Stanisław Ignacy Witkiewicz  Nienasycenie  Młody chłopiec , syn srogiego barona - browarnika , wraca po maturze do rodzinnego dworu .  Wydarzenia rozgrywają się bardzo szybko .  W ciągu jednej nocy śmierć ojca i podwójna inicjacja seksualna oraz szereg dziwacznych znajomości , które zniechęcają naszego bohatera do sztuki , filozofii i religii , potem nacjonalizacja rodzinnego majątku , cios ze strony kochanki ( rozbuchanej , starzejącej się femme fatale ) i „ upadek ” matki w ramiona dziarskiego przedstawiciela „ ludu ” .  Barwnym tłem tego dramatu jest wyuzdana political fiction : pogrążona w chaosie Polska , otoczona republikami bolszewickimi , w Rosji zwyciężyli biali , by zaraz ulec potędze bezdusznych Chińczyków .  W atmosferze przygniatającej schyłkowości ( upadek w różnych formach i kierunkach dotyczy wszystkich i wszystkiego ) , w ogólnym dojmującym nienasyceniu , wpływy zdobywa demoniczny , nieodgadniony Mąż Opatrznościowy — krzywonogi Generał- Kwatermistrz Kocmołuchowicz .  Autor skupia się na dogłębnych opisach chwilowych stanów emocjonalnych , drgnień duszy .  Analizuje zwłaszcza wszelkie wstydliwe i budzące wstręt aspekty relacji międzyludzkich , błyskotliwie zaklinając w materię swoistego , groteskowego języka świeże wówczas idee freudowskie ( np . papidło — figura zmarłego , ale wciąż wszechwładnego ojca ) .  NienasyceniePowieść  Autor prosi o przeczytanie przedmowy  Poświęcone pamięci  Tadeusza Micińskiego  „ Ja , wybierając los mój ,  wybrał em szaleństwo . ”  Tadeusz Miciński , W mroku gwiazd  Przedmowa  Nie wchodząc w kwestię , czy powieść jest dziełem sztuki , czy nie — ( dla mnie , nie ) — poruszyć chcę problemat stosunku powieściopisarza do jego życia i otoczenia .  Powieść jest dla mnie przede wszystkim opisaniem trwania pewnego wycinka rzeczywistości — wymyślonego , czy prawdziwego — to obojętne — rzeczywistości w tym znaczeniu , że główną rzeczą w niej jest treść , a nie forma .  Nie wyklucza to oczywiście najdzikszej fantastyczności tematu i psychologii występujących osób — chodzi tylko o to , aby czytający był zmuszony wierzyć , że tak właśnie , a nie inaczej było lub być mogło .  To wrażenie zależne jest też od sposobu przedstawienia rzeczy , czyli od formy poszczególnych części i zdań i od kompozycji ogólnej , ale elementy artystyczne nie stanowią w powieści całości działającej formalnie bezpośrednio swoją konstrukcją ; służą raczej do spotęgowania treści życiowej , do zasugestionowania czytelnikowi poczucia rzeczywistości opisanych ludzi i wypadków .  Jednak konstrukcja całości jest czymś według mnie w powieści drugorzędnym , co powstaje jako produkt uboczny opisu życia , i co nie powinno z góry wpływać deformująco na rzeczywistość według czysto formalnych wymagań .  Lepiej oczywiście , żeby była , ale brak jej nie stanowi zasadniczej wady powieści , w przeciwieństwie do dzieł Sztuki Czystej , gdzie po prostu bez wartości formalnej całości nie może być mowy o artystycznym wrażeniu , gdzie jeśli jej nie ma , nie ma dzieła sztuki w ogóle , a jest co najwyżej w pewien sposób przetworzona rzeczywistość i chaos niezwiązanych ze sobą czysto formalnych elementów .  Dlatego powieść może być wszystkim , w uniezależnieniu od praw kompozycji , począwszy od a - psychologicznej awantury , przedstawionej od zewnątrz , do czegoś , co może graniczyć z traktatem filozoficznym lub społecznym .  Oczywiście jednak musi się coś w niej dziać : idee i ich walka muszą być pokazane na ludziach żywych , a nie porozwieszane na manekinach .  Jeśli ma być tak , to lepiej napisać broszurę lub traktat .  Przekonanie , że powieść musi być koniecznie przedstawieniem ciasnego wycinka życia , przy czym autor , z klapami koło oczu , jak strachliwy koń , unika wszelkich rzeczywistych i pozornych nawet dygresji , wydaje mi się niesłuszne — z wyjątkiem grafomanicznych bzdur i niepotrzebnych nikomu płytkich naświetleń nieciekawych ludzi , wszystko jest usprawiedliwione — nawet największe odstępstwa od „ tematu ” .  Podlizywanie się najniższym gustom przeciętnej publiczności i strach przed własnymi myślami lub niechęcią danej kliki , czynią z naszej literatury ( z małymi wyjątkami ) tę letnią wodę , od której chce się po prostu rzygać .  Słusznie twierdzi Antoni Ambrożewicz , że u nas literatura była tylko funkcją walki o niepodległość — z chwilą jej osiągnięcia zdaje się kończyć beznadziejnie .  Proszę nie posądzać mnie o megalomanię i chęć wmówienia publiczności , że moje powieści są ideałem , a wszystko inne głupstwem .  Daleki jestem ( i to bardzo ) od tego .  Ale twierdzę , że dzisiejsza krytyka , z powodu fałszywego poczucia społecznego obowiązku i chęci nauczania małych cnótek małych ludzi , nie chce widzieć groźnych zagadnień i ich możliwych rozwiązań i stanowczo wpływa hamująco na rozwój w wielkim stylu naszej literatury .  Co jest niewygodne , jest przemilczane lub programowo źle zrozumiane i zinterpretowane .  Fałsz i tchórzostwo cechuje całe nasze życie literackie , a ci , którzy nawet słusznie rzucają się na różne przykre objawy ( np . Słonimski ) są bezsilni z powodu braku podstaw pojęciowych i programowego antyintelektualizmu .  Niedokształcenie umysłowe większości krytyków , brak u nich jakichkolwiek jednoznacznych systemów pojęć dla wartościowania , brak intelektualnych szkieletów , w połączeniu z produkcją miernoty i zalaniem rynku tłomaczeniami zagranicznej tandety , daje smutny obraz literackiego upadku .  Czegóż wymagać od publiczności , jeśli krytyka stoi poniżej jej przeciętnego poziomu .  Nie będę walczył tu o idee ogólne z poszczególnymi krytykami ( polemika ukaże się w oddzielnej książce pt . Ostatnia pigułka dla „ wrogów ” ) — chcę się ograniczyć do jednego problemu : stosunku życia prywatnego autora do jego pracy .  We wstępie do Pożegnania Jesieni napisał em zdanie , które cytuję tu dosłownie : „ To , co pisze drugi mój bardzo przykry „ wróg ” , Karol Irzykowski , o stosunku krytyki do dzieł sztuki poprzez autora , jest bardzo słuszne .  Babranie się w autorze à propos jego utworu jest niedyskretne , niestosowne , niedżentelmeńskie .  Niestety , każdy może być narażony na tego rodzaju świństwa .  Jest to bardzo nieprzyjemne ” .  W odpowiedzi na to oświadczenie spotkał em się z następującymi reakcjami na moją powieść .  Pan Emil Breiter zatytułował swoją krytykę „ pseudo - powieść ” , a następnie na końcu zaznaczył , objaśniając niedomyślnym cel tego tytułu , że moja książka jest „ spowiedzią ” .  Przezornie nie dodał słowa „ ideowa ” , aby móc być dwuznacznie zrozumianym .  A więc każdy przeciętny człowiek myśli sobie ( i na to liczy p . B . , aby mi dokuczyć i zaszkodzić ) , że po prostu opisuję fakty z mego życia , o którym on , p . B . , ma jakieś tajemnicze informacje — a więc : że był em zgwałcony przez jakiegoś hrabiego „ pod kokainą ” , że był em na utrzymaniu u pewnej bogatej Żydówki na Cejlonie , że zakokainował em niedźwiedzicę w Tatrach itp .  Nie posądzą mnie o to , że został em rozstrzelany przez komunistów , bo nie ma w Polsce Sowietów i ja niestety żyję i na razie piszę dalej .  Potem , na tle takich krytyk i plotek spotykają mnie tego rodzaju powiedzenia : jakaś dama po skończonym portrecie mówi : „ tak się pana bała m — myślała m : jak ja wytrzymam godzinę z takim strasznym ( ! ) człowiekiem , jak pan — a pan jest zupełnie normalny i nawet dobrze wychowany ” .  Matki boją się zamawiać portrety swoich córek w mojej firmie , nawet dorośli mężczyźni siadają z niewyraźnymi minami „ na aparat ” , tak , jakby się spodziewali , że co najmniej , zamiast rysować , powyrywam im znienacka zęby lub wykłuję oczy ołówkiem .  Drugi fakt : Karol Irzykowski ( z którego Walką o treść załatwię się obszernie w wyżej wspomnianej broszurze ) pisze krytykę najwidoczniej programowo dwuznaczną ( używa pojęcia : genialny grafoman — to tak jakby kwadratowe koło , a może gorzej ) , w której używa słowa „ cynizm ” , w dość nieokreślonym dla przeciętnego człowieka znaczeniu , a następnie dodaje ( on właśnie , o którym napisał em wyżej przytoczone zdanie , na tle jego własnych enuncjacji ) , że zanadto opieram moją powieść na tle osobistych przeżyć .  Skąd ci panowie ośmielają się domyślać takich rzeczy ?  Czy na podstawie ohydnych plotek , których jestem przedmiotem ?  Mogą się domyślać — Bóg z nimi — ale pisanie tego w krytykach literackich jest szczytem bezczelności .  Mam wrażenie , że jestem w tym wypadku wyjątkiem — o nikim jeszcze nic podobnego nie czytał em .  Nie mogę cofnąć wyrażenia użytego poprzednio , ponieważ panowie ci sami się pod nie , że tak powiem , „ podstawiają ” .  Bo przecież realizm jakiegoś opisu nie implikuje bynajmniej kopiowania bezpośrednio danej rzeczywistości — może być dowodem np . talentu realistycznego autora .  Ale jeśli chodzi o mnie , to nawet to , co mogło by być komplimentem , zostaje perfidnie odwrócone na zarzut , i to w dodatku czysto osobisty i gołosłowny , a szkodliwy dla mnie życiowo .  Jakże to inaczej nazwać , niż ja to uczynił em ?  Tym bardziej jest to dziwne , że ani jeden fakt w Pożegnaniu Jesieni nie odpowiada rzeczywistości .  Chyba panowie ci liczą na to , że autor , w ten sposób oszkalowany przed publicznością , przestanie pisać lub co najmniej straci swobodę wypowiadania się , ze szkodą dla swej pracy .  Do podobnych , ale mniej przykrych objawów , należy robienie pasztetu z dowolnie wybranych cytat , przy czym wypowiedzenia „ bohaterów ” pomięszane są umiejętnie ze zdaniami autora , i przedstawianie sfałszowanego w ten sposób tekstu uznane za jego ideologię .  Nie chodzi o to , aby być chwalonym , tylko uczciwie zwalczanym — ale nawet o to jest u nas bardzo trudno .  „ Cósta z głupim bees gadał ” , jak mówił Jan Marduła .  Ale lepszy jest nawet głupi , niż świadomie nieuczciwy krytyk .  Chciało by się wierzyć w dobrą wolę przynajmniej , ale i to czasem jest wprost niemożliwe .  Nie ma autora , który by nie zużywał introspekcji i obserwacji innych ludzi dla celów powieściowych .  Przecież zdolność wyobrażania sobie stanów urojonych osób lub transpozycji danej rzeczywistości , przy czym niezmiernie mały fakt może wystarczyć jako ośrodek dla krystalizacji całej koncepcji , musi być zasadniczą cechą powieściopisarza .  Trudno , żeby ktoś żyjący w pewnej atmosferze nie karmił się nią .  Chodzi o to , w jaki sposób zużytkowuje ten pokarm .  Jest pewna granica wyraźności typów ( jakieś szczególne znamiona , jak w pasportach ) , poza którą daje się w przybliżeniu powiedzieć , że dany autor przedstawia rzeczywiście danego realnego człowieka .  Ale na to trzeba przede wszystkim tego chcieć — dla celów jakichś tajemniczych : osobistej zemsty , czy reklamy , albo dla polityki .  Zaznaczam , że jest mi to obce w zupełności i że każdą interpretację tego rodzaju , tak w stosunku do mnie , jak i do aktualnej rzeczywistości społecznej , będę uważał za programowe świństwo w stosunku do mnie , w celu szkodzenia mi osobiście .  Szkoda , że polemika między Kadenem - Bandrowskim , a Irzykowskim na ten właśnie temat , utknęła w osobistych wymyślaniach , nie rozjaśniając mroków okrywających twórczość pisarską .  Jeśli tak dyskutują : największy nasz pisarz obecnie i ten , który uważany jest za największą powagę krytyczną , to dowodzi , że źle się dzieje w naszych literackich sferach .  S . I . W . 4 / XII 1929 .  Genezyp Kapen nie znosił niewoli w żadnej formie — od najwcześniejszego dzieciństwa okazywał wstręt do niej nieprzezwyciężony .  ( Mimo to , jakimś niepojętym cudem wytrzymał ośmioletnią tresurę ojca - despoty .  Ale to było czymś w rodzaju nakręcania sprężyny — wiedział , że kiedyś rozkręcić się musi i to go trzymało ) .  Gdy miał zaledwie cztery lata ( już wtedy ! ) , błagał matkę i guwernantki na letnich spacerach , aby pozwolono mu choćby pogłaskać jakiegoś kundla , rzucającego się groźnie na łańcuchu lub małego , melancholijnego pieseczka , podwywającego cicho na progu budy — pogłaskać tylko i dać mu coś do zjedzenia , jeśli już nie mogło być mowy o spuszczeniu go z uwięzi na wolność .  Z początku pozwalano mu brać z domu jedzenie dla tych jego nieszczęśliwych przyjaciół .  Ale wkrótce mania ta przeszła rozmiary wykonalne nawet w jego warunkach .  Zabroniono mu tej przyjemności , jedynej istotnej .  Działo się to przeważnie u nich na wsi , w podbeskidzko - tatrzańskim Ludzimierzu .  Ale kiedyś , za bytności w regionalnej stolicy K . , zaprowadził go ojciec do menażerii .  Po bezowocnych prośbach o wypuszczenie z klatek jakichś małp „ hamadria ” , pierwszych zwierząt , które tam zobaczył , rzucił się na dozorcę i bił go długo po brzuchu małymi piąstkami , raniąc się o klamrę paska jego spodni .  Na zawsze zapamiętał Zypcio błękit nieba tego sierpniowego dnia , zimny i tak okrutnie obojętny na cierpienia biednych zwierząt .  I to rozkoszne słońce , kiedy im ( i jemu ) było tak źle . . .  A była w tym na dnie jakaś wstrętna przyjemność . . .  Skończyło się spazmatycznym płaczem i ciężkim nerwowym atakiem .  Trzy doby prawie nie spał wtedy Genezyp .  Dręczyły go potworne koszmary .  Widział siebie jako szarą małpę , ocierającą się o klatkę i nie mogącą dostać się do innej podobnej małpy .  Ta druga miała coś dziwnego : czerwone to było z niebieskim i okropne nad wyraz .  Nie pamiętał , czy widział to naprawdę .  Zlanie się w jedno dławiącego bólu w piersiach z przeczuciem jakiejś zakazanej , wstrętnej rozkoszy . . .  Tą drugą małpą był również on sam , a jednocześnie patrzył na siebie z boku .  Jakim sposobem się to działo , nie pojął nigdy .  A potem olbrzymie słonie , leniwe wielkie koty , węże i smutne kondory — wszystkie stały się nim samym i jednocześnie wcale nim nie były .  [ W rzeczywistości widział tylko przelotnie te stworzenia , kiedy wyprowadzano go innym wyjściem , rzucającego się , w suchych łkaniach ] .  W jakimś dziwnym świecie zabronionych mąk , bolesnego wstydu , ohydnej słodyczy i tajemniczego podniecenia przebywał te trzy dni , leżąc przy tym najwyraźniej w swoim własnym łóżeczku .  Kiedy się ocknął po tym wszystkim , słaby był jak flaczek , ale za to nabrał słusznej pogardy do siebie samego i wszelkiej słabości w ogóle .  Coś się w nim zacięło przeciw niemu samemu — był to zarodek świadomego tworzenia się siły samej w sobie .  Marnotrawny stryj , zakała rodziny , rezydent ludzimierski mówił : „ Ludzie dobrzy dla zwierząt bywają potworami w stosunku do bliźnich swoich .  Zypka trzeba chować ostro — inaczej wyrośnie z niego monstrum ” .  