Helena Mniszkówna  Ordynat Michorowski  Płomień rósł , potężniał .  Jaskrawe języki , wymykając się zdradziecko z szarych mas budowli , strzelały w górę śmiałym pędem .  Jak żmije kurczą się i prostują swe śliskie cielska do skoku , tak rozżarte bicze ognia , skotłowane w kłębek , rozwijały się gwałtownie i parły z wściekłą zajadłością coraz wyżej do szczytów .  Warkot i świst złowrogi brała w siebie moc marcowa ; szare masy fabryczne , spiętrzone kominy - rysowały się nikle w czarnych przestworzach .  Teraz otaczał je u dołu krwawy wieniec , niby z krzewów korali , ale ruchomy , szarpiący się w żądzy niszczenia .  Straszliwe zygzaki pełzły wężowym skrótem , prężyły się , buchając grzywą purpury i złota .  I rosły jak tytany , i szalonym tańcem rozchichotanych demonów goniły za sobą , łącząc w piekielnych uściskach rozwielmożnione , żarłoczne cielska .  Już nie krzewy korali , lecz rozpasane fontanny ognia otaczały budowle .  Zapaliło się niebo , różowe płachty na chmurach wchłaniały czerwień .  Pożoga nabrała rozpędu , waliła w czeluść nocy hukiem , przerażającym gwizdem ognistych batów ; niosła w czerwone obłoki olbrzymy dymów .  Rozjaśniła się okolica , morelowy odblask lunął na śniegi .  Pożar sypał potokami iskier .  Deszcz z gwiazd purpurowych i złotych , ciskanych z żywiołową furią zarażał inne dachy , opalał drzewa .  Wulkan wybuchał za wulkanem .  Kilka ich ziało potężnie , rozlewając się w bezmierny ocean fal .  Sadza dymów rosła w bór , zbity , huczący , ziemia wydała głuchy jęk , szedł po niej grzmot , niby dreszcze przerażenia .  Żywioł szalał .  Ostre gwizdki sygnałów umilkły , mrowisko ludzkie cofnęło się w popłochu .  Wielki dzwon alarmowy wydawał krótki urywany krzyk .  Gore !  Gore !  Kaski strażników migały w tłumie jak pochodnie .  Wiły się nad głowami przerażonych ludzi grube węże sikawek , warczały cienkie tasiemki wody , ginąc w otchłaniach ognistych .  Trzask tryskających pomp zagłuszały ryczące kłębowiska szatanów .  Okropność bezmierna ogarnęła ludzi .  Szalony strach skuwał ich na miejscu .  Paliły się niebo i ziemia .  I coraz słabiej , ciszej , boleśniej wołał dzwon resztkami sił .  Gore !  Gore !  Nagle niebem , powietrzem , ziemią szarpnął gwałtownie straszliwy huk .  Ludziom zdawało się , że ziemię wysadzono dynamitem .  Ze środka rozpalonego muru wielkiego budynku wybuchnął niebieskofioletowy słup ognia , znów się skurczył , rozwalił mur i , jak lawa z wulkanu , runął po stoku góry niebieską rzeką palącego się spirytusu .  Pękł zbiornik w gorzelni .  Pożar przy błękitnej szarfie płynącego alkoholu stał się żółtym i jakby zmalał .  Wykwitły z pożogi bukiet płomieni odmiennej barwy zaćmił go na chwilę .  Lecz nie zmniejszył - żądza zniszczenia rwała z siłą naprzód .  * * *  Tłum ogarnęła panika .  Ludzie z wrzaskiem uciekali przed pędzącą rzeką spirytusu .  Szał zawładnął żywiołem i ludźmi .  Potop , zawieja ognia do obłędu doprowadziły umysły .  Tłumy darły się , przewracały , biegnąc na oślep i wpadając na siebie .  Szloch , krzyk ludzki zmniejszały się chwilami i wówczas słychać było pojedyncze głosy , tu i tam rozsiane , głosy stanowcze , fanatyczne .  Czasem , pod wpływem mówców , kilkadziesiąt pięści wznosiło się ponad głowami , wygrażając strażakom .  Inni z przekleństwem grozili w przeciwną stronę pożogi .  A pojedyncze głosy w przerwach łomotu , trzasku , świstu płomieni , dominowały ciągle .  – Zabiją nas - szeptali strażacy .  – Ratować ! - brzmiała komenda dowódcy .  – Nie uratujemy .  Pożar huczał , jak tysiące trąb powietrznych .  – Romny palą się !  Gorzelnia ordynacka płonie !  Parowe młyny ! – rozlegały się po okolicy przerażone głosy .  W jaskrawym świetle pożogi bielały w oddali mury bliższych folwarków .  Jasność , żar piekący rozdzierał noc na daleką przestrzeń .  Śniegi , leżące blisko ognia , stajały w brudnych kałużach odbijając gorące łuny .  Rozżarzone głownie , warkocze iskier z sykiem grzęzły w błocie , buchając resztkami ognia , jak zmęczone bestie pianą .  Zdawało się , że słońce spadło na ziemię , rozprysło się i skłębia , ciska w górę , rzucając dokoła swe zabójcze pasma , niby macki potwora .  Wyniosłe baszty i wieżyce ordynackiej siedziby rozbłysły w świetle .  Róż wsiąknął w mury ; krwawo świeciły szyby okien .  Z wielkiej bramy sklepionej wypadł ostrym galopem mały orszak konnych i gnał do pożaru fantastyczny , jak hufiec upiorów .  Na czele biegł koń czarny , zziajany , z rozwianą gęstwą ogona i grzywy .  Pożar grał mu w źrenicach ; nozdrza niosły pochodnie .  Cwałował naprzód , świecąc marmurową piersią .  Unosił na grzbiecie smukłą sylwetkę jeźdźca w rozniesionej przez pęd burce , spiętej tylko na ramionach .  Już dopadali pożaru , gdy zastąpił im drogę inny jeździec bez czapki , z osmoloną czupryną i okopconą twarzą .  Konie , wstrzymane gwałtownie , stanęły dęba .  Zapytania i odpowiedzi skrzyżowały się :  – Jaki powód ?  – Podpalone . . . wszystkie rogi zajęte .  Obcy ludzie . . . dowodzą agitatorzy !  – Wszystkie straże są ?  – Tak , panie ordynacie .  – Ratować domy robotników i służby ; od fabryk odstąpić .  Żywo !  – Młyny zgorzały .  Ale spirytus , panie ordynacie ! . . .  – Słuchać komendy !  Ludzie ważniejsi .  Na miejsce , Badowicz !  Głos brzmiał spokojnie , ale stanowczo .  W tej chwili właśnie pękł zbiornik alkoholu .  Oślepiająca rakieta , piorunowym grzmotem cisnęła się pod różowy strop nieba i potoczyła z góry , warcząc przeraźliwie , wprost na ordynata .  Olbrzymi strzelec i dwaj inni gwałtownie odciągnęli karego wierzchowca daleko na stronę .  Oniemieli z przestrachu , bladzi , wydali okropny okrzyk zgrozy .  – Panie ordynacie . . . dalej . . . dalej ! – Tu ogień dosięgnie !  – Dziękuję wam .  Brunon i Jur do pożaru ; ratować mieszkania !  Pan do naczelnika straży na pomoc .  Łowczy Urbański skłonił się .  – Ale , panie ordynacie , samemu niebezpiecznie . . . obcy ludzie . . . bunt .  – Proszę być spokojnym .  Ordynat został sam .  Silnie trzymał rozgorączkowanego konia , lecz Apollo walił kopytami , bryzgając błotem .  Chrapał wściekle , przysiadał na tylnych nogach , z nozdrzy ział ogniem .  Spod czarnej czapki ordynata szare oczy błyszczały łuną pożaru .  Brwi miał zmarszczone w gęsty łuk .  Smagła , szczupła twarz zabarwiła się ogniście .  Patrzył w rozpętaną przemoc ognia spokojniej od Apolla , tylko nozdrza grały mu prędko , podniecone wewnętrzną gorączką i swędem spalenizny .  – Co ja im zrobił em ? . . .  Czy to zemsta ?  Za co ? . . . myślał poruszony .  – Agitatorstwo . . . bunt . . .  Więc fala przyszła i tu ? !  Uśmiech ironiczny błąkał się na jego ustach , przemknął po wydatnych rysach i zawieją sarkazmu omglił szare źrenice .  – Bydło ! - wyrzuciły skrzywione wargi .  – A przecież mają naukę ; daję im ją - myślał z goryczą .  – Owczy pęd !  I jeszcze słabe mózgi !  