Helena Mniszek  Gehenna czyli dzieje nieszczęśliwej miłości  Część pierwsza  Na szynach  Szeroka łąka i poręba wśród gęstych lasów wołyńskich nurzała się w czerwieni zachodzącego słońca .  Okrywała ją bujna , wszechpotężna fala roślin , traw i cudownego kwiecia .  Pomiędzy pniami ściętych drzew , poziomki rumieniły się gęsto ; duże ich jagody przejrzały , zwisły ciężkie z wątłych szypułek , sokiem , zda się , kapiąc na trawy .  Przyroda burzyła się tu namiętną mocą tworzenia .  Jej oddech gorący odczuwa się wszędzie : w prądach powietrza , które rozszerza ciała roślin , nadając im kształty niesłychane i wschodnie przepyszne barwy , w ziemi czarnej i lśniącej , która okrywa się miliardami tworzyw roślinnych , pięknych jak z bajki , karmiąc je piersiami nabranymi żyzną słodyczą i wonią .  Ziemia tu kwitnie , pachnie , poczynając w swym łonie coraz nowe twory .  Czuć niemal bulgotanie soków w jej żyłach , szmer jej krwi wartkiej , wyrzucającej na powierzchnię ciała - cuda za cudami .  Jest połowa czerwca .  Kwitnienie przechodzi w egzaltację kwitnienia , w szał rozrostu , w potęgę czynu .  Kwiaty , zioła , trawy , jagody , chwasty , wszystko pędzi do góry z zapał em i fantazją , plącząc się chaotycznie , tworząc nieprzebity zwał kolorowy , a tak świeży i nieruszony w swych urokach , jakby bór dziewiczy .  W niektórych miejscach człowiek może się skryć zupełnie , a bieg zająca oznaczają tylko drżące czuby roślin .  Kolczaste osty , bodziaki wołyńskie wystrzeliły ponad ten ocean kwiecia , niby latarnie morskie lub bocianie gniazda okrętów wśród wodnych roztoczy .  Nad tym bogactwem ziemi świeciła krwawa ściana zachodu oślepiająco jaskrawa , w górę zaś nieba pocięta na lite pasy kradzione z tęczy .  Przeważa seledyn i róż ; ciemny fiolet pojedynczych pasm okala się złotą taśmą , dymek brunatny obłoków pełznie , zmienia cienie i niknie zagłuszony świetlistością .  Wzdłuż całej łąki i poręby bieleje suchą , piaszczystą linią prosta droga traktu kolejowego .  Błyszczące , ciemne linie szyn w zorzy zachodu wypukłe są , jak węże wyprostowane i pełznące obok siebie w dal .  Po obu stronach traktu czerniały sągi drzewa , równo poukładane i przypominające szeregi niskich lepianek .  Na jednym z sągów pod rosochatą płaczącą brzozą , której dwie potężne odnogi wyrastały jakby z jednego pnia , siedziała Handzia Tarłówna z ogromnym pękiem kwiatów na kolanach .  Włosy jej zdobił wieniec z gorąco purpurowych maków , czarne warkocze lśniące jedwabiście opadały na ramiona .  Dziewczynka była zdyszana ze zmęczenia , ale pomimo to , odpoczywając na drzewie , śpiewała półgłosem .  W końcu zaczęła wołać .  - Jasiu !  Jasiu !  Hop !  Hoop !  Trawy opodal rozchyliły się gwałtownie , wypadł z nich szczupły siedemnastoletni chłopak w bluzie szkolnej , od Handzi starszy o rok .  Krzyczy jak opętany :  - Nazbierałem całą czapkę poziomek !  Mówię ci Andziu , pyszne !  Chcesz ?  - Daj i chodź prędko , będziemy czekali na pociąg .  - Ii !  Nie warto , teraz pojedzie towarowy .  - Właśnie na ten czekam .  Wiesz dlaczego ?  Chłopak zdumiony szeroko otworzył oczy .  - Cóż ty naprawdę ?  Zwariowała ś !  - Wcale nie zwariowała m , a jak ty mogł eś ?  No , ja !  Ja jestem mężczyzną , nie babą .  - Ty mogł eś to zrobić to i ja zrobię , chociaż jestem dziewczyną .  - Handziu !  Bo powiem pannie Ewelinie .  - Mów .  - Jak mamę kocham , to powiem twemu ojczulkowi .  - Ależ mów .  Biegnij co tchu z tą wiadomością , ja tymczasem będę pod pociągiem .  Czarne , wielkie , wilgotne oczy Andzi rozżarzyły się figlarnym ognikiem .  - To dopiero będzie frajda .  Hu-ha !  Jaś zbladł z przerażenia .  - Handziuniu !  Moja miła , moja dobra , nie rób ty tego , ja się boję .  Broń Boże stanie się co tobie , to i ja zginę .  Twej krzywdy , zwłaszcza wywołanej przeze mnie , nie ścierpiał by m nigdy !  Zabił by m się od razu .  - Nic mi nie będzie .  Właśnie pokażę , że umiem być odważna jak prawdziwa Tarłówna .  Zresztą pragnę zbadać , jakie to robi wrażenie .  - To nie wrażenie , to tylko strach - upewniał Jaś głosem zbolałym .  - Tobie coś powiedzieć , to zawsze taki koniec .  Andziu , nie rób tego . . .  Dziewczynka nie uważa na uwagi towarzysza .  - Słuchaj , ale ja wolała by m położyć się pod pociąg pasażerski , cóż tam towarowy .  - Jeszcze jej się czego zachciewa !  Pod pasażerskim to nawet ja nie leżał em , tam lokomotywa jest zawsze nowej konstrukcji - może zaczepić , w towarowym maszyna toczy się wyżej nad ziemią .  Ty , Handziu , masz wyraźnego fijołka .  - Dobrze , dobrze !  Czy masz swój szynel , muszę się nim przykryć .  - Jest tu !  Ale . . .  Aniu , moja złocista , ja ciebie tak proszę , tak bardzo proszę , błagam cię ! . . .  Jaś składa ręce rozpaczliwie ; ona tymczasem zaczyna nasłuchiwać .  - Słyszysz ? - pyta szeptem .  - To grzmot huczy .  - A jakże !  Słuchaj dobrze , to dudnienie pociągu . . . idzie już .  Oboje umilkli , wytężając słuch .  Na twarzy dziewczynki wytrysnęły silne kolory , źrenice jej się rozszerzają , lekki dreszcz przebiega ciało .  - Idzie na pewno .  Chłopak załamał ręce .  - Anulka , ja nie chcę , żeby ś ty . . .  Boże , mój Boże , co ja narobił em !  - Cicho bądź !  O popatrz , widzisz . . . dym .  Zęby jej lekko szczękają .  - Handziu , jak ci serce bije - szepce gimnazjalista , sam przerażony do najwyższego stopnia .  - Słyszysz ?  - Słyszę , bije jak młotem .  - To z wrażenia .  - Prędzej ze strachu .  - Nie !  Oboje zdyszani i bladzi patrzą uparcie na czarny kłąb dymu , który wśród ostatnich już ognisk zachodu wygląda niby potworny gad , rozkręcający swe macki .  Zmrok osiadł na torach , zmrok gęsty , leniwy , przesiąknięty lekką różowością .  Szyny traciły nieskazitelne linie , zasnuwają się mrokiem .  Niebo poczerniało , został już jedyny wypukły wał purpury okopconej zmrokiem , oddzielający horyzont .  Aż oto z tych ostatnich płomieni oderwały się dwa ognie okrągłe , czerwone i pędzą naprzód nieco nad ziemią w równej od siebie odległości .  Poprzedza je głuchy turkot rozpędzonych kół i znamienny grzechot toczącej się masy .  Nad nimi bucha czarnym kominem dym , przetkany iskrami złota .  - Widzisz latarnie - zbliża się już - szepce Andzia drżącymi wargami .  Jaś milczy , oddycha szybko i wczepia się konwulsyjnie palcami w ramiona towarzyszki .  Ona zaś walczy z sobą .  Zmaga się w niej stanowcze postanowienie z nagle obudzonym strachem .  Dwie latarnie parowozu coraz bliższe i bliższe , niosą do niej okropny lęk .  Jakiś kosmaty potwór chwyta ją za piersi .  - Nie , nie pójdę - słyszy wyraźny szept w struchlałej duszy .  - Więc się boisz ?  Jesteś tchórzem ! - drwi znowu inny głos .  - Nie ! nie ! - zawołała głośno i nagle szarpnęła się .  Jaś pociągnął jej ramiona z okrzykiem :  - Nie pójdziesz !  Zaraz przeleci .  O ! Jak gna .  Nie pójdziesz za nic !  Nie puszczę !  Tarłówna wydarła się gwałtownie z rąk chłopca , chwyciła palto i zeskoczywszy na ziemię w kilku susach znalazła się na szynach .  Za sobą słyszy przeraźliwy wrzask Jasia , nie jest w stanie opanować rozdygotane szczęki .  Orientuje się momentalnie co do tożsamości toru , prędko owinęła szynelem całą swą postać razem z głową i rzucając spojrzenie przed siebie , padła piersiami na nasyp , wyciągając się pionowo jak długa w środku szyn .  Żwir zachrzęścił i rozsunął się nieco pod jej łokciami , mocniej naciska go ciałem z raptownym pragnieniem zapadnięcia się pod ziemię .  Ale piersi jej i nogi natrafiły na twarde drzewo podkładów .  Gwizd lokomotywy przeszył powietrze , brzmi jakoś łagodnie , chociaż donośnie , smutek i tęsknota , czy nawet skarga , płynie w tym przeciągłym tonie świstu .  - Może to moja śmierć toczy się tam - myśli dziewczyna chłodem w mózgu .  Wpiła się ciałem w podkłady , przeraża ją szybki , jednostajny turkot coraz bliższy , bliższy .  Ziemia drży , wydając z siebie jęk ponury , głuchy ; zwiększa się on i rośnie , huczy w głębi ziemi , jakby wszystkie groby przemówiły .  Przytłumiony ten zew zlewa się z dzwonieniem szyn cichym , drażniącym .  W żyłach Andzi krew skrzepła , żelazne sztaby dźwięcząc skracały się coraz bardziej , idąc posłusznie pod ciężar pędzącej machiny .  Szum się wzmógł , stukot kół i suchy klekot buforów spłynął w jeden potężny , mocarny odgłos .  Drobna postać skulona w sobie , ale płasko przylepiona jakby do ziemi , leży cichutko .  Ciało jej bez ustanku przebiegają dreszcze , lecz jednocześnie ogarnia ją bezwładność .  Twarz ma w żwirze , w głowie przykrytej paltem panuje zamęt myśli nagłych i niknących , jak błysk piorunu .  - . .  . Lokomotywa zabije mnie , szyny brzęczą jak nożyce na stole , w który pięścią się wali . . .  Boże , jak ten nasyp drży ! . . .  Co ja zrobiła m głupia wariatka ! . . .  Zobaczy mnie maszynista i dopiero będzie awantura .  Jezus , Maria !  Zerwę się i ucieknę - jeszcze czas .  Ale nie ! . . .  Wytrwam , przecież i Jasia nie zabiło , więc czemu . . .  Nagle uczuła chęć zobaczenia pociągu jeszcze raz .  Huk spotężniał - czarna masa potwora z krwawymi ślepiami jest tuż , tuż , blask czerwony lunął na tor i oświetlił szarą , drobną postać dziewczyny .  