! — dokończył Zebro .  — Czemu nie siadacie z drugimi ? — spytał .  Odpowiedzi na to nie było , spojrzeli na ń i oczy pospuszczali .  Konie powiódł niemowa do stajni , a oni szli do chaty , w której świeciło i gdzie Michno w łosiowym kaftanie i spodniach czekał na nich .  — My też stamtąd wracamy — rzekł krótko Zebro .  Niechluj głową ruszył dwuznacznie .  Zaręba skoczył .  — Łgą jak psy ci , co to szczekają ! — krzyknął .  — Szanował em ją jako panią , litował em się nad nieszczęśliwą .  Łgą , bo to była święta niewiasta !  Nie wznowiono o tym więcej rozmowy , uspokoił się Zaręba .  — Hę ? — zapytał spocząwszy .  — Z Gniezna powracacie ?  Cóż ?  Dali mu koronę włożyć ?  Nie stało się nic ?  — A cóż się stać mogło ? — spytał Niechluj .  Zaręba się śmiał .  Wtem Zebro , spluwając , wtrącił :  — Zbieracie wy się na niego , odgrażacie lat siła ; mnie się widzi , że z tego nic nie będzie .  Gospodarz odwrócił się od ognia , do którego przykładał łuczywa .  Słuchając opowiadań , Michno się zżymał i klął .  — Obejdziemy się i bez nich ! — pocieszał się Michno .  Było już z południa , wszyscy się pod drzewy pokładli i posiadali , gdy w lesie zatętniło i zadzwoniło .  — Cóż poczynacie ? — spytał po niemiecku ponurym , grobowym głosem .  — Koronowaniu nie można było przeszkodzić — rzekł Zaręba .  — Ukoronowali go , ha !  Nie na długo !  Niemiec popatrzał urągająco .  ( On sam przywrócił Polakom zwycięskie znamiona ) .  Polonorum położył em nie bez myśli — zjedzą się ze złości !  Uśmiechnął się Tylon i dodał :  — Takiej pieczęci u nas nie bywało ni u żadnego z panów naszych !  — A wy się tym cieszycie — spytał Teodoryk .  — Jakże nie !  Ręką zamachnął dokoła .  — Zagarniemy wszystko !  Teodoryk smutnie się jakoś uśmiechał .  Tylon oburzył się .  Lektor zaciął usta i pomilczał .  — Na zapusty ?  Tak jest — rzekł Tylon .  — Słusznie mu należy , aby się rozerwał i odetchnął i on , i dwór .  — A w Poznaniu nie może ? — wtrącił Teodoryk .  Spuścił głowę i ręce rozstawił szeroko .  — Humanum est !  — Smutna to rzecz — westchnął ksiądz Teodoryk .  — Królowie nie mają czasu dla siebie żyć a wesela szukać , królowanie kapłaństwem jest .  Kto namaszczon był , ze człowieczeństwa się wyzuć powinien .  — Miejcież wy litość nad nim ! — szepnął Tylon .  Notariusz rozśmiał się tak serdecznie , szeroko , iż lektor zawstydzony się zmieszał .  — I gdzie najgorsi , bo skryci , wrogowie wcisnąć się mogą !  — Na wielki post powróci z nami śpiewać żale do Poznania .  Na te pochwały skrzywił się lektor .  Działo się to w pierwszych dniach lutego .  Jak Teodoryk mówił , w istocie król wybierał się na łowy w lasy pod Rogoźno , kilka dni zamierzając w miasteczku tym spędzić na spoczynku i zabawie .  Kanclerz , ujrzawszy go , wykrzyknął :  — Człecze , co ci jest ? !  Strach ogarnął kanclerza .  — Człecze , na Boga !  Co ci jest ? — powtórzył .  Ale jeszcze usta jego prócz jęku nic wydać nie mogły .  — Boże wielki !  Mów , co się stało ?  Tyś z Rogoźna !  Z ust nareście wyrwało się posłańcowi :  — Król zabit !  — Jeszcze by ś żył ! — zaryczał mu nad uchem .