Już był podniecony ideą ocalenia zbłąkanych tłumów .  Ostrogami trącił Apolla , ruszył w huczące masy ludu , w burzę ognia i dymów .  Lecz powstrzymał go olbrzymi Jur , chwytając konia za uzdę .  – Jaśnie panie ! . . . tam nie można . . . tam grożą . . . przeklinają .  Ordynat parł naprzód .  – Kogo przeklinają ?  Mnie ?  – Jaśnie pana . . . to podlecy .  – No , dobrze .  Mówił em ci : ratować mieszkania !  Ruszaj do pożaru !  – Jaśnie panie . . .  – Ruszaj ! . . .  Głos ordynata zasyczał .  Jur znikł w tłumie .  – Zabawna historia ! - myślał Michorowski .  – Tego jeszcze nie widział em .  Ciekawym !  I z uśmieszkiem lekceważenia wtłoczył konia w skłębione rojowisko ludzkie .  Jur ukryty przed wzrokiem ordynata , czuwał jednak , z dłonią nieznacznie umieszczoną na kolbie rewolweru .  Słyszał gorące mowy agitatorów , którzy wygrażali na panów i milionerów ; widział wzburzony tłum , zaciśnięte pięści i bał się o ukochanego pana .  Bali się również naczelnicy straży ogniowej i cała inteligencja administracji , zgromadzona przy ratunku .  Najspokojniejszy był ordynat .  Na swym groźnym wierzchowcu jechał poważny , dumny , rozsuwając piersią końską zbite gromady robotników i służby folwarcznej .  Spotykanym strażakom dawał krótkie , donośne rozkazy i wolno mijał tłumy nie zwracając na nie najmniejszej uwagi .  Całą akcję ratunkową skierował na zamieszkane domy ; od fabryk odstąpili wszyscy .  A ludzie oniemieli na jego widok .  Spokój i powaga ordynata wywołały ogólny podziw .  Zaczęto pospiesznie ustępować z drogi .  Tu i tam jakaś ręka , rozwijając zaciśniętą pięść , nieśmiało zdejmowała czapkę z głowy .  I ukłonów takich było coraz więcej .  Przekleństwa cichły , w oczach gasły żary wściekłości .  Tłum zakołysał się , wydając z siebie zaledwie głuchy pomruk zdziwienia .  Nie spodziewano się tu ordynata .  Na widok jego wyniosłej postaci na koniu , jego twarzy jak z lodu wykutej , bez cienia lęku w oczach , przeciwnie - z szyderstwem widocznym nawet dla ogółu , agitatorzy zamilkli .  Jakiś majestat ich zagłuszył .  Setki oczu wpiło się w jadącego pana ze strachem , z nagle obudzoną pokorą .  Wydał im się karcącym duchem , który ich zgniecie do ziemi .  Widoczny dla tłumów , górował nad nimi , oświetlony pożogą , pewny siebie , drwiący .  Nawet trochę zawiedziony zachowaniem wyjących przed chwilą groźnych mas .  Wtem , z oddalonej gromady robotniczej odezwał się zachrypły głos i zaczął wołać tubalnie :  – Burżuj !  burżuj ! milioner !  Nie dajcie się , bracia ! . . .  Okradacz biednego narodu ! . . .  Pączek w maśle ! . . .  Spalić go , zrabować ! . . .  Kto mu się kłania , temu kula w łeb . . . bracia , to burżuj ! . . .  Zgładzić panów ! . . .  Głos agitatora zmienił się w ryk ; odpowiedziało mu kilka pojedynczych okrzyków z tłumu i głucha cisza .  Tylko palące się swobodnie fabryki huczały rozszalałym płomieniem .  Ordynat ani drgnął .  Jechał dalej , lecz na jego ustach uśmieszek ironiczny wzmógł się , w oczach błysnął humor .  Zalęknione gromady ludzi , podburzone nowym krzykiem agitatora , zaczęły się tłoczyć , popychać .  Na kilku zapaliło się ubranie .  Powstała panika , którą spotęgowało jeszcze walenie się przepalonych murów .  – Burżuj ! . . . burżuj ! . . . wyzyskiwacz biednych !  Truteń . . . – ryczał rozjuszony głos w oddali .  Gromady , zewsząd popychane , otoczyły Apolla zwartą , ciężką bryłą ciał ludzkich .  Koń wyrzucał głową , zaczął bić kopytami .  Wielki komin gorzelni , czerwony jak rubin , chwiał się u podstawy .  Groza straszliwa wleciała tu wichrem i rozniosła trwogę .  Ordynat stanął w strzemionach , podniósł rękę i wskazując błyszczącą błotną przestrzeń poza ogniem , zawołał donośnie :  – Kto nie ratuje . . . tam ! . . . marsz ! . . . Wolno . . . wolno . . .  Ustępować . . . nie tłoczyć się . . . Wolno ! . . .  Głos ponury nie milknął :  – Burżuj . . . śmierć mu ! . . .  W okropnym gwarze ludzkim w szumie fali ognia - rozległy się dwa suche trzaski rewolwerowe , jeden po drugim : traf ! traf ! - odczute raczej instynktem , niż słyszane .  Dwie kule świsnęły powyżej ordynata .  On lekko przybladł , lecz nie tracąc spokoju wołał , dalej stojąc w strzemionach :  – Wolno . . . wolno . . .  W tył . . . wolno !  Posłuszne gromady szły w porządku , ale w oddali , skąd strzelano , rozległ się mrożący krew wrzask ludzki .  Krzyki przeszły w ryk , w wycie dzikich zwierząt .  To rozjuszone tłumy robotników goniły uciekającego agitatora , pragnąc zemścić się za strzały .  Te dwa trzaski rewolwerowe były przesileniem na korzyść ordynata .  Oburzenie graniczące z obłędem ogarnęło lud .  Żądza zemsty za ukochanego pana zagłuszyła wszelkie uczucia ludzkie .  Bo w tym tłumie obałamuconym , ogłupiałym , miłość do ordynata buchnęła na nowo , jakby odrodzona .  W tej chwili wszyscy w najwyższym przerażeniu zrozumieli , że nad uciekającym przybyszem może się spełnić sąd doraźny .  Ale ordynat runął z koniem naprzód ; wyprostował się w siodle i przeraźliwie gwizdnął .  Dopadło go kilku strażników .  – Nie pozwolić na rozlew krwi . . .  Żywo tam !  Wyrwać go z tłumu ! - krzyknął z płomieniami w oczach .  Gdy strażacy skoczyli co tchu spełnić to polecenie , ordynat znów jął wolno wypuszczać gromady z pogorzeliska .  Prawie wszyscy już byli poza pożarem , gdy z łoskotem zawalił się przepalony komin .  Stęknęła ziemia pod nowym obuchem .  Komin rozsypał dokoła mnóstwo rubinowych cegieł i olbrzymie łomy gruzów .  Cały pusty plac wśród płomieni zajaśniał żarem .  Teraz już ogień , dym siwoczarny , skotłowany , gryzący , zamieć sypkich iskier , wszystko to zbiło się w masę , w ogniste cielsko , miażdżyło się wzajem , pożerało .  Do ordynata przycwałował naczelnik straży głębowickiej , wołając :  – Ocalony od mordu , ale ciężko ranny .  Wzburzenie ogromne .  Pilnują go strażacy .  Co robić ? . . .  – Jak się zachowuje ?  Czy chce zbiec ?  – Nie może : pokaleczone ma nogi i zbity .  Ordynat pomyślał chwilę .  – Odnieść go do naszego szpitala .  – Jak to , panie ordynacie ?  Do . . . naszego ?  – Tak !  Żywioł przycichał .  Już tylko gdzieniegdzie wystrzelał słup jaskrawych płomieni .  Otchłań ognista rozlała się nisko przy ziemi , kończąc piekielne dzieło .  Dogorywała gorzelnia , zabudowania jej i młyny parowe .  Zdołano zaledwie w części uratować mieszkania robotników .  Sikawki parowe i ręczne działały bez przerwy ; straże z Głębowicz , Słodkowic i Romnów , a także straż z Obronnego nie ustawały w pracy .  Ale żar i mnóstwo rozpalonych głowni utrudniały ratunek .  Pogorzelisko otaczał obóz ludzki ; naród napływał gromadnie z okolicznych folwarków i wsi .  Jedni biegli ratować , inni wyrzekali głośno .  Szloch poszkodowanych napełnił powietrze .  Rozległy się przekleństwa i ciężkie westchnienia zachrypłych piersi .  Głosy , nad niepojętą dla tych ludzi dobrocią ordynata , rozbrzmiewały donośnie .  