Podniosła głowę , spojrzała .  Szalony rzut przerażenia porwał ją za włosy ; odruchowo niby wiórek podrzucony wichrem , uniosła się w górę i znów opadła , lgnąc do ziemi całą swą siłą .  Trwało to sekundę .  Wola zwyciężyła strach , który już by ją zabił , bo na ucieczkę było za późno .  Hałas , wściekły szum , zawrotny pęd .  Lokomotywa wtacza się nad nią , bierze ją pod dach swego olbrzymiego ciężaru , wali nad nią żelazne cielsko , z hukiem i z sykiem pary .  Dziewczynka ogłuszona , zdrętwiała , straciła na chwilę pamięć i czucie .  Siła bezwładności trzymała ją sztywno przy ziemi .  W skroniach odczuwa wrażenie strasznego ciężaru , miażdży ją okrutny hałas i gorącość , w jej uszach biją dzwony , warczą bębny .  Długi , zda się nieskończony , aż bolesny ciężar , piekielny upał , łomot , syk i ta tłocznia głucha , przeogromna , niwecząca myśl . . .  Już ! . . .  Już lżej , co to jest ? . . .  Tłok zelżał , przewiał wiaterek i zmienia się od razu w prąd ostry , kolący swym pędem . . .  Głośny , rytmiczny trajkot .  Trata-ta .  Trata - tata .  Instynkt zatrzymuje Andzię na miejscu .  - Aha , to wagony się toczą - błysnęła ocucona myśl .  Trata-ta .  Trata- ta - brzmi bez przerwy w jeden akord zlane , brzęk łańcuchów i stuk buforów .  - Jestem uratowana !  Żyję ! - woła Tarłówna .  Żwir trzaska jej w zębach i kłuje w podniebienie .  Teraz unosi głowę - lekko , ostrożnie - spojrzała do góry .  Czarny sufit wagonowych spodów przerywa się raz po raz , prędko jak oddech .  Zamajaczy szare niebo spod łańcuchów , żelazo zadźwięczy i znowu ciemność , znowu turkot , łoskot , wrzawa .  Po bokach kręcą się koła grube i mocne .  Andzia brodę wsparła na dłoniach , patrząc już śmiało na biegnące nad nią wagony .  Chce je liczyć , ale jest ciemno , więc liczy tylko przedziały krótkie i nagłe , idące w rytmie urywanej gamy , jakby wozy coraz bardziej unosiły się w górę i znowu spadały .  Bawiło to Handzię , jest z siebie zadowolona , dumna , że strach zwalczyła .  Nie rozumie , dlaczego jest cała mokra .  Poruszyła ciałem i doszła do wniosku , że jest tak spocona jakby wyszła z łaźni .  Twarz miała zlaną potem , kolana jej drżały .  Nagle znowu twarz przylepiła do żwiru ; ostrzegł ją dźwięk metaliczny tuż nad ziemią idący , podobny odgłosem do pocierania kosy o kosę .  Brutalne szarpnięcie za szynel i uderzenie w plecy ; dwa opuszczone łańcuchy przewlokły się ze skowytem ogniw żelaznych .  I znowu trata- ta hałaśliwie , jednostajnie .  Przerażenie ogarnęło dziewczynkę .  Gdyby mnie te łańcuchy pociągnęły za sobą ?  Wtedy to już śmierć .  Ale oto zdaje się Andzi , że coś z niej ściągnięto .  Huk wagonów nad jej głową przycichł .  Trzask , turkot ostatni przeleciał nad jej ciałem aż do nóg i trajkocze dalej , zmieniając ton na wyższy i niższy .  Prąd powietrza świsnął zamaszyście , nad Andzią zaś wieje już wiatr swobodny , szeroki i otrzeźwia ją zupełnie .  Pociąg przeleciał .  Mała ryzykantka zerwała się na nogi , obróciła i patrzy w stronę znikającego potwora .  Żelazne wozy roznoszą hałas tępy , dudnią , szumią to głośniej , to ciszej i biegną - uciekają w ciemną przestrzeń .  Dziewczynka oddycha z głębi piersi , owładnęły ją uczucia nieokreślone , pomieszane z sobą .  Naraz poczuła żal za minioną chwilą , dziką wesołość z wyzwolenia , lecz i obawę , że Jaś zawiadomił ojczyma o jej wybryku .  Ale chłopak już przyskoczył do niej , porwał jej ręce i odciągnął z nasypu daleko , aż pod sągi drzewa .  - A widzisz !  Widzisz ! - rzekła Andzia .  Jaś rzucił się jej na szyję .  Woła uradowanym głosem , przepojonym szczęściem :  - Andziuś złocista !  Żyjesz !  Jesteś cała .  Myślał em , że umrę ze strachu .  Wiesz , że to był okrutnie długi i naładowany pociąg ?  - Jasiu , nie powiesz o tym w domu , co ?  Daj słowo honoru .  - Daję - rzekł chłopak z powagą .  - Ale , cóż ty , była ś pod lokomotywą , a boisz się . . .  - Bo lokomotywa mogła by mnie jedynie zabić ; ja boję się wymówek i gniewów .  - Przecież rózgą nie dostaniesz ?  Oboje parsknęli śmiechem .  - Wyobraź sobie pannę Ewelinę w tej roli egzekutora - mówiła Tarłówna - chyba za każdym uderzeniem płakała by i całowała po rękach , przepraszając .  Młoda para oddaliła się od toru kolejowego , idąc w głąb łąki .  Kierowali się do leśniczówki wilczarskiej , migającej równym szeregiem świateł , jak gdyby zawieszonych w powietrzu .  - Leśniczówka rzęsiście oświetlona ; może ktoś przyjechał ?  A jutro rano obława na wilki , pojedziemy znów razem , co ? . . .  - Chciała by m !  - No , to pojedziesz !  Jak zechcesz , to i do Turzerog jeszcze nie tak prędko powrócimy .  Przyjemniej tu w Wilczarach .  Pan Kościesza zrobi wszystko dla ciebie .  On by cię gwiazdami karmił jak kaszą .  Mnie się zdaje , że on cię więcej kocha niż swego Januszka .  - Tak , dobry jest mój ojczym , ale zawsze Januszek to przecie rodzony syn - odrzekła dziewczynka .  Szli dalej , milcząc .  Poprzedzał ich miękki szelest rozsuwanych traw ; dokoła rechotały żaby jednolitą , zgodną melodią wiosny .  Czasem głośniejszy skrzek wystrzelił ponad monotonię żabiego śpiewu , czasem tempo wznosiło się raptownie w sile nuty crescenda , to znów opadało do piana i pianissima , aż budzone energicznie pojedynczymi głosami żab dyrygujących , na nowo rozbrzmiewało echem donośnym , przy swej groteskowości , dziwnie słodkie czyniąc wrażenie .  - Żaby śpiewają godzinki , a przewodzi im jeden bratczyk ; słyszała m takie śpiewy w wiejskim kościółku na Podlasiu u cioci Hołowczyńskiej - rzekła Andzia .  Po długiej chwili Jaś zapytał ciekawie :  - Nie boli cię głowa po pociągu ?  Mów prawdę ! . . .  - Trochę , ale głównie szumi w niej nieznośnie .  To jednak wielki strach i niepokój tak leżeć na szynach ; nawet wszystkie kości mnie bolą .  - Ojej , żeby ś ty , Handziu , wiedziała , jaką ja mękę przeszedł em pod tą brzozą płaczącą .  Myślał em , że jeśli ci się coś złego stanie , ja od razu buchnął by m pod pociąg .  Chociaż nie zachoruj , bo ja po takiej sztuce kiedyś przez parę dni ciągle miał em wrażenie , że lokomotywa ze mnie nie złazi .  Po nocach dusiła mnie bestia .  I z tobą tak będzie .  - Cicho !  Ktoś idzie .  Z powodu ciemności natknęli się na jakąś ogromną postać , czarną i sapiącą .  - Kto to ?  - O waa !  Boże chorony !  Niech się pannuńcia nie stracha - zamruczał głos gruby , życzliwy .  - Ach !  To Grześko !  - A ja szedł szukać pannuńcię i paniczka , pan kazał , że długo nie przychodzą , mówi .  Państwo już wieczerzają i gość nadjechał .  - Kto taki ? - spytali jednocześnie .  - Mówią - naczelnik przystanku .  - Masz tobie !  Tego tylko brakowało .  Jaś przysunął się do Andzi .  - Moja złota , ale nie powiesz o tym , prawda ?  Może ten naczelnik widział nas i dlatego przyjechał , żeby oskarżyć ?  Nie powiesz ? . . .  - Ja nie powiem , ale jeśli jesteśmy zdradzeni , to się trzeba przyznać , nie ma rady .  - Ojej !  Jestem zgubiony .  - Nie bój się , ja cię obronię .  Ależ z ciebie tchórz .  - Dobrze ci mówić , boś nigdy nie zaznała karcącego wzroku i słów twego ojczyma , ale ja to znam .  Ja ucieknę ! - zawołał z determinacją .  Zaśmiała się .  Byli już przy ganku leśniczówki .  Ładny , stylowy domek rysował się na tle nocy strzelistymi wieżyczkami .  Świetlne pasma od okien ciskały na ziemię jaskrawe słupy w czarności , rozpanoszonej władczo .  Smugi te były jakby filary , na których stał pałacyk .  Z ganku zbiegły dwa olbrzymie psy legawe , Gama i Akord , z głośnym szczekaniem skoczyły do nadchodzących , lecz zaraz ucięły o pół tonu , łasząc się przyjaźnie .  Andzia i Jaś weszli do sieni .  Lunął na nich blask rzęsisty , oślepił na chwilę .  - A !  Otóż nasi dezerterzy !  Pan Kościesza stał przed młodymi , bacznie się im przypatrując .  Zauważył zmieszanie dziewczynki i chłopca , przy tym na ciemnej satynowej sukience Andzi świeże plamy żółtego piasku , głównie na kolanach i piersiach .  Włosy miała roztargane , piasek w brwiach , nawet na rzęsach , większe jego grudki osiadły na czole wokół czarnych włosów , pokrytych jakby pudrem .  Pan Kościesza sięgnął wzrokiem do stóp pasierbicy i tu zauważył wyraźne ślady łobuzerskiej wycieczki ; wysokie żółte buciki zmoczone , na sznurowadłach zaś umazane piaskiem , sukienka , nie sięgająca kostek była mokra na dole i szara od pyłu .  Egzamin ten zmieszał jeszcze więcej winowajczynię , wywołując u pana Kościeszy podejrzliwe kręcenie głową .  Zbadanie Jasia w ten sam sposób wypadło pomyślniej .  Chłopak prócz mokrych butów miał tylko trochę wystraszoną minę .  Kościesza przemówił swym niskim , beczkowatym głosem .  - Spacer , widzę , miał . . . ciekawe epizody , co też to na to powie panna Niemojska , która pupilki szuka już od godziny .  Andzia bąknęła coś o brodzeniu po mokrej łące za poziomkami .  Jaś szarżował dzielnie , opowiadając epopeje o jagodach i spotykanej zwierzynie .  Ale to wszystko nie przekonywało pana Kościeszy .  Nadeszła wreszcie panna Ewelina z nową serią oględzin i uwag .  Uczennica jej przechodziła tortury .  