Tak też chował go później ojciec , nie wierząc zresztą zupełnie w dobre wyniki tej metody — czynił to , z początku szczególniej , jedynie dla własnej satysfakcji .  „ Znał em dwie panienki z tzw . „ dobrego domu ” , wychowane w klasztorze — mawiał .  — Jedna była k . . . , a druga zakonnica .  A ojciec obu na pewno był ten sam ” .  Kiedy Genezyp doszedł do lat siedmiu , objawy tego rodzaju ucichły pozornie zupełnie .  Wszystko cofnęło się w głąb .  Sponurzał w tym czasie i między innymi oddał się odmiennej od wszystkich zabawie .  Chodził teraz na spacery sam lub ze swoim kuzynem Toldziem , który wprowadzał go w nowy świat autoerotycznych perwersji .  Straszliwe były to chwile , gdy podniecająca muzyka grała w pobliskim parku , a ukryci w krzakach młodzieńcy rozjątrzali się wzajemnie , mówiąc subtelne obrzydliwości i badając różne zapachy .  Aż w końcu nieprzytomni , z rozpalonymi policzkami i oczyma skoszonymi od niewyrażalnego pożądania , przytuleni do siebie , wywoływali w swych zdrowych , biednych ciałkach piekielny dreszcz nieznanej , wiecznie tajemniczej , niedosiężnej rozkoszy .  Próbowali zgłębiać ją coraz częściej — ale nie mogli .  I znowu próbowali — jeszcze częściej .  Wychodzili potem z krzaków bladzi , z czerwonymi uszami i oczami , przemykali się jak złodzieje , pełni dziwnego „ malaise ” , prawie bólu , gdzieś tam . . .  Dziwnie nieprzyjemne robiły na nich wrażenie bawiące się wesoło dziewczynki .  Był w tym smutek i strach , i żal czegoś niewiadomego , beznadziejny , okropny , a mimo to przyjemny .  Jakaś wyższość plugawa nad wszystkim napełniała ich obrzydliwą dumą .  Z pogardą i ukrytym wstydem patrzyli się na innych chłopców , a widok pięknych młodych ludzi , flirtujących z dorosłymi damami napełniał ich nienawiścią , zmieszaną z ponurą , upakarzającą zazdrością , w której jednak krył się urok jakiś niesamowity wywindowania się ponad normalne codzienne życie .  Wszystkiemu winien był ( potem oczywiście ) Toldzio .  Ale przedtem był właśnie tym najbliższym , przyjacielem najistotniejszym , który posiadł pierwszy dziwną tajemnicę złowrogiej rozkoszy i raczył nauczyć jej Zypka .  Ale czemu potem tak bardzo nie lubiał go Zypek .  Trwało to dwa lata z przerwami .  Ale pod koniec drugiego roku przyjaźń ich zaczęła się psuć .  Może właśnie dlatego .  W tym czasie , w związku z tajemniczymi rozkoszami wystąpiły nowe jakieś objawy . . .  Zypcio przeraził się .  Może to jakaś straszna choroba ?  Może kara za grzech ?  W tym czasie również matka , wbrew woli ojca , zaczęła go uczyć religii .  O tym nie było tam jednak mowy , jako o jednym z grzechów .  A mimo to zawsze czuł Zypcio , że , oddając się praktykom Toldzia , popełnia coś dziecinnie „ niedżentelmeńskiego ” , coś złego .  Ale to zło było całkiem innego wymiaru niż nieuczenie się lekcji , gniew na rodziców czy dokuczanie małej siostrzyczce , która zresztą poza tym nie istniała dla niego zupełnie .  Skąd miał to poczucie zła i czemu potem napadał go smutek i wyrzuty sumienia , nie mógł pojąć .  Zdecydował się na krok stanowczy : z odwagą skazańca poszedł do ojca i opowiedział o wszystkim .  Zbity straszliwie i przerażony gorzej niż biciem perspektywą zidiocenia , zawziął się w sobie i zaprzestał ohydnego procederu .  Cenił bowiem w sobie ten rozum , który w dyskusjach przyrodniczych nad tajemnicami natury stawiał go ponad rówieśnikami , a nawet ponad przewrotnym , starszym o rok Toldziem , który do tego jeszcze był hrabią , — on zaś sam tylko baronem i to „ podejrzanym ” , jak się od niego właśnie dowiedział .  Rozpoczął się okres zdrowego zbydlęcenia .  Bitwy , gonitwy , sport we wszystkich odmianach wypędził z jego duszy wspomnienie ciekawych jednak mimo wszystko z „ przyrodniczego punktu widzenia ” ( ? ) zjawisk .  Ojciec nie podał bowiem wystarczającej ich teorii .  Ale mania uwalniania uwięzionych psów wróciła ze zdwojoną siłą .  Teraz było to połączone ze sportem — było też szlachetną próbą odwagi .  Często wracał do domu pokąsany , z podartym ubraniem , wytarzany w błocie .  Raz dwa tygodnie chodzić musiał z ręką na temblaku , co popsuło pewną serię szalenie istotnych bitew z przeciwną partią „ młodoturków ” .  Wypadek ten osłabił w nim trochę zapał w tym kierunku .  Coraz rzadziej odbywał swoje oswobodzicielskie wyprawy , ale przecie .  A działo się to zawsze wtedy , kiedy by skądinąd miał ochotę właśnie na co innego . . .  Czynności zastępcze .  Nadszedł tak zwany okres sublimacji .  Ale brutalnie przecięła go szkoła .  Zabójcza dla pewnych natur ( bardzo zresztą nielicznych ) przymusowa , prawie mechaniczna praca , zniechęcająca raczej do nauki , niż podniecająca zainteresowanie się jej tajemnicami , przerwała ten najlepszy czas w życiu chłopca , kiedy to przeczucia nieznanego łączą się z budzącymi się sentymentami do panienek ( raczej do „ tej jednej , jedynej ” ) , stwarzając opar nieuświadomionej metafizycznej dziwaczności ( jeszcze nie dziwności ) ponad zwykłym codziennym życiem .  Zypcio , mimo notorycznych zdolności , uczył się ciężko .  Przymus niszczył w nim wszelki spontaniczny zapał .  Całą zimę uginał się wprost duchowo pod ciężarem pracy , a krótkie wakacje na wsi zapełnione były również obowiązkowym teraz sportem i wiejskimi rozrywkami .  Prócz wyznaczonych mu na ten cel rówieśników nie widywał nikogo i nigdzie w okolicy nie „ bywał ” .  Kiedy ku jesieni zaczynał się już trochę odginać , przychodziło znowu to samo i tak dotrwał do matury .  Przysiągł ojcu , że przyjedzie wprost z egzaminu na wieś i przysięgi dochował .  Uniknął w ten sposób bydlęcych pomaturycznych uroczystości i czysty i niewinny , ale z poczuciem piekielnych możliwości życiowych , zajechał przed dwór — tak zwany pałac rodzicielski , stojący w podgórskiej okolicy niedaleko Ludzimierza .  Tu dopiero się zaczęło .  Informacja : Jak wiadomo , już przed szkołą uświadomił sobie , że jest baronem i że jego ojciec , właściciel olbrzymiego browaru , jest nie to , co matka , hrabianka z przymieszką krwi węgierskiej .  Przeszedł krótki okres snobizmu , ale pozbawionego zupełnego zadowolenia : niby po matce wszystko było dobrze — jakieś bohatery , mongoły , dzikie rzezie za Władysława IV — ale przodkowie papy nie nasycili jego ambicji .  Dlatego , wiedziony szczęśliwym instynktem , już od klasy czwartej ( do trzeciej poszedł do szkoły ) stał się demokratą i zlekceważył ten niedoskonały kompleks swego pochodzenia .  To zjednało mu wiele uznania , pozwalając pewne poniżenie odwrócić na wartości pozytywne .  Był rad z tego wynalazku .  Zbudził się po krótkim śnie popołudniowym .  Zbudził się nie tylko z tego snu , ale i z tamtego , który trwał pięć lat .  Od bydlęcych czasów walk dziecinnych oddzielała go pustynia .  Jakże żałował , że tak nie mogło trwać wiecznie !  Ta ważność wszystkiego , jedyność i konieczność , przy jednoczesnym poczuciu , że to nie jest na serio na tym planie rzeczywistości — i wynikająca stąd lekkość i beztroska , nawet w obliczu klęski przegranych bitew .  Już nigdy . . . !  Ale to , co być miało , zdawało się jeszcze ciekawszym , o — o wiele — o nieskończoność !  Inny świat .  I nie wiadomo czemu wspomnienie dziecinnych perwersji przesunęło się teraz z całkowitym ciężarem wyrzutu za te „ zbrodnie ” , jakby rzeczywiście one to „ zaważały ” na całym przyszłym życiu .  Może i tak w istocie było .  Po latach zachciało mu się tego samego , ale się wstrzymał .  Wstrzymał go wstyd wobec nieznanych mu jeszcze kobiet .  Nieznanych do głębi , bo przecie właśnie wczoraj . . .  Informacja : Na stancji trzymany był w kolczastej dyscyplinie , a na wakacjach — ha — to towarzystwo wiecznie nie to , jakiego by pragnął .  Słyszał jednak coś niecoś od kolegów , którzy łyknęli więcej rzeczywistości od niego .  Ale to nie było najważniejszym .  Więc jednak wszystko jest .  Skonstatowanie tego nie było tak banalnym , jakby się to zdawać mogło .  Podświadoma , zwierzęca ontologia , przeważnie animistyczna , niczym jest wobec pierwszego błysku ontologii pojęciowej , pierwszego ogólnego egzystencjonalnego sądu .  Sam fakt istnienia nie przedstawiał dotąd dla niego nic dziwnego .  Pierwszy raz teraz zrozumiał przepaścistą niezgłębialność tego problemu .  Zamajaczyło mu w jakimś po dziecinnemu zaczarowanym i po dziecinnemu złotym , prześwietlonym w pyle nieziemskiej tęsknoty , świecie najlepszych , niepowrotnych dni , najdawniejsze dzieciństwo : pałac rodziny matki we Wschodniej Galicji i obłok , jakby rozżarzony do białości , pod którym czaiła się burza i żaby kumkające w gliniankach koło cegielni i zgrzyt zardzewiałej studni .  Przypomniał się też wierszyk pewnego kolegi , z którym nie pozwolono mu się bawić .  „ O dziwne , ciche , letnie popołudnia  I pełne głębi soczystych owoce ,  W cieniu chłodnącym zapomniana studnia ,  Potem obłędne wieczory i noce . . . ”  To właśnie wyrażał dla niego ten marny wierszyk , to : ogrom życia i niepojętość każdej jego chwili i nudę straszną , i tęsknotę za czymś nieobjęcie wielkim .  Ale to teraz dopiero pojął dokładnie .  Wtedy , gdy po raz pierwszy czytał mu Ptaś tę bzdurkę , w wychodku szkolnym , nie wyrażała ona jeszcze nic .  Przeszłość rozświetlała się w błyskawicy objawienia teraźniejszości , jak inny , nieznany dotąd świat .  Trwało to jakiś ułamek sekundy i zapadło znowu , wraz ze wspomnieniem , w tajemnicze gąszcza podświadomości .  Wstał , zbliżył się do okna i oparł głowę o szybę .  Wielkie , żółte zimowe słońce zniżało się szybko , prawie trącając rozdwojony szczyt Wielkiego Pagóra .  Oślepiające światło stapiało wszystko w rozedrganą masę rozpalonego złota i miedzi .  — Fioletowe cienie wydłużały się niepomiernie , a las w pobliżu słońca mienił się czarną purpurą , zmieniającą się co chwila w wybladłą , oślepłą zieleń .  Ziemia nie była miejscem codziennego dnia , tym , co o niej i o jej stosunku do ludzkiego świata wiadomo — była planetą , widzianą z teleskopowych jakby odległości .  Zębatym , rzeźbionym zrębem gór , wznoszących się na lewo , daleko za połogimi stokami Wielkiego Pagóra , zdawała się przechylać ku nadciągającej z międzygwiezdnych przestrzeni , nie wiadomo czemu „ żałobnej ” nocy .  Słońce , teraz już wyraźnie ruchome , stawało się czasem czarno - zielonym krążkiem o złotoczerwonej obwódce .  Nagle dotknęło się lękliwym , ociągającym się jakby , ruchem , rozszczepionej w krwawe ostrza linii dalekich lasów .  Czerwono - czarny aksamit zmienił się w granat , kiedy ostatni promień , rozszczepiony na tęczowy snop prześwietlił się po raz ostatni przez ciężkie zwały świerków .  W nieskończoność rzucone spojrzenie , ciągnione oślepiającym blaskiem , napotkało twardy opór mrocznego , nieskończenie bardziej rzeczywistego świata .  Genezyp uczuł coś w rodzaju głuchego bólu w piersiach .  Minęła dziwna chwila pojmowania tajemnicy i realna pospolitość ukazała spod tej maski swoje szare i pełne nudy oblicze .  Co zrobić z dzisiejszym wieczorem ?  Pytanie to przypomniało mu poprzednie i zamyślił się głęboko , tak głęboko , że stracił zupełnie poczucie chwili obecnej .  Nie wiedział , że to właśnie jest czasem najwyższym szczęściem .  Księżna stanęła mu ( stanęła dęba ) w wyobraźni jak żywa .  Ale obraz ten nie był odbiciem wczorajszej rzeczywistości .  Przypomniały się nieprzyzwoite sztychy widziane w bibliotece jakiegoś przyjaciela ojca , gdy skorzystał z nieuwagi tych panów i zajrzał do niedomkniętej szuflady .  Zobaczył , jak na jakimś bezwstydnym wizerunku nagą jej postać , oblaną potokiem ciemno - rudych włosów .  Kolisty szereg małp złowieszczo uśmiechniętych , które spacerowały koło niej z wyuzdanym wdziękiem ( każda z nich trzymała małe eliptyczne lusterko ) był najwyraźniej ucieleśnieniem pewnego rysunku koncentrycznych kółek , mających symbolizować sfery życiowe według ich ważności .  Czyżby to było właśnie to najistotniejsze kółko środkowe ?  Zarysowały się dwa niewspółmierne punkty widzenia i płynący stąd męczący rozdział .  Brutalnie można to było ująć jako : idealizm programowy ojca i chęć użycia zakazanych przyjemności , co wiązało się nieznanym sposobem z matką .  Prawie fizycznie czuł to Genezyp w piersiach i w dołku .  Przed chwilą tego nie było , a teraz cała przeszłość i pobyt w szkole i dzieciństwo , stały się dalekie , złączone w nierozdzielną całość — negatywnie jedynie , przez brak rozwiązania nowopowstałego , niepochwytnego problemu .  Tajemnica rzeczywistego rozstrzygnięcia kwestii tych była dla niego zawsze — od czasu uświadomienia — czymś niepokojącym i złowrogim .  Niezdrowa ( czemu nie zdrowa do pioruna ! ? ) ciekawość zalała go jakby jakąś ciepłą , obrzydliwie przyjemną mazią .  Wzdrygnął się i nagle teraz dopiero przypomniał sobie tylko co prześniony sen .  Usłyszał głos czyjś w otchłani bezosobowego wzroku , wpijającego się w niego z zabójczym pytaniem , na które odpowiedzi znaleźć nie mógł .  Czuł się tak , jak gdyby nie obkuł się dostatecznie do egzaminu .  A głos ten mówił szybko , bełkotliwie — było to zdanie z tego snu : „ mieduwalszczycy skarmią na widok czarnego beata , buwaja piecyty ” .  Objęły go żelazne ręce i uczuł pod żebrami ból łaskotliwy .  To było to nieprzyjemne uczucie , z którym się zbudził , a którego określić nie mógł .  [ I czy warto wszystko to przeżywać i wgłębiać się w to i rozbebeszać , na to , aby potem . . . brrr — ale o tym później ] .  Prawie z radością spostrzegł teraz dopiero na pamięciowym obrazie włochatego pyska muzyka Tengiera ( którego poznał wczoraj wieczorem ) to samo zagadkowe rozdwojenie , które sam teraz wewnętrznie przeżywał .  Skrępowana siła , widna jak na dłoni w oczach tamtego samca , wytwarzała niemożliwe ciśnienia .  Słowa jego , słyszane wczoraj ( i niezrozumiane ) , stały się nagle jasne w całości , jako niezanalizowana masa , raczej tylko ich ton ogólny .  O sensie pojęciowym nie było nawet mowy .  Dwoisty sens życia dudniał głucho pod skorupą konwencjonalnych „ szkolnych ” tajemnic .  Tę to skorupę rozrywały bezsensowne wyrazy :  „ Niech się stanie wszystko .  Wszystko zdoła m objąć , pokonać , zgryźć i strawić : wszelką nudę i najgorsze nieszczęście .  Dlaczego tak myślę ?  Jest to zupełnie banalne i gdyby mi ktoś dawał takie rady , wyśmiał by m go .  A teraz mówię to sam sobie jak najgłębszą prawdę , najistotniejszą nowość ” .  Wczoraj jeszcze słowa te miały by inne , zwykłe znaczenie — dziś zdawały się symbolem nowych , jakby w zupełnie innym wymiarze roztwierających się horyzontów .  Tajemnica urodzenia i niewyobrażalności świata bez przyjęcia własnego „ ja ” były jedynymi świetlistymi punktami mrocznego szeregu chwil .  