On ich nie słyszał .  Stał oddalony od pożaru - w otoczeniu kilku powozów z okolicy i konnych mężczyzn .  Rozmawiał z hrabstwem Trestką , również na koniach .  Był nawet wesół , tylko z lekką chmurą na czole .  Na wschodzie niebo zaczęło różowieć , inaczej niż łuna , jaśniej , weselej .  Słońce , blade , wznosiło się w górę przysłonięte dymami pożogi .  Mętny dzień rozświetlał zmęczone twarze zielonym blaskiem .  Przerażenie zastygło w rysach ludzi , kopeć osiadły na skórze i ten trupi refleks marcowego dnia w samym zaraniu nadawał zgnębionym gromadom wygląd nieboszczyków .  Hrabia Trestka mówił do ordynata :  – Straszny objaw , ten pożar !  Jeśli łotry zdołały podburzyć do tego stopnia pańskich ludzi , to dalibóg ! koniec świata .  Cóż mówić o mnie ? . . .  Chyba wyjadę za granicę .  – No , w tej okolicy nieprędko się taka rzecz powtórzy - rzekł w zamyśleniu ordynat .  – To samo mówili śmy po dewastacji w Szalach .  Czemu nie ? - fala płynie .  Pana oni kochają , a jednak . . .  No , i moją Ritę kochają w Ożarowie : może przez nią i mnie oszczędzą .  – Nie licz na to - odrzekła hrabina .  – Ale wie pan , co mi się zdaje ? . . . - mówił Trestka .  - Gorzelnia padła ofiarą głównie dlatego , że spirytus denaturowany .  Inaczej łajdaki rozbili by tylko kufy , aby się spić .  Ordynat machnął ręką .  – To na jedno wychodzi .  Wcale nie , bo by się pochorowali przynajmniej , a zresztą spitych powiązało by się jak baranów i do policji .  O , szelmy !  Do czego to teraz dochodzi ?  Sapristi !  Ja by m wiedział , jak z nimi postąpić .  Hrabina Rita rzuciła na męża niechętne spojrzenie , gorycz ugryzła ją w serce boleśnie .  Ona odczuła , co myślał w tej chwili ordynat .  Wzrok jego błądził po rumowiskach dymiących węgli , jakby szukający nie kary , lecz pomocy dla ciemnych nizin ludzkich , które siłą konieczności wywołanej nędzą , idą na oślep za tymi , co ukazują im raj poza gruzami .  Żądza , jeśli nie równości , to chociaż sprawiedliwości materialnej , pędzi tych domniemanych wodzów do czynów krwawych i otumanienia tłumu .  Ordynat wzdrygnął się .  Inna myśl napłynęła mu do mózgu .  – Jednak świetną była groza wybuchu !  Ale cóż za widok ! - mówił Michorowski .  Pani Rita popatrzyła na niego zdumiona .  – Podziwiam pana .  W takich warunkach mógł pan zachwycać się widokiem ? . . .  – No , jeszcze wtedy nie strzelano do mnie .  – Ależ sama groza . . .  Okropność !  – Cóż pan zrobi z tym ptaszkiem , skoro wyzdrowieje ? - zapytał Trestka .  – Ha !  Pójdzie w świat .  Może się poprawi . . .  W tej chwili przygalopował gorzelniany .  Stanął przed ordynatem z wahaniem , mnąc kapelusz w ręku .  – Co tam nowego ?  – Robotnicy chcą przeprosić pana ordynata - rzekł nieśmiało .  – Wszyscy , co do jednego , są zawstydzeni i upokorzeni .  Mówią , że ich obałamucono .  – Bardzo wierzę - rzekł ordynat - gdyż inaczej nie gubili by samych siebie .  Gorzelniany spojrzał bystro i spuścił oczy .  – Czy mogą przeprosić ? . . . zapytał .  – Powiedz im pan : niech się najpierw wyśpią !  Ja ich sam zawoła m .  Gorzelniany skłonił się i odjechał .  – Jeśli istnieje państwo archanielskie , to na pewno u pana - zawołał hrabia Trestka .  – Tym łajdakom udało się , że na pana trafili .  Gdzie indziej poszliby wszyscy w dyby ; nie mówiąc o agitatorze , który dawno witał by się z Abrahamem .  – Źle mówisz , drogi - przerwała hrabina .  - Wątpię , czy gdzie indziej za taki strzał lud pragnął by krwi agitatora .  Pragnienie zemsty nad nim to dowód oślepienia tych mas , lecz i miłości dla ordynata .  – Jednak ferment musiał się dawno szerzyć ? . . .  – O , tak !  Z początku nie słuchano podjudzeń różnych wędrowców , zbito nawet paru ; potem ogólny prąd pociągnął ku sobie .  Dużo dopełniły broszury tajemnie rozdawane .  Ordynat umilkł , gdyż wiele osób z okolicy żegnało się z nim , odjeżdżając .  Was zabieram do zamku - rzekł do hrabiostwa Trestków .  Dzień już był zupełny , gdy ordynat ze swym orszakiem opuszczał pogorzelisko .  Rozpalone ruiny buchały jeszcze ogniem .  Strażaków kazał ordynat zastąpić innymi ludźmi .  Rozdzierano zgliszcza bosakami ; kobiety zalewały pojedyncze ogniska wodą , dźwiganą niemal z pasją .  Całą złość i żal tłum wywierał teraz na ogniu .  Pastwiono się nad nim , obrzucano błotem , rwano w kawały .  Nastąpiła istna orgia zawziętości .  Kobiety wśród przekleństw ciskały się na płomienie , jak hieny .  Obraz przedstawiał okrutne zniszczenie rozpasanego żywiołu i zwierzęcą zemstę ludu .  Ordynat miał na ustach ironiczny uśmiech .  – Nazywają moich ludzi kulturalnymi , a ot , patrzcie - rzekł do Trestków .  – Barbarzyńcy !  Nie trzyma się ich kultura - odpowiedział hrabia .  – Daremny trud .  Najlepiej machnąć ręką .  – Nie : stale kulturę dawać , aż ich przetrawi - odrzekł Michorowski .  Pani Rita utkwiła w nim oczy , pełne uwielbienia .  Jechano w milczeniu po chrupkim śniegu , poplamionym czarnymi głowniami i kupami sadzy .  Nagle hrabia zawołał :  – Jest !  Idzie banda !  Ordynat widząc zbliżających się robotników skrzywił usta z niesmakiem .  – Czego oni ode mnie chcą ? . . .  W oczach odbiła mu się nuda .  Był zmęczony .  Z jękiem , szlochem i chrzęstem kolan na śniegu , robotnicza gromada otoczyła Apolla .  Wrzaskliwa ruchoma ciżba błagała o litość .  – Daruj , jasny panie !  My ogłupieli ! . . . nas odurzyli . . .  Ale my wierni .  Nie wypędzajcie , jasny panie . . .  Nie posyłajcie do turmy .  Służyli będziemy darmo - gdzie jasny ordynat każe .  – Miłosierdzia , panoczku ! litości !  Darmo służyć będziem - zawodziły kobiety .  Ordynat znudzonym ruchem poruszył głową .  – Nie chcę waszej krzywdy , ale . . . nie lubię buntów .  – Miłosierdzia , panoczku !  Nie wyganiaj nas . . . ratuj !  Skomlenia kobiet i błagające oczy mężczyzn utkwione w ordynata , rozdrażniły go .  Cisnący się tłum , czarny , osmolony sadzą , buchał spalenizną i surowym zapachem potu .  Michorowski stracił cierpliwość , nerwy odmawiały mu posłuszeństwa .  Rzekł jeszcze spokojnie :  – Ja was nie wypędzam , ale teraz idźcie spać i mnie dajcie odpocząć .  Ruszył koniem naprzód .  Zdumieni jego spokojem i niespodziewaną obietnicą , ludzie stali w milczeniu .  Gdy ocknąwszy się , posyłali za nim błogosławieństwa , ordynat był już daleko .  W zamku jednak nie położył się spać .  Siedział w swym gabinecie , na fotelu , z głową opartą na ręku .  Utonął wzrokiem w wiszącym naprzeciw portrecie zmarłej narzeczonej - i tak pozostał długie godziny .  W staroświeckim gabinecie w Słodkowcach cicho rozmawiało dwóch panów .  – Więc załatwił eś z nimi polubownie ?  To dobrze , ale czy się nie rozzuchwalą ? - pytał stary pan Maciej Michorowski .  – Zagroził em wydaleniem w razie ponowienia buntu - odrzekł ordynat .  Doszedł em całej sprawy : po prostu byli otumanieni .  Zresztą nie oni podpalili .  