Jednak tu szło o wiele łatwiej , bo nagle roześmiawszy się , porwała wpół drobną postać swej mentorki i całując , obiecała solenną poprawę .  Wyszedł do sieni naczelnik Łechtienko i od razu zabrano młodych na kolację .  Andzia i Jaś na widok naczelnika przystanku zmieszali się znowu i bokiem zerknęli ku sobie .  Kościesza to zauważył .  Pan Łechtienko , dobroduszny człowiek , z którego twarzy , raczej z masy rudego uwłosienia wyglądały śmiejąco małe oczki , opowiadał z ruska po polsku o obławie na wilki , odbytej w sąsiednich lasach .  W toku opowiadania spoglądał często na Tarłównę , jak jej się zdawało badawczo .  Wreszcie rzekł :  - A panienka i ten ot kawaler to często po relsach [ 1 ] spacerują , ja widział nie raz , nie dwa raza , i starszy roboczy widział , i " dorożnyj " .  Ale to nie " po prikazu . . . " gotowe nieszczęście .  Maszyna nie prosi pardonu , ona się " babuszka " nie usunie grzecznie , trzeba jej zejść z drogi !  Ha ! aa ! - zaśmiał się szeroko .  Andzia milczała , lecz Jaś zawołał rezolutnie .  - Nikt też jej tej babuszce w drogę nie włazi , choćby i po szynach spacerował .  - Ale ona " niegodiajka " czasem może najechać , ja " taki " radzę być ostrożnie , łąka i las do poręby - szerokie , miejsca do " gulania " dosyć .  - Byli śmy właśnie na łące - rzekła Andzia śmiało .  - Nu , a skąd piasek na sukni ?  Jakby panienka przewróciła kozła na łące , to by się tylko zamaczała , a na drodze błoto by oblazło , a taki ot piaseczek żółcieńki , to ja na końcu świata poznam , on z moich jest relsów , to " kazionny " piasek .  Mówił tak komicznie , że wszyscy , nie wyłączając Kościeszy , wybuchnęli śmiechem .  - To pan dokładnie zna piasek z plantu [ 2 ] to dopiero sztuka - rzekł korepetytor dziesięcioletniego synka Kościeszy , Janusza , który się również zaśmiewał , nie bardzo wiedząc , o co chodzi .  Naczelnik śmiał się także .  - A gdzież tu na czarnoziomach taki żółty proszek jest ?  To " kazionny " , jego Bóg wie skąd taszczyli , a teraz panienka wynosi na sukience , pewno kładła się na szynach albo upadła pod maszynę .  Dziewczynka i Jaś drgnęli wyraźnie , ona poczerwieniała .  Łechtienko klasnął w dłonie .  - Ot ja i zgadł . . . panienka niczem rak ugotowany .  Nu żart żartem , ale jak maszyna - babuszka kiedy się rozgniewa , to ja nie odpowiadam , to będzie karambul .  - Skąd pan widział ? - wyrwało się Handzi , która w tej chwili aż syknęła z bólu , tak ją siedzący obok Jaś przyprowadzał do porządku uszczypnięciem w udo .  - Ot wydało się !  Ja widział tylko , jak panienka i kawaler spacerują to pomiędzy sągami , to na sągach , to po relsach , a pociąg czasem tuż , tuż .  Dziś " widno " panienka upadła na plancie , nie wiadomo , dla jakiej komedii , ale sukienka całkiem " zamarana " w kazionnym piasku .  A może koziołki się fikało , a ! a ! ? Ha ! ha ! ha .  Ton głosu naczelnika choć swobodny i wesoły był jednakże trochę kpiący , uderzył on niemile tak pana Kościeszę jak i Tarłównę .  Niepojęta fałszywa nuta zabolała ją , mimo woli przyszło jej na myśl , że takim głosem , żartobliwym lecz drwiącym , jakim mówił Łechtienko , bada się przestępców , i że to poprzedza aresztowanie lub jakieś ukryte posądzenie .  Nie umiała zdać sobie sprawy , co ją boli i co zawstydza , ale oba te uczucia były wyraźne .  Widziała na sobie surowy , pytający wzrok ojczyma , świdrujące roześmiane oczki naczelnika , w nodze zaś lewej czuła piekielny ból od ciągłych szczypań Jasia .  Nareszcie , gdy chłopak zauważywszy jej wahanie , zadał jej nową , potężną dozę szczypnięcia , niby środek otrzeźwiający ,  Andzia rażona bólem , nie zważając już na nic , trzepnęła go po ręku z całą pasją , odpychając jednocześnie od siebie .  Zrobiło to wrażenie jak najgorsze .  Chłopak zachwiał się na krześle i zzieleniał , Łechtienko wybuchnął śmiechem już prawie odrażającym , pan Kościesza zaś i panna Ewelina zawołali jednocześnie .  - Handziu !  Co to znaczy ?  - Więc niech on mnie nie szczypie , już mam sińce .  - Ha ! ha ! ha ! - zanosił się naczelnik .  - Ańka !  - No cóż ?  Ja przecież nic złego nie zrobiła m i czego się ten pan śmieje , nie rozumiem , a Jaś szczypał mnie dlatego , żeby m się nie . . . przyznawała . . . ale to wcale nie grzech . . .  - Może by śmy dali pokój tej sprawie - przerwał Kościesza mocno podrażniony .  - Ha , ha , ha !  Ot rozkosz ! - zaśmiał się Łechtienko .  Andzia czuła ciągle dokoła siebie jakiś dwuznaczny , niemiły nastrój , niedopowiedzenie czegoś niejasnego drżało w śmiechu naczelnika i w wykrzyknikach obecnych .  - Nie ma się pan czego tak cieszyć - wybuchnęła wreszcie .  - Żadnej zbrodni nie popełniła m , tylko . . . leżała m umyślnie . . . pod pociągiem .  - Co ?  Co ? !  Andzia , co pleciesz ?  Naczelnik wytrzeszczył oczy i usta rozdziawił .  - Tak , położyła m się umyślnie pod pociąg towarowy , żeby wiedzieć , jakie to jest uczucie i dlatego mam ten " kazionny " piasek na sukni .  Jaś nic nie winien , on mię powstrzymywał i nie pozwalał na to .  Powiedziawszy to jednym tchem , zerwała się ku wyjściu , cała płonąca .  - Aneczko , czyś ty przytomna , co ty wygadujesz ? . . .  Zaczekaj ! . . . - zawołał Kościesza .  - Niech Jaś opowie , jak było , on widział .  Rzekłszy to , wybiegła z pokoju prawie już z płaczem .  Handzia  I znowu był jasny poranek czerwcowy .  Do gabinetu pana Teodora Kościeszy w Turzerogach wsunęła się cicho wiotka postać jego pasierbicy .  Stanęła na progu , zasłonięta ciężką kotarą adamaszkową i spojrzawszy na ojczyma , zlękła się trochę .  Siedział w wysokim fotelu przy biurku , pisząc coś szybko .  Wyraz jego rysów był twardy , niemal złowrogi , brwi zmarszczone .  Andzia nie lubiła u niego takiej twarzy , przestraszyła ją dziwnie , nasuwając wspomnienie mętne , zapamiętane z dzieciństwa .  Żyła jeszcze wówczas jej matka .  Andzia niechcący stała się świadkiem jakiejś przykrej sceny między matką i ojczymem .  Co mówili , nie rozumiała , majaczy się jej tylko jak przez sen , że matka o coś prosiła , czy się za kimś wstawiała ; pamięta , że w pewnej chwili zalana łzami i bardzo blada pocałowała męża w rękę i rzekła : " Błagam cię Teodorze , zaklinam , nie rób tego , do nóg ci się rzucę " i Andzia drżąca ze strachu , za jakąś szafą , ujrzała śliczną postać matki , chylącą się kornie przed ojczymem .  Wówczas on szarpnął ją z gniewem , wyprostował i trzymając za ramiona , jak się Andzi zdawało , nazbyt silnie , wołał głosem ochrypłym z takim samym twardym wyrazem twarzy i złowrogim zmarszczeniem brwi : " Musisz mnie słuchać , bo ja tak każę , rozumiesz ! "  Ośmioletnia wtedy Andzia zlękła się o matkę , wybiegłszy zza szafy , skoczyła do jej kolan , słyszała jeszcze jakieś straszne przekleństwa ojczyma , ale matka , płacząc , odeszła z nią , uciekała prawie pędem , zasłaniając dziecku uszy .  Dziewczynka potem bała się ojczyma przez długi czas .  I teraz ta jego groźna mina , taka sama jak we wspomnieniu tamtej chwili , onieśmieliła Tarłównę .  Bo wszak i ona szła z prośbą .  Kościesza podniósł głowę , Andzia wysunęła się zza kotary .  Ujrzawszy ją , odłożył pióro i uśmiechnął się łaskawie .  Wyciągnął do niej rękę , mówiąc :  - Handziuś przyszła do mnie ? . . .  Jakże się cieszę .  Chodź , dziecino .  Otoczył ją wpół ramionami i ucałował w czoło .  - Cóż takie tęskne oczki Aneczko , tak się mi bacznie przypatrujesz ? . . .  Powiedz , co myślisz pod tym ślicznym czołkiem , jakie tam myślątka fruwają .  Co ?  Andzia rzuciła mu się na szyję .  Rumieniec jasny , dziewiczy zapłonął na policzkach , oczy błyszczały .  - Ojczymku ja dziś skończyła m siedemnaście lat - szepnęła cichutko .  Odsunął ją lekko i z uśmiechem popatrzał na nią .  - Ogromnie stara jesteś dziecino , prawda ?  Oj , ty wiosno moja !  Wiem , wiem , że to dziś urodziny twoje .  Chciał em ci sam powinszować , ale cieszę się tym bardziej , żeś do mnie przyszła , właśnie dziś , to dowód , że mnie kochasz .  Moja pieszczocho ! . . .  Posadził ją nagle na swych kolanach .  - Ojczymku tak nie , ja już jestem za duża - broniła się niechętnie , z dziwnie przykrym uczuciem .  - Siedź , maleńka moja - zatrzymał ją mocno i zaczął całować .  Odchyliła głowę zasłaniając twarz od pieszczot i znowu szepnęła już śmielej , ujęta jego serdecznością .  - Mam prośbę do ojczymka .  - Mów Handziuś mój , mów wszystko , czego tylko pragniesz .  Więc o cóż to chodzi ?  - Ojczymku , ja chcę się uczyć .  - Uczyć ? . . .  A wszakże od dziecka nic innego nie robisz .  Masz pannę Ewelinkę , bardzo zdolną nauczycielkę , kilka przedmiotów wykłada ci korepetytor Januszka , zdajesz co roku egzaminy w Warszawie , zatem uczysz się zupełnie prawidłowo , według kursów pensjonarskich .  Kujesz po całych dniach .  - Tak , ale już w ten sposób przeszła m siedem klas .  Teraz mam inne pragnienia .  - Jakież to na przykład ?  Andzia odczuła w tych słowach pewien chłód .  Przytuliła się do ojczyma pieszczotliwie .  - Chciała m prosić ojczymka , aby mi pozwolił pojechać do Krakowa na kursy przyrodnicze .  Ogromnie tej nauki ciekawam i tak by m się serdecznie uczyła .  Niech mi ojczymek pozwoli , mój złoty , dobry . . .  