Tak się wszystko pokiełbasiło .  I po co ?  Kiedy koniec miał być tak . . . — ale o tym później .  Jeszcze wczoraj cała niedawna młodość rysowała się z wyrazistością nadmierną , jak żywa , stająca się bez ustanku teraźniejszość .  Podział jej nieskończenie drobny uniemożliwiał utworzenie epok , mimo ( obecnie pozornie ) epokowych zdarzeń .  Teraz tajemnym wyrokiem zciemniona i oddalona , zapadała cała ta „ wielka ” ( ? ) połać życia w jakąś sferę niezmienności i ukończenia , nabierając przez to znikomego , nieuchwytnego uroku po raz pierwszy tragicznie odczuwanej bezpowrotności przeszłości .  Na tym niespokojnym falowaniu zmian , zachodzących jakby w samym medium , w którym odbywało się dawne życie , zmian , które pozostawiały wszystko absolutnie tym samym , a jednak niewspółmiernym ze sobą wczorajszym , sen tylko co przypomniany występował jak plątanina ostra , ciemna , i wyrazista w sylwecie , a zagmatwana wewnętrznie , na obojętnym , wodnisto - przeźroczym , pustką świecącym ekranie teraźniejszości .  Błyskawiczne rozstąpienie perspektyw , jak kiedy wzrok zmęczony widzi nagle wszystko niezmiernie dalekim , małym i niedosiężnym , a jeden jakiś przedmiot zachowuje naturalną wielkość , przy czym fakt ten nie zmienia jakimś tajemniczym sposobem ogólnej , dającej się łatwo skonstatować , obiektywnej wzajemnej proporcji części w całym polu widzenia .  [ Zaburzenia w ocenianiu odległości , widzenie przedmiotów w ich rzeczywistej pozornej wielkości , bez współczynnika uświadamianego dystansu , zmieniającego na tle możliwych wrażeń dotykowych , wrażenie bezpośrednie stosunków przestrzennych w dwóch wymiarach .  — Mniejsza o to ] .  Genezyp zaczął przypominać sobie sen w odwrotnym porządku w stosunku do jego naturalnego przebiegu .  [ Bo sen przecie nigdy nie jest przeżywany bezpośrednio aktualnie w chwili swego śnienia się — istnieje tylko i jedynie jako wspomnienie .  Stąd dziwny charakter specyficzny najpospolitszej jego treści .  Dlatego to wspomnienia , których dokładnie zlokalizować w przeszłości nie możemy , przyjmują to właśnie specjalne zabarwienie sennych marzeń ] .  Z głębi tajemniczej urojonego świata powstawał szereg zdarzeń pozornie wątłych i nikłych , niby do niczyjej pamięci nie należących , a tak jego , Genezypa , własnych i mocnych jakąś zaświatową mocą , że zdawały się , mimo swej jednoczesnej nikłości , rzucać cień groźny , pełen przeczuć i wyrzutów za niespełnione winy na teraźniejszą chwilę pomaturycznej beztroski i złocistego blasku gasnącego wśród purpurowych lasów zimowego słońca .  „ Krew ” — wyszeptał i jednocześnie z wizją czerwonej barwy doznał gwałtownego ściśnięcia serca .  Ujrzał ostatnie ogniwo popełnionej zbrodni i dalej jeszcze , tajemniczy jej początek , gubiący się w czarnej nicości sennego niebytu .  „ Skąd krew — kiedy we śnie jej wcale nie było ” — spytał sam siebie półgłosem .  W tej chwili zgasło słońce .  Tylko las na stoku Wielkiego Pagóra świecił na blado - pomarańczowym niebie postrzępioną piłą złocisto gorejących strzał .  Świat popielał w niebieskawo - fioletowej pomroce , a niebo wyjaśniało się krótkotrwałą , płomienistą zimową zorzą , w której jak zielona iskra migotała zachodząca Wenus .  Sen występował coraz wyraźniej w swojej anegdotycznej treści , a treść jego istotna , nieuchwytna i niewyrażalna , zatracała się w konkretności wspominanych wydarzeń , dając ledwie znać o jakimś drugim , niedościgłym , znikającym na krańcach świadomości , życiu .  Sen : Szedł jakąś ulicą w nieznanym mieście , przypominającym stolicę i jeszcze jakieś w przelocie widziane włoskie miasteczko .  W pewnej chwili spostrzegł , że nie jest sam i że , prócz obowiązkowego w snach kuzyna Toldzia , idzie z nim jakiś nieznany mu , wysoki i barczysty drab z ciemno - blond brodą .  Chciał zobaczyć jego twarz , ale zawsze znikała mu ona w dziwaczny , a jednak we śnie zupełnie naturalny sposób , gdy tylko na nią spojrzał .  Widział jedynie brodę i ona to stanowiła właściwie zasadniczą treść nieznanego „ typa ” .  Weszli do małej kawiarni na parterze .  Nieznajomy stanął we drzwiach przeciwległych i przyzywać zaczął Genezypa nieznacznymi ruchami .  Zypcio uczuł nieprzezwyciężoną chęć pójścia za nim do dalszych pokoi .  Toldzio uśmiechał się wszechwiedzącym ironicznym uśmieszkiem , jakby dobrze wiedział o tym , co nastąpić miało i o czym dobrze jakoby wiedział , a jednak nie wiedział nic naprawdę sam Genezyp .  Wstał i wyszedł za nieznanym .  Tam był pokój o suficie niskim , skłębionym w chwiejne kształty gęstego dymu .  Nad nimi przestrzeń zdawała się niezmierzona .  Nieznajomy zbliżył się do Zypcia i począł go ściskać z jakąś niemiłą serdecznością .  „ Jestem twoim bratem — imię moje jest Jaguary ” — wyszeptał mu cicho w samo ucho , co było połączone z piekielną łaskotką .  Już miał się Zypcio ( tak go nazywano w domu ) , zbudzić , ale wytrzymał .  Uczuł za to wstręt nieprzezwyciężony .  Chwycił nieznajomego za szyję i począł go giąć ku ziemi , dusząc go jednocześnie ze wszystkich sił .  Coś ( już nie ktoś ) , jakaś masa miękka i bezwładna , zwaliła się na podłogę , a na nią upadł Zypcio .  Zbrodnia została dokonana .  Czuł przy tym , że Toldzio widzi w nim dokładnie zupełny brak wyrzutów i jedyne wyraźne uczucie : chęć wymigania się z trudnej sytuacji .  Zypcio , który mówił Toldziowi coś niezrozumiałego , podszedł znowu do trupa .  Twarz była teraz widoczna , ale był to raczej jeden wielki , potwornie bezkształtny siniec , a na szyi , koło przeklętej brody , widać było wyraźnie czerwono - sine pręgi od zaciśniętych poprzednio palców .  „ Jeśli mnie skażą na rok — wytrzymam — jeśli na pięć — koniec ” — pomyślał Zypcio i wyszedł do trzeciego pokoju , chcąc się wydostać drugą stroną domu na ulicę .  Ale pokój ten pełen był żandarmów i zbrodniarz z przerażeniem poznał w jednym z nich swoją matkę , przebraną w szary hełm i żandarmski szynel .  „ Podaj prośbę ” — mówiła szybko .  — „ Szef ciebie wysłucha ” .  I podała mu duży papier .  W środku kursywą wydrukowane było zdanie , które we śnie pełne było jakiejś potwornej grozy , a jednocześnie jedynej nadziei .  A teraz , wydobyte z trudem z zapadających w mrok niepamięci wspomnień , miało tylko charakter niezdarnego baliwernu :  „ Mieduwalszczycy skarmią na widok czarnego beata , buwaja piecyty ” .  Koniec snu .  Mrok stawał się gęstszym , a niebo przybierało głęboki , fijołkowy ton , zdający się bezpośrednio utożsamiać z zapachem nieznanych z nazwiska perfum księżnej Ticonderoga , mistrzyni wczorajszego wieczoru .  ( Potem dowiedział się Zypcio , że była to słynna „ Femelle enragée ” Fontassiniego ) .  Patrząc na zapalające się gwiazdy doznawał wrażenia przykrej pustki .  Poprzedni stan : sen zbrodniczy i poczucie jakiegoś niewyczerpanego bogactwa w sobie i poza sobą — wszystko znikło bez śladu .  Coś przeszło jak cień , zostawiając nudę , niepokój i jakiś niemiły , nie dający się przemienić na nic wznioślejszego , pozbawiony uroku smutek .  Pozornie nie zmieniło się nic , a jednak Zypcio wiedział , że zaszło coś niezmiernie ważnego , coś , co może zdecydować o całym jego dalszym życiu .  Stan ten był nieściśliwy , opierał się wszelkim wysiłkom zrozumienia — był to blok bez skazy [ I czy warto zajmować się tak sobą , żeby potem . . .  A ! Ale o tym nie teraz ] .  Nieznany rachmistrz pomnożył wszystko przez jakiś współczynnik nieokreślonej wielkości .  Czemu wszystko jest takie dziwne ?  Stan metafizyczny bez formy .  A tu tak : w Boga nie mógł uwierzyć nigdy ( chociaż zdaje się , że matka właśnie o tym mówiła z nim dawno , dawno temu — nie o Bogu samym jakby , tylko o dziwności .  „ . . . Wierzę w Boga , ale innego , niż ten , który jest przedstawiony w dogmatach naszego Kościoła .  Bóg jest wszystkim i nie rządzi światem , tylko samym sobą w sobie ” ) .  Wtedy to doznał Zypcio uczucia , że świat cały ( jako Bóg ) , jest tylko błękitną wklęsłością chińskiej filiżanki , takiej , jakich szereg stał na dębowym kredensie w jadalni ich domu .  Wrażenie to było czymś „ intraductible , irreductible , intransmissible et par excellence irrationnel ” .  Trudno .  Chrystus był dla niego tylko czarownikiem .  Mówił o tym niańce swojej w siódmym roku życia i tym doprowadzał staruszkę do rozpaczy .  Wiara matki przemawiała mu bardziej do przekonania i czuł , że nikogo tak bliskiego mu jak ona w najtajniejszych myślach jego nigdy w życiu mieć już nie będzie .  A jednak był między nimi jakiś mur nieprzekraczalny , nawet w najlepszych chwilach .  Ojciec , straszny w gniewie i na zimno nieugięty w spokoju , napawał go bezdennym strachem .  Wiedział , że razem z matką walczą przeciw jakiejś złej potędze życia , po stronie której jednak zawsze jest słuszność .  Chciał teraz pójść do matki i poskarżyć się przed nią , że sny są straszne i że w życiu kryją się zasadzki okropne , w które on , bezbronny i niedoświadczony , mimo całej siły , czy prędzej czy później wpaść musi .  Gwałtownym nawrotem ambicji pokonał tę słabość i z męską stanowczością obliczył szybko swoje dane : ma lat 18 skończonych — jest stary , bardzo stary — 20 lat to przecie starość zupełna .  Tajemnicę poznać musi i pozna — w małych kawałkach , po kolei , powoli — trudno .  Bać się nie będzie niczego , zwycięży wszystko , albo oczywiście zginie i to z honorem .  Tylko po co , w imię czego to wszystko robić ?  Ogarnęło go nagłe zniechęcenie .  Zdanie , to bez sensu dla świata tego , nabierało znaczenia jakiegoś tajemniczego zaklęcia , którym wszystko rozwiązać by można .  Szybko zapadał mrok i tylko resztki światła zorzy odbijały się w szkłach obrazów , wiszących na ścianie .  I nagle tajemnica snu tego i erotycznej przyszłości stała się tajemnicą wszystkiego — ogarnęła świat cały i jego samego .  Nie była to już niezrozumiałość każdej chwili życia z osobna — była to niedocieczona tajemnica całego wszechświata , Boga i wklęsłości niebieskiej filiżanki .  Ale znowu nie jako problem wiary czy niewiary , postawiony na zimno .  Wszystko to żyło i działo się jednocześnie , a przy tym marzło w nieruchomości absolutnej , zamierało w oczekiwaniu jakiegoś cudu nie do pomyślenia , objawienia ostatecznego , poza którym nie było by już nic — chyba sama najdoskonalsza , najcudowniejsza , nie dająca się w żaden sposób wyobrazić Nicość .  W takiej to chwili przestał już raz wierzyć tą wymuszoną wiarą , którą wzbudzał w sobie sztucznie przed egzaminami — na żądanie matki — religia nie była przedmiotem obowiązkowym .  A zresztą usymbolizowana w niebieskiej filiżance wiara matki daleka była od przekonań miejscowego wikarego .  Trudno było założyć własną sektę — już nawet tego odechciało się wszystkim .  Objawienie zawiodło definitywnie .  Odtąd wszystkie religijne praktyki stały się programowym kłamstwem , które zawdzięczał matce — nie mogła dać mu wiary nawet ona — ta jedynie naprawdę ukochana istota .  Był to dysonans , który kiedyś w przyszłości również przeważył pewną małą , pozornie mało ważną szalkę .  Mimo całej notorycznej cnoty matki , wiedział Zypcio , że kryją się w niej jakieś niezbadane otchłanie , związane z tą ciemną stroną życia , na którą teraz on sam z wolna nieznacznie się prześlizgiwał .  I za to pogardzał trochę matką , ukrywając to sam przed sobą .  Wiedział , że bliższej istoty nad nią w życiu mieć nie będzie , wiedział również , że musi ją wkrótce utracić i do tego ta pogarda !  Nic , psia-krew , nie działo się po prostu — wszystko było pokłębione , poplątane , skiełbaszone , jak naumyślnie przyprawiona przez złego ducha piekielna życiowa sałatka .  Teraz mu się tak wydawało — a cóż dopiero później !  Chociaż może z pewnego punktu widzenia uprościły się potem pewne rzeczy przez to nieznaczne życiowe ześwinienie , któremu chyba jedynie Święci nie podlegają .  Bo czy miał prawo nią pogardzać ?  Jednoczesność dwóch sprzecznych uczuć : dzikiego przywiązania i pogardy , podnosiła całość tego układu do wyżyn nieprawdopodobnego szaleństwa .  A jednocześnie wszystko stało w miejscu i nie zmieniało się nic .  Przerwać tę wewnętrzną tamę , oddzielającą go od niego samego , zburzyć wszystkie zastawki , rozwalić płotki sztucznie odgraniczające pólka szkolnej nauczki !  Och — czemuż spał tyle czasu !  A przy tym dziwnie doświadczona ( jak jemu samemu się zdawało ) myśl , że w ten sposób ( to znaczy na tle takiej przeszłości , jak jego ) użyje dwa , trzy , cztery razy silniej . . .  Ale czego ?  Życie jako takie prawie jeszcze nie istniało dla niego .  I wstyd przy tym taki za tę myśl — nigdy tego właśnie matce nie powie , nigdy , przenigdy .  Zatrzeszczały stare parkiety w przyległym pokoju i dziecinny straszek zmieszał się w rozkoszny melanż z rodzącą się męską odwagą .  Teraz dopiero uświadomił sobie Genezyp , że już przeszło 24 godziny upłynęły od przyjazdu .  Informacja .  — Matura odbyła się w zimie .  W obawie przed wojną rok szkolny zakończono w lutym .  Potrzeba było na gwałt oficerów .  W marcu wszyscy spodziewali się nadzwyczajnych wypadków .  Awangardy chińskich komunistów stały już na Uralu — o krok jeden od tonącej w kontrrewolucyjnych rzeziach Moskwy .  Omamieni manifestami cara Kiryła chłopi mścili się potwornie za mimo woli wyrządzone im konieczne zło ( — wyrządzone z poczuciem spełnionego dobra — ) nie wiedząc , że gotują sobie los stokroć gorszy jeszcze .  Stary Kapen coraz bardziej tracił pod sobą grunt dawnego życia .  Nawet nie mógł już być tak srogim jak dawniej , mimo że srogość tę z powodzeniem udawał .  Widział już wizyjnie potoki , rzeki , morza całe swego świetnego ludźmierskiego piwa , skanalizowane , w określonych kierunkach , znacjonalizowane , zsocjalizowane , — zakłady bez możności rozwoju różnych dodatkowych „ tricków ” , których sam tyle wprowadził , dostawszy po swym ojcu browar w stanie tak pierwotnym , że przypominał raczej coś samorzutnie z ziemi wyrosłego niż pracę rąk i mózgu człowieka .  Nudne to było jak piła .  Trzeba to było załatwić jakimś „ wyczynem ” ( ? ) , w którym by przeróść mógł samego siebie i uprzedzić dowolnością swego postępowania możliwy przymus sił wyższych .  Zypcio pomyślał o ojcu z niemiłym dreszczykiem w plecach .  Czy skończy się wreszcie ta straszliwa władza nad nim , którą znosił już lat 12 świadomie ?  ( Reszta mąk tonęła w mroczniejącym okresie wczesnego dzieciństwa ) .  Czy potrafi przeciwstawić się w sposób ciągły tej łamiącej w nim każdy samodzielny odruch potędze ?  Wczorajsze doświadczenie w tym kierunku pozostawiło go wewnętrznie rozdartym , niezdecydowanym .  