Główny błąd administracji , że pozwoliła na burzenie umysłów .  Ostatecznie , mnie się nie stała wielka krzywda . . . ale robotnicy poszkodowani bardzo .  Pomimo energicznego ratunku , cały dobytek poszedł z dymem .  – A ty ich pewno wspomożesz ? - rzekł staruszek z uśmiechem .  – No , skoro nie rozpędził em na cztery wiatry , to tym bardziej nie dam im zginąć z głodu .  Młyny będę odbudowywał , więc robota dla nich jest na całe lato .  – I gorzelnię postawisz ?  – Wątpię .  Ordynat zaczął chodzić wzdłuż gabinetu .  Pan Maciej zamyślił się .  Po chwili spytał znowu .  – Podwyższył eś im płacę ?  – O nie !  Tego by m nie zrobił pod presją .  Zresztą wynagrodzenie mają bardzo dobre , i sami o tym wiedzą .  Prócz kilku narwańców , ogół nawet tego nie wymagał .  – A pamiętasz - w Szalach ? . . .  Ordynat zatrzymał się .  – Tak , ale Ćwilecki nie wypłacał swym ludziom inaczej , niż po dziesięciu terminach , i to po wielkich prośbach .  W ogóle wszystkie warunki u niego były okropne .  Moim ludziom wytłumaczył em bezzasadność ich postępku .  Zrozumieli , są skruszeni i znowu służą mi z ufnością .  Zawziętość natomiast przeciw agitatorom jest taka , że obawiam się rozlewu krwi w razie pojawienia się nowych .  – O , nowi nieprędko się pojawią !  Znowu umilkli .  Waldemar chodził po gabinecie , pan Maciej patrzał w okno na szare drzewa parku i gromady trzepoczących się wróbli .  Głowa starca była zupełnie biała , białe wąsy i brwi , twarz pomarszczona , bolesna , plecy zggarbione .  Przedstawiał ruinę człowieka .  Tylko w oczach gorzała jeszcze dusza żywa , myśląca , chwilami tragiczna .  Pomiędzy brwiami ból zastygł i wrył się w ciało głęboką bruzdą .  Po tym człowieku życie przeszło ciężkim bólem , zostawiając po sobie ślady walk i nieszczęść .  Lecz najwięcej białego włosa na głowę a bolesnych bruzd na czoło rzucał ponury dramat , który zgnębił jego wnuka .  Zgon narzeczonej Waldemara stał się dla starca najostrzejszym kamieniem z życiowego młyna .  Teraz miał nowe zmartwienie i obawy o wnuczkę .  Ocknął się z zamyślenia i rzekł :  – Otrzymał em list od Luci .  Są z matką w Nicei , ale Lucia chce wracać do Belgii .  Pisze , że woli klasztor niż to życie , jakie jej urządza Idalka .  Zresztą sam zobacz .  Podał ordynatowi duży arkusz zapisanego papieru .  Waldemar przeczytał .  Twarz skrzywiła mu się ironicznie .  Zawołał :  – Ciotka zawsze była wariatką !  Przepraszam , dziadku .  – Ach ! nie krępuj się , Waldy .  Wiem , jaką jest Idalka .  Te dwie kobiety razem przebywać nie mogą , chociaż są najbliżej w świecie spokrewnione .  – Ciotka chyba chce się wydać za mąż .  To jedynie motywuje te wieczne bale , maskarady i otaczanie się cudzoziemskimi adonisami .  – No , może myśli o Luci ?  – Skoro jednak Lucia nie chce , nie widzę racji gwałtem ją prowadzić do ołtarza .  – Cóż zatem robić ? . . .  Tak zostawić tego nie można .  Lucia jest roztrojona .  – Niech dziadzio napisze do ciotki : może na święta przyjadą ?  Staruszek smutnie zwiesił głowę :  – Idalka nie przyjedzie : zanadto ją absorbuje zagranica .  Zresztą boi się rozruchów .  Waldemar wzruszył ramionami .  Do pokoju wszedł cicho służący .  Stanął przy drzwiach i chrząknął znacząco .  Pan Maciej drgnął niespokojnie .  Ordynat spytał :  – Cóż tam znowu ?  – Nowa bieda , jaśnie panie .  – No ? . . .  – W Szalach znowu strajk .  Ograbiony pałac . . .  – Jaki pałac ? !  Czyś zwariował ? !  Przecie pałac ograbiony dawniej .  – A to pewnie pawilon .  Kasjer zabity i hrabiostwo uciekli .  – Kto ci to mówił ?  – Precz idzie słuch , jaśnie panie .  Jechał stamtąd gajowy i mówił to samo .  – Czy on jest ?  – Nie , pojechał .  – Niech natychmiast strzelec Jur jedzie do Szal , zobaczy i dowie się dokładnie !  Prędko !  Służący wybiegł .  Ordynat spojrzał na bladą twarz pana Macieja i rzekł spokojnie :  – Proszę się , dziadziu , nie przejmować . . .  To jeszcze nic pewnego .  Trochę w to wątpię : było by za prędko jedno po drugim .  Pan Maciej gorączkowo potrząsnął ramieniem .  Oczy starca gorzały , na policzkach wystąpiły wypieki .  – Waldy , ja się boję o ciebie !  Słyszysz ? ! - truchleję o ciebie . . .  Takie czasy !  Ordynat siadł , wziął rękę dziadka , tulił do siebie .  W twarzy miał wzruszenie , przemówił łagodnie , jak do dziecka :  – Cicho , cicho , spokojnie .  No , niech się dziadzio nie obawia . . . no , nie ma czego !  Nic mi się nie stanie .  – Ale dziś nie pojedziesz ?  – Zaczekam na wieści z Szal .  Zmrok zapadł .  Szara godzina rozesłała swą makatę , owijając nią wszystko dokoła .  Na dworze padał drobny , gęsty śnieg , pomieszany z deszczem .  Wicher ciskał go na szyby okien i wył przeciągle .  Z parku dochodziło skrzypienie starych drzew , jękliwe , jakby ktoś głośno żebrał .  Pan Maciej i ordynat siedzieli w fotelach zamyśleni .  Starzec przeżuwał szczękami i mełł w ustach słowa modlitwy .  Suche , sztywniejące palce przesuwały paciorki różańca .  Ordynat zimny wzrok skierował na okno i siedział jak posąg .  Tylko poruszające się często brwi i nozdrza świadczyły , że poza tą chłodną powierzchnią kipią , ścierają się uczucia i myśli .  Obaj usłyszeli jednocześnie cichy szmer przy drzwiach .  Od progu posunęła się do nich żywym ruchem smukła postać , cała w czerni .  Poprzedzał ją lekki szum jedwabiu i wątły zapach wrzosu .  – Lucia ! - zawołał Waldemar , gwałtownie powstając z miejsca .  Odezwało się łkanie .  Ordynat zerwał gazowy welon , przemoczony od deszczu .  W szarzyźnie pokoju zabłysła szczupła twarzyczka Luci Elzonowskiej w burzy popielatych włosów .  Dziewczyna z płaczem zarzuciła ręce na szyję Waldemara .  – Jestem z wami ! . . .  Jestem !  Nareszcie ! . . .  Waldemar uścisnął ją i oddał w ramiona zdumionego dziadka .  Pan Maciej nie pytał o nic .  Głaskał wnuczkę po twarzy i po rozwianych włosach , patrzył jej w oczy , jakby chcąc się przekonać , że jest ta sama .  Nie widział jej dawno i nie mógł się nią nacieszyć .  Dziewczyna z objęć dziadka rzuciła się w ramiona Waldemara , wypowiadając krótkie , urywane zdania , przeplatane płaczem i śmiechem .  – Gdzie zostawiła ś mamę ? - spytał pan Maciej .  Lucia spochmurniała .  – Ja , dziadku , uciekła m .  Z mamą pogniewała m się .  Mama jest w Monte Carlo .  – I nie bała ś się sama jechać ? . . .  – Cóż mi się mogło stać ?  Jestem dorosła .  Ale wrażenia straszne .  Już od granicy począwszy . . . Warszawa . . .  Nagle rzuciła się do Waldemara , i chwytając go za ręce , zawołała z lękiem :  – Ależ tu . . . tu ! . . .  Te strzały . . . w Romnach ! . . . Waldy !  Jak to było ? . . .  To straszne !  – Któż ci już naopowiadał ?  Ciekawym !  – Żydek z Rudowej , który mnie przywiózł .  Pan Maciej oburzył się .  – Jak to ? !  Przyjechała ś wynajętym powozem ?  – Taką sobie nędzną dryndulką , dziadziu - zaśmiała się Lucia .  - Wszystko było by dobrze , gdyby nie te wieści .  Boże !  I dziadzio tu sam ! . . .  Okropność !  Pan Maciej przygarnął ją do siebie z czułością .  – Widzisz , że nie sam : Waldy nade mną czuwa , i Ksawery . . .  – Ach !  pana Ksawerego nie powitała m !  Gdzież on jest ? . . .  Przyjął mnie tylko Jacenty i nie poznał .  Musiała m się wylegitymować .  Przytuliła się serdecznie do ramienia staruszka .  Szepnęła z uczuciem :  – Teraz , dziadziu , ja się tobą zaopiekuję .  Nie odstąpię cię nigdy .  Będziemy razem przebywali złe i dobre wypadki .  – A nie boisz się , dziecko ?  Tu rozruchy zaledwie się zaczynają . . . mogą się wzmocnić .  – Nie , dziadziu .  Ale tu jesteśmy u siebie w ojczyźnie .  Nie godzi się nam jej opuszczać w takiej chwili i . . . bawić się u obcych .  Pan Maciej odsunął wnuczkę od siebie , popatrzył na nią badawczo .  – Jak ty się zmieniła ś , Luciu !  Ona zapłonęła .  – Spoważniała m , dziadziu , nabrała m rozumu ; teraz inaczej myślę .  Waldemar pocałował ją w rękę .  W oczach miał iskry zadowolenia .  – Jesteś dzielną dziewczyną , Luciu ! - rzekł z uznaniem .  Krwisty rumieniec zabarwił jej policzki .  – Zawdzięczam to tobie , Waldy , i . . . Stefci - dokończyła szeptem .  Wtem za drzwiami rozległ się hałas i prędkie kroki .  Do pokoju wpadł blady Jacenty , za nim strzelec Jur i młodszy pokojowiec .  Wszyscy , spiorunowani wzrokiem ordynata , stanęli w miejscu i zaczęli cofać się w tył .  Ale pan Maciej krzyknął :  – Co się stało ? !  Milczeli , lękając się odezwać .  Ordynat podszedł do nich .  – Albo zachowywać się spokojnie , albo już mówić !  Co się stało ? . . .  – W Szalach ograbiona kasa !  Kasjer zabity ; hrabstwo uciekli .  W Ożarowie strajk ; palą budynki hrabiego . . . bunt ! - wyrecytował jednym tchem przerażony Jur .  – Jezus , Maria ! - jęknął pan Maciej .  Ordynat wypchnął za drzwi służących i sam za nimi wyszedł .  – Uderzyć w dzwon pożarny !  Niech straż rusza .  jeden pojedzie do Głębowicz po tamtą i romeńską .  Ty Jur - ani kroku z pałacu ; masz być na rozkazy pana .  Dla mnie siodłać konia .  Żywo !  Wydał polecenie i sam wszedł do gabinetu .  – Pożegnam was .  Jadę do Ożarowa .  Proszę być spokojnym , Dziadziu ! . . .  Zza okna rozległ się przytłumiony głos dzwonu .  Bił wolno , rytmicznie , lecz tak przejmująco , jakby w każdym dźwięku zamykał tysiące ludzkich jęczeń .  Waldemar podniósł rękę do czoła .  – Ha !  Burza idzie ! - rzekł do siebie i wyszedł z gabinetu .  W kilka minut później cwałował na czele straży ogniowej , wyprzedzając dowódcę .  Od strony Ożarowa świeciła rozległa łuna .  I znowu ordynat objął komendę nad pożarem .  Trafił na chwilę najtragiczniejszą , zawalenia się obór .  Stada krów z rykiem przeraźliwym rzucały się prosto w ogień .  Szał ogarnął bydło .  Po okolicy szedł jeden grzmot ryków , żałosny bek cieląt roznosił echa strachliwe : Krowy waliły racicami w ziemię łowiąc w pyski spieniony swąd spalenizny .  Oczy zwierząt gorzały wściekłością .  Popłoch i ogłupienie gnało je na oślep w płonące zwaliska .  Zginęły obory , stodoły i magazyny ze zbożem .  Wszystko pokryła wyjąca , szeroko rozhulana płachta pożogi .  Z klęski ocalały tylko stajnie ;  Całą siłę obrony skierowano na nie , bo do palących się budynków nie było dostępu .  Z miejscowych ludzi nikt nie ratował .  Gromady ich stały w pobliżu , urągając strażakom , śmiejąc się z hrabiego Trestki , który biegał pośród ognia i klął różnymi językami .  Michorowski dopadł go gdzieś na boku i rzekł z wymówką :  – Panie , proszę nie robić z siebie widowiska .  Ludzie się śmieją !  Trzeba zachować powagę .  Trestka miał wzrok błędny .  – Ja im się zaśmieję , łajdakom ! . . .  Złodziejom tym ! . . .  Ja ich wszystkich w dyby . . .  Do kryminału . . .  Pasy drzeć ! . . .  Szelmy ! . . .  I grad pocisków bardzo dobitnych popłynął z ust hrabiego , przeplatany gęsto cudzoziemskimi epitetami .  Ordynat miał niesmak na ustach , ale cierpliwie starał się hrabiego uspokoić .  W końcu oddał go pod opiekę pani Rity .  Lecz i to niewiele pomogło .  Hrabia albo klął , albo łamał ręce wołając :  – Moje obory , moje obory !  A szkody istotnie były olbrzymie .  Spaliło się kilkanaście krów ; zwęglone ich ciała , wzdęte , leżały tu i tam , stercząc nogami , niby jakieś dziwaczne kupy węgla , spalonych wnętrzności i popiołów .  Straszny widok uderzał w oczy .  Ciała popalone roznosiły cuchnące wyziewy .  Po zduszeniu ognia ordynat w prywatnym gabinecie hrabiego rozmawiał z panią Ritą i miejscowym rządcą .  Hrabia był również obecny .  Ale nie mówił nic , powtarzając jedynie żałosną skargę ;  – Moje obory !  Moje obory . . .  Ordynat pytał o różne szczegóły , tyczące się powstania buntu .  Badał drobiazgowo warunki utrzymania i opłaty służby .  Przeglądał księgi , sprawdzał rachunki .  Okazało się , że agitatorów nie było .  Służba , łącznie z wsią , rozpoczęła strajk z powodu niewypłacalności dworu , nie uregulowanych serwitutów i niechęci osobistej .  Ordynat przeglądał całą rubrykę procesów , czasem wprost śmiesznych i poruszał głową .  – Bajeczne zdolności czy maniactwo - myślał ; głośno zaś rzekł :  – Jedyna rzecz , do której się lenię , to procesy .  – Ja teraz przestanę się procesować : będę strzelał prosto w łeb .  Przynajmniej łajdaków mniej zostanie ! - krzyczał hrabia .  Pani Rita zacięła usta , ordynat milczał .  W kilka godzin potem ordynat , po naradzie z hrabiną , chciał odjechać .  Ale mu nie pozwolono , gdyż kilkudziesięciu strajkujących oblegało pałacowy ganek , chcąc się widzieć z hrabią .  Pani Rita ścisnęła za rękę Michorowskiego .  – Niech pan nas nie opuszcza .  Pan zna Edwarda .  Tu trzeba rozumu , taktu , a Edward taki zrozpaczony . . . - dodała , jakby usprawiedliwiając męża .  Ordynat został i nauczył hrabiego , jak ma się zachowywać wobec tłumu .  Tłumaczył długo , doradzał i w końcu zdołał przekonać , że strzelać do ludzi nie można .  Strajkujących wezwano do wielkiej sieni pałacowej .  Wchodzili głośno z ostrym tupotem butów , z hardo podniesionymi głowami .  Pluli i porządkowali nosy z hałasem , nie oszczędzając błyszczącej posadzki .  Wygalowany kamerdyner patrzył na nich przez uchylone drzwi .  Bał się wyzywających min tych ludzi .  Gdy już się wszyscy zebrali , wyszedł do nich Trestka , wypchnięty prawie przemocą .  Ordynat nie pokazywał się .  Hrabia stanął na progu , osowiałym wzrokiem spojrzał i . . . spadły mu binokle .  Wolno zaczął je przecierać chusteczką , ale ręce mu drżały .  Szkła znowu opadły , huśtając się na sznurku .  Zaczął je łapać gorączkowo .  W ciżbie zaszemrały ciche śmiechy i szepty .  – Sapristi - zaklął Trestka .  Z gniewem chwycił binokle , nałożył je , i zakładając ręce na plecy , wystąpił śmiało naprzód .  Podniósł wysoko głowę .  – No ? . . . - zawołał z dumną miną .  Odpowiedziało mu milczenie .  – No ? !  powtórzył głośniej .  