Kościesza sposępniał i zamknął oczy , zsunął brwi aż na powieki .  Andzia ujrzawszy go takim , zerwała się z jego kolan .  - Ej , ojczymek robi straszną minę . . .  Zmitygował się od razu , wziął ją za ręce i posadził obok na krześle .  Uśmiech obłudny wystąpił na jego wargach .  - Zmartwiła ś mnie Aneczko bardzo poważnie , nigdy nie myślał em , że ci jest źle w domu . . . i ze mną . . .  - Ależ . . .  - Bo gdyby ci było dobrze , to by ś nie miała takich myśli .  Zasmuca mię to , Andziu .  Kocham cię z całej duszy , pragnął by m ci nieba przychylić , a ty mi się tak odpłacasz ?  Dziewczyna stropiła się .  - Ojczymek nie chce mnie zrozumieć , przecież jest mi w domu dobrze i miło , i oceniam to , ale chcę się uczyć .  Czy to grzech ?  Myślała m , że ojczymek , jako dobry ojciec , nie będzie mi tego bronił , myślała m , że mi dopomoże w urzeczywistnieniu mych zamiarów , tak na to liczyła m .  W głosie jej zabrzmiała skarga .  Kościesza patrzył na nią spod zmrużonych powiek .  - Kto cię zbuntował Andziu ?  Korepetytor , czy ciotka Smoczyńska ?  Za blisko jest ten ich Smoczew , za często tam chodzisz ; Jaś i Lorka przewracają ci w głowie .  Wyprostowała się dumnie .  - Nikt mi tego nie doradzał , to jest mój własny projekt i marzenie .  Wiem , że się młode panny kształcą w różnych kierunkach , co jest rzeczą naturalną i piękną .  Ja chcę także kształcić się jeszcze , jestem młoda , zdrowa , łaknąca nauki . . .  - Jesteś jeszcze dzieckiem , moja Andziu , i sumienia by m nie miał wysyłać w świat taką bohaterkę , pionierkę nauki w krótkiej sukience i z buzią dziecka .  Czy ty Aneczko myślisz , że świat jest wszędzie taki sam gościnny , jak w Turzerogach i Wilczarach , że ludzie są dobrzy , serdeczni ?  - Co mnie ludzie obchodzą , ja chcę się tylko uczyć .  - Ale przecież w kloszu się nie zamkniesz ze swymi studiami , musisz obcować choćby tylko ze środowiskiem miejscowej studenterii , a to już wystarczy , to już jest wielkie niebezpieczeństwo dla takiej , jak ty dziewczynki .  - Jak to , od kolegów miała by m się czegoś złego obawiać ! ?  - A widzisz , już im wierzysz nadzwyczajnie , nawet wcale nie znając i nie przypuszczasz , że tam czyhali by na ciebie , jedni na twą urodę , inni na majątek , jaki posiadasz .  Ach , Andziu , wierz mi , bo tylko pragnę twego dobra , ty nie znasz świata i nie przypuszczasz , jak podli są ludzie .  Ufać im nie można nigdy , nigdy moja dziecino .  Przygarnął ją znowu do siebie .  - Ty jesteś taka ładna , taka ufająca i słodka , tyle masz w sobie rozkosznej naiwności , tyle czaru , mieli by to źli ludzie zbrukać , zniweczyć tę twoją świeżość dziwiczą , zatruć ci serce ; takie czyste , jasne , twe myśli obciążyć fałszem , obłudą życiową , tak cię od razu brutalnie wtłoczyć we własny nihilizm . . .  Andzia z podziwem patrzyła na ojczyma .  Ogarniał ją przestrach .  - Dlaczego ojczymku tak ostro sądzisz ludzi ?  Czyż wszyscy są tacy źli ?  O ile ja słyszała m i czytała m o sferach uczących się , są to właśnie idealiści , przesiąkli miłością dla kraju i ludu , są to hołdownicy idei braterstwa i wspólnej pożytecznej pracy .  Zatem nie mogą posiadać w sobie takich brzydkich wad , o jakich mówisz ojczymku .  O , jestem pewna , że oni wszyscy przyjęliby mnie do swego grona serdecznie , z otwartymi rękami , w niejednym by dopomogli , byli by przyjaciółmi .  Za cóż mieli by się nade mną znęcać ?  - Znęcali by się moralnie , bo chcieli by cię wykorzystać .  - Jakim sposobem ?  - Ach , sposobów im by nie zabrakło , a materiałem do tego była by twoja niewinność , uroda i bogactwo .  - Ale cóż by im z tego przyszło ?  Zaśmiał się cynicznie .  - Dziecko jesteś !  Toż to są trzy czynniki najbardziej pożądane u kobiety , mężczyźni ubiegają się o taki klejnot cenny , aż go zanurzą w kałuży swych żądz i zohydzą jego blask .  Tyś takim klejnotem Andziu .  Poza tym posiadasz jeszcze jeden szczegół , nader ważny , jakby wodę na młyn .  Nie znasz świata i ufasz mu , zdaje ci się , że to coś szlachetnego , to zaś jest cuchnący śmietnik .  - Ojczymku nie przerażaj mnie .  Ja właśnie ten świat pragnę poznać , zetknąć się z nim .  - Połamiesz skrzydła , dziecko , ugrzęźniesz w zwątpieniu i goryczy .  Tarłówna wzdrygnęła się .  Rzekła błagalnie :  - Ojczymku , nie przepowiadaj mi tak smutno .  To straszne .  Ale tak nie jest , nie .  Świat nie może być taki wstrętny , bo nie było by wcale szczęśliwych ludzi i nie było by ideałów .  Sam pomyśl , ojczymku , ideały zrodzone na śmietniku ? . . .  Nie , tak być nie może !  Z brudnego świata nie wyłaniały by się ideały , a wszak ludzie nie są pozbawieni tego daru , mieli śmy w historii , mamy dziś wielkich potentatów ducha , których echo płynie i tworzy nowe dusze .  Gdzież tu może być mowa o truciźnie wśród umysłów przesiąkniętych słowem Mickiewiczowskim , duchem Słowackiego , Skargi , będących pod urokiem idei Wyspiańskiego . . . wszak to potęga , ojczymku !  - To literatura , Aneczko .  - Jak to ?  - Puste słowa , frazesy , faramuszki . . .  Patrzyła na niego z przerażeniem , on mówił , mając oczy lekko zmrużone :  - Idealiści , twórcy , wielcy urabiacze dusz , geniusze , ogromnie dużo zbudowali !  Cukrowe fortece , które zburzyć może pierwszy lepszy prąd nihilistyczny i nawet się po nim nie obliże , ani zębów sobie nie połamie .  Czy te idee to doktryna świata ?  Czy to jest most żelazny , po którym się przeprowadzi i zepchnie w otchłań wszystkie brudy , nędze , podłości ludzkie ?  Andzia wpadła w zapał .  - Nie , ojczymku , po tym moście właśnie przeprowadzi się wszystkie ohydy za nowym idealnym hasłem , ich się nie zepchnie , ale się ich nawróci .  - Czy to ty , Andziu , chcesz być ową gwiazdą , prowadzącą takie zastępy ku glorii wymarzonej ?  Tam , w Krakowie ? . . .  - Jestem tylko słabiutką dziewczyną , poszła by m wraz z innymi za gwiazdą wielkich duchów .  - Byli by i tacy , którzy szliby za tobą chętnie i po idealnej dróżce twej nieświadomości , zaprowadzili by cię w przepaść .  Ale ja na to nie pozwolę . . .  - Ojczymku ? - jęknęła .  - Nie , dziecko , takiego kwiatu jabłoni , jak ty , nie rzucę na pastwę .  Zapłonęła obrazą .  - Ojczymek nie zna tych sfer , wśród których pragnę się uczyć , jak można ich tak obrażać ? !  - Znam w ogóle ludzi i nie dzielę ich na sfery , na żadne kategorie .  - A wszak i my ludzie . . . i ty ojczymku , czyżby ś ty był w tej masie ?  Bo jeśli ktoś wyjątków nie uznaje . . .  Rozgniewany ukłuł ją spojrzeniem , jak ostrzem sztyletu .  - Zapędzasz się , Andziu .  Ludzie poważni jak ja , mają swoje zasady , lecz tych młodzi ludzie nie chcą słuchać .  - Naprzód ojczymek nie jest stary ( na twarzy Kościeszy błysnęła radość ) , a po wtóre , jakież to zasady ?  Pan Teodor , nagle rozpromieniony , chwycił Andzię wpół i przytulił silnie do siebie .  Wargi mu drżały .  - Ot ! Takie - zawołał gorąco - że jak się ma w domu anielską istotkę , to się jej w świat nie oddaje .  Moja ty Aneczko jedyna !  - Przylgnął nagle do jej ust , przypiąwszy się do nich nienaturalnie mocnym pocałunkiem .  Oczy mu płonęły .  Handzia zatrzęsła się .  Uczucie niesmaku owładnęło nią tak gwałtownie , że odepchnęła silnie Kościeszę i dłońmi zasłoniła twarz .  Stała przed nim posąwa , dysząca gniewem .  On zmieszał się , przymrużył oczy i rzekł dość sucho , panując nad sobą :  - Więc chcesz rodzinny dom rzucić ?  Dziewczyna uspokoiła się .  Była jakby zawstydzona .  - Przecież to nie na stałe .  Skończę kursy i wrócę , pomyślimy wówczas razem z ojczymkiem o jakiejś pracy społecznej , o jakimś czynie pożytecznym .  Czyż tak siedzieć w Turzerogach bezmyślnie jak pod kloszem , nie znać nic poza tym . Ojczymku . . .  - Więc ty sądzisz , że cię na to skazuję ?  Dlaczegóż bezczynnie ? . . .  Ucz się w domu , ile chcesz , kupię ci całą bibliotekę dzieł rozmaitych , a i nasza obfita , możesz czerpać , ile zapragniesz .  Jeśli panna Ewelina nie wystarcza , odprawię ją i zgodzę inną .  - Ach , jakże można tak mówić ? - zawołała czerwona z oburzenia .  - Panna Ewelina taka zacna , taka wykształcona , już tyle lat jest u nas , starannie mnie wychowywała i ojczymek się o niej odzywa , jak o . . . pannie służącej .  - No , no , dobrze już .  Chcę ci tylko dogodzić we wszystkim , byleś nie wyjeżdżała , nie osierociła mnie i domu naszego .  Wierz Aneczko , że zapłakał by m się za tobą , tyś pociecha mego życia , osłoda i jasny promień .  Jakże by tu było bez ciebie , sama pomyśl ?  Spojrzała na niego niepewnie i jakby badawczo .  - Ech ! doskonale !  Pisywała by m często do was , przyjeżdżała by m na wakacje .  A ojczymek miał by przecie Januszka ; rodzony , własny syn to więcej znaczy niż ja .  Żachnął się .  - Nie mów tak , Handziu , bo mnie to boli .  Janusz to dzieciak i w żadnym razie zastąpić mi ciebie nie potrafi .  Zresztą jest . . . innego - dokończył cicho .  - Dziecino moja , wyrzecz się tych niewczesnych projektów , a uszczęśliwisz mnie .  Dobrze , Anuś ?  Dziewczynie łzy spłynęły z oczu , twarz pobladła z przykrości .  - Ty płaczesz , Aneczko ?  - Nigdy , nigdy nie myślała m , że mi ojczymek odmówi , tak sobie marzyła m , tak tęskniła m do tych projektów . . . tak . . .  Rozpłakała się na dobre .  Kościesza spoglądał na nią ponuro , skurcze drgały mu na skroniach , twarz jego miała wyraz zacięty ; oczy stały się metalowe , aż białe i straszliwie nieugięte . . .  Po długiej minucie , gdy Andzia się trochę uciszyła - przemówił :  - Więc ty wolisz dopiąć swych zamiarów , niż być dla . . . kogoś całą pociechą i . . . koniecznością życia ?  Czyżby ś była taką egoistką ?  Andzia ocierała łzy , rzekła urywanym przez płacz głosem :  - Ten ktoś . . . wiadomy . . . a przecie . . . nie jest ojczymek ani stary . . . ani chory . . . ani niedołężny , żeby m się dla niego potrzebowała . . . poświęcać .  - Ale uczucie nic ci nie mówi ? - spytał głucho .  - Uczucie ? . . .  No cóż uczucie ?  Wszak i rodzoną matkę opuszcza się dla nauki .  Od dziecka małego oddają dziewczynki na pensję , jak Lorka Smoczyńska na przykład , jak Jaś , jej brat , uczą się ciągle poza domem , i dobrze , i nie mają ojca , tylko chorą matkę , a jednak . . .  Ja zaś dotychczas domu nie opuszczała m , poza tym , że raz na rok , jeżdżę z ojczymkiem i panną Eweliną na egzaminy .  - Z Lory i Jasia przykładu nie bierz , oni muszą się uczyć , oni są biedni . . .  - Co też ojczymek mówi ?  Więc jak się jest bogatym , to można być głupim ?  Ja jeszcze chcę się dokształcić , dla mnie to za mało , za ciasno tu , za . . . ciemno i głucho - wybuchnęła .  Kościesza wstał , był zirytowany .  - A !  Jeśli ci jest głucho . . . moja panno . . . w rodzinnym domu , to trudno ! w każdym razie nie pojedziesz jeszcze teraz w świat .  Chciał em cię zbadać , ile masz dla mnie serca , widzę , że nie masz go wcale .  - Ojczymku ! - skoczyła do niego .  - Poczekaj !  Nie chcesz zrozumieć moich dla ciebie uczuć , być dla mnie osłodą , co jest zadaniem kobiety od najmłodszych lat .  Zatem powiem ci teraz wyrok , już nie mój .  Oto matka twoja umierając , powierzyła mi ciebie i zastrzegła , aby m cię do . . . pełnoletności z domu i spod opieki swej nigdzie nie wypuszczał .  Jesteś do matki podobna , a . . . i . . . tamtej . . . nie brakowało temperamentu - dokończył ponurym szeptem .  Andzia milczała w osłupieniu .  - Z takim zaś usposobieniem i z twoją powierzchownością ruszać w świat , to lepiej od razu zanurzyć się w głębie .  Twoja matka doskonale to rozumiała .  - Czy . . . temperament , to coś złego - wyszeptała zgnębiona .  - Nic złego , ale nie dla świata , i nie w siedemnastym roku życia .  Gdy będziesz pełnoletnia , wówczas zobaczymy , lecz do tej pory . . .  - Tak jeszcze długo czekać ?  Ojej ! . . .  - Cztery lata to niewiele , a przez ten czas . . . przez ten czas . . . może . . .  Nie dokończył , tylko oczy mu błysnęły pożądliwie , twarz się rozjaśniła .  Zagarnął ją ramieniem i patrzył przenikliwie w jej zapłakane źrenice .  Oczy jego nakazywały , niewoliły .  - Wola mamy i moja . . . prośba musi być spełniona - rzekł stanowczo .  - Teraz żądaj , czego chcesz w Turzerogach .  Chciałyście kiedyś z panną Eweliną założyć tu szkółkę i ochronkę , otóż zrobię to dla ciebie , moja mała filozofko , założę te instytucje , będą się bachory chamskie uczyły , skoro tak chcesz i będzie owa społeczna robota , o której marzysz .  A teraz chodź .  Spłakaną zaprowadził do kasy ogniotrwałej , otworzył ją i wyjął spore , podłużne pudełko z czerwonego safianu .  Gdy nacisnął sprężynkę , Andzia ujrzała na białym aksamicie cudny sznurek dużych pereł , zapiętych staroświecką klamerką , wysadzaną krwawymi rubinami .  Perły lśniły mlecznym , lekko złotawym połyskiem , czasem lśnienie to różem subtelnym tchnęło lub przepyszną , bladą karnacją perłowca .  Andzia patrzała zdumiona .  Pierwszy raz widziany klejnot zachwycił ją .  Kościesza powoli zdjął perły z aksamitu i zapiął je na szyi Andzi .  - To dla ciebie kupił em , Aneczko .  Miał em ci je dać na imieniny w lipcu , ale wolę dziś na urodziny .  Jak ci jest ładnie Handziu w tej ozdobie .  Chociaż ty cacek nie potrzebujesz , aby być urocza .  Nie dziękuj , maleńka , nie dziękuj ; największym dla mnie podziękowaniem jest to , że nie opuścisz mnie .  Tarłówna bystro spojrzała na niego .  - Przecież ja , ojczymku . . . nie za te . . . perły , jeśli tak . . . to . . .  Sięgnęła do szyi , lecz on ją wstrzymał .  - Ach , Aneczko , co robisz !  Nie za perły , nie , ale . . . - tu znowu popatrzał nakazująco prosto w oczy - wola twej matki musi być spełniona .  Andzia wychodziła z gabinetu z ciężką głową , jakby odurzoną czadem .  W ręku niosła pudełko safianowe prawie bezwiednie .  Dziwnie przykre uczucie nurtowało ją i tłoczyło w sercu .  . . . Czyżby mama ? . . .  Dlaczego tak zastrzegła . . . dlaczego ?  Gdy Tarłówna opowiedziała wszystko pannie Ewelinie , płacząc ponownie , nauczycielka smutnie potrząsała głową .  Szepnęła cichutko poprzednią myśl Andzi .  - Czyżby . . . twoja matka ? . . .  Bardzo wątpię . . .  Na szlachetnej , poważnej twarzy nauczycielki odbiła się nieufność .  Ale milczała , tylko ujrzawszy perły , obejrzała je starannie i rzekła :  - Te same są , perły i rubiny , łzy i . . . krew .  Te perły były własnością twej mamy .  - Tak ?  Pani je już widziała ?  Pani je zna ? . . .  - Opowiadała mi o nich ciotka Smoczyńska .  Tego samego dnia Kościesza oznajmił Andzi , że wyjadą wszyscy na parę letnich wakacyjnych miesięcy do Toporzysk i Drakowa , spadkowych majątków Tarłówny po jej ojcu , odległych o kilkadziesiąt mil , których dotąd Andzia nie znała .  Na jej usilne prośby , ojczym , pomimo niechęci , zaprosił na tę wycieczkę ciotkę Smoczyńską z dziećmi .  - Zrobię dla niej dużo , ale jej w świat nie puszczę - myślał Kościesza .  Czarci mostek  I znowu minął rok .  Siedzą we czworo na polance małej , wśród boru , pod " czarcim mostkiem " .  - Taką nosi nazwę uroczysko leśne , odległe od Wilczar , przecięte przez środek małą grobelką " z piekła rodem " , z mostkiem " gdzie straszy " , jak niesie legenda .  Siedzą przy ognisku .  Stary borowy Grzegorz dokłada chrustu , płomień bucha w górę falistym słupem , krwawozłotym , przyjaźnie zbratanym z dymem czarnosiwym .  Sypią się gęsto iskry ostre , ogniste , ogień pryska , roznosi specyficzny zapach dymu i płonących gałęzi .  Raźny jakiś nerw budzi się w gromadce , trzask wesoły biegnie po polanie , wołając - ogień !  ogień !  Ale ogień ujęty w ramy okopanej ziemi jest bezpieczny i piękny .  Faluje coraz wyżej , dym puszcza nad sobą , ciska się , złości , rozjaskrawia lub płonie purpurą , ma ochotę pobujać wśród sosen .  Och ! lizał by im korę , gryzł trzewia , przemieniał by zielone igły w brązowe sople , kurczył by soczyste liście brzóz , szumiał by , huczał jak żywioł prawdziwy i rozpanoszony .  Och ! trzaskały by szyszki , umykał by zwierz leśny , a ogień parł by naprzód , w górę , wszerz i w płonący uścisk chwytał bór wielmożny , taki dumny , groźny , zda się niezwalczony .  Puśćcie mię jeno i nie brońcie !  Skruszę tę potęgę , zegnę ją w pokłonie dla siebie , że legnie u mych stóp ognistych sczerniały bór , popiołem okryty , nędzny jak żebrak , nie ! . . . spalony , straszny jak trup .  Pozwólcie mi jeno . . .  Jam jest mocarz nad mocarze .  Ale stary Grześko czuwa , on zna temperament cichego ogienka , co umiejscowiony , wzięty w karby , już teraz wygląda jak zaborca krwiożerczy , łaknący pogorzeliska .  - Nie , kraśny kogutku , nie zapiejesz ty na cały bór , nie bój się - mówi z flegmą , ogarniając łopatą ziemię dokoła stosu .  Andzia , Lorcia i Staś Smoczyńscy , skupieni ciasno przy sobie , zajadają ze smakiem zabrane z domu prowianty : chleb razowy , kiełbasę , ser z kminkiem , wszystko proste i skromne , jak wypada koczownikom leśnym .  Jaś chrupie w zębach główkę białej cebuli i śmieje się z dziewcząt , które go za to krytykują .  Tylko Grześko podziela zdanie panicza .  - Cebula daje moc i chytrość , a krew to po cebuli tak kipi , jak w garnku .  Niech panienki spróbują .  Lecz panienki się krzywią .  - Grześku , czy dziś zobaczymy łosie ? - pyta Andzia .  - Jak wyjdą na żer , to zobaczymy , a jak nie , to ich człowiek nie najdzie ; tak się w wiszarach a sołotwinach bagnistych zaszywają ; chyba by czart ich nalazł .  - Niech no Grześko nie mówi tego słowa w tym miejscu - szepcze Tarłówna .  Ale Lorka jest odważniejsza .  - Ja się tam nie boję , owszem , ciekawam diabła , może on tu gdzieś siedzi za krzakiem ?  - Za krzakiem nie - odrzekł Grześko - bo blisko ognia to on nie siada , ma dosyć w piekle , na co jeszcze się na świecie prażyć .  Ale pod mostkiem to on jest , ja go nieraz widział , ja na niego mam zaklęcie , niech się panienki nie boją .  - To Grześko czarownik ?  - Czarownik , nie czarownik , choć ludzie mnie takim zrobili , ale często tędy łażę przy obchodzie służbowym , to i czasem strach .  Stary borowy , Kuźnik nauczył mnie tego zaklęcia , to już teraz ja spokojny .  Tylko jak mijam mostek , to idę tyłem , patrzę mocno na most i gadam zaklęcie , już wtedy nie ruszy .  - Jakież to zaklęcie , powiedzcie ?  Grześko bronił się .  - Umyślnie tego nie można mówić , bo straci siłę .  