Tak więc zaraz na wstępie oświadczył Genezyp papie , że piwem zajmować się nie będzie , że na politechnikę nie pójdzie i że we wrześniu , o ile wojna nie wybuchnie , zapisze się i pójdzie na wydział literatur zachodnich , do czego już zaczął się w ostatnich miesiącach szkoły gotować .  Literatura miała zastąpić w idealnym wymiarze męczącą różnorodność życia — przy pomocy niej można było połknąć wszystko , nie trując się i nie stając się świnią .  Tak sobie myślał nieświadomy swoich losów naiwny przyszły adiutant Naczelnego Wodza .  Odpowiedzią ojca , mimo całej niewiary w przyszłość , był lekki apoplektyczny atak .  Stary nie miał jeszcze jasnej koncepcji co do przyszłości tego ciamkacza — było to w związku z ostatnimi wypadkami i przemianami wewnętrznymi — ale sam fakt synowskiego nieposłuszeństwa mało go nie udusił , jakby jakaś materialna wroga osobistość .  Genezyp zniósł to ze stałością godną marabuta .  Życie ojca przestało go nagle interesować .  Był to obcy jakiś człowiek , zawalający mu drogę , sprzeciwiający się jego najistotniejszemu przeznaczeniu .  Po tej scenie ubrał się pierwszy raz we frak ( atak nastąpił o siódmej wieczorem — było ciemno już i zadymka szalała wokół ludzimierskiego dworu ) i o dziewiątej pojechał saniami na bal do księżnej Ticonderoga .  Teraz twarz jej mignęła mu wśród zwojów piwnej nudy , którą odtrącił na zawsze .  „ Tylko nie stać się figurą z powieści o nieokreślonym człowieku ” — wyszeptał Genezyp twardo podczas drogi .  Działo się to na małej polance , która kilka razy miała jeszcze odegrać rolę miejsca przemian istotnych .  Szepcząc tak nie rozumiał dobrze znaczenia słów własnych — za mało miał doświadczenia .  Nieomylny instynkt samoobrony ( głos Dajmoniona ) działał niezależnie od inteligencji , ale w jej rejonach .  Twarz księżnej — nie , raczej maska zdjęta z twarzy tej w chwili maksymalnego natężenia płciowego szału — oto był ten tajemniczy cyferblat , na którym miała ukazać się godzina próby i rodzaj przeznaczenia w jakichś jemu tylko wiadomych znakach .  Już coś widział tam przecie , coś majaczącego się .  Jak odcyfrować te symbole , jak tu się nie pomylić , nie wiedząc dosłownie nic .  Informacja : Wojna antykomunistyczna stworzyła dziwnie paradoksalny stan wszystkich narodów , które wzięły w niej udział .  Teraz wszyscy uczestnicy mieli chroniczną rewolucję bolszewicką u siebie , a w Moskwie właśnie „ szalał ” Biały Terror z byłym Wielkim Księciem , a obecnie „ Carem ” Kirył em na czele .  Polska za cenę straszliwych pozornych wysiłków paru ludzi ( jednym z nich był obecny minister Spraw Wewnętrznych Dyament Kołdryk ) ( w istocie zupełnie coś innego wpłynęło na powodzenie ich słynnej misji ) zachowała neutralność i nie przyjęła udziału w przeciw - bolszewickiej krucjacie .  Wskutek tego nie miała jeszcze u siebie rewolucji .  Jakim cudem wszystko trzymało się jak na włosku , nikt na razie powiedzieć nie umiał .  Wszyscy czekali teoretycznego przynajmniej rozwiązania tego problemu od uczniów szkoły profesora Smolo - Paluchowskiego , twórcy „ podwójnego systemu wartościowań społecznych ” .  Przekonał się on bowiem , że uczony socjolog dzisiejszy , nie starający się o świadomy dualizm , jako wstęp do dalszego , świńskiego po prostu pluralizmu , mógł być tylko „ une dupe des illusions ” obiektywizmu i wyrażać jedynie steoretyzowaną magmę poglądów danego społecznego odłamu .  Istotą praktyczną tego systemu , który właśnie uczniowie ci szeroko rozbabrali , była naukowa organizacja pracy — rzecz nudna sama w sobie jak opowiadania starca o dawnych dobrych czasach .  Dzięki niej jednak trzymało się wszystko w jakiej takiej kupie , ponieważ ludzie , ogłupiali mechanicznością swych czynów , przestawali powoli rozumieć , w imię czego je spełniali , utożsamiając się między sobą w „ opupieniu ” i bezideowości .  Szła jakoś praca , ale co to było au fonds des fonds , nikt nie wiedział .  Idea państwowości jako takiej ( i innych wynikających stąd złudzeń ) dawno przestała być wystarczającym motorem najprostszych nawet poświęceń i rezygnacji z indywidualnej świniowatości .  A jednak wszystko szło jakąś tajemniczą inercją , której źródła daremnie doszukać się chcieli ideolodzy pozornie rządzącej partii : Syndykatu Zbawienia Narodowego .  Wszystko działo się pozornie — to było istotą epoki .  Kobiety na tym szybko amerykanizującym się gruncie swoistego prymitywu inteligentniały przerażająco , w stosunku do ogłupionych pracą mężczyzn .  Rzadka u nas dawniej „ précieuse’a ” spadła w cenie wskutek ogromnej podaży — to prawda — pojedyńczo tak .  Ale masa ich nadawała umysłowy ton życiu całego kraju .  Pozorni ludzie , pozorna praca , pozorny kraj — przewaga bab nie była pozorną .  Był jeden człowiek : Kocmołuchowicz — ale o tym później .  A do tego skomunizowani Chińczycy tuż za bezwładną , zdezorganizowaną , wyludnioną Rosją .  „ Doczekali śmy się ” — powtarzali drżąc ze strachu i wściekłości różni ludzie , lubiący choć trochę dobrobyt .  Ale na dnie cieszyli się bardzo , choć nieszczerze .  Oni zawsze mówili , że tak się stanie .  „ Bo żeby śmy nie mówili . . . ”  I co z tego ?  Teraz po przebudzeniu się wczorajszy wieczór wyrósł Zypciowi ponad niego samego jak złowrogi nierówny , czarny miraż , piętrząc się z drugiej strony dawnego , sennego życia , wylewając się w zdeformowanych kształtach do tej jego połowy , czy w ogóle części , która zaczynała się właśnie na tle najdziwniejszych przemian dziejowych , porównywalnych jedynie z samym początkiem rewolucji rosyjskiej .  Tamto było „ declanchement ” — teraz naprawdę ludzkość przewalała się na drugą stronę swej historii .  Upadek Rzymu , Rewolucja Francuska zdawały się dziecinnymi igraszkami wobec tego , co miało nastąpić teraz .  Teraz — ta właśnie chwilka , która ucieka i nie wróci — ta chwilka wyciśnięta asymptotycznie przez pokrywające się ogonami i głowami skończone w czasie zdarzenia metodą Whiteheada .  „ Teraźniejszość jest jak rana — chyba żeby zapełnić ją rozkoszą , to może . . . ” — tak mówiła z niewinnym uśmieszkiem księżna Ticonderoga , chrupiąc migdałowe ciasteczko , to samo w istocie swej , co on — poczucie tego samego smaku , idei tego smaku rozłożonego na dwie zwierzęce mordy — [ miał wczoraj wrażenie , że wszyscy są poprzebieranymi bydlętami , co dalekie od prawdy nie było , ] — skondensowało w nim poczucie teraźniejszości , jednoczesności i tożsamości , od której wszystko zdawało się pękać .  Nic nie mieściło się w sobie .  Ale czemu dopiero teraz ?  Och — jakież to nudne — „ temu ” , że właśnie pewne gruczoły siknęły wydzieliną w wewnętrzny miąższ organizmu , zamiast puszczać to zwykłymi kanałami .  „ Czyżbym zawdzięczał to oczom tego starego pudła ” — pomyślał o księżnej Irinie , wiedząc , że popełnia straszną niesprawiedliwość , że niedługo przyjdzie mu się kajać ( tak , kajać — jakże nie cierpiał tego słowa ! ) przed swoją dla niej miłością , że będzie jej to mówił — to właśnie jej ! — ( wstrząsnął się z poczucia obrzydliwej , zwierzęcej , z lekka niepachnącej poufałości , do której przyjść kiedyś musi ) , to właśnie , z tym okrucieństwem młodości , które burzy ostatnie resztki wysychających soków w trupieszejących pół- starcach i staruszkach .  Oczywiście nie rozumiał całego swojego wstrętnego uroku : on — „ Valentino - obraznoje suszczestwo ” — jak nazwała go wczoraj księżna , za co się tak strasznie na nią oburzył — on , z krótkim , tak prostym , że aż prawie zadartym , małym , mięsistym , rozdwojonym , a nic nie rozplaskanym przy tym nosie , o twardo zarysowanych , esofloresowato wywiniętych , ale przy tym nic nie murzyńskich , ciemno - krwawych wargach — nie był bardzo wysoki ( jakie 185 cm ) , ale cudownie proporcjonalnie zbudowany , zawierał w sobie potencjalnie całe morze cierpień nieznanych mu obecnie bab .  I nieświadomie cieszyły się już tym wszystkie komórki jego zdrowego jak byczy jęzor ciała .  Dusza unosiła się nad tym olimpijskim igrzyskiem komórek ( innego słowa na to nie było ) z lekka koślawa , anemiczna , troszkę nawet potworkowata , a nade wszystko nierozwinięta zupełnie — nic o niej nie można było powiedzieć — chyba może jakiś psychiatra i to dobry — może taki Bechmetiew ?  Ale coraz mniej było na szczęście różniczek społecznych tego typu i nawet scałkowanie ich wszystkich w danym miejscu i czasie nie wpłynęło by już na wypadkową biegu wypadków .  A więc znowu : jeszcze wczoraj spał w tamtym dawnym szkolnym życiu , jeszcze nawet na tym wieczorku , gdzie jak mu się zdawało , reprezentował bądź co bądź , zupełnie mimo woli , całą piwną potęgę baronów Kapenów de Vahàz , obecnie Ludzimierskieh — a dziś ?  Sam nie lubił piwa , a poczucie siebie samego jako pasożyta na życiach nieszczęsnych ( tak po prostu ) robotników , nawet tonących w takiej sztucznej polskiej na amerykański sposób „ prosperity ” i udoskonalonych w swej mechanizacji do absurdu , ciężkie było aż do bólu .  Jedyną ekspiacją było by oddanie się jakiejś pracy nic z tym wszystkim wspólnego nie mającej .  Już wybrał literaturę , jako zawierającą w sobie całość życia , a tu — trach ! — ojca trafił szlag .  Teraz przekonał się , że wcale nie kochał tego osławionego wielkiego piwowara — ( „ króla słodu ” — jak go nazywano ) — to jest w porównaniu oczywiście do bolesnej i aż do obrzmienia nudnej miłości do matki .  Nie — żyć męką ( choćby nieświadomą ) zapracowanych czort wie po co w ten sposób pseudo - ludzkich półbydląt — nie będzie .  [ Ach jakże łatwo było by zrobić z nich świetliste duchy !  Ale trzeba na to idei — no i pewnego obcięcia tych odpadków dawnej giełdy , które błąkały się jeszcze aż brudne i śmierdzące od interesów po zakamarkach nędzy polskiego ducha , tego przez wielkie D ( mimo że o nim tyle gadano ) ] .  Co najwyżej może dostawać jakiś procent ( mały kompromis już ) — matka też i siostra ( maska kompromisu ) .  Dobrze jest za wszelką cenę uniknąć sprzeczności ze sobą samym po „ przebudzeniu się ” .  Ale dziś postanowienie to nabrało innej wagi — objęło śpiącą przeszłość , zbudziło w niej echa niebyłych wyrzutów , zachwiało pewne stałe punkty jak : dom , rodzina , matka , i osobno od domu piętnastoletnia siostra ( której dotąd prawie nie zauważał ) , lniano - włosa Lilian .  Między innymi cała szkolna nauka rozwiała się , jak gdyby nie była szkolną , porządną , jedyną prawdziwą nauką , tylko bzdurą , która mogła być taką lub inną , albo nie być nawet wcale .  Już zaraz — trochę cierpliwości , a zacznie się życie : świństwa , wypadki , ciekawe przeżycia i pornografia .  Ach dosyć — na czym- że u diabła polegała ta zmiana .  Niepokój w dolnej części brzucha , budzący się w związku ze spojrzeniem wszechwiedzących , podobnych do turkusowych gałek w świńskiej oprawie , oczu księżnej — ( Genezyp miał oczy orzechowe — wspaniały kontrast ) — lekkie upokorzenie na ten temat — on miał być funkcją takich głupstw !  Do dziwności niższego stopnia w porównaniu z minioną chwilą należały wspomnienia tego wieczora , teraz dopiero układające się w jakąś pozornie przynajmniej zrozumiałą łamigłówkę .  Jak w jakimś przyśpieszonym kinie mignęły mu obrazy i w postaci ciemnych , przelatujących jak pociski przez gąszcz znaczeniowej sfery , piguł , przesunęły się też rozmowy .  O jakże inaczej pojmował ich sens w tej chwili .  Niebieskooki sęp na ogromnej kanapie i rączka dziwnie miękka , jakby nieprzyzwoita w swej miękkości ( „ gdyby ona , tak jak Toldzio kiedyś w lesie próbował w te dni niezapomniane . . . ” — mignęło coś niejasno .  — „ Ach , więc to tędy płynie ” ) .  Aż do bólu wstydliwa i bezwstydna rączka , wszechwiedząca , jak i oczy .  Czego bo się ona w życiu już nie dotykała — a co jeszcze było przed nią w tej sferze .  Już mówił :  — Właśnie zdał em przyśpieszoną maturę .  Czekam na przyszłość , jak na pociąg na małej stacyjce .  Może będzie to zagraniczny ekspres , a może zwykły osobowy gruchot , który skręci na jakąś lokalną linię małych zagmatwań .  —  Oczy jej , jak oczy sowy , obracały się , a twarz była nieruchoma .  Czuć było w niej cały „ żal za beznadziejnie uciekającym życiem ” — pod takim tytuł em walca wykonał przed chwilą wyfraczony , brodaty , długowłosy , z lekka garbaty i jak garbus zbudowany , długopalczasty , kulawy ( z powodu na wpół uschniętej nogi ) , Putrycydes Tengier , lat czterdziestu dwóch , genialny , oczywiście nieuznany oficjalnie kompozytor .  — Panie Putrysiu — niech pan gra dalej .  W muzykę zawiniętą chcę oglądać duszę tego chłopca .  Cudny jest tak , że aż wstrętny w tym swoim wewnętrznym zaniedbaniu — mówiła księżna tak nieprzyjemnie , że Genezyp o mało jej w twarz nie uderzył .  — Ach , gdyby m to zrobił — odwagi nie mam — zaskowyczał w nim dziecinny głosik .  Fotele puchły , chłonąc innych gości , którzy zdawali się zanikać i rozpływać we mgle .  A był tam ten wielki czciciel Onana , kuzyn Toldzio , już od dwóch lat marnujący się w szkole dla młodych dyplomatycznych głuptasiów .  Był sam Ticonderoga , od środka zgrzybiały , ale zewnętrznie zawiesisty i zwalisty starzec i mnóstwo dam z sąsiedztwa z córkami i synkami , i jacyś wiecznie podejrzani i niepojęci w istocie swej bankierzy i byznesmani — jeden prawdziwy król giełdy w dawnym stylu , obecnie unikat tego typu , na wątrobowych wywczasach .  Używać musiał krajowych źródeł , a tam w „ prawdziwych ” tarzali się bolszewiccy dygnitarze całego świata !  Żaden bowiem „ większościowy ” Polak nie miał prawa wjazdu do wszechświatowej „ cultural reality ” — mógł żyć złudzeniami , ale tylko u siebie .  Była też pewna sierota , daleka kuzynka pani domu , Eliza Bałachońska , podobno nawet jakaś tam księżniczka .  Było to pozornie bardzo niepozorne stworzenie — jakieś blond - loczki , jakieś zwrócone do środka oczka i rumieniec koloru jesiennej zorzy .  Tylko usta , usta . . .  Genezyp nie mógł jej nawet zauważyć istotnie swymi narządami poznania życia w ich obecnym stadium rozwoju .  A jednak coś w nim drgnęło tam , w tym ośrodku przeczuć , w którym kłębiła się potencjalnie przyszłość , ciemna , może okropna .  „ Oto jest żona dla mnie ” — rzekł w nim ten głos proroczy , którego tak bał się , prawie nienawidził .  A tam tymczasem , w gronie trochę przerażonych i ubawionych kobiet , młody ( 27 lat ) Sturfan Abnol , powieściopisarz , krzyczał prawie na tle dzikiej muzyki podpitego z lekka Tengiera .  — .  ..ja mam się popisywać z moją znajomością życia przed tą publicznością , którą pogardzam , do której obrzydzenie czuję , jak do robaków w zgniłym serze ?  Przed tą ohydną gawiedzią ogłupioną przez kino , dancing , sport , radio i kolejowe biblioteki ?  