Cisza .  Tłum zakołysał się , szmer się wzmógł , zaskrzypiały buty i cała gromada posunęła się naprzód nagłym ruchem .  Hrabia cofnął się gwałtownie w tył .  Wyraźny przestrach miał na twarzy .  – No ! . . . no ! . . .  Cóż to ? . . .  Oniemieli ście ? !  Jakiś chłop barczysty zawołał przepitym głosem :  – Niech nam pan hrabia podwyższy pensję i ordynarię .  My tego chcema .  Trestka się zaperzył .  – Ja wam będę płacić za to , że ście mnie spalili ?  Zwariował eś jeden z drugim .  – To nie tylko my spalili , bo i wieś .  Nie trza było z nimi zaczynać ; wypasy od dziada pradziada należały do nich - odezwał się ktoś z gromady .  Trestce spadły binokle , osadził je mocniej i wybuchnął :  – I las ?  Co ?  I las do nich należał ?  – A jakże .  Drzewo mogą brać .  A bo to im dziedzic zabroni , kiedy zdawna tak było ?  Magnat rzucił się do nich .  Podniósł pięść , i wygrażając nią , wołał :  – Zabronię :  Zobaczycie , gałgany , że zabronię .  Ja was nauczę ! . . .  Dwór okradać będziecie ?  Wpierw poznacie kryminał .  Zaczął kląć po swojemu .  W gromadzie powstał głośny gwar .  – To niech ich dziedzic pakuje do turmy , jeżeli da rady , a nam proszę dać większą pensję i ordynarię ! - krzyknęło parę głosów .  – Nie dam ! . . .  Nic nie dam ! . . .  Słyszycie ? . . .  I was do kryminału oddam , łajdaki ; Sapristi ! . . .  W dyby was !  Tłum poruszył się , wzburzenie rosło .  Jeden głos zaczął wołać .  – Jak nie dostaniem , czego chcema , to jeszcze spalim resztę , i do roboty nie pójdzie nikt !  – Teraz inne czasy nastały , oho ! - wołał drugi .  – Teraz pany przycichną .  Tak ma być , jak chcema !  A jak nie , to strajk .  – Niech pan hrabia nie krzyczy , bo się nie boi nikt .  – Dać podwyżkę i ordynarię większą , mniej roboty , to i będzie ład .  – My tu mamy spisane to , czego chcemy .  Niech pan hrabia przeczyta .  Trestka wychodził z siebie .  – Ja ? . . .  Ja ? . . .  Mam czytać , coście nagryzmolili ? !  Won stąd , gałgany !  Palić mnie jeszcze będziecie ? . . .  Grozić . . .  Ja was postrzelam , jak psów .  – A dobrze ! . . .  To będziema się bić - rozległy się urągliwe głosy .  Hrabia , nieprzytomny z gniewu , zziajany , krzyczał , klął i bił się po kieszeniach , szukając broni .  – Zabiję ! . . .  Zabiję , jak psów ! . . .  Wyglądał komicznie .  W szalonej pasji skakał , rzucał się , blady , spocony , z rozwścieczonymi oczyma .  W gromadzie powstał śmiech .  Zaczęły się żarty .  Nagle w drzwiach stanął ordynat , spokojny , surowy , z groźną fałdą pomiędzy brwiami .  Wszedł i zatrzymał się chwilę .  Tłum drgnął i umilkł , jakby ludziom zamurowało usta .  Wyprostował się służbowo .  Trestka , nie widząc ordynata , nie mógł pojąć dziwnego zachowania się zuchwałej gromady , i zdumiony , również zamilkł .  Obejrzał się .  Ordynat podchodził wolno .  Teraz hrabia zrozumiał .  Złość i śmiech szatański zasyczał w jego głosie .  Zawołał nagle ucieszony :  – Ha , łotry ! . . .  Chamy przeklęte ! . . .  Nie spodziewali ście się , że jest ordynat ! . . .  A co !  Języki wam stanęły w miejscu ?  Hultaje ! . . .  Michorowski mu przerwał , odciągając na stronę .  Szepnął po francusku .  – Proszę odejść .  Nie tak pana uczył em .  Dość kompromitacji .  Tyle było siły w słowach ordynata , że Trestka zmieszał się , spuścił głowę i wolno wyszedł .  Michorowski zimny wzrok skierował na wyprostowaną gromadę służby .  Spytał spokojnie .  – Czego chcecie ?  Twarze spokorniały jeszcze bardziej .  Gnieciono w rękach czapki , przestępując z nogi na nogę .  Najśmielszy zaczął .  – My . . . jasny panie . . . my tu wspólnie . . . my tu przyszli gromadą . . .  – Widzę , że was dużo , ale czego chcecie ?  – My chcemy podwyżki .  – Jakiej ?  – O tu - spisane ; może jasny ordynat przeczyta .  Michorowski wziął papier i przebiegł go wzrokiem .  – Te warunki są niemożliwe .  Pobieracie pensje i ordynarie takie same jak w dobrach ordynackich , zatem wystarczające .  Ja swoim ludziom nie podwyższam , i wy nie możecie o to prosić .  Tym bardziej , że nie zasługujecie na to .  – My u jasnego pana woleliby za pół ceny służyć , niż u hrabiego za całą - odezwały się głosy .  – Niech pan hrabia podwyższy i zapłaci , co zaległe , to pójdziem do roboty .  – A jak nie - to nie ! . . . - krzyknął drugi rozrzutnie , ale inni wepchnęli go do środka gromady , zamykając mu usta .  – Odkąd się wam należy ? - spytał ordynat .  – Od adwentu , jasny panie .  – Dobrze !  Dziś będziecie opłaceni i . . . jeteście wolni .  Od pierwszego kwietnia możecie znaleźć miejsce .  Tu potrzeba ludzi spokojnych .  – Wprowadź ich do kancelarii pana kasjera .  Lokaj skłonił się .  Ordynat wyszedł .  W gromadzie zaległa cisza .  Spoglądali na siebie w milczeniu , gdy zaś lokaj otworzył drzwi i zaczął ich energicznie wypraszać , wyszli ciężko , ze spuszczonymi głowami .  Wypłata trwała długo .  Ordynat posyłał po pieniądze do Głębowicz , bo w ożarowskiej kasie zabrakło .  Pani Rita była jak struta .  Trestka klął i zacierał ręce , dziękując ordynatowi .  Ale ten milczał .  Po dewastacji w Ożarowie groza padła na okolicę .  Wielu obywateli wyjechało , ale i burza przycichła .  Zwolnienie całej służby w Ożarowie zrobiło wrażenie .  Lud stracił ochotę do strajków , fantazja zmieniła się w przygnębienie .  Agitatorów zabrakło : jeśli się jakiś pokazał , wypędzano go z folwarków i ze wsi .  Spokój zdawał się zapewniony .  W Słodkowcach pan Maciej cieszył się wnuczką .  Staruszek pod jej troskliwą opieką odżył , nabrał humoru .  Tylko listy pani Elzonowskiej , niesłychanie burzliwe , pełne wymówek dla córki , wnosiły zły podmuch do pałacu .  Pani Idalia nagliła córkę do powrotu , gniewała się na ojca , że ją zatrzymuje , ale Lucia sama nie chciała wracać .  Widząc , że matki nie przekona , przestała odpisywać na listy .  Gorliwie zajmowała się dziadkiem , oprócz tego stała się czynną opiekunką ochrony i szpitala imienia Stefanii .  Sama uczyła dzieci niektórych przedmiotów .  W rannych godzinach , kiedy pan Maciej jeszcze spał , co dzień smukła postać Luci o długich jasnych warkoczach dążyła na lekcje do ochronki .  Dzieci witały ją okrzykami radości .  Chorzy w szpitalu uśmiechali się na jej widok .  Stała się dobrym duchem Słodkowic .  Panu Maciejowi przypominała Stefcię Rudecką .  Miała słodycz i łagodność tamtej , nawet coś w ruchach , tylko tamta była żywa jak iskra i weselsza .  Lucia , spokojna i poważna .  Charakter jej zmienił się .  Nabrała hartu , dawny dziecięcy upór przybrał cechy niezłomnej stanowczości .  Uśmiechała się rzadko , ale promiennie , najczęściej do dziadka , do dzieci i do chorych .  Powierzchownie zmieniła się niewiele , tylko wyrosła i nabrała szyku .  Jej dziewczęca figurka , teraz zaokrąglona ładnie , miała wdzięczną linię w rysunku .  Lucia swe bujne , jasnopopielate włosy splatała w dwa grube warkocze i okręcała nimi głowę na kształt korony .  