Obiecał , że po podwieczorku pójdą przez mostek i wtedy usłyszą .  Zgodzili się chętnie .  Jaś nalegał , aby Grześ opowiedział im , jaki jest początek legendy o mostku .  Zaprosili starego na podwieczorek , dając mu wielką porcję jedzenia .  Sami zaś zabrali się do poziomek , uzbieranych po drodze .  Pełen koszyczek jagód świeżych , połyskujących wewnętrznym sokiem , wzbudził apetyt .  Czerpali zeń garściami , sypiąc do ust i miażdżąc jagody z rozkoszą , wreszcie dno zabłysło w koszyczku .  Leśnik ocierał już wąsy brzegiem kapoty , dziękując panience , bojarzynce , jak nazywał Handzię .  - Teraz Grześ niech opowiada .  Usiadł w kucki , rękami objął kolana , wpatrzył się w ogień buzujący i zaczął mówić głosem niezwykłym , trochę przez nos .  - Dawno to było , bardzo dawno , jeszcze ten kraj był pod polską koroną .  Rządził wtedy najmiłościwiej król , wojownik wielki , co Turków tęgo łupił , a nazywał się Jan Sobieski .  Toż to wtedy żył w tych stronach bogaty bardzo pan , zamek miał harny i sług pokornych cały czambuł , rabami ich nazywali .  Miał ziemi huk i stepów , gdzie tabuny koni się pasły i bory okrutne i jeziora rybne .  Niczego mu nie brakło , ale Bóg jest sprawiedliwy ; jak da dużo na wierzch , to mało pod spód , żeby się człek do nieba nie przyzwyczaił za życia , bo potem smakować nie będzie .  . . . Tak też i ten pan miał wszelakiego dobra w bród , a szczęścia nie było .  Do czego się dotknął , to zaraz sczezło , tak po prostu , jakby topniało w ręku .  Taj hodi !  bida w duszy da bida .  Żonkę pojął jak obraz , miłował , hołubił , w gronostaje , sobole a aksamity stroił , świata za nią nie widział , toż mu i umarła po urodzeniu dzieciątka . . . i już mu stopniała w ręku , spłynęła do ziemi .  . . . Synka małego chował jak skarb , patrzył na niego ze strachem w oczach a modlitwą na ustach , a w sercu to mu wyło do Boga o miłosierdzie nad tym synaczkiem , ile że i paniątko to było cudne , jako właśnie mak na stepie , co go słonko majowe urodzi .  Ale cóż , ojciec musiał często synka i dwór opuszczać , bo szedł na potrzeby różne , na ratunek kraju , był wielkim władyką , to miał i obowiązki , a synek tymczasem na opiece sług zostawał .  Stary bał się jakiegoś nieszczęścia , truchlał o dziecko miłowane , aż i ze strachu głupstwo zrobił .  Wiadomo , zły duch , co nad tą rodziną wisiał , urządził sztukę .  Pan , żeby to niby opiekę dać dziecku , pojął drugą małżonkę .  Nagły dreszcz przeszedł ciało Andzi .  Podniosła oczy na Grześka i spytała głucho :  - Jak to , dał mu macochę ?  A tak , pannuńciu , myślał , że zrobi dobrze ; pohane takie dobro !  na pohybel jemu poszło od tej pory .  Nowa żona była to niewiasta chciwa , da żądna panowania .  Ścierpieć nie mogła tego , że wszelkie dobro pana miało pójść w spadku dla syna , jej się samej chciało być wielką bojarzyną i wszystko sobie zachować .  Przymilała się do męża a łasiła , jak kocica , co ma pazury schowane .  Hołubiła małego Sebastianka , bo tak on się nazywał , żeby niby przypodobać się panu , a w duszy miała podłe myśli da złe zamiary .  Chciała nieraz coś zadać małemu , żeby sczezł , ale bała się sądu pana , a i pan też , jakby przez serce ostrzegany , nianię starą a wierną przy synku trzymał , która go jak własnego oka strzegła .  Tak biegły lata za latami .  Sebastian rósł i z każdym rokiem piękniał .  Macochę tylko nie bardzo honorował , jako że detyna przeczucie miewa czasem .  Pacholęciem będąc konia dzielnie dosiadał , łuk tęgo naciągać umiał , z rusznicy to tak walił , jak rycerz najlepszy .  . . .  Nie było dla niego konia , nie było trudu , ani strachu żadnego , rósł rycerz boży , dzielny a śmiały i gorący , jak ogień .  Piękny taki , że ludzie się za nim oglądali , bo jak się wystroił w te wszystkie pańskie barwy a kierezyje , w pasy słuckie . . .  . .  .Jak nadział zbroję rycerską z mieczem w ręku , to jak święty Jerzy , albo Michał Archanioł wyglądał .  Cieszył się nim ojciec , cieszyli wszyscy i lubili bardzo , bo dobry był , a przymilny i dla panów , i dla sług .  Nic jemu nie mogła zrobić macocha ; raby dworskie rychło dorozumieli się , że pani panicza nie lubi , że tylko nie śmie , ale nosi w sobie gadzinę na niego i dobrze go pilnowali .  Tak szły lata i oto Sebastian wyrósł na rycerza , miał już 20 lat .  Ojciec woził go na pańskie dwory i na królewski dwór , nigdzie nie oddawał , bo mu syna żal było w świat puszczać ; miał w dworzyszczu swoim mnicha mądrego , jezuitę , ten go uczył nauk różnych i miał takich rycerzy , co go z wojenną sztuką obznajmiali .  Ale ot stała się obraza boska ; macocha zakochała się w pasierbie swoim .  Grzeszne myśli opadły niewiastę , pożyła już a jeszcze nie stara , poczuła żądzę do młodego rycerza , chciała go dla siebie zniewolić . . .  - Co on mówi ?  Nie bardzo rozumiem - szepnęła Tarłówna .  - Ja rozumiem doskonale - odrzekła Lorcia , zerknąwszy figlarnie na towarzyszkę .  Jaś zrobił komiczną minę .  - No i co , i co dalej ? - podchwycił .  - A cóż , nieszczęście !  Jak raz taki wąż kusiciel zagnieździ się w duszy a kusi ciało , to źre dotąd , aż doźre się do zbrodni .  Macocha zaczęła judzić młodego ; bezwstydna była jucha , gładka jeszcze ; młody bojarzyn niewiast dużo w domu nie widywał , a już czuł Bożą wolę .  Tatko strzegł , jak świętego , nie widząc , że już chłopak się do niewiast rwie .  Macocha podsuwała się i kusiła , umiała widno zdrowo takie sztuczki , bo ot i zbałamuciła chłopca .  Zły duch zrobił swoje .  Pokochali się z sobą , macocha z pasierbem .  Starego pana męczyła zmora jednej nocy , poszedł do syna , żeby się rozweselić .  Nie ma go w izbie .  Zestrachał się okrutnie i pędem do żony , żeby się może czegoś dowiedzieć , albo razem szukać .  Bóg to wie , co jego tam niosło , może już taki los przeciwny ?  Wpada tedy do żony , a tu zbrodnia piekielna .  To , co zobaczył , nie będę już gadać , bo . . .  - Mówcie , mówcie , mój Grześku kochany - zawołała Lorka .  Andzia i Jaś milczeli .  Stary borowy popatrzał na twarz Smoczyńskiej , rozpłomienioną ciekawością , z namiętnymi iskrami w oczach i pokręcił głową .  - Ale panienka to tyż . . .  Pażyrna do tego .  Boże chorony .  Lorka zakwitła pąsem , Grześko zaś mówi dalej :  - Zobaczył zgorszenie i obrazę boską , taj hodi !  Wstyd straszny .  Wściekła się w nim dusza , zamarło serce .  Niedługo dumając , chlasnął mosiężnym świecznikiem , co go chwycił ze stoła , w żonę , ale ona , niegodna , odskoczyła i świecznik wyciął w samą skroń Sebastiana , ubijając go na miejscu .  - Jezus , Maria !  Zabił syna - krzyknęła Andzia .  - Tak , zabił miłowanego syna - powtórzył stary jak echo , patrząc ponuro w gasnący ogień .  - Może tak źle wymierzył , albo i sam nie wiedział , co robił .  Tymczasem syna zabił , a macocha uciekła .  Wył nieszczęsny bojar przy martwym ciele synaczka , tłukł łbem o ziemię , całował trupa syna , lecz go już nie ocucił .  Wtedy to serce jego zagorzało zemstą nad żoną .  Zabić ją za to , do lochu wtrącić za hańbę , za zbrodnię , za skuszenie dziecka i mord nad nim .  Cały dwór postawił na nogi , da poszukiwania jej zarządził .  Aż tu mówią mu , że tylko co bojarzynia z jednym wiernym kozakiem konno pognała w stronę borów .  Tedy pogoń za nią , sam władyka , jak upiór straszny , leciał na czele zbrojnych rabów , z mieczem nad głową , z gęby mu pianę toczyło , ryczał jak tur , " krwi , krwi , zemsty " .  I walili przez pola i bory , przez łąki i gościńce , jak tabun koni piekielnych , na których wilkołaki gnają do mogił z powrotem , po nocnej hulance .  Dojrzeli niewiastę i kozaka umykających co koń wyskoczy .  Wpadli w ten oto bór , tylko że większy on wtedy był i straszniejszy .  Koło tego mostka , jużci nie tego samego , ale tu na grobli , już , już ich doganiali , już szablę męża czuła na karku niewierna i zbrodnicza żona , już mieli ich złapać , aż ona raptem krzyknęła na cały bór . . .  " Czarcie ratuj !  Bo ginę ! "  Widno pohane usta nie ośmieliły się nawet boga wzywać do takiej roboty .  A czart usłyszał , skoczył pomiędzy nich i nastawił rogi .  Od razu konie tamtych powpadały po brzuchy w błoto , zaczęły się topić , co widząc pan , zeskoczył z kulbaki , ale wraz zapadł po szyję .  Ujrzawszy śmierć straszną w błocie , hańbiącą i ratunku znikąd , bo czart się tylko śmiał , sam własną ręką wystrzał em z bandoletu roztrzaskał sobie głowę .  Raby jego wyratowali się niektórzy , ale macocha uciekła .  Sługi powróciwszy do dworca z ciałem swego pana , zrobili piękny pogrzeb dla ojca i syna i opowiadali wszystkim , co jak się stało .  I ot się skończyło : ziemię nieboszczyka zabrała rodzina , a diabeł raz wezwany , ciągle już opiekę miał nad macochą , aż zbrzydziwszy to sobie , pokusami i nasłanymi wyrzutami sumienia zawlókł ją tu w te błoto i wziął na rogi .  Znaleźli ją ludzie z przebitymi wnętrznościami , które śmierdziały siarką , a czarne były jak smoła .  Od tej pory , co rok , o północy , w rocznicę jej śmierci , pokazuje się tu czart , biorący na rogi niewiastę , i pan , co się strzela w błocie .  Grześko umilkł .  