Ja mam dla ich zabawy pisać takie właśnie kolejowe romanse , żeby żyć ?  A niedoczekanie ich ( czuło się wyraźnie , że ledwo się wstrzymywał , aby nie zakląć ohydnie — słowo „ skurwysyny ” wisiało w powietrzu ) , tego plemienia prostytutów i platytudów !  — Zachłystywał się pianą wściekłości i oburzenia .  Informacja : Specjalnością księżnej byli niedoceniani artyści , których nawet częstokroć materialnie wspomagała , jednak nigdy o wiele powyżej tzw . punktu „ nie - zdechnięcia- z - głodu ” .  Przestali by być bowiem w takim razie niedocenionymi .  A znanych ludzi tej sfery i uznanych cierpieć wprost nie mogła , uważając ich nie wiadomo czemu za żywą obrazę najistotniejszych jej uczuć rodowych .  Lubiła sztukę , ale nie mogła znieść jej „ rozpanoszenia się ” , jak mówiła .  Dziwne było to zdanie na tle zupełnego prawie zaniku artystycznej twórczości w ogóle .  Może u nas właśnie coś tam tlało jeszcze , na tle nienormalnych , sztucznych stosunków społecznych , ale w ogóle — pożal się Boże !  — Nie — nie będę ich błaznem — piał dalej zapieniony Sturfan .  „ Zachliobywałsia ” i pluł jadem .  — Będę pisał powieści , kiedy już w sztuce , prawdziwej sztuce nic do zrobienia nie ma — ale powieści me-ta-fi-zy - czne !  Rozumiecie ?  Dosyć już tego parszywego „ znawstwa życia ” — zostawiam to wyprutym z talentu podglądaczom miernoty i odtwarzającym ją z lubością .  Bo czemu to właśnie robią ?  Bo nie mogą nikogo wyobrazić sobie ponad siebie samych .  Nie mogli by stworzyć typów wyższych i zdobyć się wobec nich na ten , tak zwany przez krytycznych pasożytów , „ pogodny , ten pseudo - grecki uśmiech pobłażania ” z wysokości niedosiężnej twierdzenia , że wszyscy są świnie i ja też , i przebaczam to im i sobie też .  Do cholery już raz z tą całą Grecją i tym odgrzewaniem pseudo - klasycznych rzygowin .  A nie !  — To to się u nich , tych krytykonów , tych tasiemców i trychin w ciele konającej sztuki , nazywa obiektywizmem i oni śmią przy tym wspominać Flauberta !  Nie — tu ten pseudo -obiektywny , to jest świńsko - uśmiechnięty , ogólną pospolitością zbabrany autor wałęsa się sam osobiście między stworzonymi — ha — to się nazywa twórczością : to podpatrywanie przez dziurkę od klucza tych , których podpatrzeć się może — wyżsi ludzie , o ile są w ogóle , tak łatwo podpatrzeć się byle komu nie dadzą , więc jakże tu ich opisać ?  Tak — otóż autor wałęsa się jako jeden z całej kompanii , pije z nimi „ na ty ” , sam pijany niezdrową manią nikomu niepotrzebnego poniżania się , zwierza się niegodnym nawet siebie swoim bohaterom — i to się nazywa obiektywizmem !  I to się nazywa społecznie wartościową literaturą — ukazuje się wady różnym draniom , tworzy się sztuczne papierowe pozytywne typki , które nie są zdolne przekabacić negatywnego wyniku na płaski zresztą optymizm , opierający się na ślepocie .  I taką hołotę chwalą . . . !  — Zakrztusił się i pozostał chwilkę w pozie pełnej rozpaczy , po czym zaczął pić na nowo .  Po szalonym końcowym bębnieniu zerwał się od zmęczonego Steinway’a spocony , z pomiętym gorsem i rozwichrzonymi a jednak skołtuniałymi włosami , Tengier .  Jego oczy płonęły kolorem „ bleu électrique ” .  Nie panując nad sobą zbliżył się chwiejnym krokiem do księżnej .  Genezyp siedział tuż obok — już zaczynała się w nim przemiana .  Teraz wiedział , kto mu pokaże dalszą drogę życia .  „ Chociaż kto wie , czy nie wolał by m z tamtymi ” — pomyślał niejasno na tle mglistego obrazu zabronionej mu przez ojca , niewyobrażalnej nawet w przybliżeniu oficjalnej rozpusty .  Coś się rwało w nim jak kawał płótna — tylko pierwsze pociągnięcie było bolesne ( czyniły to jakieś łapy zwierzęce w nim samym , zaczynając od tak zwanego „ dołka ” , a potem dalej , aż po niższą część brzucha , tam . . . ) , potem szło to już coraz prędzej z niebezpieczną łatwością .  W tej chwili stracił dziewictwo , a nie jutro , jak to potem sobie wyobrażał .  — Irina Wsiewołodowna — mówił Tengier , nie zwracając na Genezypa żadnej uwagi .  — Ja muszę wrócić do pani , nie jako pokorny substytut erotyczny z dawnych czasów , tylko jako zdobywca .  Niech pani raz puści mnie tam , do tej zamkniętej komnaty — raz — a potem na zawsze cię zdobędę — zobaczysz .  Nie pożałujesz tego .  Irina Wsiewołodowna — jęknął boleśnie .  — Niech pan wraca do swojej chamki .  — ( Później dowiedział się Genezyp , że żoną Tengiera była młoda jeszcze i przystojna góralka , z którą ożenił się był on dla pieniędzy i chałupy .  Zresztą podobała mu się nawet trochę z początku ) .  — Wie pan przynajmniej , co to jest szczęście , i niech to panu wystarcza — szeptała dalej księżna , uśmiechając się przy tym uprzejmie .  — A dla muzyki pana , to lepiej , że pan cierpi .  Artysta , prawdziwy artysta , a nie przeintelektualizowany młynek , mielący automatycznie wszystkie możliwe wariacje i permutacje , nie powinien bać się cierpienia .  Genezyp poczuł w sobie jakiegoś okrutnego polipa , który czepiał się ścian jego duszy , lepkich i zaognionych i pełzł wyżej i wyżej ( w kierunku mózgu może ? ) , łaskocąc przy tym wszystkie nieczułe dawniej miejsca , rozkosznie i niemiłosiernie .  Nie — on nie będzie cierpiał za nic .  W tej chwili poczuł się starym rozpustnikiem , takim jak ojciec Toldzia , brat jego matki , hrabia Porayski — taki „ galicyjski ” jeszcze — okaz zachowany z niepamiętnych czasów .  Kiedyś marzył , aby być takim zblazowanym draniem — teraz , mimo że żadnych danych ku temu nie miał , obraz takiej przyszłości przejął go wstrętnym lękiem .  Czas pędził jak wściekły .  — Jak de Quincey pod wpływem opium , przeżywał teraz Zypcio setki lat ściśnięte w sekundy , niby w sprasowane szalonym ciśnieniem pigułki skomprymowanego trwania .  Wszystko było już nieodwołalnie postanowione .  Wierzył , że może z niczego stworzyć siłę , którą opanuje tego babiego potwora , dyskretnie rozwalonego przed nim wspaniałym ruchem na kanapie .  Wiedział , że ona jest starowata , mimo dziewczynkowatego chwilami wyglądu — trzydziestu ośmiu do czterdziestu lat — ta właśnie nieświeżość , ta wszechwiedza tego przepięknego babiszona podniecały go w tej chwili aż do nieprzytomności .  Ani się opatrzył , a już był po tej zakazanej dotąd przez ojca stronie życia .  A przy tym zimna myśl : musi być złym mężczyzną .  Tengier najwyraźniej wąchał szerokim , obrzydliwym nosem , pochylając się nad obnażonym ramieniem księżnej .  Był niesamowicie odrażający , a jednak czuło się w nim skrępowaną siłę najprawdziwszego geniusza .  Wydał się Zypciowi w tej chwili psem na łańcuchu z dawnych lat .  Ale tego psa nie chciał by spuścić — nie — właśnie niech się męczy — była w tym wstrętna , zbrodnicza , aż mdląca jakąś tajemniczą ohydą , niepachnąca rozkosz .  ( Sama obecność tej kobiety wydobywała ze wszystkich to , co było w nich najgorszego , najplugawszego .  Roili się od potworności , jak ścierwa od robaków ) .  A wszystko to pod maską artystycznego wieczorku z okazami błaznów , dla zabawy „ najlepszego ” towarzystwa .  I nawet Zypcio , tylko co jeszcze niewinne dziecko prawie , już był takim kandydatem na rozkładającego się psychicznego trupa , dla uciechy niesytego babskiego ciała .  Dawny chłopczyk , czysty i dobry , tłukł się w nim rozpaczliwie jak motyl za szybą , chcąc uciec od oczekujących go okropności .  Rozkosz !  Być bydlęciem bezpamiętnym człowieczej godności , wpajanej mu a ) przez ojca na wakacjach , b ) przez panią Czatyrską , podupadłą arystokratkę o książęcych pretensjach , u której mieszkał na stancji , c ) przez profesorów i d ) specjalnie wzniosłych , ponurych kolegów , których mu dobrał na żądanie papy sam dyrektor .  Och — ta człowieczość nudna i blada , narzucona mu z góry — jakże jej nienawidził !  Miał jakąś swoją godność własną , niczym nie gorszą w jego mniemaniu od tamtej .  A musiał ją ukrywać , bo „ tamci ” by ją zadeptali , zatłamsili w zarodku .  Ta jego godność była wcieleniem buntu : wszystkie psy spuścić z łańcucha , rozpędzić robotników ojca , podzieliwszy między nich całe piwo , wypuścić wszystkich więźniów i wariatów — wtedy mógł by iść przez świat z podniesioną głową .  A tu nagle zaprzeczenie tego wszystkiego w postaci tej bezwstydnej baby i rozkosz w tym zaprzeczeniu właśnie .  Ale czemu ona była symbolem odwrotności dawnych , własnych i narzuconych ideałów ?  Czyż mógł by od niej „ dowiedzieć się o życiu ” , pozostając tamtym ?  Okropne , ale rozkoszne — nie było na to rady .  Wzburzona od samego dna , nawarstwiona przedtem sztucznie pod ciśnieniem szlachetność ( ta prosta , nie dająca się opisać zupełnie ) i idealizm ( wiara w jakieś bliżej nieokreślone „ rzeczy wyższe ” , które oznaczało środkowe kółeczko w schemacie „ jaźni ” własnego pomysłu ) , napotkały tamę wycyzelowanej osobiście i od wieków kobiecej zwierzęcości , najeżonej różnorodną płciową bronią , jak pancernik lub twierdza armatami .  Jednak u podstawy wszystkich początków czegokolwiek bądź w jego życiu był ojciec , ten opasły piwowar z siwymi wąsiskami à la polonaise .  Mógł przecie nie pozwolić mu pójść na ten „ Kinderbal ” , jak nazywał wieczorki u księżnej .  Nie — on sam pchał go w ten gomon rozpusty i użycia , sam go do tego namówił , jak tylko poczuł się lepiej po „ szlagu ” .  Może tym chciał go odciągnąć od wymarzonej literatury ?  Ale znowu czyż on mógł być autorytetem , gdy mówił o przodującym stanowisku swego narodu w pochodzie cywilizacyjnym ( ale za cenę wypełnienia pewnych warunków : organizacji pracy , wyrzeczenia się socjalizmu , powrotu do religii , oczywiście katolickiej ) , jak mógł dziś uważać się za kogoś wybranego na tle tego , co działo się na świecie całym , on , niepomiernie używający życia pseudo - wojewodowaty starzec , wyrosły jak grzyb potworny na bagnie nędzy i krzywdy swoich robotników , których wysysał maksymalnie , według zasad tej właśnie naukowej organizacji , wmawiając im , że za 200 lat osiągną fordowski dobrobyt , który tam dawno się już skończył .  ( Okazało się , że ludzie nie są znowu tak wielkim bydłem i że bez idei żyć im trudno .  I pękła cała ta osławiona Ameryka , jak olbrzymi , okropny wrzód .  Może i gorzej im było potem na razie , ale wiedzieli przynajmniej , choćby na krótko , że nie są automatami w rękach takich samych automatów , tylko trochę mędrszych .  A zresztą czy tak czy inaczej wszystko się skończy tym samym , to jest zupełną mechanizacją — chyba , że stanie się cud ) .  [ Nie mógł znieść Zypcio widoku tych robociarzy bez obrzydliwych dreszczów i mdłości w dolnych bebechach .  ( A jednak kto wie czy i w tym nie było czegoś erotycznego .  Erotomania ?  Nie — tylko nie trzeba chować głowy pod poduszkę , gdy zbóje rżną sąsiada ) .  Oto teraz snuli się na drodze , wiodącej od kompleksu fabryk do pałacu w błękitnej pomroce gasnącego zimowego wieczoru , przerywanej fioletowymi snopami światła łukowych lamp .  Bezmierny smutek niepogodzonych nigdy sprzeczności : indywidualnego i gatunkowego istnienia , powiał na niego od tego widoczku ( jakby z jakiejś pocztówki nie z tego świata ) i osiadł na przypomnianych znowu słowach młodego literata , Sturfana Abnola ] .  — . . .nie będę błaznem — powtarzał wtedy pijany Abnol z uporem .  — Robię to tylko dla tajemnych celów mego własnego wewnętrznego rozwoju .  Zatruty jestem od rzeczy niewypowiedzianych , które tylko pisząc powieść uświadomić sobie mogę .  One to rozkładając się w moim mózgu wytwarzają ptomainy niejasności , lenistwa i bezwładu .  Muszę zobaczyć , co jest poza tym , a to , że to czytać będzie banda dzisiejszych , niegodnych prawdziwej twórczości , pół- zmechanizowanych bydląt z pretensjami na pół - bogów i paru może mądrych ginących ludzi , których pewno osobiście nie poznam , co to mnie , mnie obchodzić może ? !  Ja nie mam zamiaru być tym wytwórcą wzmacniających zastrzyków dla zdychających narodowych uczuć , czy degenerujących się społecznych instynktów tych wymierających robaków na resztkach zgniłego ścierwa wspaniałego bydlęcia z dawnych wieków .  Ja nie chcę opisywać tych ludzi przyszłości , od których wieje pustka bydlęcego zdrowia .  Co o nich w ogóle ktoś naprawdę inteligentny powiedzieć może — o tych , co jak szpada w pochwę czy klejnot w futerał wchodzą w swoje przeznaczenie .  Idealnie dopasowana do narzędzia funkcja nie jest niczym psychologicznie ciekawym , a powieść epicka jest dziś fikcją bezpłodnych grafomanów .  A najciekawsze jest absolutne ( ! ) niedopasowanie człowieka do funkcji istnienia .  I to występuje tylko w epokach dekadencji .  Tam to widać dopiero metafizyczne prawa bytu w całej ich nagiej okropności .  Mogą mi zarzucać , że robię ludzi bez woli , próżniaków , analityków niezdolnych do czynu .  Mogą się innymi typami i nawet ich tropikalnymi awanturami czy sportem zająć ludzie mniej ode mnie inteligentni .  Ja nie będę opisywał tego , co byle dureń zobaczyć i opisać potrafi .  Ja muszę sięgnąć w niewiadome , w sam najistotniejszy podkład tego , czego powierzchnię durnie widzą i opisują bez trudu .  Ja chcę zbadać prawa historii świata nie tylko tu , ale wszędzie , gdzie są myślące stworzenia .  Nie mam ambicji opisania całości życia , bo ta całość nudna jest , jak nudnym jest wykład teorii Einsteina , tego ostatniego wielkiego twórcy w fizyce , dla mojej kucharki .  —  Tengier przestał wąchać ramię księżnej i sprężył się cały , akcentując potworność swojej pół- karlej budowy .  — A jednak będziesz błaznem , Sturfanie Abnolu — rzekł olbrzymiejąc ponad całym tym salonem w gigantycznej wizji swojej własnej przyszłości .  ( Nawet księżna Irina Wsiewołodowna poddała się temu i ujrzała go nagle innym : jakby w jakimś hyper-bajzlu wszechświatowej metropolii na piramidzie gołych i ( innych ) cudownie ubranych dziewczynek , w chwale wynalazcy nowego narkotyku , po wyczerpaniu wszystkich kokain , peyotlów i apotransformin .  Ona u jego nóg ( z których jedna była sucha — ( o niej to o tej nodze mówili wrogowie , że przynajmniej mniej będzie śmierdział ten potwór , jeśli mu ją obetną ) ) — ( on też był goły ) nóg włochatych , wykręconych , o wstrętnych stopach żaby .  Na kolanach i brzuchach przed nim tarzali się w ostatnich drgawkach szału wyznawcy - nałogowcy jego jadu ) .  Informacja : Wszystko to była gruba przesada .  Już prawie nikt sztuki nie potrzebował .  Rzadcy maniacy utrzymywali ten snobizm w pewnych ograniczonych kółkach z niesłychanym wysiłkiem .  On , dobroczynny truciciel ginących widm , stał uśmiechnięty diabelsko , przepojony tryumfem i sławą , którą wypełniona była przestrzeń dookolna aż po brzegi .  