Jej cera delikatna jak narcyz , ożywiła się w Słodkowcach .  Krasiły ją barwne usta , dość pełne i oczy szarobłękitne , nieco podkrążone , świecące spod ciemnych rzęs i delikatnych , ciemnych brwi .  Powieki miała najczęściej spuszczone , wzrok chmurny , rzucany spod czoła .  Cechowała ją skrytość i nieufność w stosunku do ludzi .  Nie pragnęła ich widoku , Słodkowce jej wystarczały , nie bywała nigdzie .  Czasem do Obronnego jeździli razem z Waldemarem , odwiedzając jednocześnie Ożarów .  Lucia mieszkała w swym dawnym pokoju obok pokoiku Stefci , który przerobiła na rodzaj kaplicy , czy na mały przybytek sztuki .  Wśród najpiękniejszych kwiatów mieściły się tam cenne obrazy oraz różne przedmioty artystyczne , niegdyś ulubione przez Stefcię .  W tym nagromadzeniu sztuki oryginalnie wyglądało nietknięte łóżko , zasłonione kotarą , lustro z konsolką i marmurowa umywalka ozdobiona srebrnymi naczyniami .  Nad sofką wisiał pyszny obraz Madonny , kopia Rafaelowskiej z kaplicy Sykstyńskiej , w staroświeckich ramach .  Szczyt kominka ozdabiał wielkich rozmiarów portret Stefanii Rudeckiej , wyłaniający się z drogocennych makat .  Pokój był poświęcony pamięci narzeczonej ordynata .  Lucia przesiadywała w nim często , z książką w ręku , lub zapatrzona przed siebie , z własnymi myślami .  Czasem chmurne jej oczy wpatrywały się uparcie w malowany na płótnie widoczek Słodkowic , roboty Stefci .  Stał na stalużkach w otoczeniu palm .  Była to dla Luci droga i ostatnia pamiątka po przyjaciółce .  Inne jej prace pastelowe i olejne ordynat pozabierał do Głębowicz .  Lucia w tym pokoju przypominała sobie minione czasy wesołe , bez troski , jak wiązanki różowych kwiatów .  Potem przyszły inne i zaćmiły szczęście .  Lucia znienawidziła świat , poczuła wstręt do ludzi , szczególnie do własnej sfery .  Arystokracja , uwielbiana dawniej , niby jakaś wyrocznia , w oczach Luci zmalała , stała się nienawistną .  Każdy arystokrata wzbudzał jej nieufność , nawet członkowie rodziny , prócz Waldemara i dziadka .  Prawie nie wierzyła , że i oni są arystokratami . . .  Jej nienawiść wpadła w fanatyzm .  Pobyt w klasztorze w Belgii złagodził ją trochę , lecz nie przeistoczył .  Pozostała w niej niewiara w ludzi .  Nienawiść zmieniła się w ironię .  Lucia bez miłosierdzia kłuła nią własną sferę .  Była dla swego otoczenia skrytą , nieprzystępną .  W Słodkowcach zmiękła , jednak ani pan Maciej , ani Waldemar nie znali jej myśli , chowała je dla siebie .  Ale zaczęła posępnieć , wpadając chwilami w stan zupełnej apatii .  Pan Maciej myślał , że to tęsknota za światem , wreszcie posądził Lucię o tajone uczucia , może - zawody ?  Potwierdzeniem tego była jej ucieczka z Nicei .  Bawiła się tam , miała powodzenie i starających się .  Pan Maciej wywnioskował , że ktoś zainteresował ją głębiej , że Lucia kocha bez wiedzy matki , wbrew jej zamiarom .  Ale z wnuczki staruszek nic wydobyć nie mógł .  Tak przeszła wiosna i część lata .  Pani Idalia obrażona , zła na córkę , nie opuściła zagranicy .  Zamieszki w kraju odstręczały ją również , nie pragnęła powrotu .  W połowie lipca do Słodkowic przyjechał z ordynatem Jerzy Brochwicz .  Lucia przyjęła go ze źle ukrytą niechęcią i silnym rumieńcem .  I on zmienił się .  Wrogie czasy wyryły na jego twarzy poważne piętno .  Dawna zuchwałość przygasła .  Ale mówił zawsze dużo , szczerość i dowcip pozostały nietknięte .  Pan Maciej przywitał go z przymusem .  Nie widzieli się od pogrzebu Stefci Rudeckiej .  Brochwicz za granicą bywał u pani Idalii i Luci , pan Maciej wiedząc o tym , wpadł teraz na pewne podejrzenia , ale ukrył je w sobie .  Pomieszanie Luci przy powitaniu z Brochwiczem zastanowiło staruszka .  – Czyżby to ? . . . - myślał .  Lucia pytała o matkę .  Brochwicz odpowiadał ogólnikowo , ale ordynat rzekł bez ceremonii .  – Mama ? . . .  Mama bawi się wybornie , ciągle karnawałuje .  Szuka jakiejś szansy , czy wrażeń południowych .  Trzęsienie ziemi nie wystarcza .  Nowa mania .  Zresztą prowadzi sensacyjną sprawę , to również ją niezmiernie bawi .  – Jaką sprawę ? - spytała Lucia .  – Rozwodową . . . książąt Zanieckich - odrzekł Brochwicz .  – Jak to ? !  Więc ta . . . Melania . . . zawsze jest razem z mamą ? . . .  – Jak dotąd , stale .  – I Barski ? . . .  – Tak !  Ojciec głównie dąży do zgnębienia zięcia .  – Dobrany trójkąt .  Szkoda mi tylko Zanieckiego - mówił ordynat .  Lucia zwiesiła głowę , gniew drgnął w jej zsuniętych brwiach .  – Jak można ! ?  Jak można ? . . .  Mama z Barskimi ? - szepnęła ze zgrozą .  Waldemar zmienił przedmiot rozmowy .  Lucia tego samego dnia napisała do matki , błagając o powrót do Słodkowic i o zerwanie stosunków z Barskimi .  Ale pani Idalia pozostała niewzruszoną .  Brochwicz przesiadywał w Głębowiczach i jakkolwiek przyjaźnie , ale nieufnie patrzył na stosunki ordynata z okoliczną szlachtą .  Podziwiał działalność Michorowskiego , interesowały go programy społeczne , inicjowane przez ordynata .  Ale sam nie brał w nich udziału .  Czytywał , grywał , marzył .  Brochwicz był jak pod wpływem narkotyku .  Jakieś moralne opium odurzyło go , niwecząc energię .  Ordynat , przeciwnie , był w ciągłym ruchu .  Sprawy publiczne , fermenty społeczne i naprężone włókna polityki wewnętrznej podniecały go .  Jego sprężysty umysł szukał coraz nowych ujść i znajdował je .  Głębowicze stały się punktem zbornym różnych zjazdów i sesji .  Arystokracja krzywo spoglądała na " demokratyczne zachcianki " ordynata , lecz wciągana przez niego , musiała czasem współuczestniczyć w jego pomysłach .  A te były szerokie .  Tylko nie bardzo się udawały z powodu zagmatwań politycznych .  Oczekiwanie ważnych wypadków , przewroty w sferach rządzących - tamowały filantropijną działalność .  Rozmaite partie , związki paraliżowały czyn praktyczny .  Ordynat był bezpartyjnym , ale wyrozumiałym .  Na sesjach mówił niewiele , wypowiadając zdania konkretne i dobrze obmyślane , które zawsze prawie odnosiły zwycięstwo .  Nie rozdrabniał swych myśli i nie szafował nimi w dysputach z każdym .  Nie była to zarozumiałość , lecz jedynie powściągliwość i powaga w słowie .  Miał zaufanie do dziadka i Luci ; przy nich mówił więcej i nieco ożywiał się .  Raz mówił :  – Gdyby na świecie było mniej pretensji , było by zarazem mniej kłamstwa i obłudy .  Gdyby ludzie mieli odwagę przedstawiać się takimi , jakimi są , byli by szczęśliwsi .  Nic chyba nie deprawuje tak duszy , niż ta pewność , że się ma maskę dla świata , a inną twarz dla siebie .  Bo pomimo najzręczniejszej i , powiedzmy nawet , najwytworniejszej obłudy , osobnik , który ją uprawia , zna swą istotną wartość .  Więc gdy uczciwość w nim nie zamarła doszczętnie , odczuwa i cierpi , że poznaje .  A to jest przecież okrutne .  Lucia potrząsnęła głową energicznie .  – Ale dodaj jeszcze : że i nie poprawi się taki pan .  Gdy jest bierny duchem , wierzy w swą pozę , jak w rzecz prawdziwą , nie nabytą i kolorowaną .  Gdy jest podły , śmieje się z niej ironicznie , lecz nie zmienia .  Częściej jednak śmiech swój zwraca nie na własny dowcip w urządzaniu prawdy , lecz na naiwność tych , którzy się na nią biorą .  – I to już jest szczytem bezczelności - dokończył Waldemar .  Stary Michorowski patrzył na nich ze smutkiem i zgrozą .  – To jest młode pokolenie !  Ty , Luciu , możesz już tak sądzić ?  – Poznaję świat , dziadziu - odrzekła krótko .  Brochwicz nie rozmyślał o polityce , nie analizował ludzi .  Z książką w ręku siedział raz daleko poza parkiem w ogrodzie owocowym .  Nie czytał .  Głaskał wzrokiem żółknące już drzewa śliw .  Obfite , nadmiernie dojrzałe owoce , w aksamitnych fioletach z puszkiem srebrzystym zwisały z gałęzi ciężkimi ciałami , lub spadając na trawę , pękały ukazując złoty , soczysty miąższ .  Szare , okazałe gruszki wśród szarych liści i błyszczące , zarumienione jabłka tworzyły wyłączną jesienną mozaikę , napawając jednocześnie jakąś sytością .  Brochwicz lubił ten ogród , bo mu tu było zacisznie .  Błądził w winnicy , wśród zabudowań cieplarnianych , rysował pyszne liście winogron , czarne i zielone , cieszył się widokiem potężnych ananasów , przysadziście złocących się pod szkł em .  Wytworne kule brzoskwiń i ciemno_żółte lampki moreli zatrzymywały na sobie oczy Brochwicza , jakby najpiękniejsze kwiaty .  Chodził już długo , miażdżąc opadłe śliwki węgierki , pogrążony w myślach , z tęsknotą w źrenicach i zwątpieniem na ustach .  Ale ocknął się .  Nagłe postanowienie rzuciło mu na twarz błysk energiczny .  Prędkim krokiem podążył do zamku .  Zapytał , gdzie ordynat .  Olbrzymi Jur odpowiedział cicho i jakby z nabożeństwem :  – Ordynat gra .  Brochwicz wiedział , że gra w sali muzycznej na organach .  Uszanował tę chwilę i nie przerywał .  Nawet nie wszedł do sali .  Usiadł w bocznym saloniku , czekając aż Waldemar skończy i zasłuchał się .  Michorowski nie często pozwalał sobie na chwilę osobistych rozmyślań przy organach , bo wówczas wpadał w nastrój prawie mistyczny .  Wszystkie drogie wspomnienia , bóle , tragedie przeżyte przed dwoma laty uwypuklały się i raziły w serce nawałą ciężarów .  Ale grał , i zanurzał się we wspomnieniach odległych , które jednak przez powiększające szkło duszy były tak blisko , że prawie w tej sali .  Waldemar miewał złudzenia , że gdy wstanie , zobaczy za sobą Stefcię Rudecką lub usłyszy jej głos .  I patrzył na nią , budząc życie w jej twarzy , malowanej na płótnie .  Portret jej umieszczony był obok organów .  Gdy ordynat grał sonatę Beethovena , ulubioną niegdyś przez nich oboje , twarz na portrecie zdawała się uśmiechać , promienieć .  Gdy grał żałobnego marsza lub nokturny Chopina , rysy zmarłej narzeczonej posępniały .  Waldemar zaś wstrząsał się , bo widział ją wówczas już oblubienicą śmierci w Ruczajowskim salonie wśród kwiatów .  Nikt nigdy nie przerywał ordynatowi tych sjest muzycznych .  Cały zamek słuchał w skupieniu .  Niewidzialne jakieś palce trącały w struny innych instrumentów , tu nagromadzonych , i razem z hejnałem organów płynęła pieśń tęskna , a potężna , pieśń natchniona , nasiąknięta czarem , od bólu ciężarna .  Brochwicz słuchał takiej właśnie pieśni strun .  To nie grały palce ordynata , to grała wszechpotęga dramatu , który nosił w duszy : to grał orkan poszarpanych namiętności ; to grała tęsknota tak olbrzymia , że ocean wylany na jej ogień , nie zdławił by go .  – Jeśli tak dłużej potrwa , to zgon Stefci , ordynat i te organy staną się legendą zamku - myślał Brochwicz .  I nie mylił się .  Na zamek już spoglądano jak na mauzoleum nieszczęścia .  Mury były jakby nasiąkłe tragedią ; pełzał po nich szary mrok .  Wyniosły gmach przyjmował odwiedzających przyjaźnie , ale głównie ludzi czynu , związanych z ordynatem tożsamością idei .  Nie bywało innych zjazdów , niż społeczne .  Dawne zabawy zdążyły stłumić na węgłach murów najcichsze swe echa .  Zamek był jak skała z ostatnim potomkiem orlego rodu , którego zraniona pierś krwawiła .  Brochwicz nie odważył się tego dnia mówić z Michorowskim o sobie .  Nazajutrz przy śniadaniu rzekł tylko :  – Muszę już opuścić Głębowicze ; ale dziś chcę być w Słodkowcach .  Proszę cię , Waldy , jedź ze mną .  – Chcesz się upewnić co do Luci ?  Brochwicz spojrzał zdumiony .  – To ty odgadł eś ?  – Przeczuwał em .  Przez chwilę milczeli .  – Upewnić ? . . .  Czy ja się mogę upewnić ? . . .  Ja zupełnie nic nie wiem - rzekł Brochwicz .  – Nie rozmawiał eś z nią o tym nigdy ?  – Nie .  – Jednak ona również wie .  – I . . . ?  – No , nie zwierzała mi się , trudno odgadnąć .  Brochwicz przeciągnął dłonią po swych gęstych , jasnych włosach .  – Ty , Waldy , przeczuł eś , ale nie wiesz , jak ją kocham .  Tak jakoś powstało z niczego .  Z tej dziewczyny wyrósł kwiat wonny - może nie dla mnie . . .  Ona kocha . . . kocha . . . na pewno ; tylko . . . zdaje się , nie mnie ! . . .  Ordynat popatrzył badawczo w oczy przyjaciela .  – A kogo - zgadujesz ?  – Kogoś , kto został w Nicei .  Ona uciekła od niego .  – Ale kto to ?  – Nie wiem .  Ona jest skryta .  Pojedziesz , Waldy , do Słodkowic ze mną ?  – Tak .  Kto wie ? . . .  Może się obydwaj mylimy ?  – Nie rozumiem . . .  – Bo ty myślisz , że jest ktoś drugi , a ja jednak myślę , że jesteś tylko ty .  – Jak ? ! . . .  – Poczekaj !  A może nie być nikogo w jej uczuciach , to możliwe .  Lucia jest tajemnicza .  Brochwicz trochę smutno uścisnął rękę ordynata .  – Wolał by m już , żeby kochała innego , niż nikogo , bo wówczas jej stan obecny tłumaczył by się naturalnie .  A tak ? . . . Jeśli to tylko apatia , niechęć do życia ? . . .  – Nie !  Lucię na pewno coś gnębi - odrzekł Michorowski z powagą w głosie .  Nie dojeżdżając do Słodkowic , ordynat i Brochwicz spotkali Lucię , w białym koszykowym wolanciku , zaprzężonym w białego konia .  Jasna , smukła postać dziewczyny , jadącej samotnie , z białymi lejcami w dłoniach , dopełniała wdzięcznego obrazka .  Kapelusz panama , odchylony z czoła , rozwiane włosy i biały welon upiększały Lucię , nadając jej odmiennego wyrazu , niż zwykle .  Dziewczęcy powab i młodość , zagłuszone powagą , teraz odżyły i zaciekawiały .  Gdy powóz ordynata zrównał się z koszykiem , Lucia wstrzymała konia .  Michorowski zauważył , że na widok Brochwicza chmura przeleciała przez jej twarz .  Panowie wysiedli z powozu .  Po powitaniu i kilku słowach wstępnych Waldemar rzekł :  – Oddaję ci , Luciu , Jurka .  Bądź dla niego uprzejmą .  Ja muszę wstąpić do leśniczówki .  – To jedźmy razem ! - zawołała Lucia nerwowo .  – Nie , nie , zostańcie .  Mam tam osobistą sprawę , przy której byli by ście . . . zbyteczni .  Dziewczyna wpiła badawczy wzrok w szare oczy Michorowskiego .