Westchnienie ciężkie wzdęło mu piersi , opancerzone blachą z koroną i herbem Kościeszów , tu gdzie dawniej były insygnia Hołowczyńskich , dziadów Andzi .  Milczenie trwało długo , pierwszy odezwał się Jaś .  - Straszna jest ta historia , ale chciał by m zobaczyć diabła z tą macochą .  Którego to dnia pokazuje się ?  Leśnik wzruszył ramionami .  - Tego to już nie wiem .  Gadają , że to było w jesieni , koło Różańcowej , to znowu , że w Wielkim Poście , ale ja tam tego nie widział , tylko samego czarta zeszł em nieraz , jak w błocie się iskał . . . i to zaraz zaklęciem go odegnałem .  Jaś i Lora zerwali się z miejsca , proponując wycieczkę na żerowiska łosi .  Zaczęli zbierać do koszyczka resztę prowiantów i tłumić ogień już dogasający , coraz niższy i bledszy .  Siwobłękitne , wątłe płomyki wsiąkały wolno w krwisty żar , którym barwiły się węgle .  Coraz to jakiś języczek łypnął do góry , broniąc się od mlecznego popiołu .  Wystrzelił i zgasł , w drugim miejscu puścił iskierek kupkę , ozłocił się , chwilową nadzieją błysnął , lecz bez podniety , znowu malał i kładł się pokornie w purpurową , rozżarzoną masę .  Zniecierpliwiony Jaś jął go zwalczać ziemią , tłoczyć , że dymiło jeszcze konające ognisko , wnet i ostatnie ślady jego pokryła gruba warstwa tłustej , czarnej ziemi .  Grześko nie ruszał się .  Siedział ciągle w kucki i patrzył w przestrzeń leśną , z widoczną zadumą na starczej twarzy .  Jakieś myśli dawne , przypomnienia mroczne przesuwały się w źrenicach szarozielonych , drżały na zwiędłych powiekach , spływały na bruzdy , idące od oczu , gęstą siecią rozłażące się po twarzy , czole , aż do włosów białych , do zażółconych tytoniem kępin starych wąsów i ust zapadłych , bezzębnych .  Rumieniec , nie wiadomo , czy z bliskości ognia , czy z wewnętrznej podniety , okraszał tę twarz starczą na korpusie tęgiego człowieka , bo ramiona miał szerokie , pierś wydatną i mocną , całą postać bez wiekowych przygarbień i wahań .  Ciało zahartowane ; silny dąb z głową skłopotaną i przeżytą , niby koroną , co stoi mocarnie na swym pniu , lecz liście kurczą mu się , żółkną i opadają .  Tylko jedna Andzia zauważyła kontemplację Grześka , cicho podsunęła się do niego .  - O czym tak dumacie ? - a po chwili znowu , jakby tknięta przeczuciem - może o mamie ?  Czy wy kochali ście mamusię moją ? . . .  Stary zadrżał .  Spojrzał na Andzię z widocznym zdumnieniem .  - Boże chorony !  bojarzynka umie czytać , co dusza w człowieku gada ?  A o kim że ja by m myślał , jak tę historię mówił ?  Toż o pani naszej , bojarzynie naszej kochanej , sczezła ona ze świata , jak ten ostatni płomyczek , ziemią zawalony , co ot przed nami zgasł , taj spłynął do ziemi .  Ja jej kiedyś bieduleńce tę samą historię o czarcim mostku opowiadał , da na tej samej polance .  Andzia przysunęła się bliżej .  - Mojej mamusi opowiadali ście to samo ?  I co ona , co , słuchała ?  - Oj , słuchała dusza złota , a wy pannuńciu taka ot , jeszcze była maciupcia , osiem roczków wam liczyli , jak janiołeczek biegała po łące , da zbierała rydzyki , bo tu ich mnóstwo .  To była jesienna pora .  Bojarzyna słuchała i łzy jej z oczu kap , kap . . . ona ich w chusteczkę i znowu cichutko , " mówcie Grześku , mówcie " .  Na was patrzała i żałośliwie kiwała główką .  Główka też to była , Boże chorony , jaka piękna !  - Mówią , że ja jestem do mamy podobna - nieśmiało rzekła dziewczynka .  - Podobna , niepodobna , ale zawsze już nie to samo ; kudyy !  niby oczki , to i nieboszczka miała czarne , włosy za to , gdzie jaśniejsze , niby ciemne , a tak jakby złotem przysypane , czasem miedź , czasem dukat .  Oblicze , Boże ty mój , jak u janiołków na obrazie .  Wy , bojarzynko , macie włoski czarne , jak smoła i też wam nic nie brakuje , o waa !  Tylko że już nie to samo , trochę się wam po ojcu dostało , i te włosy , i to oblicze , jasne , jak zorza , co smagłą łuną prześwituje , ale , że usta , to też matczyne , takie same kraśne jagody i ona miała , tylko potem zbladły , bo krew z nich wyssa . . . wyssali .  Boże chorony !  Tarłówna doskonale podchwyciła zająknięcie się Grześka , ujęła go mocno za ramię .  - Kto wyssał jej krew ?  Kto ?  Stary patrzył na nią z przestrachem , gorący rumieniec okrył zwiędłe rysy .  - A któż ?  choroba widno .  - Wy kłamiecie , Grześku , nie mówicie mi prawdy !  - Bo już i czas na łosie , pannuńciu .  Słonko zachodzi .  Ot , jak tamta panienka , da panicz do mostka się skradają .  Bez zaklęcia niedobrze ! - zawołał głośno i wstał z ziemi młodzieńczym niemal ruchem .  Handzia zrozumiała , że już dziś się niczego więcej nie dowie .  Zmarszczyła gęste , czarne brwi , i nachmurzona trochę , poszła naprzód .  Grzegorz postępował za nią , mrucząc pod nosem :  - Za co ja cię mam truć cheruwymku bożyj ; jeszcze i ty się nażyjesz , da bidy najesz . . . bo to świat taki zawsze , jak kiedy słonko świeci ?  Oj czasem smutny , da czarny da . . . czaarnyy . . . !  Andzia myślała o matce .  Pamięta , że za jej życia była zawsze szczęśliwa .  Przyjeżdżały często z Turzerogów na leśniczówkę .  Chodząc po lasach i łąkach , dziewczynka słuchała tęsknych śpiewów matki , słuchała bajek fantastycznych , opowiadanych barwnie , z zapał em młodzieńczej wiary w świat mitów , który bywał podkładem tych historii .  Tu , wśród głuchej natury lasów olbrzymich , wśród bujnego kwiecia i szumu traw , znękana dusza młodej kobiety szukała ukojenia , odnajdywała spokój zatracony na wieki .  Stanęli przed mostkiem , gdzie Jaś zaklinał się Lorci , że tylko co widział rogi diabelskie zza belki i że słyszał kłapnięcie kłami .  Lorcia śmiała się , ale stary zrobił minę zafrasowaną .  Oczy jego utkwione były w czeluść czarną pod mostkiem , gdzie bagienko lśniło złowrogo , ponurą taflą o miedziano - żelaznym refleksie .  Jaś przerażony i drżący , stał z tak widoczną chęcią ucieczki , że aż to Andzię zastanowiło .  - Cóż ty się naprawdę diabła boisz i wierzysz w niego ?  - Jak by ś sama zobaczyła , to by ś umarła .  Przysięgam , żem go widział , ot tu . . .  - Cicho !  Sza ! - zamamrotał Grześko .  - Ten mostek dziś niepewny .  Czuję , że jest źle .  Za głośnom krzyknął słowa niewiasty z tej historii .  Boże chorony !  Niech panienki i panicz ułapią się mnie za kapotę , da idą wolno za mną , przy końcu trza się w ten mig obrócić tyłem do grobli , a twarzą na mostek .  Tak już i trzeba , nic nie poradzi - dodał , widząc lekki opór Andzi .  Sytuacja zaczęła pomimo wszystko stawać się szczególną .  Mimowolny dreszcz jakiś przenikał nerwy , bo jednak obecni odczuwali wyraźny niepokój i tę pewność , nie wiedzieć skąd rodzącą się , że pod mostkiem coś jest .  Czy to była sugestia po słowach Jasia i Grześka , czy też zwykła intuicja , częsta u ludzi nerwowych lub podnieconych , dość , że lęk dziwny przenikał i zupełna świadomość , że w tej bagnistej czeluści coś się ukrywa .  Stary borowy zdradzał przestrach zupełnie jawny .  Dziewczęta , jak spłoszone , chwyciły starego pod ręce .  Jaś przyczepił się tuż za Andzią do jego ramienia .  Grzegorz patrzył bystro na bale mostkowe , gdy wstem Tarłówna szepnęła mu w samo ucho .  - Wracajmy , idźmy inną drogą .  - Teraz nie można - odszepnął z oburzeniem - teraz zarechotał by śmiechem , taj szedł za nami , bo nas by zwojował .  Teraz nie można .  Energicznie wstąpił na mostek , ciągnąc za sobą wystraszoną młodzież .  Patrzył na bale i mamrotał zaklęcie po małorusku [ 3 ] : *  " Ty mene rohom - wże to rohu .  Ty kopytom - po kopyti ,  ślipiami ne zwojujesz - zubom ne zakłujesz ,  chwostom ne zrejmanterujesz .  Na pohybel tobi - ja idu .  Da krestik na tebe kładu .  Czorty i Dit'ka w debru hup ! . . . hup ! . . . "  W tej chwili doszli do przeciwległego brzegu mostka i stary zrobił gwałtowny obrót naprzód .  Jaś potknął się tak silnie , że omal nie upadł , lecz wtem krzyk okropny wybuchnął ze wszystkich piersi , przerażenie obezwładniło ich na miejscu .  Spod mostka nagle z łomotem , świstem i charkotaniem piekielnym wypadł jakiś potwór kosmaty , czarny , huczący , mignął w oczach wystraszonych w najwyższym stopniu ludzi i ciężką masą swego cielska potoczył się po bagienku , jak zjawa okrutna w głąb boru .  Znikł w kępach rokiciny i dzikiego głogu .  - A słowo stało się ciałem ! . . .  W imię Ojca i Syna ; na kolana detyny - wrzeszczał stary .  Jak ojciec broniący swych dzieci , ogarniał młodych ramionami , tuląc je do siebie .  Długi moment przeszedł , zanim ochłonęli , stojąc w na wpół klęczącej pozie , słysząc wzajemnie bicie serc .  Pierwszy przemówił Jaś :  - A co ?  Czy kłamał em ?  Grześko podniósł się , wyprostował , podejrzliwie patrzył dokoła , blady , z dygoczącymi ustami i zastygłym przerażeniem w oczach .  - Niedola nasza , że on nam się pokazał , to zawżdy niedobrze , to tak jak puszczyk , co na człowieka huka , dobrze nie wróży ; mnie staremu już nic , ale wam młodziankom . . . całkiem kiepsko .  - Nic nam się złego nie stało , a co widziała m , to widziała m - rzekła Lorcia rezolutnie .  - Mnie się zdaje , Grześku , że to był dzik ; przyczajony siedział i my śmy go spłoszyli - rzekła Tarłówna .  - To był dzik_pojedynek .  Na twarzach Jasia i Lorci błysnął cień zawodu , niechętnie spojrzeli na Andzię .  Ale stary obruszył się gniewnie .  - At , będzie tu jeszcze pannuńcia wydziwiać ! . . .  Dzik ? . . .  Ot tobie masz !  Nie znam ja , co dzik , a co . . . tfu ! nie trza wymawiać , bo i tak my dziś o nim za dużo gadali , jeszcze wróci , a bo co . . .  - A jednak to na pewno dzik - upierała się Handzia .  - Mało widno bojarzynce było strachu , kiedy tak gada .  A jak dzik , to co ? . . .  On się czasem niesamowity i w dzika zamienić potrafi , o waa !  albo i w inną jaką bestię , ale kto on , to ja go poznam .  Boże chorony !  - Cóż , pójdziemy na łosie ? . . .  Teraz właśnie wyjdą na żer , bo już słońce zachodzi - mówiła Andzia .  Grześko zaprzeczył .  - Jak panienki i panicz chcą , to jutro świtaniem pojedziem .  Teraz już późno .  Nim zajdziem na bagna , to i noc nastanie .  Trza iść na dróżkę_pokrestkę , już tam musi nadjechał " szaraban " z Wilczar .  Do domu czas . . .  Grzegorz po zajściu na mostku stracił zupełnie humor .  Poszli żwawo .  Czekały już na nich konie z leśniczówki .  Siedli i pojechali .  Szaro już było zupełnie , gdy mijając nasyp kolejowy , ujrzeli sągi drzewa i wielką brzozę rosochatą o płaczących gałęziach .  Andzia zawołała .  - Pamiętasz Jasiu , jak przed dwoma laty leżała m tu pod pociągiem , a ty , ukryty za tą brzozą , bał eś się o mnie okropnie ?  Taki był eś blady i wystraszony .  Mnie się zdaje , że to sen .  Pamiętam dobrze ten strach , huk , łomot . . .  Jasiu , co tak myślisz ?  - Wiesz , Andziu , że ja już pewno w życiu nigdy takiej strasznej chwili , jak wtedy , nie będę miał .  Cóż się ze mną działo , kiedyś ty leżała pod wagonami !  Dusza mi zamarła zupełnie .  Zdawało mi się , że umieram .  Już teraz nie lubię tego miejsca , przeraża mnie ta brzoza płacząca nad grobem , i pomyśleć , że jednak to mógł być twój grób , Handziu .  Spojrzał na nią ze zgrozą w oczach i dokończył szeptem :  - Ale wówczas był by już i . . . moim .  - Głupstwa pleciesz , Jaśku - zawołała oburzona .  Po chwili westchnęła .  - Ach , tak by m pojechała w świat po tych szynach , tak mnnie świat zaciekawia , dalekie kraje , morza , góry .  Czemu nie jestem ptakiem ?  Fruwała by m swobodnie , szeroko , pod chmury , w błękit , żeby mi było jasno i przestrzennie .  Ale do Wilczar wracała by m zawsze na odpoczynek , do naszych borów .  A ty , Jasiu ?  - Może i ja by m chciał , ale ja mam tylko chęci , ty zaś masz skrzydła . . .  Moje lotki podcięte .  - Jak to , Jasiu ?  - Jesteś bogata , więc wszystko możesz .  Jesteś bardzo bogatą dziedziczką .  Przecież prócz Toporzysk i Drakowa , twoje są także Wilczary .  Świat stoi otworem , a gdy się zmęczysz , wrócisz , jak sama mówisz , do swych borów .  Tarłówna zamyśliła się i sposępniała .  Po chwili rzekła cicho :  - A jednak i moje lotki nie na wiele się przydają .  Pragnęła m jechać , kształcić się , do Krakowa , chodzić na kursy przyrodnicze , tak mnie to nęci , porywa . . .  I cóż się stało ? . . .  Musiała m zostać .  - Bo jesteś safanduła - zawołała Lora .  - Ja by m tam sobie nie dała po nosie grać nikomu , szczególnie gdyby m była bogata .  Ho ! ho ! ja i bez pieniędzy zrobię w życiu , co zechcę , nikt mi w niczym nie przeszkodzi .  - Gdyby ś była , Lorko , na moim miejscu , inaczej by ś mówiła .  - Ani trochę !  Nikt nie uwierzy , żeby twoja matka zażądała od ojczyma takiej nad tobą kurateli , a już jego osobiste elegie nie wzruszyły by mnie .  On swoje przeżył , tobie się teraz należy zakosztować świata .  Ja już zaczynam tęsknić za czymś innym , niż nudny nasz Smoczew , wasze Turzerogi , Wilczary i wszystko , co tu jest .  Jak mnie tylko bardzo uniesie , to nic i nikt mnie nie zatrzyma .  Fiu ! . . . polecę ! . . .  - Z pieca na łeb ! - mruknął Jaś .  - Zobaczysz !  Andzia powodowała się sercem , wzruszyły ją żałosne pienia pana Kościeszy i dlatego osiadła na mieliźnie .  Ja jestem inna !  - Musiała m ulec ojczymkowi , czuła m , że kocha mnie i smutno było by mu beze mnie .  W nagrodę za ustępstwo pojechali śmy do majątków po tatusiu .  Cudnie tam jest , takie wielkie bory cieniste , jak puszcze , w nich przedziwne krzewy kolczaste , żółto kwitnące , azalie się nazywają ; duże , pojedyncze i po kilka na gałęzi , kielichy pomarańczowe , lepkie u nasady i z białym piórkiem w środku .  Wszystkie lasy podszyte są gęsto azalią , zapach silny , piękny , aż odurzający .  Szkoda , że tu u nas ich nie ma .  A skały nad rzeką Słuczą ?  Potężne , jak domy , mchem porosłe , wdzierała m się na nie z pomocą pana Hadziewicza , administratora .  - Czy pamiętasz , Andziu , jak pływali śmy łodzią po Słuczy , łapali ryby z rybakami i jeździli na tratwach z drzewem - zawołał Jaś .  - Albo , jak byli śmy na chłopskim weselu i pan Hadziewicz uratował nas od chłopa , pijaka , który chciał z nami tańczyć - rzekła Lora .  - A potem z mołodyciami tańczyli śmy trepaka i " oj czoboty . . . czoboty ! " . . .  - Ojczymek się wterdy strasznie gniewał , ale państwo Hadziewiczowie wstawiali się za nami .  Z całej duszy lubię i szanuję Hadziewiczów .  Oni jeszcze moją mamę znali , gdy była Tarłową .  - Tylko twój ojczym nie bardzo ich uznaje .  - Owszem , uznaje , ale nie wiem dlaczego . . . nie lubi .  - Wspólny brak adoracji - dodała Lora .  Wtem zaszemrał głos Grześka .  - Znam ja pana Hadziewicza , czyste złoto , nikt tak dobra sierocego nie pilnuje , a nie strzeże , jak on .  Za swoim tak by nie baczył , jak za dziedzictwem bojarzynki .  A że pana Kościeszy nie lubi . . . mała bieda , a czy jego kto lubi ? . . .  Nikt , taj hodi !  Pohana taka dola . . .  Andzia smutnie zwiesiła głowę .  Szatry [ 4 ]  Rozpoczynał się pierwszy brzask , gdy stary Grześko prowadził swą młodą kompanię przez gęsty bór , na żerowisko łosi .  Prowadził nowymi zaułkami , jakby korytarzami leśnymi , gdzie trzeba się schylać nisko pod rzęsistą zwałą mokrych od rosy gałęzi i brnąc prawie po kolana w futrze gęstych traw zwalonych na się lub nakudłanych .  Tu i ówdzie przecinał im drogę strumyczek leśny , czarny , prześwitujący rudą , otoczony dokoła tłustą mazią lepkiej ziemi .  Bór szumiał , witał świt na niebie , ledwo tu dostrzegalny spoza tęgich koron sosen , jodeł i dębów .  Las był zwarty i podszyty obficie , w tej zaś minucie tak gwarny i hałaśliwy , że zdawał się być miastem natury .  Krzyczały zbudzone ptaki , wielka harmonia różnych tonów , gwizdań , hukań , świstów , kipiała namiętnością , czyniąc wrzawę jedyną w swym rodzaju i piękną .  Słychać było głosy czworonogów ; przecinał powietrze nagły ryk jelenia , jakby poziewanie po nocnym śnie , czasem odezwało się charakterystyczne rechotanie dzików , macior i kwik warchlaków przebiegających w pobliżu , raz beknął zając , zwykle mało objawiający się głosem , lecz widocznie o świcie najswobodniejszy .  Aż oto krótkie szczeknięcie , dziwne jakieś i niezwykłe .  Młodzi spojrzeli na Grześka z pytaniem w oczach .  On położył palec na ustach i szepnął tajemniczo :  - To lis .  - Po czym zaczyna im objaśniać .  - To jest szczeknięcie starego samca , który polowanie swe ranne odbywa .  Młode lisy , liszka teraz wyprowadza z jam do zbóż , uczy łowów i jak jamy kopać trzeba .  Ej ! żeby my tak wzięli z sobą jamniki , to by lisiąt nabrał , ile chce .  Ale teraz już , jako że koniec czerwca , to i na młode wilki czas , już odessane , warto by wybierać z gniazda i brać na łańcuch do stajni w Wilczarach , a na to , żeby konie myśliwskie z wilkiem oswajać .  Żeby to pokazać panienkom borsuka , żbika , kunę , albo , ot co - rarytnego wielce rysia , ale on , jucha rzadko się trafia i , Boże chorony !  czasem niebezpieczny , z drzewa ci szuśnie na kark człowiekowi albo bydlęciu .  Lepiej by zobaczyć moręgowate warchlęta albo cielątko cętkowane od łani , bo to jest przymilne , albo wydrę koło jeziora " Temnyj Hrad " .  Tam stanowisko poobsiewał ja popiołem , a i łapek drucianych z rybką ponastawiał , to tyż dobrze , samotrzaskiem się zamykają i młoda wydra , biedneńka , jest !  - Pójdziemy tam z wami , Grześku , dobrze ? - zaszczebiotała Handzia .  - Oj !  Kiedyż to daleko i do jeziora droga kiepska , błoto bo Temnyj Hrad to było stare zamczysko , rozwaliło się , taj około gruzem obrosło .  A jezioro też straszne , czarne , zimne , naokoło bagniste .  Ej , tam to strach prowadzić takie delikatne panienki .  - My jesteśmy mężczyźni Grześku , my pójdziemy - woła Jaś , lecz stary kładzie mu dłoń na ustach .  - Cicho !  Stać ani drgnąć , idzie łoś .  Przystanęli , skupieni ciasno , jak wmurowani w ziemię , zasłaniały ich olbrzymie pnie jodeł rudozłotych , gubiąc w sobie ciemne ich postacie .  Łoś szedł istotnie jeszcze niewidzialny , poprzedzał go chrupot gałęzi oraz ciężkie , miarowe stąpania wielkich racic , przy tym stęk głuchy .  Słychać było wyraźny świst powietrza wciąganego przez chrapy szerokie .  Wreszcie ukazał się oczom patrzących zwierz ogromny , brunatnosiwy , nieproporcjonalnie wysoki na przodzie , z garbem na karku , zaś na tyle opadnięty , niby spiłowany , z krótkim omykowym ogonkiem .