W nieskończoność szły fale eteru , czy też rozprzestrzeniały się prostopadle magnetyczne pola ( wszystko jedno — i to mało kogo obchodziło z wyjątkiem paru ginących teoretycznych fizyków ) , niosąc w międzyplanetarną , wymarłą przestrzeń fale dźwięków , dobyte z jego mrocznej , brudnej duszy za późno sycącego się życiem starszawego pana — raczej chamowatego pół - panka .  Tengier mówił dalej do zapadającego w zupełną prostrację pisarza :  — Nic cię od tego błazeństwa nie uchroni , choćby ś całkiem inaczej o sobie myślał .  Czy to jest prawdą o tobie , co sam sobie wyobrażasz , czy to , czym jesteś faktycznie w splotach kłębiącej się według transcendentalnych , metafizycznych praw , społeczności .  Artyści byli zawsze błaznami wielkich świata tego i takimi pozostaną , dopóki choćby takie odpadki tej wielkości walać się będą po świecie , jak tu obecni we własnym pałacu księstwo Ticonderoga .  ( Księżna zamarła w najwyższym zadowoleniu swych ambicji .  Lubiła odwagę towarzyską swoich gości „ niższego ” gatunku .  Pyszniła się ich impertynencjami — kolekcjonowała je , zapisując w swoim „ dzienniczku ” , jak nazywała ten stek najbezwstydniejszych samiczych wywnętrzeń ) .  — Możesz sobie wyobrażać , że piszesz dla swego pogłębienia , a społecznie jesteś tylko saltembankiem , rozweselającym znudzone nasyceniem wszystkich pragnień dusze tej byłej elity , a dziś hołoty , która u nas jeszcze utrzymuje się jakimi cudem na wierzchu , jak brudna pianka na rwącym nurcie wstającej nowej ludzkości .  Ja tylko zdaję sobie z tego sprawę i innym być by m nie mógł , a ty . . .  — Ja nie chcę znać społeczeństwa .  Muszę żyć w tym błocie , ale też izoluję się od niego — krzyknął znowu w nagłej pasji Abnol .  — Chyba , żeby to było społeczeństwo idealne , a nie nasza zakłamana demokracja .  Może tam na Zachodzie lub w Chinach . . .  —  — Więc nie społecznie , jeśli już chcesz koniecznie , ale istotnie — poza własnymi złudzeniami w każdym razie — w odniesieniu do wieków przyszłych .  Nie trzeba czekać Sądu Ostatecznego — za 200 lat każdy z nas będzie tym , kim jest — bez pięknych sukienek , bez różnych ozdóbek , bez których żyć by nie mógł , bez osobistych uroków —  — Szczególniej pan , panie Putrysiu — wtrąciła jadowicie księżna .  Tengier nie spojrzał nawet na nią .  — Wiadomo będzie , co zdziałał tym swoim osobistym urokiem .  A zresztą to wcale nie jest złe nawet w sferze sztuki , nie mówiąc już o życiu działaczy , zdobywców i tym podobnych przemieniaczy realnych wartości .  O — gdyby m ja nie był garbusem o wyschniętej na patyk nodze . . .  —  — Wiemy wszyscy , jak pan stara się udowodnić sam przed sobą siłę swego ducha i dźwiękowych kombinacji .  Ale to trochę nieczysta sprawka z tą siłą ducha właśnie .  Gdyby nie emocjonalne działanie samych dźwięków . . .  —  — Mówi pani — ( Tengier nigdy nie tytułował utytułowanych ) — o tych tak zwanych uwiedzionych przeze mnie bubkach .  — ( Homoseksualizm był od dawna już dozwolony i bardzo stracił przez to na sile ) .  — O tych efebach , którzy zastępują mi całe moje zawiedzione życie ? — rzekł Putrycydes brutalnie , jakby się wyrzygał na wspaniały ruszczucki dywan .  — Tak — nie potrzebuję się ukrywać .  — Mgła potęgi lubieżnej przesłoniła mu twarz — był prawie piękny .  — To mój jedyny tryumf , kiedy ja , wstrętny kaleka , bez cienia prawdziwego pożądania , plugawię jakieś czyste , piękne . . .  — Dosyć .  — I kiedy taki pójdzie potem do swoich dziewczynek — ja jestem już ponad tym i wtedy mogę się zapaść w mój świat czystej konstrukcji dźwięków , gdzie jestem pogodny jak sam Walter Pater , poza tą wstrętną seksualną ponurością , poza przypadkiem chwil takich , a nie innych — jestem w bezjakościowym państwie absolutnej konieczności w dowolności !  Bo cóż jest straszniejszego , jak ta godzina od drugiej do trzeciej popołudniu , kiedy nic ukryć przed sobą nie można i naga okropność metafizyczna przebija jak kieł zwaliska codziennych złud , którymi staramy się zabić bezsens życia bez wiary . . .  O , Boże !  — Zakrył pysk rękami i zastygł .  Przerażeni goście kiwali głowami myśląc : „ co też to musi się dziać w tym włochatym łbie , tuż obok nas ? ”  A jednak mało kto nie zazdrościł Tengierowi tego , choćby urojonego , nie dającego żadnych dochodów niepojętego świata , w którym on żył sobie „ ot tak ” , swobodnie , jak oni na tej męczącej nawet dobrobytem wyspie spóźnionego pseudo - faszystowsko - fordowskiego galimatiasu .  Księżna gładziła Tengiera po głowie , zapatrzona w swoją starość .  Nagle coś się jej przekręciło .  Znała takich chwil tysiące i bała się ich obłędnie .  Genezyp nie rozumiał w istocie nic , ale bebechy jego darły się dalej w nieskończoność .  Pił pierwszy raz w życiu i dziwne rzeczy zaczynały mu się dziać w głowie i całym ciele .  A wszystko jednak było jak na obrazku — „ intereslose Anschaung ” .  Chwila oderwana od przeszłości i przyszłości , wyjęta spod sądu zaszczepionych mu ideałów - nowotworów , wygięta lekko , podawała się zadem w nieskończoność — tam był jeszcze ktoś osobowy , jakiś młody bóg ( a chwila ta , to była księżna ) — „ tęcza była mu przy pasie , księżyc obok nóg ” — Miciński , Izis .  Piekielna „ frajda ” nieodpowiedzialności — nagle zrozumiał ostatnie słowa Tengiera — „ konieczność w dowolności ” — cóż za głębia była w tym powiedzeniu .  „ To ja , to ja ” — szeptał radośnie .  Widział samego siebie jakby po drugiej stronie rzeczywistości za rzeką jakąś , niby Styksem z rysunku Doré’go .  Był doskonały w swej skończonej piękności , a w rzece pływały utopione ziemskie żądze , jak krwawe flaki .  [ Ale to wszystko nie było jeszcze to , co teraz ] .  Stało się .  Żałował swojej nieświadomości , kiedy było już za późno na wszystko .  Zatęsknił do szaleństwa za naprawdę nieodpowiedzialną epoką dziecinnej dyscypliny i swojej niepowrotnej jednolitości .  A jednocześnie jakby ostatnia skorupa fałszu i obłudy spadła z ojca jego ( może konał tam teraz na apopleksję ? ) i nagi pęd , nieprzyzwoity jak szparag czy młody bambus , wydobył się z mokrego , parującego gnojowiska .  To on sam był tym bogiem w oddali i tym pędem głupim — stał się dwoistym , „ odtąd i na zawsze ” .  Wszystko to poczuł znowu od środka : dziwność była w nim samym — świat : salon , panienki , stara rozpustnica ( jej uśmiech ostry szaleństwem żalu za niepowrotnym kobiecym świństwem , za panowaniem nad tymi „ głupio - mądrymi koczkodanami ” [ inaczej w myślach mężczyzn nie nazywała ] ) to wszystko było w nim .  Zupełnie zwątpił na sekundę w realność tej całej fantasmagorii — był sam i było mu rozkosznie .  Nie wiedział , że jakieś panienkowate oczy wpatrzone są w niego , że widzą wszystko i że chcą go ratować — były to oczy Elizy .  Wobec bestialskich jego przemian wewnętrznych było to jak ukąszenie komara w zmiażdżoną łydkę .  Gdyby tylko mógł odwrócić się teraz od oczu tej baby i spojrzeć w tamten kąt koło fortepianu — całe życie wyglądało by inaczej .  „ Jednak to jest upokarzające — to przeznaczenie zawarte w jakiejś babie — bo oczywiście to są niższe stworzenia ” — tak by pomyślał jeszcze pięć lat temu , kiedy to uciekł od pocałunków jakiejś przewrotnej pokojówki , o czym zupełnie zresztą zapomniał .  Nie mógł pomyśleć tak teraz .  [ Ale czym że były te pijane wrażeńka wobec obecnej chwili przebudzenia .  Teraz dopiero zdawał się wiedzieć wszystko , a ileż chwil takich , coraz wyższych ( czy niższych ? — to zależy od charakteru całości splotu , od jego wykładnika w sferze etyki ) stopni wtajemniczenia w misterium świata , miał jeszcze przed sobą ? ]  A księżna zwróciła na niego oczy , wszechwiedzące w rozkoszy i w męce i oblizała go całego tym wzrokiem : był jej .  „ To ona wprowadzi mnie w to ” — pomyślał ze strachem i nagle poczuł koło siebie matkę jak żywą , jakby tu przy nim stała , broniąc go przed tą zwyrodniałą , starowatą nadsamicą .  Przecież ta ukochana mama jest czymś zupełnie podobnym do tego potwora — jeśli nie aktualnie , to potencjalnie .  Mogła by być taką rozpustnicą — i co wtedy ?  „ Nic — kochał by m ją tak samo ” — myślał dalej z trochę wymuszonym dżentelmeństwem .  „ A jednak szczęście , że tak nie jest ” .  Poczuł zazdrość matki i tajemnicę straszliwą macierzyństwa — to , że ona ma do niego jakieś prawo — ale nie było w tym nic z uczucia wdzięczności .  Mimo wszystkich tych pozornych związków on spadł skądś przypadkiem ( tym najstraszniejszym , bo koniecznym — oto tajemnica ) na ten świat i nikt nie jest za to odpowiedzialny — nawet matka — a tym bardziej ojciec .  Źródło jego istnienia , ten ciąg zawiłych tragedii tylu ciał i duchów niezgodnych ze sobą i między sobą ( i to wszystko dla wytworzenia takiego wyrodka ) stał się na chwilę zrozumiałym .  „ Tym właśnie miał em być , raz na wieczność całą — takim właśnie , albo wcale . ”  Miał intuicję bezsilności pojęcia przyczynowości wobec istnienia : poczucie statystyczności całej fizyki i „ pochodności ” pojęcia przyczynowości psychologicznej z dwóch źródeł : konieczności logicznej i fizjologii , w granicy sprowadzalnej do fizyki .  Ale o tym nie wiedział — miał się dowiedzieć nieco później .  A zaraz obok śmierć — najwyższa sankcja osobowego istnienia .  Tylko za tę cenę . . .  Dalej myślał o matce : „ Gdyby była umarłą , obroniła by mnie — żywa nic nie pomoże .  Zanadto jest ludzka , codzienna , niedoskonała i grzeszna w kościelnym znaczeniu .  Przecież ona musiała coś takiego robić z ojcem . . .  Brr . . . ” Zrozumiawszy tę straszną prawdę , niedziecinną , jak mu się zdawało , uczuł się dumnym .  I już jako „ starszy ” poddał się tamtemu mrokowi i zmieszany powiedział jej : ( oczami tylko ) — „ tak ” .  I strasznie się zawstydził , wstrętnie po „ chłopięcemu ” , niegodnie .  A ona , odwracając się do tamtych , oblizała wargę ostrym , różowym kocim języczkiem w tryumfie .  Kute na wszystkie kopyta , lubieżne babsko wiedziało już , że zdobycz jest jej .  I wzdrygnęło się jej mądre ciało , już w myśli odbierając dziewictwo temu ślicznemu , valentinowatemu chłopczykowi .  Nawet Sturfan Abnol , który dawno przestał być jej kochankiem i pokonał ją ( raczej jej erotyczną wiedzę ) zupełnie , doznał raptownego wstrząsu niższych warstw .  Gdyby mógł mieć ją teraz , od razu , z tym uśmieszkiem , pożądającą tamtego , beznadziejnie zimną — och , to była by rozkosz !  Ale szybko przeszła mu ta mała , nagła chętka .  Za to Tengier był w płciowej rozpaczy zbabrany jak w gnojówce .  „ I stworzyć taką siłę wpierw , by móc żyć całkiem bez tych ścierw ” — bąknął wierszyk jakiegoś młodego hyper- realisty bez talentu , jednego z tych , co łączą słowa syndetikonem deformacyjnej perwersji w stosunku do sensu , a nie natchnieniem .  Zamajaczyła mu w pamięci pustelnia kniazia Bazylego , z tych czasów , kiedy to „ świetlejszyj ” uznawał jeszcze narkotyki , nie doszedłszy do tego ostatniego , którym jest mistycyzm .  Mistycyzm , a nie religia .  „ Religia jest najgłębszą prawdą .  A te wszystkie jej pochodne to już nie wiara , tylko omamienie słabych dusz , niezdolnych do patrzenia oko w oko własnej ich metafizycznej pustce .  To już nie to .  I niektórzy wiedzą o tym i trują się świadomie przez sflaczenie ducha , brak woli do prawdy i strach przed bezsensem , który odkrywa wszelka ostateczna prawda , jeśli go nie zakrywa szczelnie granicznymi pojęciami .  Ale na luksus pojęć granicznych nie każdy sobie pozwolić może ” .  Tak mówił kiedyś do Bazylego Tengier .  A jednak była to rozkosz , kiedy daleko , daleko poza seledynem rozciągał się bezkresny kraj „ Czarnego Placka ” . . .  Tak nazywał się ów ląd , na którym zdawała się lądować bezprzestrzenna w granicy jaźń , po przepłynięciu groźnego , ale skończonego oceanu zupełnej nicości — to było cudem .  Tam dojechali z trudem ostatniego razu dwa lata temu , zużywszy we trzech — trzecim był logistyk Afanasol Benz vel Bęc — litr eteru .  Ale bezpłodność tych światów na krańcach świadomości , te przyjemnościowe jedynie przejażdżki w krainę zaktualizowanej nicości i absolutnej , prawie metafizycznej samotności i niemożność zużycia ich dla swoistej , zamkniętej sfery samokonstruujących się dźwięków , zniechęciły Tengiera do tego zakazanego zresztą procederu .  A żona przy tym prała zdrowo po włochatym pysku , gdy zionął z niego na drugi dzień wstrętnym zapachem jałowej trucizny .  Tak to z dwóch niewspółmiernych powodów wyrzekł się Tengier ostatniego z narkotyków wyższej marki i został przy starym , dobrym alkoholu — ten działał na twórczość bezpośrednio , był nawet zapładniający , poza kolosalnym ułatwieniem technicznym , doprowadzaniem do zgęstnienia nieuchwytnej wizji muzycznej .  Nie darmo mówił o Putrycydesie pewien moskiewski hyperkonstruktywista : „ etot Tengier piszet kak choczet ” — nie było takiej wizyjnej kombinacji dźwięków , której by ten zamknięty w małej pastylce metafizyczny wulkan nie rozłożył na zrozumiały rytmicznie i głosowo symbolizm .  Ale i to miało przejść niedługo w sferę niepowrotnych cudów — życiowe nasycenie złamało ten wspaniały talent , rosnący proporcjonalnie do dysproporcji między żądzą , a jej spełnieniem .  Księżna miała rację , jak wszystkie „ précieuse’y ” jej epoki .  Genezyp urżnął się nagle do utraty zmysłów .  Coś mówił z księżną , coś jej obiecywał — działy się rzeczy niewymierne , nawet gdyby mogła istnieć „ psychiczna miara Lebesgue’a ” , możność zróżniczkowania ostatnich , najdrobniejszych wykrzywień psychiki ludzkiej .  Świat zdawał się pękać od samonienasyconości ostatecznej .  Darły się w strzępy „ kawały duszy ” , które roznosił w nieznane strony płomienny wir alkoholu , zmieszanego z chłopczykowatym mózgiem .  W pewnej chwili Zypcio wstał , wyszedł jak automat z pokoju , ubrał się sam i wybiegł z pałacu .  Czas był najwyższy .  Rzygał strasznie .  Za chwilę mroźna zadymka krupowa owionęła go na Krupowej Równi .  Ale jeszcze nie zbudził się tego wieczoru — jeszcze nie pojął ostatecznej grozy niepowrotnych chwil .  Ojciec umierał nad ranem .  Mógł jeszcze pożyć dwa do trzech dni .  Stała się rzecz okropna , tylko nie wiadomo dla kogo , dla jakichś ciotek może : zanim stary umarł , przestał istnieć dla Genezypa kompletnie .  Wiatr wył i gwizdał , okręcając piwowarski pałac lotnymi warkoczami rozwydrzonej „ baby - kurniawy ” .  W ciemno - zielonym gabinecie starego Kapena była tylko pielęgniarka , panna Ela .  Genezyp pocałował pulchną łapę umierającego ojca bez najmniejszego wzruszenia .  — Ja wiem , że ty musisz zostać jej kochankiem , Zypciu — wysapał stary .  — Ona cię nauczy życia .  Widzę to po twoich oczach — możesz nie kłamać .  Niech cię Bóg zachowa w swej opiece , bo nikt z żyjących nie wie , co ta gadzina naprawdę myśli .  Piętnaście lat temu i ja był em jedną z jej wielkich miłości , kiedy brylował em na dworze naszego nieodżałowanego króla .  [ Miała Polska kilkoletnie królestwo , ale bardzo nieistotne .  Jakieś Bragançe , czy coś tam takiego .  Wyrzucono to jak śmiecie ] .  — Panie baronie : spokój — szepnęła Ela sugestywnie .  — Milcz , waćpanna — uosobienie śmierci .  Wcielona nicość jest ta Ela .  Wiem , że umrę , ale wesoło idę na ten mostek , bo równie dobrze wiem , że z tej strony nic już nowego mnie nie spotka .  Użył em życia — nie każdy to powiedzieć może .  I w ekspansji i w kumulacji — jednym słowem twórczość — ot co .  Ten wyskrobek mało mi się udał , ale po śmierci jeszcze go przetrząchnę , na miły Bóg : pekeflejsz z niego zrobię .  Genezyp zmartwiał .  Pierwszy raz widział ojca nie jako tego groźnego , bliskiego , kochanego — zaciekle , przez zaciśnięte zęby kochanego starca — tylko jako zupełnie kogoś innego , nieznanego , prawie obojętnego przechodnia — to było najważniejsze .  A jednak był dlań w tej chwili o wiele sympatyczniejszym .  Teraz mógł by zostać przyjacielem ojca lub znienawidzieć go na wieki , albo obojętnie odejść .  Był on dla niego obcym panem , iksem , za które wszystko podstawić można .  Patrzył na niego Zypcio z niezmiernej odległości , którą stwarzała nadchodząca śmierć , pierwsza śmierć w życiu .  — Więc papuś mi przebacza i mogę robić co chcę — spytał Zypcio prawie z tkliwością .  „ Wiedzenie ” tego , że ojciec był kiedyś kochankiem księżnej , zbliżyło go do niego , ale jakoś nieładnie i wstydliwie .  — Tak — rzekł stary Kapen i z pewnym wysiłkiem zaśmiał się okrutnie , bestialsko i zielone jego oczki mignęły w fałdach tłuszczu zimnym rozumem i piekielną , nosorożcowatą złośliwością .  Potworny starzec z dawno zapomnianego snu : jakieś jałowce , w których w podwieczornym mroku syczał przejmujący wiaterek i zbierał w nich chrust starzec o niewidzialnej twarzy — tylko brodę można i dozwolonym było widzieć — reszta była nie z tego świata .  Wiedział stary , co robi , puszczając syna wolno , ale i on się nawet przerachował .  Cała ochota na literackie studia odpadła Genezypowi natychmiast .  Stał psychicznie nagi , trzęsący się z zimna , niewyspania , przepicia i pod - erotycznej gorączki .  Przyszłość , wielokierunkowa , wichrowata , zawalała mu widok na obecną chwilę , która zmalała , jakby widziana przez odwrotny koniec lunety , znikła prawie pod ukrytym sensem grozy , zawartej w potencjalnie pożeranych już nadchodzących wypadkach .  — Dowidzenia z ojcem , muszę iść spać — rzekł twardo i niegrzecznie i wyszedł .  — A jednak moja krew — szepnął z zadowoleniem , nieomal że z tryumfem , papa do panny Eli i zapadł w przedśmiertną drzemkę .  Niebieskawy świt zatulony w pędzące tumany śniegu wstawał za obłymi wzgórzami ludzimierskiego kraju .  Informacja : Polityczne tło tego wszystkiego było chwilowo zbyt dalekie .  Ale coś sunęło z mrocznych gór niewiadomego , jak lodowiec .  Małe , śpieszne , nie mające tyle czasu co on lawinki tworzyły się po bokach , ale nikt nie zwracał na nie uwagi .  Mężów stanu wszystkich partii , które zatraciły swoją dawną odrębność w ogólnym , sztucznym , pseudo - faszystowskim bezideowym au fond dobrobycie , ogarnęła nieznana dotąd w kraju szerokość poglądów i beztroska , granicząca już z jakimś zidioceniem na wesoło .  Ruchomy mur chiński potężniał i rósł , rzucając złowrogi , żółtawy cień na całą resztę Azji i na Zachód .  Dwa cienie — skąd pochodziło światło , nie wiedział nikt .  Nawet Anglicy , rozbici na zbolszewizowane państewka , przekonali się nareszcie , że nie są jednym , jednolitym narodem .  W ogóle poza Polską o narodach nikt nie mówił .  Ostatnie wyniki antropologii były z tym zresztą w zgodzie .  Kapen myślał niejasno : „ Atak sklerotyczny , wylanie się krwi na jakiś tam wzgórek mózgowy — cóż pomoże wyjaśnienie ?  Jestem innym zupełnie człowiekiem .  I gdyby m w tym stanie pożył jeszcze dalej , to może by m zsocjalizował fabrykę , to jest : zrobił by m z niej kooperatywę , a Zypcia puścił na zwykłego robotnika .  Sam by m został może jakimś podmajstrzym .  A kto wie , czy jeszcze tego nie zrobię — to jest pierwszego — nie ostatniego .  Prześpię się i zrobię nowy testament .  Nie umrę w tym śnie na pewno ! ” [ Ale jeszcze na ten temat miały mu przyjść inne myśli : ten dziwny jego przyjaciel Kocmołuchowicz , generalny kwatermistrz armii , co się w jego żonie jako pannie ( obojętnej teraz jak pniak ) kochał — i to jak ] .  „ Złagodniał em psia-krew zupełnie ” — marzył dalej .  — „ Dobrze , że umieram — wstyd było by żyć , nie wstydząc się swego upadku .  Ale jako umierający mogę sobie jakąś „ zdrową sztukę wykinąć ” .  Zawinął się w całe swoje życie , odbarwione , wyblakłe i dalekie , jak w tę kołdrę we fioletowe kwiaty .  Jednocześnie zawinął się w obie te istności i zasnął z odwagą , z wiarą , że jeszcze raz choćby zobaczy ten świat .  I z rozkoszą myślał , że jest mu to zupełnie obojętne , czy się obudzi jeszcze jutro i pojutrze .  Genezyp poczuł w sobie złą siłę .  Jednak musiał , przynajmniej dotąd , żyć tak , jak mu nakazywał już inny teraz , ale działający z głębin przeszłości automatycznie , jak maszynka jakaś popsuta , ojciec .  Działał mimo tej „ inności ” — to było dziwnym nad wyraz , ale jeszcze nie w tym stopniu jak wszystko , absolutnie wszystko dziwnym było teraz , po tym dzisiejszym przebudzeniu się .  Jasność bezimienna rozprzestrzeniała się tak szybko na coraz inne , dalsze krainy ducha , jak światło słońca pędzące za uciekającym cieniem gnanego wiatrem obłoku .  I wtem przypomniał sobie , że w stanie maksymalnego opijanienia tuż przed wyjściem , umówił się z księżną na schadzkę o drugiej w nocy .  Przeraził się , że aż tak daleko zabrnął .  „ Teoretycznie ” znał przecie wszystko — to płciowe „ wszystko ” niewinnego ucznia ósmej klasy , ale nigdy nie spodziewał się , że ta teoretyczna wiedza może z taką łatwością zazębić się o rzeczywistość i to w takich wymiarach .  Wszystko stanęło nagle jak wryte czy wkopane w ziemię — cała przeszłość była aktualnie tu przed nim jak na patelni , pozbawiona czasu , zastygła .  I chwila obecna zakrzepła także w tym gąszczu bez trwania , jak nóż wbity w brzuch wroga .  Niby mały strumyczek „ szemrało ” gdzieś między zwaliskami życie , ale to potęgowało tylko niesamowitą nieruchomość wszystkości .  Zdawało się , że cały świat zatrzymał się w biegu , patrząc się w siebie wytrzeszczonymi z przerażenia oczami .  „ Nic o nic nie zapyta w swym własnym pustym grobie ” — tak pisał ten „ zabroniony ” kolega .  I nagle „ coś ” popuściło i poszło wszystko znowu w szalonym , przez kontrast z poprzednią nieruchomością , pędzie , jak rzeka gruchocąca lodowe zapory kry .  Przepływanie zatrzymanego jakby poprzednio czasu stało się męką nie do zniesienia .  — Nie wytrzymam tego sam — rzeki Genezyp półgłosem .  Przypomniał mu się znowu włochaty pysk Tengiera i jego oczy , gdy mówił wczoraj o muzyce .  — Ten musi wiedzieć wszystko i on wyjaśni mi , czemu wszystko jest właściwie nie tym , a jednak jednocześnie tak bardzo jest tym właśnie — pomyślał i postanowił zaraz iść do Tengiera .  Owładnął nim nieprzezwyciężony niepokój i potrzeba ruchu .  Zjadł szybko podwieczorek ( taki dawny , dziecinny , gdy tu takie rzeczy . . . ) i wyszedł z domu , nieświadomie prawie kierując się w stronę Wielkiego Pagóra , gdzie wśród lasów żył ze swą rodziną Tengier .  Znał tego człowieka od wczoraj zaledwie i nie wiadomo czemu on właśnie zdawał mu się najbliższym ze wszystkich nowo poznanych osób , mimo iż nie czuł do niego wcale jakiejś szczególnej sympatii .  Wierzył , że on jeden może zrozumieć jego stan obecny i coś mu może poradzi .  Szedł potykając się , zapatrzony w niebo , na którym odprawiało się codzienne ( nie każdodzienne oczywiście ) misterium gwiaździstej nocy .  Astronomia taka , jaką nauczył się ją pojmować w szkole , nie przedstawiała dla niego wielkiego uroku .  Horyzont i azymut , kąty i deklinacje , skomplikowane wyliczenia , precesje i mutacje nudziły go okropnie .  Krótki zarys astrofizyki i kosmogonii , zagubiony w nawale innych przedmiotów , był jedyną sferą , wzbudzającą lekki niepokój , graniczący z bardzo pierwotnym wzburzeniem metafizycznym .  Ale „ niepokój astronomiczny ” , tak bliski niekiedy wyższym stanom , wiodącym do filozoficznych rozmyślań , codzienny dzień usuwa w dzisiejszych czasach szybko , jako niepotrzebny nikomu zbytek .  Idąc teraz , Genezyp miał wrażenie , że patrzy w nocne niebo po raz pierwszy w życiu .  Dotąd było ono dlań , mimo wszelkich wiadomości , dwuwymiarową płaszczyzną , pokrytą mniej lub więcej świecącymi punktami .  Mimo poznania teorii , uczuciowo nie wychodził nigdy poza tę prymitywną koncepcję .  Teraz przestrzeń dostała nagle trzeciego wymiaru , ukazując różnice odległości i nieskończone perspektywy .  Myśl rzucona z szaloną siłą okrążyła dalekie światy , starając się przeniknąć ich sens ostateczny .  Wiadomości nabyte , leżące w pamięci jak bezwładna masa , zaczęły teraz wydobywać się na wierzch i grupować koło pytań postawionych w nowej formie , nie jako zagadnienia umysłu , ale jako krzyk przerażenia wszechtajemnicą , zawartą w nieskończoności czasu i przestrzeni i w tym pozornie prostym fakcie , że wszystko było właśnie takim , a nie innym .  Nad trzema wapiennymi wieżami Troistego Szczytu unosił się jak olbrzymi latawiec Orion , ciągnąc na swym ogonie rozszalałego Syriusza .  Czerwona Betageuza i srebrzystobiały Rigel trzymały straż po obu bokach Laski Jakuba , a przestrzeń pruła na ostrzu bledsza od nich Bellatrix .  Między Plejadami i Aldebaranem dwie gwiazdy - planety świeciły spokojnym , nierozedrganym światłem : pomarańczowy Mars i ołowiano - sinawy Saturn .  Ciemny zrąb grani , ciągnącej się od Troistego Szczytu ku północnej baszcie Suchego Zadku , odcinał się wyraźnie niby grzbiet przedpotopowego jaszczura na tle świetlnego pyłu Mlecznej Drogi , zapadającej prostopadle za horyzont .  Genezyp patrząc w gwiazdy doznawał zawrotu głowy .  Góra i dół przestały istnieć — wisiał w straszliwej przepaści , amorficznej , bezjakościowej .  Uświadomił sobie na chwilę aktualną nieskończoność przestrzeni : wszystko to istniało i trwało w tej właśnie sekundzie , którą przeżywał .  Wieczność wydała mu się niczym wobec potworności istniejącej w nieskończonostce czasu całej nieskończonej przestrzeni i istniejących w niej światów .  Jak tu pojąć tę rzecz ?  Coś niewyobrażalnego , co narzuca się z absolutną ontologiczną koniecznością .  Ta sama tajemnica ukazała mu znowu swą twarz zamaskowaną , ale inaczej .  Ogrom świata i on metafizycznie samotny — ( trzeba by tworzyć z kimś jedność ) — bez możności porozumienia się — ( bo czym że są pojęcia wobec straszności bezpośrednio danego ! ? ) — mimo wszystko w poczuciu samotności tej była jakaś bolesna rozkosz .  I w tej samej chwili uczuł się małym w nieskończonej plątaninie wszechświata — nie małym w stosunku do obszarów nocnego nieba , tylko małym w swoich najgłębszych uczuciach : do matki i księżnej .  Genezyp szedł teraz z głową zwieszoną w dół i z rozpaczą słuchał skrzypienia śniegu .  Bezpłodne chwile padały w przeszłość , pławiąc się w cierpieniu .  Zmęczyły go już gwiazdy z ich niemą pogardą i porozumiewawczym mruganiem .  Czuł niechęć do wszystkiego , nawet do rozmowy z Tengierem , ale wlókł się dalej bezwładem poprzedniego postanowienia .  Droga szła w górę przez las świerkowy .  Drzewa pokryte okiścią zdawały się wyciągać potworne białe łapy zakończone czarnymi pazurami , odprawiając nad nim jakieś tajemnicze zaklęcia .  Przez ciemne gąszcza światło gwiazd przedzierało się chwilami , ostre i niepokojące , jak ostrzegający przed niebezpieczeństwem sygnał .  Kiedy na wzgórzu za lasem błysnęły jaskrawo - żółte światła w domu Tengiera , Genezyp przekonał się nagle , że chwila ta jest zwrotnym punktem jego życia , że od tego , jak przeżyje ten wieczór , zależy cały łańcuch dalszych wypadków , w pewnym uniezależnieniu nawet od zewnętrznych możliwych konstelacji .  Poczuł dziką siłę możności dowolnego kierowania rzeczywistością bez względu na nic — niech się góra na niego zawali — wygrzebie się — tylko nie popuścić tej uciekającej chwilki .  Kontrast pajęczynek poruszających stalowe bloki i wały — kapryśny układ chmurki wieczornej , będący wyrokiem dla istnienia lub śmierci całych narodów ( deszcz w wilię bitwy pod Waterloo ) .  Ale wszystko idzie od przypadkowości , od Wielkich Liczb , ku świadomemu kierownictwu i on będzie cząstką tego prądu , a nie zdezorganizowanym flakiem , kamykiem zaplątanym między zębate koła .  „ Złudzenia pseudo - indywidualizmu , bujającego jak mały złośliwy nowotworek na rosnącym bezwładnie cielsku społeczności , w momencie ostatecznego spęknięcia dziejów ” — tak by powiedział logistyk Afanasol Benz .  Genezyp zmierzył się wzrokiem z pałającymi oknami chałupy , jakby z czymś wrogiem , a mimo to drogim i bliskim , co jednak przezwyciężonym być musi , i wszedł do ogromnej sieni , oświetlonej małą dziwną lampką .  Palta i futra Tengiera , wiszące na wieszadłach , przejęły go jakąś zabobonną trwogą .  Nie wiadomo czemu wydały mu się czymś niezmiernie potężnym i złowrogim , potężniejszym w swej ilości i bezruchu od samego jedynego ich właściciela .  Tajemnicza nieruchomość ubrań tych wyrażała jakby niezliczone możliwości dających się dokonać czynów , podczas gdy Tengier sam zdawał się być tylko chwilą przepływającej osobowości , nikłej , pozbawionej wszelkiej siły i ciągłości .  Posłyszał teraz dopiero dźwięki fortepianu dochodzące z odległego pokoju .  Muzyka niewidzialnego człowieka spotęgowała jeszcze wrażenie jego tajemniczej potęgi .  Genezyp wstrząsnął się dreszczem niepokoju i trwogi i uderzył w gong wiszący na drzwiach na lewo od wejścia .  ( O , jakże wszystko miało być zupełnie innym ! — załkały z bezsilnej rozpaczy dobre duszki opiekuńcze , w które nikt nie wierzył ) .  Dźwięki fortepianu rozwiały się w metalicznym przewlekłym grzmocie i po chwili we drzwiach ukazał się Genezypowi , znany mu jakby od niepamiętnych czasów , potworny , włochaty pysk genialnego bydlęcia .  — Proszę — rzekł Tengier groźnym , rozkazującym głosem .  Zypcio wszedł i owionął go gorzki zapach leśnych ziół .  Przeszli dalej .  Ogromny pokój , pokryty czarnym puszystym dywanem , oświetlała lampa z różnokolorowym abażurem .  W kącie na prawo stała olbrzymia rzeźba , przedstawiająca głowę jakiegoś wielkoluda , do której przyczepiony był mały pokraczny duszek .  — Może przeszkadzam ? — spytał onieśmielony Genezyp .  — Właściwie tak — a może i nie .  Może lepiej , że przerwał em pewną improwizację .  Niedobrze jest bezprawnie prześcignąć samego siebie .  Mówiąc otwarcie nie lubię młodych ludzi w pańskim wieku .  Nie mogę za nich brać odpowiedzialności wobec pewnych rzeczy , które . . . — ale mniejsza z tym .  — Ach , tak : mówili ście państwo o tym tego wieczoru .  Ale ja nie rozumiem . . .  — Milczeć !  Był em pijany .  A zresztą ( — zmiękł nagle i pomniejszył się o nieskończoność w psychicznych wymiarach — ) bądź moim przyjacielem .  Ja odpowiedzialności żadnej nie biorę — powtórzył uroczyście .  — Będę ci mówił „ ty ” .  — Genezyp skręcał się z niesmaku .  Ale czuł , że poza tą chwilą ukrywa się coś , za co warto zapłacić choćby nawet przemijającym wstrętem do samego siebie .  — Przy tym nie zapraszał em cię zupełnie — przeciwnie , bronił em się przed tą wizytą — był eś pijany — nie pamiętasz .  — Umilkł , namyślając się jakby nad czymś niezmiernie przykrym , wpatrzony w pogmatwane desenie wschodniego dywanu na ścianie .  Genezyp uczuł się dotkniętym .  — W takim razie — zaczął głosem , drżącym od wewnętrznego zranienia .  — W takim razie siadaj .  Dostaniesz kawy .  — Genezyp usiadł na kanapie pchnięty jakąś niepojętą siłą .  — Widocznie miał eś jakiś cel ważny przychodząc tu , jeśli cię nie odwiodła szalona ilość złego fluidu , nagromadzonego wokół mojej osoby .  — Wyszedł do sąsiedniego pokoju i słychać było , jak sam krząta się koło maszynki .  Po chwili siedzieli już przy stoliku , na którym dymiły się herbaciane filiżanki niezbyt subtelnie pachnącej , ale za to bardzo mocnej i słodkiej kawy .  — A więc — spytał Tengier na tle ciszy , przerywanej tylko dalekim , „ tęsknym ” dźwiękiem dzwonka od sanek .  Genezyp przysunął się do Tengiera i wziął go za rękę ( tamten drgnął ) .  Po co czynił to ?  Po co kłamał ?  Czy to on był właśnie tym , który tak postępował ?  Bez wątpienia nie — a jednak . . .  O — straszna jest komplikacja niektórych osobników .  Te warstwy obcych osobowości , te ukryte szufladki , te skrytki o zgubionych kluczach — nie zna ich nikt , nawet sam delikwent . . .  Na tle poprzedniego szczerego stanu metafizycznej ciekawości i nadziei , że Tengier rozwiąże wszystkie wątpliwości jednym zdaniem , działo się teraz coś życiowo - obrzydliwego , obcego i z niczym niewspółmiernego .  A przy tym takie to było wstrętnie swojskie , jakby już dawno . . .  Wszystkiemu winien był Toldzio , który mu wczoraj z detalami zreferował całą tę historię .  Już wtedy ogarnęło Genezypa niezdrowe podniecenie .  Ale Toldzio nie był winien teraz , tylko dużo dawniej .  I on , ten naiwny chłopczyk postanowił nagle oszukać Tengiera i udać jego ofiarę aż do „ ostatniej chwili ” , to znaczy do samego momentu gwałtu .  Musi zdemaskować przed sobą dziwną potęgę tego człowieka , musi ją posiąść , wchłonąć w siebie , uczynić ją swoją własnością .  On — ten ambitny chłopczyk to myślał — nie-do - uwierzenia prawie : on miał żyć czymś kradzionym , on , który chciał wszystko sam wynaleźć od początku , on , który wstydził się uczyć w szkole rzeczy zrobionych przez innych .  „ O — gdyby m mógł całą matematykę napisać od samego początku , wtedy był by m matematykiem ” .  Wszystko to zbłysnęło się w jednym zdaniu .  Mówił je lekkomyślnie , wesoło prawie , a dla Tengiera była to jedna z najważniejszych możliwości mrocznego tryumfu nad jego własną brzydotą .  Kto wie ( no kto ? ) , czy te chwile nie były istotniejsze dla jego muzycznej twórczości , niż wszelkie naprawdę przyjemnościowe i upokarzające niedociągnięciem „ miłostki ” normalne .  ( Zwymiotować można od słowa „ miłostka ” .  — Wiele jest słów w polskim języku , które jedynie w cudzysłowie są „ gebrauchsfähig ” , np . „ dziarski ” , „ junacki ” , „ swada ” „ werwa ” , „ wnikliwy ” , „ poczynania ” , itp . słowa „ wstydliwe ” ) .  — Nie boję się pana zupełnie .  Jestem zupełnie obojętny , ale jeśli pan chce , może pan się nie krępować .  Jestem niewinny , tak zwany „ prawiczek ” , ale wiem wszystko i czuję w sobie fatalną siłę gubienia wszystkich , do których się zbliżę .  — ( Tengier zapłonął nagle ohydnym ogniem — prawie prawdziwy był ten wybuch w stosunku do dawnych udanych ) .  Głupie to było ponad wszelki wyraz , co Zypcio mówił .  Ale zadowolony był z siebie , że on , ten nic nie wiedzący świeży maturzysta , może tak demonicznie blagować i oszukiwać tego wszechwiedzącego jakby się zdawało garbusa .  Czy to nie było już działaniem gałek z błękitnej emalii , w które wpatrywał się zbyt może długo wczoraj .  Sam o tym jeszcze nie wiedział .  Tengier chcąc zbadać koeficjent „ obrzydliwości ” swego nowego przyjaciela — ( „ wstrętliwości ” , „ ohydliwości ” , — nie ma na to wyrazu , ani odpowiedniej transformacji końcówki ) — po prostu chcąc sprawdzić , jak łatwo jest obrzydzić Genezypowi siebie i swoje machinacje , pocałował go nagle w usta swymi szerokimi , pachnącymi ( raczej niepachnącymi ) surowym mięsem , czy zwierzęcym pyskiem , ustami .  O , jakież to było obrzydliwe !  Uciekać , nic nie udawać , nie znać jego , ach — móc nie znać nawet tamtej kobiety — och , móc zwymiotować wszystko i kochać jakąś małą , biedną , swojską panienkę .  I nagle jedna zimna myśl i zobiektywizowane obrzydzenie , unieszkodliwione , jak żmija z wydartymi zębami , „ stało ” już daleko , niby ból złamanej nogi po morfinie .  „ Dla poznania tych tajemnic warto coś przecierpieć ” , pomyślało w nim obce stworzenie bez serca , sumienia i honoru .  Odtąd hodował w sobie stale tego potworka i pisał dziennik — ( był to ten dziennik , który wydał Dr . Wuchert w r . 1997 pt .  Zapiski schizofrenika i stał się przez to sławnym .  Posądzano go o autorstwo . ) , będący właśnie opisem jego ( tego potworka ) przeżyć .  Genezyp zamarł , poddając się biernie pierwszemu pocałunkowi w usta .  Tengier mlaskał dalej , ale nie znajdując oporu przestał nagle — to nie podniecało jego ambicji .  — Niech pan . . . to jest : przebacz Zypciu .  Ten wybuch ma inne jeszcze znaczenie .  Miał em brata , którego bardzo kochał em .  Umarł na to samo choróbsko , — [ Czemu tak powiedział ?  Było w tym jakieś kłamstwo . ] — które ja przezwyciężył em .  Osteomyolitis scrofulosa .  Ale jestem kaleką .  Ale zawsze marzy mi się koniec wspaniały , w którym użyję za wszystkie czasy .  Ale miłości właściwie nie znał em i nie poznam chyba nigdy .  Ale ty tego nie rozumiesz .  Ale czy wiesz , co to znaczy .  —  Wstręt dusił Genezypa tak , jakby zawalało się na niego nigdy nie myte , śmierdzące , spocone cielsko wielkości tego całego domu .  Jeszcze wstrętniejsze zdawały mu się słowa Tengiera , niż ten ohydny pocałunek .  A jednak poczuł dla niego współczucie , większe daleko niż dla umierającego ojca .  Wziął go za ramię i uścisnął .  — Niech pan powie mi zaraz wszystko od początku .  Przecież pan jest żonaty .  Mówiła mi wtedy księżna , że żona pana jest piękna .  — To nie jest żadne małżeństwo .  To jest jedna wielka zbrodnia z torturami .  Ja nawet mam dzieci .  Moja choroba nie jest dziedziczna w trzecim pokoleniu .  Adolf Tengier będzie zdrowym człowiekiem i użyje życia za ojca , a nawet za stryja .  Ninon będzie dobrą matką , bo moja żona jest też dobra .  I to właśnie . . .  — Nagle zaczął łkać gwałtownie , a Genezypowi oczy wyszły na łeb ze wstydu i litość — obrzydliwa jak rozdeptany karaluch , zatargała okrutnie , bezlitośnie właśnie , jego wnętrznościami .  — Niech pan nie płacze . . .  Jeszcze wszystko będzie dobrze .  Ja przyszedł em dziś do pana dlatego , żeby mi pan rozwiązał wszystkie zagadki .  Pan musi to wiedzieć , bo pana muzyka jest wszechwiedząca .  Ale ja muszę to wiedzieć w pojęciach , a to całkiem co innego .  Ale pan i to potrafi , bo pan wtedy już mówił coś takiego , co przekracza to , że wszystko jest takie , a nie inne .  Ja nie umiem tego wyrazić .  — ( Chlipanie Tengiera cichło powoli )  — Wczorajszy wieczór , choroba ojca — no , to może najmniej — i dzisiejsze przebudzenie się z popołudniowego snu przekręciło mnie zupełnie .  Nic nie rozumiem , bo wszystko , co dotąd wydawało mi się najzwyklejsze w świecie , stanęło dęba nad jakąś przepaścią i tak trwa , nie mogąc się w nią stoczyć .  Tam nie ma nic prócz czystej tajemnicy samej w sobie .  Ale ja nigdy nie myślał em tak , aby móc to ująć , więc . . . —  — Chwila objawienia , albo , jak się to teraz mówi , początki bzika — rzekł Tengier , wycierając oczy .  — Miał em ci ja takie chwile , miał em — ( ach to „ ci ” — Genezyp wił się )  — Ale coraz mniej ich jest z biegiem czasu .  Bo zanim zrozumiem , o co idzie to : fajt ! — i już wszystko zamienia się w dźwięki — nie same , tylko ich budowę , przerastającą mnie i wielu innych zresztą .  Tylko dlatego nie wariuję .  Ja mam poczucie tego , kim jestem , ale jeśli mnie nikt nigdy nie zrozumie — ani nawet po śmierci — czy będzie to dowodem , że jestem muzycznym grafomanem , ulegającym złudzeniu , że kimś był i jest — bo do cholery ja za dużo wiem , aby mieć takie złudzenia — czy też dowodem na to , że muzyka się skończyła i ja jestem tym przeklętym wybranym przez los , jak Judasz wybrany był na zdrajcę , żeby właśnie we mnie to się dokonało do końca .  — [ Genezyp miał bezwzględne poczucie tego , że życie , które zakrzepłe w monotonii , dotąd jakby wcale nie trwało , wpadło na nowy tor , jakąś równię pochyłą i że teraz zacznie się to przyśpieszenie , którego oczekiwał i pożądał .  Już migały się okoliczne znane stany ducha , zostając w przeszłości , jak widoki rodzinnych stron w oknach coraz szybciej pędzącego pociągu , unoszącego go w dalekie , niezbadane kraje ] .  Tengier mówił dalej : — I tak być musi w ogóle .  Przyjmuję transcendentalność tego prawa , jego absolutną konieczność — tego prawa — powtórzył , — że jeśli gdzie jest sztuka , w jakimkolwiek świecie , to musi przebiec tę linię rozwoju form , co u nas , musi być związana z religią i metafizyką , które są taką samą koniecznością istot myślących , jak i ona .  Ale tylko w czasie właściwym .  A potem musi zginąć , zjedzona przez to , co ją stworzyło , przez społeczną miazgę , która , krystalizując się w doskonałe formy , wyprzeć musi z siebie wszystko , co jej w tym procesie przeszkadza .  Ale czemu ja właśnie jestem tym przeklętym ?  Jakkolwiek — tak — poczucie prawdziwej konieczności swojej indywidualności , tej a nie innej właśnie — nie każdy to ma — to wielki zbytek .  — Ha — mam tę wyższość nad innymi , że się nie ugnę — choćbym nawet chciał , coś mi nie pozwoli — jakaś siła ponade mnie wyższa : ambicja , ale nie w stosunku do świata : do nieskończoności . . .  — Oczy błysnęły mu siłą sięgającą zdawało się aż w sam pępek wszechświata i nagle ta słaba pozornie , włochata pokraka wydała się Genezypowi jakimś potężnym bożkiem ( nie bogiem ) od jakiejś specjalnej funkcji czy zjawiska — na całe istnienie mogło być 40 – 50 takich , odpowiadających jakimś ważnym istnościom : muzyce , innym sztukom , wiatrom , w ogóle żywiołom , pogodzie , klęskom . . .  A jednocześnie pomyślał : „ On jest koniecznością dla siebie , tylko dlatego , że jest artystą .  On nigdy mnie nie zrozumie i tego mi nie wytłomaczy , dlaczego dla mnie dziwną do bezmiaru jest właśnie ta moja takość , a nie inność ” .  I nagle wstrząsnęła nim wątpliwość : „ I o cóż to chodzi ?  O te jakieś brzdąki nikomu w gruncie rzeczy niepotrzebne ?  Nie — to jest lekka przesada !  Ani to nie jest takie ważne , ani wspaniałe .  Pozorne głębie w nieokreśloności .  Nie — ja wolę myśl — ale jaką ?  Swojej nie mam nawet jeszcze w zalążku .  Co myśleć ? !  Boże ! !  Nie natrafić na złudną drogę , na której można się tylko okłamywać do końca życia .  Objawienie — ale któż zaręczy , że to , które napotykam , czy które na mnie spada , właśnie jest prawdziwe ? ”  Poczuł , że tylko wytężenie się do krańców możliwości , ofiara siebie , askeza bezwzględna , wyrzeczenie się tego właśnie , co go dziś nieodwołalnie czekało i tak piekielnie nęciło złą rozkoszą ( zdawało się to nie wiadomo jakim sposobem zaprzeczeniem spuszczenia psa z łańcucha ) , może mu otworzyć tamten świat .  Ha , to było ponad siły .  W tej chwili zrezygnował z poznania na całe życie .  Są natury , które nie mogą żyć w rozpuście i jednocześnie dostępować szczęścia poznania najwyższych prawd — trzeba wybierać .  O , błogosławieni ci szczęśliwcy , którzy niszcząc się , tworzą się najistotniej i w ten sposób zdobywają swoją doskonałość na ziemi .  Co tam z ich duchami się dzieje , to lepiej o tym nie myśleć , ale tu są doskonali , nawet w złem .  Naprawdę dzień ten był zwrotnym — Ale czyj dzień ?  Czy warto zajmować się przypadkowym pyłkiem w otchłani niewiadomego , pyłkiem takim , a nie innym , wśród alef w granicy innych pyłków ?  [ Alef = pierwsza ponadskończona liczba Cantora ] .  [ Istnień poszczególnych ( i to w granicy ) może być w całym nieskończonym istnieniu tylko alef a broń  Boże nie continuum .  Czemu tak jest , udowodnić tu się nie da ] .  Istnienie pyłka tego nie da się wyrazić w ogólnym prawie , w którym za zmienne dały by się podstawić dowolnie wysokie w hierarchii istnień poszczególnych wartości .  Jak to mówił Husserl ?  ( Słowa jego powtarzał na lekcji matematyki gimnazjalny profesor : „ Jeśli jest Bóg , to jego logika i matematyka nie może różnić się od naszej ” ) .  O takie rzeczy by chodziło , a nie o to , jak się tam czuje jakiś bałwan , czy nawet pseudo - inteligent , a nawet ( o blasfemio ! ) geniusz !  O prawa chodzi , a nie o ten tam lub inny wypadek .  Tak się kłębiło w Genezypowym łebku .  Błagalnie mówił do Tengiera : ( od takich chwil , od jednego słowa w porę zależy czasem całe życie , a ludzie nic nie wiedzą i wdeptują jeden drugiego ( czasem w imię ideałów ) w bagno rzeczywistości wykoszlawianej , zdeformowanej przez fałszywie zarzucone na nią siatki pojęć .  Rzeczywistość puszcza sok najistotniejszy pod wpływem pojęć .  Ale od ich gatunku zależy , czy będzie to trucizna , czy też najpożywniejsza witamina ) .  — Panie Putrycy — ( tak nazywano dla skrócenia Putrycydesa Tengiera )  — Ja nie wiem , kim będę jutro .  Wszystko mi się przekręciło i to nie o jakiś kąt na tej samej płaszczyźnie , tylko w innej przestrzeni .  To za wysokie jak na mnie koncepcje — ( powiedział to z goryczą i ironią ) — ja nie wierzę w taką ważność sztuki , w jaką wierzy pan .